Skip to main content

Full text of "Den nederlandtsen hovenier : zijnde het I. deel van het Vermakelijck land-leven, beschrijbende alderhande princelijke en heerlijcke lusthoven en hofsteden; en hoeman de selve, met veelderley uytnemende boomen, bloemen en kruyden, kan beplanted, bezaeyen, en vercieren ..."

See other formats 


'^ïè: 


-^ 


\   -o 


'0^. 


*«,?*■ 


■'■ó'^^^ 


.■  * 


.<-*»-f'. 


Tt' 


^P 


-V         ,'        ? 

^    ■  .-,   ^ 
'    .  Ik-  ■'  ^    •  ■ 


7^-    ij]'        J. 


C/3      CL       C 


I 


O' 


{3    ^.. 


r 
C 

c 

C 


»Vi    t 


iROEN,    3. VAN   DER   4   P.IMYLAND-'t   Uermakeli jck    Lanat-LBumT.HinsT:/,llJèdTG.d8~GFoot;T699- 
1702;5   parts,l   vol. ;  (XXX)-103,  (2),  (UIIl)-84,  (4),88   pp.;ujith   2   engr.titlGS,4 
title-engrs.,num.full-page  engr.plates   and   luoodcuts   and   luoodcuts   in   the   text;in-4; 
contsmp.calf, back. gilt. 

Good  copy   or  the   most  charming  and   popular   Dutch   book   on   "country-life"   in 

all   it's   facets,consisting  of   the   folloming  parts: 

3. u.d, Groen, Den  Nederlandsen  hov/enier.  (The   Dutch   gardener)  .Groen   luas   gardener 

of  U/illiam   JU  and   giues   in  his   book   seueral  examples   of  Dutch  and 

French  gardens(illustrated   luith   engra\/ed   plates),folloiu8d   by  a   multitude   of 

models   of  f  loiuerbeds,  labyrinths,  lath-u;orks,bau/ers   and  sundials,illustrated 

u/ith  luoodcuts. 

P.Nyland,Den   verstandigen  hovenier. (The   sensible   gardener) .Directions    for  the 

USB   of   gardens,orchards,etc.and   the    grouuing   of   f ruits,uegetables,herbs    and   floiuers 

P.NylandjDe  medicyn-u/inkel,of  erwaren   huys-houder.  (Pharmacy,or   the   sensible 

hou38keeDer).0escription  of  seueral   curatiue   herbs.as   mell   for  human  as    for 

animal   diseases. U/ith   some   moodcuts   of   stills,etc. 

P.NylandjDen   naarstigen   byen-houder. (Thë~diïigent    bee-keeper). 

P.I\lyland,De  verstandige   kok.  (The   sensible   Dook).01d  Dutch   recipes    for   meat, 
tarts.pies.candied   fruit, etc. 


\ 


Ali^,. !.,-.«   der  Gro.J^- 
I .  PU  I XS  vn  .1  ORATS^tïI  KK.| 


T  A Jki  s  T  E  Ji  X)  A3£  ,  :^ //r 

^dlGy'&Wrr  uE  Crack  ,  3:>e^A- ver^^r  c£  den  ^ietiwenmrcU   'tnAe ^oirte'^ybcl . 
.  (/i'^-  J?ra-iL'Mc    3'ccr    i^   X.uvn  - 


Confent  en  Trivikgie. 


D 


E  Staten  van  Holland  ,  en  Nfeft-Vriefland  doen  te  weeten  ,  alfo  ons  vertoont  is  by  de  Ted:  van  G  Y  S- 
BERT  de  GROOT,  Boekverkoopüer  ,  woonende  tot  Amfterdam  ,  dat  vvy  op  den  lo  December  1668. 
aan  MARKUS  DOORNIK,  mede  Boekverkooper  aldaar  ,  hadde  gelieven  te verleenen Oftroy voor 
de  tijd  van  vijftien  als  doen  eerftkomende  Jaren  tot  het  drukken  ,  endeverkoopen  van  feeker  Bock  geintitu- 
leert  >  HetVt:rmaksUjk.Landltven,  beflaande  tn  drieDeekn  t  als  eerftelijk  ,  den  Nedtrlandjen  Hovenier  t  met  ctf 
rieureTlaten  versiert;  ten  tweeden  dm  Vrr/tandif^e»  Hovenier  ;  enten  dztden  den  Ervaren  Httyshouder ;  mits- 
ozdeisdeverflandigeK^k^i  en  welke  voorfz.  Priviligie  de  gemelde  MARKUS  DOORNIK  al  op  den 
ao  Tuny  1677.  voorleeden,  aan  den  Suppliant  had  overgedragen  en  getranfporteert ,  fondcr  eenig  recht  of 
aftie  daar  aan  te  referveren  ;  ende  alfoo  de  tijd  van  het  gemelde  Oftroy  ftond  te  expireeren,  ook  den  Supplijwic 
beducht  was  dat  byymand  het  voorfz.  Boektengeheeleof  ten  deelen,  in  eenige  Talen  fouden  mogen  werden 
na  gedrukt  en  verkocht ;  foo  keerden  den  Suppliant  fich  tot  Ons  ,  ootmoediglijk  verfaekende  Continuatie 
van  Ons  voorgefchreven  Oftroy  voor  den  tijd  van  vijftien  Taren,om  het  voorfz.  Boek  alleen  te  mogen  drukken 
en  verkoopen  in  alderhande  Talen,  met  verbod  aan  alleneneen  ygelijk,  wie  het  ook  foude  mogen  wcfcn , 
het  gemelde  Boek  in  ^t  geheel  oftendcelcn,  noch  ook  in 't  kleyn  of  groot ,  in  eenige  Talen  na  te  drukken  , 
cfte  elders  nagedrukt ,  in  onfen  Lande  te  brengen  ,  verhandelen,  verkoopen,  ofte  doen  verkoopen ,  alles  in 
tomuni  forma,  SOO  IS  'T,  Dat  wy  de  fake  en 't  verfoek  voorfz.  overgemerkt  hebbende  ,  endeceneeen 
wefende  ter  beede  van  den  Suppliant,  uyt  Onfe  rechte  wetenfchap,  Souvereyne  macht  en  Authoriteyt,  den  Iel- 
ven  Suppliant  by  Continuatie  geconfentcert ,  geaccordeert  ende  geoftroycert  hebben  ,  confenteeren,  accordce» 
ren  en  oftroyeeren  mids  deefen,  datfy,  geduurende  den  tijd  van  vijftien  achter  een  volgende  Jaren  ,  het 
voorfz.  Boek,  geintitulcert ,  Het  V  ermakeltjk^  Landleven  ,  teftaandeindrie  Deelen,  als  eerftelijk  ,  den  Neder» 
land/en  Hovenier  ;  met  rttricfifc  "Platen  vec^ïert ;  ten  tweeden  den  verflandigen  Hovenier  ,  ten  derden  den  Ervaren 
Hiiythonder;  mitsgiders  de  Ferllandtge  I{o^,  binnen  den  voorfz.  Lande  alleen  fal  mogefi  drukken  ,  doendruk- 
Ken,  uytgevcn  en  verkoopen:  verbiedende  daarom  alle  en  eenen  yjelijken ,  het  felve  Boek  in 't  geheel  o£ 
ten  deelen  ,  noch  ook  in  't  groot  of  in  't  kleyn  ,  in  eenige  Talen  naar  te  drukken ,  of  elders  naar^edrukt , 
binnen  defelve  onfen  Lande  te  brengen  ,  uyt  te  geven ,  ofte  te  verkoopen  ,  op  de  verbeurte  van  alle  de  naar 
ccdruktc ,  ingebrachte ,  ofte  verkochte  Exemplaren ,  ende  een  boete  van  drie  hondert  guldens  daar  en  boven, 
te  appliceeren  ,  Gelijk  aües  breder  by  de  O'igineele  "Brieven  van  Oilroy  begrepen  is.  Gedaan  in  den  Hagc  ,  ondet 
•nien  Grootcn  Zegel ,  den  9  December,  in 't  Jaar  onfes  Heercn  duyfent  fes  hondert  fes  en 't  negentig. 

Onderfiond  , 

G.       F    A    G    E    L. 

Ter  Ordonnantie  van  de  Heeren  Staten , 

S  I  M  o  N    van    B  É  A  u  M  o  N  T, 


Den 

NEDERLANDSEN 

HOVENIER, 

Zijnde  het  I.  Deel  van  het  Vermakelijk^Land-leven. 

Pringelijke  en  Heerlijke  Luft-hoven  en  Hof-fteden ,  en  hoe  men 

de  felve  ,  met  veelderley  uytnemende  Boomen  ^  Bloemen  en 
Kruyden  ,  kan  beplanten  ,  bezaycn,  en  vergieren. 

Door  /.  van  der  GROEIT,  Hovenier  van  fijn  Doorluchtige 
Hoogheyd  ,  den  H  E  E  R  E 

P  RING  E  van  ORANGIEN,  &c- 

©ecrijftt  met  tetfcöcpöe  Kopere  Figuuren  ,   upt6eetoent)e 

Pringelijke  Luft-hoven  m  Hof-fteden  ,    na  H  Nederlandlc  ett 

Frange  o^tï^e ;  aï^  oofe  ettttöe  Fonteynen  ,  mattiere  tJatt 

Met  noch  omtrent  200  Modellen  van  Bloem-perken  y  Parterres  Dool' 
hoven ,  Priëelen  ,  Lat-'werken ,    en  Zonne-wijz^ers. 


t'  AMSTERDAM 


By  de  Wed:  van  Gyji'tT^  ^e  Groor ,  op  de  Nieuvvcndijk  ,    tuflchen  de  twee  Haailem- 
merSluyfen  in  de  ^roote  Bijbel ,  Mee  Fnvcligie  vcor  1 J  Jaren.  1699* 


't  piii:n^ci:1tk  huys  en   Hor   w  rysav^yck  . 


-t    P^INC\EL.IK   ±1U1>    ejiMCJl!     te     11UJNM10-LKI1..U1K   . 


Inhoud  en  verklaringvan  ^t  ge  ene 

in  dit  Deel  begrepen  is. 

I.  d'  "TJ"  Erfte  Figuur  vertoont  het  Vorftelijk  Huys  en  Hof  te 

\2^  R^Jwijk,  een  half  uur  buy  ten  's  Gravenhage ,  gelegen  op 
de  weg  naar  Delft ,  toebehoorende  fijn  Doorluchtige  Hooghejd 
den  Heere  Prtnce  van  Oranjen  ,  (^c.  na  't  leven  afgetekent. 

II.  Is  het  PrincelijkHofen  Huys  teHö«^^ö/r^^//)^>  omtrent  2  uu- 
ren van  's  Gravenhage  ,  by  het  Dorp  Naaldwijk  gelegen. 

III.  Vertoont  het  Heerlijk  Huys  en  Hof  in 't  Bö/?^  ,  dicht  by 
's  Gravenhage  3  gemeenlijk  genaamt  d'  Oranje  Zaal ,  bewoont 
by  haar  Doorluchtige  Hoogheyd,  Mevrouwe  dcPrlnceJJe  Douagie- 
re  van  Oranjen ,  ó-c.  naar  't  leven  afgetekent. 

I  V.  V.  V I.  Zijn  3  heerlijke  Pran^e  Gebouwen  en  haareLuft-ho- 
ven,  hei\:a.:indc  in  Parterres  of  Loof-werken  3  Bloemperken ,  Fon- 
teynen ,  Oranje-  en  Citroen-boomen ,  en  Plantagicn  met  omgaande 
Huift-  of  Doorn-heggen  j  beplante  Gaanderyen  ,  of  overdekte 
Lanen,  alles  regulier  ^  leggende  de  P^r^^rm,  loof-werken,  of 
Bloem-perken  y  foo  wel  in  Plano,  ah  per/peêfijf,  datis'tplat , 
als  verfchiet. 

VII.  Is  een  gemeene  Hof  of  Tuyn  j  naar  de  Hollandfe  of  Neder- 
landfe  wijfe  ,  verdeelt  in  4  perken  3  metgrooteofkleynepalm 
befet  -y  waar  van  men  het  eerfte  kan  gebruyken  tot  Bloemen  of 
Loof -ui' er  ken -y  't  tweede  tot  allerleyiViö^^  of  <y^/^^^>  't  derde  tot 
jifperfes ,  Bloem,  en  Savoy-koolen ,  het  vierde  tot  Peulen  3  Roomfe- 
en  Turkfe-boonen ,  ïVortelen  3  ó'C  Defen  Hof'i^  met  houte  fchuttin- 
gen  rontom  beheyningt ,  tegen  dcwdkc  Moerelle  y  Karjfen  y  Ab^ 
ricofen  en  Perfike-boomen ,  gevlogten  zijn ,  langs  defelve  loopt  een 
Rabat ,  dat  men  met  Aard-befien  befetten  kan :  de  Appel-  Peere-  en 
andere  groote  Vrucht-boomen  fet  men  foo  hier  en  daar  !  wijt  van 
malkanderen  ,  op  dat  den  Hof  zijn  behoorlijke  open  lucht  mach 
behouden.  De  §^iee-  en  CMifpel-boomen  plant  men  op  de  kanten 
van  deSlooten »  ov^er  't  water.  Voorts  zijn  de  Perken  rondom 
h&ÏQtmQtRoofen  jAalkffen-  en  Krujs-bejjcn-boomen.  Een  gemeen 
Ihuyn-huysjen  fiet  men  hier  in  3    aan  wiens  muuren  men  een 

JVtjn' 


IFijngaart  kan  oplcy den  y  die  tegen 't  Ziiyden  ,  Zuyd-ooften  of 
Zuyd-weflen  ftaan  :  aan  d'  een  zijde  is  een  Gras-  of  Bleek-vdd  , 
aan  d'  ander  zijde  een  Hoender-hok. 

VIII.  Vertoont  een  heerlijke  Fonteyn  j  die  op iljn  plaats befchre- 
ven  fil  worden. 

IX.  Beeld  af  drie  veranderingen  van  uytfpringent  water  ,  óic, 
met  noch  meer  andere  ,  op  een  Fonteyn  konnen  gcdelt  worden. 

X.  Noch  een  Fonteyn  ,  die  men  met  een  kleynekoftcn  maken  kan, 
met  van  onder  uytfpringendellralen,  als  hier  na  volgen  f  al. 

XI.  Afbeelding  hoe  men  de  IVijngaarden ,  foo  'm  den  Aardbodem , 
als  ook  in  mantjes  vol  Aarde ,  foo  wel  in  't  onderde  als  m  't  opper- 
fledesWijngaarts,  kan^'w-en  af-leggen,  en  daarna  af fn  ij  den. 

XII.  Vertoont  hoe  men  de  Vrucht -boomm  kan  winnen  door  affiiy^ 
gen. 

XIII.  Afteykeningvanhet/^-^»^^;^  der  Boonien. 

XIV.  Vertooning  ,  hoe  men  de  Boomen  Oculeert. 

X  V.  Afbeelding  van  d'  Oranje-  en  Citroen^  of  Limoen-boomen , 
met  haare  Tobbensen  Bakken ,  &:c.  als  ook  de  Galderye ,  Stove^Qw 
Kachels i  waar  in  men  die  des  Winters ,  voor  koude,  bewaart. 
Hier  op  begint  den  Nederlandfen  Hovenier  in  't  breede ,  op  ye- 
der  faak  byfonder  te  onderwijfen,  hoe  men  een  Hof/lede  ,  Bo^ 
gaart ,  en  Lujlhof  y  behoorlijk  fal  regeeren. 

Daar  na  volgen  omtrent  twee  hondert  ^ylfteykenmgen ,  of  C^lodeU 
len  v^nMcrley  Bloem-Perken  ,  Parterres  ot  Loof-u^^erken^  kley- 
neengroote,  gemeeneenongemeene,  flechteen  konftige,  lichte 
enfware,  onkoflelijkeenkoftelijke,  yeder  na  fijn  believen  5  ook 
eemge  ontwerpfels  van  "Doolhoven. 

Hier  na  fiet  men  verfcheyde  ^Modellen  van  9ierlij  ke  .doorluchtige 
gevlochten  Prieelen ,  Pedejlallen,  om  Bloempotten  op  te  fet- 
ten ,  Pyramiden ,  Poorten ,  Portalen ,  Colommen ,  Front i/picen ,  Hey- 
ningen  met  kijk-gaten,  Sec.  die  men  met  groente  kan  laten  be- 
waffen  5  en  net  gefchooren  houden  ,  of  anders  met  wit  of  andeiv- 
kleuren,  kan  doen  befchilderen.  Eyndelijk  worden  vertocnc 
verfcheyde  Afbeeldingen  van  Zonne-wijfers  y  foo  oni  in'tplai 
tegebruyken,  als  tegen 't  Ooften ,  Zuyden,  Weften,  £cc.  co 
eenige,  om 'm  P alm  y  als  een  JBW;;-/?^rt  te  leggen. 


Deloflijkheyt  des  Landt-kvens. 

J-  En  Hof-bouw ,  en  *t  buytcn-leven,  is,  naer  *t  feggen 

€|  van  veel  Geleerden,  hctvermakelijkjley  voordeeltgjie , 

ËgefondtJIe ,  jamenigmael  ook  \y  cl  het  f aUgJlekv  en , 

M  dat  men  fou  kunnen  wenfchen ,  voor  die  geene ,  die 

^^  aen  geen  beroep ,  in  de  Steden  vaft  gebonden  is. 

'SiM  't  Fermaekelijkfie  leven  is  het ,  om  dat  alles  wat  a- 
dem  haelt ,  in  de  Lente  ^  Somer ,  ja  ook  felfs  in  't  begin  des  Herfft, 
door  de  aengename  en  foete  lucht,  uyt  de  Steden  naer  buy  ten  ge- 
lokt j  ja  getrokken  wordt ,  aUvaer  men  eerfl  alle  dorhey  t  in  groen- 
te fiet  veranderen ,  en  't  gene  als  doot  was ,  wederom  herleven,  het 
jonge  Gras  met  de  Spruytjes,  en  alderley  Bloemen  uyt  den  fchoot 
derAerde,  voortkomen,  die  met  haer  lieflijke  reuken  de  neus,  en 
aengename  kleuren ,  het  oog  vermaken  -,  dek  worden  ftraks  van  de 
lekkere  Somervruchten  gevolgt ,  de  welke  door  haer  ververfchen- 
defmaken,  detongdesaenfchouwersbekooren.  Niet  lang  daer  na 
liet  men  de  Boomen  met  Herffl-en  winter-vxuehten  geladen ,  die 
4b  Keukens,  neffens  de  Aerdt- vruchten,  tegen  den  onvruchtba- 
ièn  Winter-ooft  van  voorraetv^erfién. 

•  Het  voordeeligfle  leven  is  het ,  oni  dat  by  na  alles ,  wat  tot  des 
mcnfchen  voetfel  en  onderhoudinge  noodig  is ,  van  het  Landt ,  uyt 
éen  Boomgaerdt  ,  en  den  Hof,  moet  worden  gehaelt,  't  welk 
imen  dan  aldaer  veel  verfcher  en  beter  koop  kan  bekomen  ,  dan  in 
Óe  Steden  ,  ook  kan  men  daer  met  veel  minder  pracht  en  kollen, 
iiehfelf,  enfijnHuysgefmonderhoudeu.  r-^™^;-: 
;  Het  gefondtfie  leven  IS  het  i  door  dien  de  veriche  lucht  met  geen 
yiiyleftinkeiide  dampen,  gelijk  in  de  Steden,  befmetis,  waer 
door  't  verteeren  der  fpijfen  in  de  Maeg  belet  wort ,  en  veel  hooft- 
pijn,  finkingen,  hoeft,  en  kórt-amigheyt  veroorfaekt:  Buyten 
dit  kan  men  hier  ook  een  gereguleerder  leven  ley  den,  dewijl  men 
niet  wordt  belet ,  op  den  gewoonelijken  tijdt  te  eetenen  drinken , 
llapen  en  op-ftaen.  Maer  bovenal,  kan  men  ooktóatiger  leven,, 
dan  ia  de  Steden ,  alweer  xnen  door  de  by-een-komften  van  Vrien- 
den 


den  en  Kenniflen,  fecr  dikwils  wort  verlcydt,  door  overdadige 
maeltijden ,  gaften  en  braflen,  drinken  en  k\mken,Compantieni&:c. 
die  menigmael  geen  geringe  oorfaken  tot  des  menfchen  qualijk- 
vaert,  fiekten ,  jawcldedoodt,  zijn. 

Hetfaligfte  leven  kan  het  ook  wel  wefen,  indien  menfichdaer 
na  aenitelt  j  dit  is  feker  j  dat  buyten  op  't  Landt,  foo  veel  valfcheyt 
en  Goddeloosheytnietomgaet,  als  in  de  Steden.  Maerdaer-en- 
tegen  heeftmen  veelvoudige  (IcfFe  ,  om  de  name  des  Grooten 
Scheppers  van  alle  defeKruydenjBloemen,  Vruchten, Boomen, Sec. 
te  verheerlijken  ,  loven  y  'danken  en  prijfen ,  waer 'foe  de  volgende 
varskens  van  den  vloeyendePöi'^/^y.  Ct^j  ook  gcftelt  zijn. 

V  IVterd  Adam  opgeleyd het  Paradijs  te bouuven , 
Om  in  datfchoon  Prieelen  den  Schepper  aen  te  fchoirjven , 
Te  fan  Jij  n  hoog  beleydt ,  en  onbegrepen  macht , 
En  -wat  hy  voor  den  menfch  m  'wefen  had  gebracht. 
Het  Veldt  heeft  wonder  in ,  deftomme  Boomenfpreeken , 
Ja ,  dat  noch  hoogergaet ,  de  domme  Beeft  en  preeken  -, 
Niet  eenfoó  kleynen  Dier ,  niet  een  foo  teer  en  Kruydt , 
Of 't  roept  i  ookfonderjlem,  dm  Groot  en  Schepper  uyt, 

'i 

De  oude  Latijnfche  Poëten  hebbén  al  over  langjden  Lof  des  Lant- 
levens  op-gefongen  j  doch  om  tot  onfe  Nederlanders  te  komen ,  foo 
heeft  eenen  Petrus  Hondins  ^  een  Vlaming ,  al  in  den  J  are  1 6  2 1 .  feker 
Boek,  genaemtdcMoufe-fchans )  vol  vaerskens ,  daervan  uytge- 
gcvcn,  waer  in  hy  de  dagelij  kfe  oefFeningen  van  't  buyten  leven,  van 
tijt  tot  tijt  befchrijft.  Den  Heer  van  Zuylichem  heeft  ook  noch  kor- 
teling  fijn  Hofftede  Vitaulim ,  dat  is ,  Hof  wijk-,  met  deftige  vaerfen 
Poëtifch  befchreven  j  Defen  is  aenftonts  door  den  Heer  JVefterbaen, 
in  't  berijmen  van  fijn  Hofftede  Okkenburggcvolgt  geworden.  Daer 
na  heeft  ook  den  Heer  J-  Cats  het  Buyten-leven  en  Hof-gedach- 
ten op  fijn  Hofftede  5ör^-i;to,  in 't  licht  gebracht  3  en'tfelveals 
een  doodt-kift  voor  de  levendige,  nagelaten.  Den naukeurigen 
Lefer ,  die  den  lof  en  nuttigheyt  van  't  buyten  leven  verder  wil  on- 
derfoeken ,  kan  die  voornoemde  Poëfyen  door-lefen. 

B  2  h- 


5 


trance    Loatr'/erketv    trv    t    f'l*^^-    ^n   Tcr.<£echff. 


lFi\ins     aetouTi',  met    aerlylte     Parterres ,    etc  . 


Inkyding. 

d'/"^  Vcrvloedige  Natuur  (beftiert  door  d'  eeuwige  Godt}  die 
\J  de  menfchen  haervoedtfel  en  onderhoudt ,  foomildadig- 
lijk  toe-fent^  heeft  Tijdt  in  Jaren,  en  yeder  Jaer  invierdeelen 
af-gedeelt.     De  Winter  (  hoewel  noodig  }  doet  door  haer  koude , 
vochtigheyt,  en  bulderende  windt,  hagel  en  fneeuwbuyen,  d' an- 
dere drie  Deelen  in  aengenaemheyt  uytfteken.  De  Lente  brengt 
hare  Bloemen,de  Somer  haer  Vruchten^enden  Herffl  haer  Winter- 
oogfttevoorfchijn.    Maer  alle  defe  dingen  worden  welophaertijt 
van  de  Natuur  voortgebracht ,  doch  fy  konnen  ,  en  dienen  nootfa- 
kelijk  (indien  men  daer 't  rechtgebruy  k  van  wil  genieten}  door  de 
konll,  geholpen,  en  verbetert  worden.   Want  door  de  konft  kan 
men  de  aerdejdie  op  fommige  plaetfen  door  de  natuur  onvruchtbaer 
geteelt  is ,  met  de  felve  wel  toe  te  maken, y^ruchtbaer  doen  worden: 
de  konll  kan  de  wilde ,  hardejonfmakelijke  vruchten  door  Me  {ten, 
Koefterenj  In-enten,  tam,  facht,  eerbaer  en fmakelijk maken. 
Defe  en  meer  andere  zijn  gemeen ,  en  ook  nodig.     Doch ,  om 
tot  ons  voornemen  te  komen ,  feggen  wy ,  dat  de  Natuur,  die  fich 
veeltijts  wanfchikkelijk  vertoont ,  door  de  konll  kan  opgefchikt, 
op-gepronkt,  in  goede  ordre,  cierlijk  en  vermakelijk  gemackt 
worden :  en  hier  over  kruyt  men  fomtijts  bergen  en  heuv^elen  wech; 
laegten  en  dalen  verhoogt  men,  men  maekt  water  tot  landt,  en 
landt  tot  water,  &:c.     Alle  defe  dingen  worden  inde  Luft-hoven 
aengemerkt,  daer  men  alles  re^////^r  5  dat  is,  beydede  zijden  ge- 
lij  kformig  maekt.     Hier  leert  de  konft  ,  dat  men  de  Boomgaer- 
den  Qu.  L///?-^öt;^;7methoogeEyken,  Abeele,  ofYpen-boomen, 
rondtom  dient  te  beplanten  ,   op  datfe  door  de  Manteling  van 
de  koude  winden  ,   foo  veel  mogelijk  is  ,   bevrijt  zijn.      Dat 
men  het  water  (byaldienhetdaeris)  x  ontom  de  Hof -ft  edenhttn 
leyt,  daer  door  men  van  het  gcboeft  te  meer  bewaert  wort,  'tfelve 
ook  tot  Vis-Vyvers  ordineert ,    gebruy kende  de  uytgegraven 
Aerde  tot  verhooging  van  Boomgaerten  Hof.     Alle  defe  wateren 
als  de  felve  konnen  vevarft  worden,  geven  groote  aengenaemheyt 

aen 


acn  de  Lnft-hoven :  als  mede ,  doen  de  levende  wateren  of  fprinr- 
bronnen ,  die  van  denaeit  gelegen  hoogten ,  onderde  Aerdedoo'r, 
in  de  Luft-hoven  worden  geleyt ,  en  aldaer  door  heerlijke  Fon- 
teynen  ,  hare  frifle  en  koele  dralen  ,  tot  groot  vermaek ,  doen  uy t- 
fpringen.  De  kond  heeft  ook  geleert ,  de  bedden  foodanig  te 
leggen ,  datfe  bequaem  zijn,  door  de  tuflchen-loopendepaden,om 
gemakkelijk  bezaeyt  5  beplant,  gewiet ,  gefneden  en  geplukt  te 
worden.  Alfulke  en  diergelijke  konden  ,  ervaringen  en  iiyt- 
vindingen,  daer  door  de  natuur  geholpen,  verbetert  en  verciert 
wordt,  zijnder  ontallijk,  en  hoe  men  de  Luft-hoven  metdefel- 
ve  verheerlijken  kan,  fal  den  Lief- hebber  in  de  hier  by  gevoegde 
Figueren  (als  ook  die  gene  die  achter  aen,  vandeBloem-perken, 
F^r^^rwof Loof-werkcn ,  Sonne-wijfers,  Prielen,  6cc. vertoont 
worden  }  beter  fien  ,  als  uyt  een  befchrijving  verllaen. 

Deeerftediemen  weet,datde  Lf//^-/7öi;^;2ineenigefchikkelijke 
orden  hebben  gebracht,zijn  geweeft  de  oude  Romeynen :  de  welke 
daer  na  van  de  Italiaenfe  Princen,  loffelijk,  en  met  verbetering 
zijrfi  na-gevolgt;  foo  dat  Italien  onder  andere  uytftekentheden 
hier  mede  van  beroemt  is  geweed.  Van  daer  is  defe  ludige  vcrma- 
kelijkheyt  door  ganfch  Europa  voort  geplant,  en  van  tijdt  toe 
tijdt,  door  aerdige  nieuwigheden  toegenomen ,  doch  voorname- 
lijk deekt  Frankrijk  tegenwoordig  boven  alle  andere  Landen 
in  defe  heerlijkheyt  uyt,  alwaer  men  niet  alleen  de  Koninglij- 
'keliuykn  en  Hoven Fontaine Bleau  3  St.Germain,  Sec.  maerook 
byna.  ontallijke Princen  ,  Graven,  en  Edellieden haerPalleyfen 
en  Luft-hoven  als  aertfche  Paradij fen  ,  fiet  pronken  en  pralen. 

Alle  de  gene  die  de  Nederlanden  bekent  zijn,  weten  ook  wel, 
dathetdefelve  aen  defe  ludigheden  niet  gebreekt,  en  byfonder- 
lijk,  onskleyn,  doch  tot  noch  toe,  gezegcnt  Hollant.  Want 
hier  in  heeft  men,  (naerdesfelfskleyn  begrijp  te  rekenen)  welfoo 
veel  Heeren  Huyfen ,  Luft-hovenen  Hoffteden , .  als  inFfankrijk^ 
hoewel  doorgacns  niet  foo  prachtig  en  kodelijk.  Evenwelmoe- 
ten de  Princelij  ke  Huyfen  en  Ho ven,by  Rijswijk ,  Honts-holredijk , 
de  Oranje  Zaeh  (hitt  voeren  Figuur  i,  2,3,  in  de  platte  gront  • 

ver* 


£ert    ^''Jcr/.inJt/?  J£^f  af  JJirn  ,  en     bIj'.'iufcrJJï 


vertoont)  wel  by  cenige  van  de  voornaemfle  in  Vra?ikrijk  gerc- 
leent  worden,  d' Andere  minderebeftaen  in  een  groot  getal  3  hier 
van  konnen  getuygen  ,  omtrent  Amfterdam  de  uytgemalcn  Die- 
7ncr-meer  t  d' omleggende  Landenvan  iV<«^r^(???,  U^eefp^  JVoerdeny 
Leyden /s Gravcnhage ,  Haerlem,  ^q Beverwijk i  Alkmaer,  alsook 
d'  uytgemalen  Meeren  daer  omtrent,  en  voornamelijk  de  vette 
kley2;rondige5^^w/?^r5  Schermer,  Fiirmer.lVormer^  ére.  fonderte 
vergeten  de  vermaekelijkcr  plaetfen^  by  de  Stadt  Utrecht  ,  aen 
de  Rivier  de  Vecht  gelegen.  Hierin  mach  Hollandt  fich  dan  ge- 
lukkig noemen ,  dat  foo  wel  alle  konden  en  wetenfchappen  3  als 
feldtfame vreemdigheden ,  lekkernyen ,  kollelijkhey t ,  ja fchatten 
en  rijkdommen,  door  den  Goddelijke  zegen,  oyervloediglijk 
tot  haer  in  vloeyen,  want  daer  de  Konftenaers  beloont  worden, 
zijn  fy  noyt  gebrek.  Op  Hollandts  kleynheyx»  en  wonderlijke 
toevloeying ,  fpeelt  de  Heer  y .  Cats  met  de  volgende  vaerfen. 

Alv-'^t  men  HoUmjdt  memt  en  zijn  maer  iveinigfteden , 
En  Hollandts  vrienden  f  e  Ifs  en  zijn  maer  "ji'emigLeden, 
En  al  van  kleyn  hegrijp ,  maer  des  al  met  te  min  y 
Vaerfchuylen  over  al  verfcheyde  -juonders  in. 
Soo  wie  maer  eens  betreet  den  R  wg  van  Hollandts  Kuften  3 
Die  vindt  eenfchoon  Prieel  vol  alderhande  hiften :     ' 
Al  1^' at  den  Hemel  f  ent  y  of  nyt  der  Aerdengroeyt  y 
Dat  komt  hier  met  de  Zee  ter  Haven  in-gevloeyt. 
GodtisgelijkeenSoni  die dnyfentgtdde  Stralen y 
Laet  op  dees  kleynen  Tnyngcdnurig  neder -dalen  \ 
Wat  oyt  aen  Boomen  hing,  ofop  den  Velde  ft  ont  y 
Dat  komt  hier  aen  het  Volk  gevallen  in  den  mont. 


'aA.tu 


;  Des  Autheursmeyningis  niet,  om  in  ditdeeltebefchrijvën,Iioe- 
dapig  der  Heeren  Landt-huyfengebouwt  dienen  te  worden,  hy 
"laet  dat  den  Bouwineefter  bevolen :  Sijn  voornemen  is  flechts,  om 
hier  te  onderwijfen ,  hoe  men  de  Lnjt-hoven ,  met  fchoone  en  on- 
gemeene  Boomen,  Kruyden  en  Bloemen  falvercieren,  en  onder- 
houden, en  al  eer  wy  vorder  gaen,  fullen  noch  yets  fchrijven. 

Van 


Van  de  Fonteyncn. 

GAnts  vermakelijk  en  9ierlijk  zijn  de  Fonfeynm  In  de  Luft 
^ö^'^;^5  byfonder,  als  defelve  met  levendig  water,  dat  van  d- 
Bergen  of  hoogte ,  langs  of  door  d'  aerde  komt  nederloopen ,  voorc 
flen  zijn.  Maer  defe  gelegentheyt  heeft  men  overal  niet ,  foo  dat 
men  flch  dan  met  regenwater  ("dat  om  hoog,  ingoten,  op  daken, 
folders ,  of  loode  bak  ken »  vergaert ,  en  ftaende  gehouden  werdt  3 
moet  behelpen.  In  defe  lode  bak  maékt  men  een  lode  pijp  of  buys , 
die  't  water  naer  om  lacg  afieyt,  alwaer  men  dan  met  een  kraen  in 
defe  buys,  hetafloopende  water  (^wanneer  de  Fonteyn  nietfpringt} 
kan  tegen  houden  :  indien  men  maer  een  Fonteyn  heeft ,  al  fchooii 
die  met  veel  flralen  gelijk  fpringt,  foo  heeft  men  defe  kraen  flcchts 
alleen  van  noden  i  van  defe  kraen  leyt  men  verfcheyde  lood  e  pijp- 
kens  na  de  plaetfen ,  daer  de  waterftralen  uy t  komen  moeten ,  maer 
die  men  niet  gelijk  wil  doen  fprin  gen,  moeten  byfondere  kranen 
in  elk  pijpken  hebben*  Defe  Fonteynen  kan  men  wel  in  de  Vy- 
vers  maken ,  als  of  het  Eylanden ,  Bergen,  Rotzen,  of  Grotten  wa- 
ren. Sy  werden  ook  wel  fcer  koftelijk  gemaekt  van  gehouwen 
marmor,  graeuwe ,  ofblaeuweArduyn-fteen,  ook  wel  van  koper, 
lootof  hout ,  datmendan  gierlijkkanfchilderen.  Indebygaende 
Figuur  8  ,  wordt  een  heerlij  ke  Fonteyn  vertoont ,  wiens  onderlte 
bak  van  gehouwen  (leen  is  ,  maer  by  aldien  men  die  drie ,  vier,  {^s , 
of  achtkantig  wilde  maken  ,  kan  de  fel  ve  van  hout  zijn,  doch  van 
binnen  met  loot  beklcet:  WctTedeftal  of  voetltuk  dient  f  om  de 
geftadigevochtigheyt)  van  fteentezijnide  bovenftekom  kan  men 
wel  van  dun  geflagen  koper'niaken  -,  het  bovenfte  beelt  kan  gego- 
ten koper,  of  anders  verguit,  of  gcfchildert  hout  zijn  ;  doch  defe 
gehcclc  Fonteyn  kan  wel  van^ehouwen  fteen  gemaekt  worden  ^ 
en  aldus  kan  menalderley  beelden  van  Goden,  Menfchen  ,Beefl:en, 
V  iffchen  y  Vogels.  &:c.  hier  o^  ftcllen^  DeF^iguur  9 .  beelt  af  drie- 
derley  koperie  pijpkenSidiemen  d'  een  voor  en  d'andèfcna,  op  foo- 
dzinigen  voet,  als  Ais,ftellen  kan. B  vertoohteen Son, Ceenover- 
loopent  kriftalijnen  wijnglas ,  Deen  Star,  en  aldus  kanmen  met 
het  veranderen  van  pijpkens,  vcelderley  veranderingen" te  wege 

C  2  bren- 


J{-r^, ■//:!' Ie    yr/-^a//,-'-//t,\ 


•II       (?>ii      ..'/ 


'    ccii     /i-ii/ri//i    1c     flJuTii 


brengen.  De  Figuur  lo,  vertoontecnFonteyn,  fcer  licht  en  on- 
koftelij  k  j  op  de  gront  fiet  men  de  manier  van  een  ftraer ,  van  kley- 
ne   kéy-of  bak-fteentjes  ,   tuflchen  defe   ftcentjes  komen  ver- 
fcheydc  dunne  loodc  pijpjes,  dacr  ftralenuyt  komen,  diefnelen 
recht  na  boven  fchieten  ,  daer  mede  men  de  Toe-kijkers  kan  ver- 
ralTcn.  d'  Onderfte  water-bak  kan  men  van  klinkers  maken,  gelijk 
de  regcn-bakkenjmet  Sement  bemetfelt  en  beftreken»  Het  Pedeftd 
of  Voetftuk  is  van  vier  yzere  of  kopere  (laven ,  die  onder  van 
malkander  af,  maer  boven  tot  malkander  toe  komen :  Deze  zi j  n  be- 
fet  met  kleyne  ftukjes ftcen ,  diemen  vanderotzenafkapt,  enin. 
de  grot-werken  gebruykt,  men  kan  deefe  ook  wel  in 't  geheel  of 
ten  deele,  beleggen  met  zee-horentjes  en fchulpen,  diemen  met 
fteen-  lijm  (die  tegen  't  water  beftandig  is )  vaft  maekt ,  als  men  in 
de  grotten  gebruykt.     De  hovende  kom  is  dun  geflagcn koper, 
aldus  uytgedreven.     Van  dit  zelve  (lof  is  mede  het  fchaeltjen  in  'c 
midden ,  waer  uyt  de  water-ftralen  komen ,  als  ook  het  kopjen 
dat  daer  op  flaet,  op  wiens  ftrael  (die  dikker  is  dan  d' andere  ) 
met  een  licht  hol  kopere  balletjen  fiet  drijven  en  fpelen ,  en  op  defe 
wijfe  kan  men  kroontjes,  cupidootjes,  fortuyntjes,  vogeltjes,  &c. 
op  de  dralen  doen  vliegen  en  draeyen . 

Men  kan  ook  uyt  verfcheyden  hoeken  der  Hoven ,  en  paden , 
de  water-ftralen  doen  komen ,  daer  men ,  als  verwelfde  bogen , 
onder  door  gaet ,  of  in  beflooten  wordt ,  ja  uyt  de  BakiyfterSi  of 
leuningen  trappen,  poorten,  fit-plaetfen^  gemaekte  kruypende 
flangen  en  kikvorfen  ,  bloemen  ,  rotzcn  ,  grotten  en  berg- 
werkenj  men  kan  mede  gemaekte  vogeltjes  ,  die  in  de  groente 
.gedoken  fitten,  door  water-ftralen,  die  uyt  der  aerde  komen, 
doen  op  vliegen  ,  diedc  wandelaersdoen  verfchieten,  endeby- 
fitters ,  als  onvoorfiens  befpringen.  Lichte  bollen  doet  men  ook 
door,  en  langs  de  paden  rollen,  die  omlodpende,-  veel  ftralen 
Cn  vliefen  van  haer  in  't  ronde  af- fchieten.  Alle  veranderingen , 
diemen  door  dit  Fonteyn-werk  kan  te  wege  brengen,  zijn  niet 
mogelijk  te  befchrijven,  want  de  gelegenheyt  der  plaetfen,  cn 
deküften,  kennen  hier  veel  toe  doen. 


Inkgginge  der  Wijngaerden, 

DE Nederlandfe Hovenier  leyt  de Wijngaerdcn in Februario 
in  de  Aerde ,  om  voort  te  tcelen,  en  dat  op  de  volgende  wijfc: 
~  Men  neemt  een  van  de  eenjarige  ranken ,  dicht  by  de  Aerde  ftaen- 
de,  die  buygen  foo  veel  nederwaerts ,  dat  die  met  een  bocht  in 
d'  aerde  komt,  het  top-end dacr  een  kleyne  voet  boven uyt-Üee- 
kende  j  gelijk  in  defe  Figuur  1 1 ,  by  de  letteren  A  cnB  kange- 
fien  werden.  Op  defe  manier  kan  men  in  korten  tijt  een  geheelc 
Heyning  vol  Wijngaerden  voort-teelen.  Anders  fet  men  ook 
wel  mantjes  in  de  Aerde,  daer  door  een  gat,  dat  een  weynig  bo- 
ven de  bodem  is  gefneden  ,  een  van  de  eenjarige  Loten  eerft  is  door 
getrokken ,  en  dan  de  mandt  met  Aerde  gevult ,  om  die  het  naefte 
Jaer,  fonder  de  Wijngaertoffijn  Wortel  te  befchadigen,  tever- 
plaetfen  wacr  men  de  zelve  begeert  te  hebben  :  En  wanneer  u 
Wijngaerdcn  foo  hoog  was  opgefchoten,  dat  'er  geen  eenjarige 
Loten,  foo  na  aen  de  Aerde  waren,  neemt  dan  een  mantje,  en 
brengt  dat  foo  hoog  als  gy  begeert,  trekt  gelijk  hier  boven 
gefegt  isj  een  van  die  Loten  deur  een  gat ,  en  vult  hetfelvemet  ü 
Aerde ,  gelijk  by  de  letter  C  te  fien  is ,  u  Wijngaert  falder  in  wor-  4 
telen  en  bequaem  zijn,  om  in 't  volgende  Jaer,  na  u  goct-vinden  ! 
geplant  te  worden. 

Men  teelt  ook  Wijngaerden  van  ftekken  ;  dat  is  wanneer  gy 
u  Wijngaert  fnoeyt  ,  foo  neemt  een  afgefnede  rank ,  daer  een 
duym  of  twee  out  hout  aen  gebleven  is,  gelijk  by  de  letter  D 
kan  gefien  worden  j  fnijt  de  baft  van  't  oude  hout  aen  de  cene 
zijde  wat  af,  en  aen  het  lootje,  drie  botten  boven  't  oude  hout 
latende  foo  fteekt  het  op  een  fchaduwachtige  plaets ,  fchuyns 
indcAerde,  het  fal  wortelen,  en  met 'er  tijdt  tot  een  goede  Wijn- 
gaert groeyen,  gelijk  de  Lief-hebbers  indefeyolgendeii  Figu- 
ren, alles  pertinent,  konnenficn. 


jf- 


yAf-ziiygen  der  Boomen. 


EtAffuygen,  In-cnten  en  Ociileeren ,  verbetert  enmaekc 
_  __ de  Bomen  veel  heerlijker  als  zy  te vooren waren 5  doende, 
die  van  natuuren  wildt  zijn,  door  konft,  de fclioonfte vruchten 
voort-brengen ,  die  men  kan  wenfchen  of  begeeren ,  veranderende 
de  onfmakelijke  in  fmakelijke,  vroege  in  late,  onvruchtbare  m 
vruchtbare ,  fure  in  foete ,  en  fomer  in  winter-vruchten,  ja  leveren 
van  eenen  Boom  verfcheide  zoorten  van  vruchten  ,  gelijk  men 
by  de  lief-hebbers  dagelijks  kan  befchouwen,  maer  bell  is  't  dat 
men  Appel  op  Appel ,  en  PeeropPeervoortteelt,  't  word  mede 
wel  anders  gedaen ,  maer  vermits  het  oneygen  is ,  heeft  het  geen 
aert ,  men  doet  dan  met  de  Af-znyginge ,  als  volgt : 

Verkieft  een  Boom  die  uaenftaet,  enbequaemis,  omvanafte 
zuygenj  plant  een  Jaer,  eer  gy  fultu  werk  beginnen,  eenofmcer 
jonge  ftammen ,  daer  by ,  defe  fal  men ,  wanneer  fy  een  Jaer  ge- 
Itaen  hebben,  en  wel  ge  wortelt  zijn,  in  de  Maent  Maert ,  of 
ibo  lang  de  Boom,  waer  van  gyzuygen  zult,  noch  beflooten  van 
knoppen  is,  foo  hoog  als  het  nodig  zy,  afzagen,  fnijdende  'tboven- 
lle  glat  af,  die  voorts  met  een  Snoey-beytel  of  Ent-mes  op  kloven- 
de, trekt  dan  een  van  de  naeftc  takken  af,  die  u  daer  toe  bequaemfl: 
fal  dunken  ,  nederwaerts,  fnijt  een  weynig  van  het  top-entje, 
ten  wederzijdefchuynsaf,  gelij  k  of  gy  wilt  Enten,  uytgefeytdat 
het  aen  de  tak  moet  vaft  blij  ven,  en  de  baft  van  de  tak,  enhetuyt- 
terlte  ent  vereenigt  moet  blijven :  voegt  dit  in  de  opgekloofdc  flam 
dat  de  ballen  van  buyten  wel  gelijk  Itaen  5  bindt  het  ingevoegde 
takje  dan  aen  het  {lammetje  vall,  gelij  kin  defe  bygaende  Figuur 
12  wert  aengevvefen,  dan  voort  met  Entwas  wel  verforgt,  op 
dat  'erdoor  ingedrongen  vochtigheyd  geen  verrottinge  komt. 

En  om  dat 'er  door  't  bewegen  van  de  oude  Boom  geen  fchade 
aen  de  affuyginge  gefchiet,  fet  men  een  ftaek  by  de  tak  dat  die 
voor  't  fchudden  van  de  Boom  vaft  ftaet ,  dit  foo  in  de  Herfft  ge- 

j .  ftaen  hebbende,  fnijt  men  (  foo  de  Ente ,  die  men  afgezogen  heeft, 

f .  gewoffen  is }  beneden  de  in  voeginge  af. 


In-entinge. 

DE  Nederlandfe  Hovenier  begint  te  Enten  met  het  begin  vaii 
Martius,  tot  foo  lang  als  de  botten  noch  befloten  zijn  ^  en  dat 
op  defe  manier :  Men  verkieft  een  flam  die  gaef  en  glat  is ,  van  de 
felve  foort  als  men  wil  Enten,  ("dat  is  Peer  op  Peer ,  en  Appel 
op  Appelen^  maer  Mifpelen  en  Qaeen  werden  op  Doornen  ge-ent) 
defe  een  Jaer  van  te  vooren  geplant  zijnde ,  fal  men  de  felve  met  een 
fcherp  zaegje,  foo  hoog  of  laeg  als  men  de  kroon  begeert  te  hebben, 
afkorten ,  en  met  een  mes  het  gezaegde  boven  glat  affnijden ,  fon- 
der  de  baft  van  de  llam  los  te  maken,  en  danmeteenent-mesde 
felve  recht  in  de  midden  foo  verre  opfplij ten ,  dathetentdacrbe- 
quamelijk  kan  werden  ingefet :  het  ent  dat  men  fal  in-enten  ,  ver- 
kieil  men  van  jarig  hout ,  uy  t  de  toppen  van  foo  een  boom ,  daer  ii 
de  vruchten  van  behagen ,  daer  aen  ten  hoogften  3  botten  latende , 
fult  gy  ten  wederzijde  van  de  onderde  bot  de  felve  fchuyns  na  be- 
neden tot  malkander  toe  affnijden,  latende  voor  en  achter  de  baft 
daer  aen  ,  gelijk  gy  in  defe  Figuur  1 3  ,  by  letter  A  kuntfien  3  dit 
gedaen  zijnde,  in  de  opgefpleten  ftam  fteeken,  wel  toefien  dat 
de  baft  van  het  ingedoken  ent  5  metdebuyten-kantvandebaft  van 
de  ftam  wel  over-een  komt,  en  dat  het  eenc  niet  verder  uytfteekt 
als  het  andere  5  gelijk  byB  te  fien  is. 

Dan  fultgymetent-wasof  pot-aerde^metkoe-hayrdoormengt, 
de  kloof  rontom  het  ent  boven  over  de  ftam ,  en  waer  het  kan  in  wa- 
teren ,  wel  dicht  toefmeeren ,  fommige  nemen  maer  kley ,  dit  met 
een  doek,  daer  't  ent  doorfteekt,  daer  dicht  om  vaft  wert  gebonden. 

Op  de  voorfz.  manierkanmen,  na  dat  de  ftam  dik  is,  een,  of 
aen  yeder  zijde  van  de  fpleet ,  een  in  enten  ,  ook  wanneer  men 
een  boom  heeft,  3  of  4  takken  hebbende,  kan  men  de  felve  afzagen, 
en  foo  op  yeder  tak  een  bylonder  foort  doen  waflen,  gelijk  de 
ftam  by  de  letter  C  tweederhande  vertoont. 

De  befte  Boomen  zijn  die tweemael ge-ent  zijn,  uytgenomen 
Suy  ker-peren ,  die  maer  eens  geënt  worden ,  dat  is  noch  jong  zijnde 
ontrent  een  half  voet  boven  de  gront ,  gelijk  byD  vertoont  wert, 
latende  die  tot  bequame  hoogte  opfchieten ,  en  dan  voor  de  twede- 

D  2  maei 


J>  ^ 


Biael  c^eént,  c^elijk  by  de  Letter  E  gefien  kan  worden.  Defe 
tweede  enting  beneemt  alle  wildigheyt,  die  de  Natuur  van  de 
Boom  de  eerfte  enting  eenigermaten  komt  meede  te  deelen. 

Oculatie 

DE  Nederlandfen  Hovenier  Oculeert  in  Julio  en  Augufto ,  en 
een  Boom  hebbende  daer  hy  op  wil  Oculeeren ,  verkieft  daer 
van  de  takken  vaneenjarig-hout,  of  het  gene  op  dien  Somer  ge- 
waflen  is,  en  fnijt  met  een  fcherp  mesken  een  rechte  fnede  even 
door  de  baft ,  tot  op  het  hout  >  en  boven  defelve  een  dwers-fnede , 
gelijk  of  men  een  Latij  nfe  T  wilde  maken ,  foo  als  in  defe  figuer  1 4, 
by  deletter  A  te  fien  is.     Dan  neemt  men  een  tak  van  die  Boom , 
waer  van  men  de  vruchten  begeert  te  hebben ,  van  de  felve  ouder- 
derdom ,  als  daer  gy  op  fult  Oculeeren,diein  fijn  bladeren  even  bo- 
ven de  knoppen  afgefneden  zijnde,  fnijt  men  die  onder  op,  boven 
de  bot  met  een  dwars  fnede  omtrent  de  helft  van  de  dikte  van  de 
tak,  en  die  ten  wederzijde  tot  den  anderen  toegefneden  als  een 
vierkant  fchiltje,  dit  dan  fachtkens  met  de  vinger  en  de  duym  van 
het  takje  afgetrokken  gelijk  hier  by  de  letter  B,  daer  het  takje 
met  twee  uytgefneden  fchiltkens  naeukeurig  vertoont  werden; 
dit  gedaen  zijnde,  neemt  met  een  beene  of  palm-houte  mesken,  en 
licht  daer  mede  debaft,  die  door  dit  fnijden  van  de  latijnfeT  ge- 
makkelijk van  de  ftam  komt  te  fcheyden,  voegt  dan  het fchilde- 
ken  tuiTen  de  baft  en  het  hout  met  de  botte  opwaerts  daer  in,  wel 
daer  oplettende  dat  de  boven-kant  van  haerfchildeken  dicht  te- 
■  gen  de  dwers-fnede  van  de  latijnfeT  v/ertaengefet,  gelijkbyde 
C,  daer  de  fel  ve  fich  noch  ongebonden  vertoont,  te  fien  is ;  dan 
neemt  men  een  band  uy  teen  Mofcovifche  mat,  en^bint  de  fnede 
onder  en  boven  de  botte  dicht  toe,  gelijk  6y  D  perfect  kan  geilen 
werden,  als  dit  foo  tweemaenden  geftaen  heeft  doet  dan  hetbasje 
of  bantje  daer  af,  foo  de  bot  dan  noch  groen  is ,  fal  die  in  't  naefte 
voor- jaer  beginnen  te  fchieten ,  dan  moet  de  tak  een  hand  breed 
hovende  Oculatie  afgefneden  worden;  en  het  daer  aen  volgende 
Jaer,  even  bydeuytgewoifen  Oculatie  af,  op  datfe  dan  te  beter  na 
malkander  begroeyen. 


TS)m 


ag.  f 


NEDERLANDTSEN 


HOVENIER. 


Van  de  Oranje-Boomen. 

€  (Bxmjc  55cömcti  too?t!cn 
ï)tcc  te  lantecrfl  acno'Ouecht 
ban  ïicnicn  of  sa&cn  /  ofte  ge* 
plant  tn  aocöc  ^citci  tijieof 
btcc  itiicn  out  /  en  De  tlsm  tiift 
5iinDe  /  omtrent  een  DalUe  Dupnt  /  fal  men  \ 
alö  öan  bic  <Jl)calcere'n;  tntjcjii.ientïtljan 
^unp  of  ^lUp  fn  't  toaffcn  toan  öe  jBacn  / 
bp  tijooo  toetiec/  op  <0ranie  ^tammet- 
l'ejS :  maei-  moet toel  ö»-1ct  toojöen  /  öat  men 
öe tavftetijSDan  ronöDout  neemt:  öe  fdUe 
tioo?t&omcntie/  fal  men  ijct  (tammetie  tot 
omtrent  een  tjupm  na  bp  öe  ODcuIatfe  af^ 
fnpen/  en  tratin tie|BaentV>an,ïBcp/  en 
De  ftlepnefpjuprjcjs  DteDer  mocljtenacnho- 
men  ban  tiettotiDe/  falmenDaeraen  laten 
fiUjben/  om  Dat  fiet  fap  te  beter  naOolicn 
mocgte  fcljtetcn  -,  fp  jijn  Deel  moepten  on* 
bcrtoo?pen/  Doo?  De  ïiouDe  Dampen  Die  Dier 
te  lanDc  \3eeï  5ön  üallenDe/  en  toerDcn  in 
Brabandt  op  Dicroeli)ï!e  manieren  ooft 
aengenueelfet/  al,öl300;jfepti!S?.  *©acrtö02.' 
Den  ooft  Ijeel  53oomen  ofte^ammenlJan 
Genua  ofte  tian  LifTebon ,  IjertöaertiS  aen- 
oefonDen  /  entoerDen  De  taUUen  afgefneDcn; 
en  alö  Dan  De  (lammen  inöoeDegepjepa- 
reerDe  3ïerDe  geplant/  in  potten  ofte  Oaft* 
ften/  metouDëïioep-misf/  engceDcHcrDe 
terfc^gt  /  en  of  Dct  gebeurDe  /  Dat  De  flam^ 
men  toat  D20og  mccDte  getoo?Den  toefen 
tn  't  oberb?engen  /  fnl  men  nemen  een  fpon- 
tie  /  of  Doeö  met  foete  melli  /  ofte  toa- 
ter  met  Bonig  ge  mengt  /  enDe  De  feltoe 
flrimmen  Daer  meDe  toatTenenöe^lrijïten/ 
om  De  Doo?gacnDe  fcfjojiS  of  Ijafl  toecft  te 
mafien  /  op  Datfe  aljs  Dan  te  beter  fouDe 
groepen,   ^e  botten  moet  men  \ocl  U\x\v 


ren  boo?  De  <Oo2too?m.ertof|)ifTe-ï;eDD;n/ 

met  een  fïiiïi  ban  ecnouDefeplcflap/  in 

De  Hroonban  De  -Boomtiesf  te  Dangen/  Dat 

men  Diïitoilö  moet  uptfcljuDDen  /  op  Dat 

De  3Bo2men  Dacr  iiptbiUcn,    Z!^cfe23oo^ 

men  moeten  altcmet/  tegen  Den  abontbe^ 

goten  toojDcn  met  fcïjocn  rc^en-toarer/  Dat 

in  De  ^üngctoarmtisf/  alö  men  begint  te 

flen  /  Dat  De  biaDcreu  toat  ftrimpen ;  De« 

51Bintcr.ö  giet  men  Die  fomrijtss  met  bieft 

ofte  foete-meifi/  om  De  aDcr-too^teltjeniS 

boeDtfel  te  geben/  't  iiSgcetbooiaf-rupen 

of  af-ballen  ban  De  blaDcren  i  enDe  in  De 

iBep-iijDt  too:öen  De  felbe  begoten  met 

loog  ban  oiiDe  ftoepe/  fcïjapen  ofte  Harten 

mi^  /  men  maelu  Daer  ban  een  üoeft  om 

bcttigtjeptin  De  3ficrDe  te  gebcn/  Doo?  't  gie^» 

ten  ban'ttoatert^ommigeneemenfcljiaepö 

fel  ban  bammen/  ofte  bacrDenbana®al* 

biffen/  fpfeggenDatljetgoetic*/  engroote 

bettigTjept  geef r.  tü^cfe  jsoomen  toojDen  in^ 

gefet/  in 't  begin  ban  «^Dctoberofl^obcm^ 

bcr/  met  fcDoon  D>oog  toeDer/  in  een 

bacclKi-ïJupiSofbclDer/  Dacr  toe  beguacm 

1  gcmacïit/  Dacr  De  giafen  naer't  5npDen  / 

ofte  5«itD-toetïcn  tlaen;omfomtijD^/  als$  De 

!  4on  ff  Dijnt  /  De  jlralen  Daer  binnen  te  laten 

'  bomen:  enDe  alö  iKtbjieft  moeten  De  bcn^ 

flerötocDer  gegoten  toerDen  i  .ilöaer  inDten 

De  ©3?|l  fooflerbiïf/  DatbettnDe^tobc 

begint  te  briefen/  foo  meet  men  DefJOuDe 

met  fiacciKlj:?  tegen  flani/  enDatinfulfien 

mati'tticpDt/  Dat  De  liitte  enbonüegeen 

ban  bcp  De  oberljanDt  ïjcbben  /  en  Dacr* 

om  fal  men  2  a  ^  tetten  met  toatcr  bv  De 

25ccmen  fctten/  enDe  foo  lang  ftet  Dacr  in 

nietenbiic|l/foo  bcDoeft  men  geen  buur  te 

mabcn/  en  ^^  Dacr  in  5iinDe/  fal  men 

't  macr  foo  toarmmalicntiatUctOcginttc 

ont' 


■■"•    I  Si 

i  llll 

■■■SB  :     1    !!!{ 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


entbopm.  ^p  tocrtw  tocticcoiti  upro^fet 
lil  öe  macnt  üani^ep/  loannccrccnfoctc 
0cnoename  tc^cn  mcf Otc  \jnïlcn  /  als?  öan 
fiefnocpt  mm  öic  /  en  itc  rijpe  b^uclueit  faï 
men  af-fnijDmtn  De05ncntl)an5itinu3iT. 
^rt0c\jaUe  Daec  te  Uccl  blocpfclö  mocljten 
flcn  toefen  /  fal  men  Die  öf  pliiftlicn  in  öe 
jBaent  toan  3Iul?  /  oj?  Uat  tse  ^oom  ïicacUt 

Van  Citroen-en  Limoen-boomen. 

Cit*cocn-en  Etniotn-ljoomen  ïioomen 
meöe  Uan  öc  feltoe  pinetfcn  aïö  öooren  ocft-pt 
löi  /  entie  toerUcn  oclt  op  fooöanige  maniere 
lJoo?t  öeteelt  enöe  onöcrijoutien. 

g!nöene\)cnööaantic5Fi5uuri^/  l»o?tit 
tien  Scfer  Uertoont  /  tie  af  Deelötnae  Uan 
te  (Dcanie-ilimoen-en  BPCC-J^öoinen/  aljf 
meöe  öe  ^toUe/  ijacr  men  niet  alleen  öe 
l)oo?f5: 25oomcn  /  maer  ooft  alle  W  gene  / 
öie  uan  fooöattioe  toarme  en  tetjeren  aect 
5i)it/  en  öe  Ijicf-lanUfcBe  ftouöe  JBintersJ 
niet  honnen  Ueröjagett  /  iix  ö^engt  en  De^ 
toaarr. 

A.  g^ijefïobe- 

B.  Eijutieftaccöcl-obencf, 

C.  ^ijnöe tobben/  baftften/  m potten/ 
toaer  in  tie  55oomen  gefet  3i)n /  en  VuatTen ; 
toh  in  toat  ojtjje  men  öe  fclbe  op  rpen  ftelt  / 
om  öaer  beqnameiijft  bp  te  Bonnen  fiotnen. 

D.  (ï5eöaente  öer  tobben  en  baliften  met 
öe  25oomen  öaer  in  /  met  öaere  fiantöatfel^ 
en  Ijalien  /  toaec  meöe  öie  met  fjant-boo^ 
men/  öe  itoöc  upt  en  in  geö^agen  toojöen  / 
alö  tn  öe  fignnre  tefieniö. 

E.  Eön  toater-te(ien  öaer  U\  een  reepje 
laftcnlept/  toacr  upt  Ijet  UjaterlanoöD^t 
felöe  Qcöunrig  na  öe  töCJtel  af ömppt. 

F.  ^ö  een  lilepn  hopje  /  in  toelU  men  öe 
ïonge  fpniptien^  nffept  /  op  öe  manfer  /  nl^ ) 
Ijier  Uouen  öan  öe  ï^ijngaeröen  acfcpt  i<f .    ' 

G.  €enpot/  öaer  een  ölafe  lantaren  op 
flaet/  om  ödo?  öe^onöefeteere planten/ 
tcbeterteöocnupttrelilicn. 

Van  de  Vygc-boomeii.  j 

*De  JDrcc-boomen  too?öcn  IjUt  te  lanöj 


r 


aetigeteelt  Man  oploopen  /  öie  onöcc  upt  ö^ 
too?tel  fcljietcn/  enöe  alsf  öan  öerplantin 
een  toacmen  Ijoeft  /  tegen  een  mun?  ofte 
fiepniitg/  in 't  begin  ban  jTQaert  j  fp  too?- 
öen  ooft  in  potten  geplant  /  cm  '^  ^m 
tm  in  IjupiS  ofte  tïobf  te  fetten  /  maer  bu^P 
tenfïaenöe/  moeten  öie  cnöcr  öe  ^eröe  ne- 
öcr  gebogen/  en  onöer  baffen  banbceft- 
taept  /  ofte  fcljijöen  \}m  ijennip  /  beöeftt 
toojöen  /  op  öat  öe  ouöe  U?ucDten  /  öie  in  öe 
l^erfH-tijö  öaer  $ijn  aengcftomen  /  niet  fou^ 
öen  öergaen  /  gp  ftnnt  öan  öaer  tlP2emacl 
in  Dct  faer  ö?«cljten  aen  DcbOcn  /  maer  men 
moet  öie  niet  eeröeromöelilicn  /  aiö  inljet 
begin  /of  in  Ijet  miööen  öan  'üpjil/  meteen 
3upö-toe(lentotnöi  öefe23oomen  toillen 
llerftc  ^lleröe  Ijebben/  öie  toel  gemijlijj/ 
met^aerbe  of^cljape-mijï. 

!©êfe  Vyge-boomen  ^m  ö?ieöcrï)anöe  / 
öaerjijn  toitte/  blaentoe/  enoofttoilöe/ 
öie  Ijet  blaö  lian  jBocr bellen  Dcbbcn  /  maer 
ftomen  Dier  tt  lanöe  tocpnig  D^utDtcn  aen ; 
men  fept  öat  öe  bnicfit  aen  öeitam  ttiaiï. 
53^aer  5ön  ooft  ttoeeöerDanöc  Vygen  ban 
Indien  Dat  planten  5ijn/  fjebbenöiljRebla*» 
Deren  /  en  5ijn  goet  om  op  een  ^ïpotljefterjd 
UenfferjS  te  p^onft  te  fctt^ni  /  öe  ftlepne  öjaegt 
gcelc  bloemen/  enöc  öaer  na  root-acfjtige 
mucDtï'ejs/  maeröegrootefoojt/  toilöc;^ 
^©imerjs  D?oog  en  toarm/  incenöatctjel 
geöouöen  5ijn. 

Vm  de  Granaet-boomcn. 

Töaer  toeröen  bcbonöen  ttoecöcrTjanöe 
(!32anact-boomcn :  öie  öe  enftclöe  bloemen 
fjebben/  too?öen  banfeernen  aengcgueeftt/ 
en  ö^igen  b?ucljren  /en  öieöe  önbbciöe  bloe^» 
men  Dcbben  /  toc?öen  aengcgucültt  ban 
(leftftcnofre  uptïoopfelö/  öcfe  toojöen  ge^- 
plant  in  baftften  ofte  potten  /  en  moeten  in 
öe  ^omer-tjjö  beel  begoten  b30?Den  met 
ff  ftoonbJater  /  en  ooft  öeje?  JBinterjJ  in  Ijnt^ïS 
gcfet  /  om  öe  felbe  toel  te  Doen  blceiJcn  /  f  al 
incn  öie  geen  groote  potten  ofte  baftften  ge; 
ben  /  om'  öat  öie  foo  (lerh  niet  en  fcbieten  / 
en  temeeröcr  blocme  fetten :  fonnmge  mcn^ 
gen  öe  ^cttc  wtt  fif(ft  ban  Cpiicn-liout  / 
€  mc^c 


Den  Ncderlandfen  Hovenier. 


mclicümbjcï  tetjocnblocpcn/  maacihöc- 
tintc  beter  te  toefen  outic  ïiocp-mij:?. 

Van  de  Olijf-boomcn» 

t'  (öïnf-üoomcn  tiictooa^^n  gcbiacljt  im 

Italien  DftC  Spanjen  ,  totïlctl  tocl  ftaClW  ii\ 

coetie  3to.irtf  3J!nc^c  /  ofte  hlci^acljtigc ;  ticfc 
(laan  ticsf  jDinterö  (jroeii  /  m  moeren  in  tic 
fencfljcl  mcticb?tonarttoo?tien:nianrïjtcr  te 
ïanöc  toafTcn  toütie  /  tJie  5ön  tic.ö  3I2»i:uci:0 
tio?re  ofte  tilatïcloo.sf  /  toojöcuVianttelihaün 
te  ^i-ictie  ö(?ilchen ;  fp  toiUcn  tocl  toaffcn 
taac  Dct  UotDfta  cntie  bdommect  tö ;  alief 
öe  felbe  bloeiden/  gcben  fpeenfcerUcffdj^ 
fien  tmth  ban  O  aai' /  enmoacn  öc^ïiDw- 
m0  0cöupi1g  tocl  ünptcn  jtaan» 

Van  Oliander-boomeii. 

<DIiintrcr-lJ  omen  5ün  ttoeeticrïcp/  bat 
isj  met  rootJeentoiifcöloemen/  fj'tooiben 
ban  tnlegocnije  taitïici  aanöcriiicelu  /  en  in 
potten  gcfet/  toillen  bc^  ^omccjj  bccl  bc^ 
goten  toojben. 

Van  de  Myrthus-boomcn. 
ï^tt  aanOliecÏKn  ^it  Myrthus-boomen  gc^ 

fdiict  bnn  (lehhcn  In  Mey ,  gejteïicn  in  een 
baft  o^e  pot  /  enbe  be  ta]Cïien?2f  een  ttlepn 
fcacpt je  gcgebcn  /  enbe  toel  bcöoten  /  f)P  faï 
Ir  cl  tooitdcn  (n  fanbacïjtiai^^acbe/  men 
dceht  tik  oo|i  in  ijc  iBaant  Auguftus ,  op 
bc  manier  aï^  booten  gefept  isS :  jBen  hm 

tafi   5Up5en  dublijelde  Myrthus  Op  anbcrc 

jammen  /  maar  ticfz  toiUen  in  be  ^omcr- 
tijbi  bceï  begoten  toefen  /  ooö  in  goctie  ^ar- 
öv  /  fjct  5r  in  baliüen  ofte  potten ;  A»  moeten 
bcsS  3B«ntcrsf  in  b^oogc  feelöerö  of  haccöeljsf 
bctoaart  too?bcn/  banc  5iin  banbcefebeeï 

fOOJten-,  aI?SbCfC dubbelde  Myrthus,  Myr- 
thus merfjctïHoofcmnrijn-blabt/  Myrthus 
met  Ijct  Sautocr-blabt/  Myrthus  met  b^ee? 
bc  bïabercn/  Myrthus  met  5i>3ïm-bïaberen/ 
Myrthus  mct  fijne blabcrcn/  Myrthus  met 
0cIirup(le  blabccen  /  Myrthus  met  be  toobe 
(leelen :  met  Ci.roen-itoofi-en  (Conge-bla- 
beren  /  en  ooö  Joode  Mvrthus ,  met  hicpne 
ïJlaberen/  ih  iyMi  ooft  gcfïen/  bat  baar 
•tpt  5aabtoo?begctoonncn. 


Van  Geniftaof  Brcm-boomen. 
Genifta   Of  Brem-boomen  toOjbcn  batt 

jaab  aangctoonncn/  be  Spaanfche  moeten 
'^  3P3intcr^ in D«Pi5 gefet 5ijn/  mair be toiï^ 
be  toafl  genoeg  tn  be  ï^cpbc  -.  baar  5i)n  nccD 

Brem  mCtgrOOtCbOOrCljS/  bicUptGallega 

liomcw/  en  bunnen  bCjEJ  ïDintcr^  tocl  bnp* 
ten  flaan  /  baar  5ijn  nccïj  blcpne foo?ten ban 
tifc  Brem ,  tiU  met  tlccbclcn  5ön  /  hk  in  be 
i^cPbe  of  5DCte  toaffcn/  W  met  betoitte 
bloemen  bint  men  ïjicr  te  lanb  toe^nig  / 

Q\^  bp  ben  Ed:  Heer  ban  Eevering  ,     Ofte 

groote^ief-Ocbbcr^  bangetoarfen/  bean=» 
bcre  öcbben  altemaal  geelacDtige  bloemen  / 
befe  foojten  toülen  tocl  U  magere  acnrbe 
toaffcn  /  liU  fanbig  i^  /  men  ber^lant  biein 

Maart» 

Van  de  Lauwrier-bóp^neo» 

TDe  Bakeiiar  too?bt  \ïan  b^  5aben oft^ 
boontic^  gejteben  /  en  baar  ban  aange^ 
toonnen/  be  Laurus  N9biiis  ban  (lebben  /  W 
in  be  Maart  geftcbcn  tooiben  /  ^i^^e  moeten 
beö  ap^Jntcr^  in  ljn?$f  of  bclber  bctoaart 
3iin  /  ftaanbe  in  babben  ofte  potten :  ^e  - 

VJaamfe  Lauwerier  toafl  met  boff^-n/  men 

fcbeiirt  bic  ban  malbanbcr/  ettóefoo  toint 
men  W  boojt;  menbebtbicbè^apSinteriS 
met  tlroo  of  riet  /  men  bn^gt  Ui  oob  toel 
rteber/en  toer  in  baar  3(iarbe/oftoit  fant  op/in 
Jjet  letl  banoaober;  men  or.tbebt  bic  toe^ 
ber  inOet  begin  ban  April  j  met  een  foete  n?* 
gen :  baar  3i)n  noclj  Ijier  te  lanb  Lauwcrier- 
booincn  Uc  upt  America  bomen/  befefept 
men  bat  bc  fcliojffe  be  Kaneel  ijs  /  fsi  moeten 
be.ij  JBintersS  in  be  baccljel  toel  betoaart 
too^bcn  { baar  5ön  l)ier  te  landje  niet  beel  ban 
W  25oomen  /  maar  befcföoom  toil  in  bg 
^omer-tijb  tocl  begoten  toefen :  ^aar  ijS 
nocïj  be  Lauris  Tenuis ,  cü  5ijii  btccburöanbe 
foo?ten  /  een  met  bet  blinbenbe  Ui  ib  /  en  een 
met  bet  b:oef blab  /  en  ttoec  foojtcn  met 
rupgacljtige  blatieren ;  b*^fe  foo:ten  moeten 
oob  tic^  ïDintcrs?  in  biipiSflann/  en  toojbcn 
aan.3cto:nncn  ban  inlegien/  of  oob  fom* 
tpb.^  ban  {lebben ;  baar  iiJ  D-t  Laurus  siive- 

llris. 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


ftris,    Cf  wüdc  Laiiweiicr,    lik  üe  3lDncrC 

25cr{cn  ofte  UaclTen  ti>aaot:  fp  toütoci  toaf? 
fcn  in  Docljnae  plantfcn  /  m  iipt  De  ^on  /  fi» 
l)ecft  l)cel  fcïjoone blaDcrcit  /  cm  tic  fpijs^  in 
tic  fcöoctclcn  meöe  te  bevciccen  /  ^cfc  lept 
niai  Uan  i:!-e  tn^tlicn  in  öe  Huvtse/cnmcn  bet*? 
plant  ö(e  inApni,  in  fanöticljtiae  '?fincttc; 

taJCi^  een  plant  Öieljiet  Laums  Alexandri- 

nus ,  cnïïiacgt  cooöe  Djucijtjegf/  't  i0  eengoe* 
tie  v^^m  Uoo?  tic  ^potïKiJcctJ  cm  op  öct 
Uenjtec  teferrcn  /  Ucfe  plant  toon  in  potten 
oefet/  en  om  lan  te  qacchcn/  fcDeuctmen 
^U  Uan  malöiintiercn* 

Van  Phy lieren  en  Alaternus. 

ïtt^en  ïtcijat  fcit  5a3ïi  n?t  Vrankrijk ,  en 
men  5aa?,n  tjet  intie  jBa.^n?  Maart ,  en  men 
Ueuplant  Ijct  al.ss  l]2ts  of  5  ol.-jöcccn  öeeft/ 
men  hm  W  ooft  Uanite'aücnaaiTaucelicn/ 
tiaac  i^  een  25com  m^  men  Celafierus 
noemt  /  Oie  i^  Uan  tie  feilie  natnuc  /  fp  moe^ 
ten  tjecs  3PÖintec.sfin  ^\\p^  (jcfet  tüo^öen  / 
maat  in  Vrankrijk^ffan  bic  Duptcn/  cni>e 
maaftt  men  0^00"^"  tiaar  ban/  of  fet  Die  aan 
De  muucen/om  Die  gcoQn  te  Doen  üctoaffen, 
5©aar  5ijn  in  fio^te  jaarcu  Dier  te  lanDe  gefeo? 
men  /  Phyiieren ;  Die  met  KerfilbcrDc  öïa- 
Der:en5ijn/  en  ooft  met  becaulDe  OlaDcrcn  j 
Defe  too?Den  a^a^^^ï^t  ban  inlcGgcn  /  ofte 
gcfuugtopDetlammcn/  Die  öcoeneblaDe^ 
ren  fjcböen  /  maac  totUcn  De.3  atDinteirö  toel 
in  een  ludjtiae  BaccDcl  liaan» 

Van  Aibutus. 

Arbutus ,  ijsfeen  DoomrieDatDe^^interjS 
OCoenijtS/  met  tanDarnttac  DlaDercn;  Dct 
Diaaat  bloemen  alïS  De  bJitte  ^pcfe-tooj^ 
tel ;  Daac  i^  noclj  een  Dat  ^ucpec  öoo^nig 

Öcet  /  ÖCnaamt  Arbutus  Folio  5  Aradus  Can- 

di,  enbcrlie(tDe.(S  itDintcröfijn  blaat  ie32?;Dcfe  1 
55oomen  bJOj^en  ban  tnleijgcn  cfte  upt^ 
fpniptfelïS  aanoeaii^eht  /   en  moeten  De.sS 
Sinter  5J  in  't  ftaccljcl-öup.^  acfet  toojDen» 

Van  de  Syringa. 

Syringa  too?t  aanocbjonnen  ban  oploo* 
gen/n^^n  f«?t  bie  aan  5^aieelen/of  maaltt  Da  ac 


(lammen  ban/  cm  fifcc  cf  baar  in  Ciiu^ 
nen  tifmm  /  maar  ban  DicmctDctettte 
bloemen  too2Den  ooïi  tocl  (Kogcn  ccmaalu : 
't  i<s  een  fpuU  ban  30ïicr/Daac  iö  Hier  tclant 
Syringa  mct  \x}\m  blücmen  ölcf  DepatiiiTe 
^ijn/  ofDcblaauUie/oefep^  toiUmtodilaan 
inbocDtia^plttt^tfen/  f?0!ocrenin  Mcy. 

Van  de  Pieper-boomrjes. 

5©efe  bJO?Den  ban5a;^D  boo?t  acquccïit/ 
men  fcDeurt  Die  ooö  ban  Den  auDcrcn  /  Daar 
3i)n  ban  Defe  foo?ren  Die  Oebben  üjurn  roo- 
De  bloemen/  en  ooB  fjeelbleeöe  bloemen/ 
Daar  sfjnDer  met  groene  bloemen  /  en  bao?^ 
Dengenaamt  Laureoia ,  Defc  Djaaot  5bJarte 
befien/  maarDeboojgefepDe/  rooDebeHen: 
Daar  5ijn  tJif f  te  lanD  ooft  met  bJitte  blce^ 
men/  maar  fcer  tocpnig/  als' bp De  boo?^ 
naamfie  Itcf  üeObcrsS  /  als"  bp  De  Heer  ban 
JBevering  Of  önDcre/  Defetoil  toel  toalTen 
in  fanDacljtige  ^üarDe/toil  geen  mis  berD?a? 
gen  aan  De  toojtel/  fp  bloepen  alb?oegin 

Maart. 

Van  Laburnum. 

Laburnum  D?aagt  geele  bloemen  als?  fict- 
tingen/  5i)rt  ttoecDccljrnDe/  ftcmen  ban 
5aaD  bco?t  /  men  plant  Di^  ooft  ban  upt^ 
fcöeuten  /  fjp  ftaat Dejes  iBinttr.o  t upten  /  en 
totltoeluptDe^onilamu 

Van  deRofnaarijn-boomen  aan  te  teelen. 

^e  Roofemarijn  (leeftt  mcn  ban  tïcfi 

in  De  ïl)aant  Maart,  of  in Ijct begin bau 

Apni ;  men  DiibJt  toat  (terft  De  HarDe  üu 

een  /  boo:  Ijet  uptD?ogcn  ban  De  ^on ;  D*J 

onDe  planten  fet  men  f:30  Diep  iw  De  =^arDe  / 

tot  aan  ijet  nieiitoe  fjcut  toe  /  en  men  moet 

DieinDe^cmer-tüDbJclbeaieten  /  D'Ctfnt 

Dan  toel  toaffcn :  menfrpr/  alö  menDe  Roo- 

,  femarijn  begict  met  l)ct  loog  ofte  fop  /  Dat 

I  ban  bjcuto^^n  IjemDeti  ftcmt  /  Die  bupl  5ijn  / 

i  Dan  fal  Dct  op  een  nar Dt  bjcl  een  paar  Dnum 

bialfei :  fp  tooiDen  \Mic  te  lanDe  mecfl  ges 

QUeeftt/     ter  Goude,    cfte  te   Noortwijk 

bp  Leyden ;  Daar  too^Dcn  ooft  ban  5aaD 
nangebjonncn/  maar  Dii^r  te  lanD  ftanmcn 


« 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


ooft  Dnt  ban  Luyk  hemt  /  ïjcefi  ü2ccöc  öln? 
öccoi/  maec  tirc  upt  Engciantftomt/  tss 
hjel  Ijc  (Ictftllc  ban  rcuft/  öocDtiic  bantct 
Coude  bomt  /  öloept  ücü  /  tjacc  ^  ünöci:  ötc 
bonte  ofte  Uciöriilüc  blaöcrm  Uzbbm  i  en 
fiinc :  gift  Ijeü  'ec  gefïcn  met  UcrfllUcctic 
llnïïfccn  /  W  wi  Engeland  quamcii  /  niacc 
toillen  ïjicc  te  lanD  niet  tod  boojt  /  cnöe  3yn 
öacc  iDcpniö. 

"Vzsï  de  Jafiriin-boomcn. 

VDc  ö«-'f^e/  offert /tjietonn  America  ftomt/ 
too;!lJt  Dan  tnleöccnboojt-oeUJcnncnenge^ 
fncöen/  öfHjft  men  cm  ?|nacc  af-fct/  of 
nun  flccftt  Dacr  Dein:  /  cnöc  Daec  fs^t  men 
een  pot  aen  /  mct^ocöc  faUelacDtige  aieröe/ 
men  lept  Die  tn/  in'tucgtnüan  Mey,  enöe 
fet  tiacc  een  potje  botten  op  tie  anöece  pet/ 
met  toatcc  on^jer  /  n\et  een  gat  /  entre  toi'tpt 
öacc  in  een  Danö  met  %zx^^l  tjet  leftt/ 
öaetmct'ertijöttJeuc  /  öatijct  natuetlöfte 

iJOfDtdjlJCpïl  ftCÖÖt/  '^'^  ^^■^"'^  Spaenfche 
Jafmin  ,    tte  Umi  Catalonien  Romt  /   ifif  OJI 

toilöe  öcfupot/  en  Ijlcc  te  lanïï  teo?t  bfe 
ooft  foo  ncnoetoonnc  (  oefupgt  cft  ïj^fnt 
optoiltjctlmimietje^/  We  ontirat  een  («Eo- 
l)aft!5-pi)p  tnft5ün;  öctofitteUüftteüj^ïöen 
Uan  tnie0ocn  acnoctinccftt  /  en  \a  potten 
ocfct/  en  üaccopöcfupgtofteoe-cnr/  aï^ 
booten  Cf fcpt  U I  maec  moeten  öc^  JlDin- 
tero"  ineen ftar ci)c(  flaen  /  ij.u  Die  niet  en  br^ 
biicfen  /  alfoo  men  in  ï)-:t  lefte  ban  te  ^o> 
mcc  De  bc^te  bloemen  Dncc  aen  Ijecft ;  in  De 
3,i5aent  April  t\njt  men  Die  /  tot  een  ijaiiDt^ 
bject  bobcn  ï}ct  ent  cf  aefapöDe  af  /  en  fiJ 
fcïjiet  Dan  tocDec  %m\\  op  /  cnDc  ma:ftt 
alfoo  een  Irtoontje  /  Dacc  tö  een  öeelc/  foo 
Celijft  ban  bloem  /  nliS  Die  gtcnc  /  Die  bin 
America  ftomr/  maerï)ecf£  fjecnceuft/  Die 
fea  1  De]$  aiBinteriJ  bupten  lïacn/  Dacr  is'  notïj 
tzw  met  gcele  bloemen  /  en  fj^^ft  i)ont  alsi 
%lt\\\  I  llnet  DeiS  3ïi)!ntcré  ooft  bnpten  /  Defe 
ftanmcn  ban  3aetb:o?teueeften/  toiltoel 
fïaen  \\\  magere  ScrDe  /  Dacc  jijn  nocfj 
tbaec  foo2tm  ban  bïaeutoc  /  De  eene  met  ge- 
fneDe  blaOCïen/  D?  mm  met  onaefnv^D^ 


blCiDeren  /  Defe  Ijcbben  blüf mm  toat  ftlqnt* 
Dec  al0  De  falaeubje  Syringa ,  nten  oueeftt 
Die  ban  op-loopen  /  en  ftonnen  De^j  aBmtcrjJ 
bupten  ftaen. 

Van  de  Roofè-boomcrj. 

tDefe  bJ02Den  aengeguceftt  ban  mu 
fpjuptfelé/  ofte  oploopen  /  menftan  Die  ooft 
Ocuieeren  ban  De  «eiiefoo^t  opDeanDere/ 
Dit  gcfcIjfeD  iw  't  laetfïe  ban  juiy ,  in  't  af== 
gaen  ban  De  Höaen  meDeftanmenfeboo^ts 
feiten  upt  Dififte  bjojtelö  /  Die  men  alö  Dan 
een  DanDt  b^eeDt  boben  De^lerDe  moet  fet^ 

I  ten/    maec  De  Aert-roofcn  en  Duyn-rofen 

loopen  marfttig  boo?ï :  De  namen  ban  D« 

j  Kolen  5[jnDefe/  ecrlïelüft/  Maskis-rofen  , 
Morleyne  roo(en  ,  bleek  ?n  bruyne  Mor- 
Icyne-rofen  ,  Maent-rofen  >  eukelde  Muf- 
kis  rolen,  Rofenmet^ooblaDccett/  Peer- 
dragende-rofcn ,  Provintic-rofcn  j  gele  dub- 
belde Provincie-rofén  j  Cameloc-rofen ,  flu- 
wele  dubbelde  Aert-rofen.  5^0CD  D?(j  f00J# 
ten  ban  Aertroren>  Negelan tier  dubbelt  > 
cnenkek,  geele  Kegelantier,  Turkfc-ro- 
fen,  de  Kaneel-roos ,  enRuyge-roos.     %\\^ 

Dcfe  ftnn  mm  planten  tot  fjeggen  /  ofl 
Oi'upft-getoajS  /  befjx-ilben  De  dubbelde 
Muskis-roos ,  Die  ploiu  meji  tn  potten/  al* 
foofe  Dc(j  a©intcrjcJ  moeten  binnen  (laen  / 
ofre  bJD?Den  ^'iXitUt  met  Doppen  batt 
^OffebJcpt. 

Van  Viburnum, 

^cfe  Djaegt  toirre  bïocmcn  /   en  tool^ 
acljtt>c  blaDci-cn  /  ttiit  rupgac Inig  öout/ 
j  en  maeftt  een  mopcn^joom/  ftonnen  DejS 
j3ïDinter.ö  bupten  itaen. 

Van  Cypreflè-boomen. 

^:t  53^b  bjo2t  ons?  f)icc  gefonDen  wn 
Vrankrijk,  en  fjïec  gesHcpt/  moei' moet 
i  eeciï  tn  foete-melft  geluecftt  bi:*2Den  /  en 
j'ö  ^Bi"itccö  in  linpgfgefet/  gecfte:nï)eelc 
!  fi'ape  opgacnDe  ^com  /  om  in  't  miDDen 
j  ban  een  Parterre ,  ^loem-pcrft  /  of  am 
ftet  fnöomcn  banDegroote  patten  ?e  f cttcn: 
1 W  ïJtc  5  of  0  ia«n  pitt  mi^mi  ftonnen 


Den  Nedcrkdfen  Hovenier. 

Van  Denne-oftc  Mafl-boomen. 


im/  titcnfctpoo?t-ba(l5yit/  Daec  tacc 
Dan  ïjicmn  ora  ntót  5toanocïtctoo?ticn. 

Van  Huift. 


^Ct  jaeö  toO?t  on??  tOeoefonlJCn  Upt  Noor- 
wegen, en  öciBccfit  3üntjc  tnïuatcc/  too?t 
öet  o^sacpt  in  öc  Höaent  Maerc ,  in  ccn  Daft; 
De  eccftc  a^intcc  too?ïit  Ijet  octicftt  Uoo?  öc 
fc{)2alc  UJinticn  /  en  in  't  lacttt^  öan  Maert , 
ofte  cccfle  ban  April ,  falmenuieljctplaii^ 
ten/  ttuee  tooctcn  Uan  malftanUec  /  in 
gocöe  faDclacötige  ^crOe :  tooojtjS  4  of  5  r^^- 
rc;iout$ijnlie/  han  men  Utc  netplanten/  in 
fooöaniae  ?2>ofcTj/  Haen/  of^Diecf/  al.ö 
men  üejï  oojticelcnfal:  men  fetfe  alö  Dan 
16  of  18  Döeten  ïjan  malhanDecen  /  men 
iiueelufe  ooft  toel  aen  Dan  (lefe/  DocljDan 
too?Denfc  fooocen  opsaentie^doomen/  alsi 
tie  gejaepDe ;  Dacr  3ijn  ooit  Uecfcfjepise  foor 
ten/  namentïpvuure,  greyne,  fijne enbe 
groeve  Maften ,  met  Defe  bf-foo^ten  /  al.fiS 
Daec  De  Pingels  aen toatfen  /  alsf  meöe  La- 
ricfe,  DicmenntethnnöjanDcn/  eni${De<« 
ydimtt^  OlaDeloo.sf  ofte  Do^ 

Arbor  Vitse  >  ofte  Boom  des  Levenj. 

^ie  toojDen  acn  ïe«iwc?ftt  ^im  ftcft  ofte 
Inleggen  /  men  ïian  ïïacï  uan  triaï^cti  Dicijte 
Deggen  /  meii  bcrölant  Die  in  De  iBaent  Ja- 
nuary  ,  fp  homm  ooü  ge^uceöt  toojDcn 
totop0aenDe25oomen. 

Van  Taxus. 

^efe  i9o?Dt  meDe  a^igeaucelJt  ban  in- ' 
ïeggen/  men  maeht  Daec ooö Ijcggen  ban/ 
en  bUjben  DcjS  ^Bintccjj  ^tim  i  men  ber- 
plant  Die  in  't  begin  ban  Maert ,  \\\  fabclacè- 
tige  -Jüci-De  /  men  maeörfe  ooïi  tot  opgacn- 
De  Zoomen  /  men  fcïjeertfe  met  fjïoonen/  of 
laetfc  rouD-rccljt  opaacn/  naec  toelgebal- 
ïen  /  fp  Dlijben  DeiS  JDintersf  groen. 

Van  fijne  cndc  grove  Scven-boomcn. 

^\}  toojDenaengefiueeSt  ban  fieft  of  in- 
feggeit  /  men  maeïJt  Dacc  ooft  fieggen  ban ; 
men  berpla^it  W  \\\  Miert ,  Defe  25oomen 
too.:Deir  niet  b^eï  gepïant  /  out  Dat  i?ij  mepf^ 


^it  too?Dt  acngetoonnen  ban  jaet  of  De*^ 
fien/  fp  too?Den  in  een  tobbe  met  nat  5ant 
gebjeelit/  cnaliS  Dan  in  greppen  ofte  boos» 
ren  gesaept ;  men  saeptfe  in  't  laetjle  ban 
Maert ,  Of  in 't  ecrfle  ban  April,  fp  {ent 
een  gefjeel  iaer  eer'tfdbe  ophomt/  maéc 
bJOïDen  bcel  aengebJonnen  ban  inleggen/ 
men  n^eïit'er  Deggen  ban/  m  men  Die 
een  boet  ban  malhanDer  fet.  :©efe  Huift 
i33S  DjicDerlep  /  namentUjft  met  glaDDebla^ 
Deren/ (leenacDtigeblaDcren  /  en  bergulöe 
ofïe  bonte  blaDcren  /  Defe  toojDen  toei  mcDe 
gefocgt  op  De  groene  Huift ,  om  Daer  bati 
opgaenDe/  ofteflal-boomtjen^  te  maüen. 

Van  Palm. 

"^t  öWötfïe  /  ofte  grove  Palm  plant 
men  tot  Oeggen/  maer  De  lilepne  too?Dt 
gcpïanï  cm  DeDDen.Ö/  en  Parterres  of  loof^ 
bjcrficn/  en  Dat  in  De  USaent  Maert,  of 
Apni  moet  fp  becpïantbJojDen/  menftan 
Die  ooU  bcrplanten  in  Septeinbcr.  ^^aec 
iö  nocïj  een  foo^t  met  groote  blaDeren  Dat 
bergult  \^  j  Die  men  fean  acnqueeïfentot 
öroonen:  Daer  lef  een  oprecDte  Palm ,  Daer 
De  Dadels  aenloatTen  /  DocO  Die  bintmen 
Uier  te  lanDe  niet  beel  /  aïef  in  De  Accademv- 
hoven  ,  of  Dn  groott  Eief-OcDöersf  /  ()» 
moeten  Dejö  aïDintersf  binnen  flaen ;  :©ef« 
toojDen  gedeelten  ban  De  fteenen  aan  De 
Dadels :  ;©ie  ijet  eerfte  lacr  opftomen/  toil^ 
lennietbjeioberblijben. 

Van  Spaenfe  Doornen. 

^p  btojDt  aengeoueefet  ban  5aeD  /  of 
benen/  blijft Dc^ ïBnirerö groen /  ftanooft 
acngetceït  too^Den  ban  inleggen  /  en  iö  Den 
anDerDoorengeljjft/  maerief  feergequelt 
ban  De  rifpen/  men  maeïitcrooft  fJegg^:l 
ban/  gelp  ban  De  anDere  Doornen,  '{511 
om3öijbersf/  ofte  25oomgaecDcn  /  \xm 
berpiantDieinFebruary. 


€  5 


Ta» 


» 


Den  Nederlandfên  Hovenier. 


Van  Liguftrum ,  ofte  Mont-hont. 

TDit  to02t  ac5aapt  ban  beflcn  /  in  faut!' 
acijtigc  Kaclic :  ttoce  en  önc  jaren  out  3i)nlic 


öalf  ban  malltanlicc  /  («aac  fi^  moeten  ojt* 
trc  tic  $aat-toc?tcl  /  en  öotocn  ccn  boet  ban 
tie  ^lactic  flf-gefnetjcn  toojtien  /  tot  t\3ii:ü  ja^ 
ren  acljt-r  een/  Ijet  öobcnfte  Ijout  om  Oe 
(lamnv.'tie0  tïilt  te  mahen  /  entie  alff^  een 


Van  Cornoeijcns  ofte  Cornoelien-boom. 

^'^  too^tit  cjcqnecfit  ban  inleggen  /  ofte 
(lehhen  ban  be  Cornoeljens ,  bfe  toojöen 
Doö  tor  ïjeggcn  /  ofte  aan  p^iecïeii  ocfet  /  in 
'tlaatfle  banoaober,  of'teerfle  ban  No- 
vember ,  fp  geben  goebe  ö^ggcn. 

Yan  Elft. 

TDaac  tóojben  fjeggen  gcmaafit  cm  in 
ft 02t  groot  te  toefen  /  't  5?  in  €fjupi.en  ofte 
^bomgaarbcn  /  ban  bjie  of  bier  jarige  Elft, 
tie  bier  aangr gueelit  too:ben  in  te  ©eenen  / 
en  men  plant  öie  een  boet  ban  ben  anberen  / 
in  be  .KDaant  Maart ,  men  öan  tiie  ooft  fcbee^ 
ren/  aïsibeboo?gaanöe/  bie alle gefcDoo- 
ren  toojben  /  in  't  begin  ban  juiy. 

Van  den  Amandel-boom. 

^?  too?ben  gefoogt  op  ftammetjens?  ban 
Pruymen  Of  Kroosjcns ,  cn  in  't  laatfleban 
Maart ,  gcbcn  bcelc  mope  bloemen  /  op  be 
fdbe  mauiere  als"  be  Perfekens ,  baar  3ijnber 
coH  met  bublieltie  bloemen  /  maar  bier  te 
lanbc  toepnig  /  Daar  i$  norf)  een  ïilepne 
Amandel-boom ,  W  in  bs  Woem-tbupnen 
boft  geplant  toojt:  be  groene  bjucljten  om 
te  confijten  plulu  men  in  Juny  af/  nljs  be 
felbe  nocO  geen  fteen  beöDen ;  fp  toozben  ge- 
plant  in  be,0iaant  Febmary  in  goebe  Harbe/ 
maar  ÏKt  gat  of  ftuplbaar  men  tiie  in  plant/ 
too2t  in  be  iDooj-tointer  aemaaïu  /  cm  bat 
be  felbe  toat  moetberluc&ten. 

Van  de  Appel-boomen» 

T!?tó5abenbanAppei-boomen  toojbenge^ 
^aapt  Up  malhanber  /  in  Dct  leiteban  janua- 
ry ,  en  öiie  jaar  out  ^ijnbe  /  fal  men  bie  ber^ 
planten  in  goeOe  ^tarOe  /  een  boet  of  anbcr* 


alfco  in  li02t  een  recbte  monc  (lam  te 
ftrijgen;  befe  (enten  bie  men  baar  op  fatten 
toil/  fal  men  in  ö^t  laat|t  ban  December 
af-fnijben/  en  leggen  in  be  JJarbemetbe 
toppen  Ijoben  iipt:  in  bebolle  jl^aanban 
Febmary  ,  fal  men  Op  be  boojrienoentöe 
jtammerjeei  bcfe  €n^en  fetten  of grilfcien/ 
enbe  in  plaaté  brn  \xyn^  baiir  op  gebaast/fal 
men  nemen  toat  öoe  mijScntoepnigüoc- 
bap?  mettoat^antbat  onber  maUianbec 
bermengt/  en  bet  C-nt  baarmebe  beflrO 
hen  /  boo2 1  inlehften  ban  Uiater ;  alcf  nu  De 
opgaentjc  ftam  bift  getoo?ben  i^  /  anber* 
baibe  bupm  /  fal  men  baer  op  griffelen  baii 
be  befte  hic  aengenacmft  mocbten  5tjn  /  bet 
5P  »6aut-appelen  /  ttenetten  en  ^cgten  / 
of  antiere ;  gp  bient  baer  toel  op  te  letten  bat 
gp  W  €nten  /  tii  gp  baer  op  toilt  fetten/ 
affngt  baer  Woem  finoppen  aensijn/  aen  lii^ 
taöjen.ö  baer  ban  gp  toilt enten/  't  fal  (ba 
beel  te  eerber  b?ucOt  bjagen  /  bolgen^f  Oet 
geboelen  ban  beelen  /  en  fjetoBnt  fetten  aen 
be  ^oii  5!i ;  baar  ;ün  ooft  hippelen  tit  ban 
(teft  toojben  gejlcften  /  fiomen  upt  Enge- 
land, een  fpccic  ban  pipingen/  foo  ooft 
^arabijö  Appeltjes*/  of  anbere  \3ic  pittig 
bout  Ofüöen/  maarbe!25oomtje.öbuurert 
niet  lang. 

Van  de  Peer-bopmen. 

30an  f)ct  boonqueeftcn  ber  Peer-boo- 
men ,  boet  al0  boorengefept  isf  bati  be  Appe- 
len: w  ban  ftemen  ge5aptalj:JDobenbcr^ 
Ijaelt  i$  I  fal  men  be  felbe  berplanren  /  enbe 
(Cnten  m  be  appelen.  iDacr  in  Vranke 
rijk  toojben  be  peeren  opoiXne-pcerenge? 
ent  /  cn  be  ïDinter-pcrren  op  boojnen  enbe 
op  lage  (lammen  /  op  bat  be  bjur Ot  te  lan^ 
ger  foube  buuren  /  enbe  i$  bcel  Oarber  enbe 

ijcei 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


9 


Mci\  baflcr  j  Ijkttt  ïanij  too^ticn  Uc  f)ccccn 
ttocemacl  bcrent  /  bdjalUcn  ^uj^ljcc  ^cc^ 
ren  /  alfoo  men  Dan  ïjc  fclbc  De  ecrjlciuacl 
€rtt  /  of  ban  25ci'acmottc.i  of  J^cifit-^up^ 
licc  peeren/  en  Hco?  te ttoccticmacl  €nt 
men  Daer  op  peeren  de  Bon  Chrcüicn , 
^affcraen-feeren/  €afel-Pceren/  iHöuf^ 
cu«J  peeren/  ofte  aiiöere  peeren/  öet5|i 
lian ^onicr  of  bnn3©tnter.  0ï'tv  alp  men 
tJibcrfc  peeren  opeen  ®oom  toil  €nten/  i::^ 
öcfl  ^onier  op  ^omer-peei7  aöDtntcrop 
3©tnter-pcer  /  alfoo  W  üceter  tot  pecfectte 
fuUen  hoinen/  men  {lanfeooïi^Oculceren/ 
pet  5P  op  jonge  of  op  outie  25oomen  /  Daec 
ionge  tafihen  aen  syn» 

Van  het  planten  van  Appelen  ende  Peeren 
tot  een  Boomgaart, 

gn  ten  eei;<Ten  t.ö  tocl  te  letten  /  öaer  gp 
u  boomgaart  \»ilt  planten/Uat  öte  toel  Ooo? 
öe  Derep  UertJOlUen  tss/  enöe  omUatlaüti 
bjcl  te  b^cehen  /  fal  men  baar  een  lacr  I^ool 
op  fetten/  om  alfoo  be  ^Herbe  Ijet  fenijn  enbe 
bupl  tóeclj  te  nemen/  enbe  moet  Detlanb 
alriib  foo  Dc'og  toefen/  bat  Ijet  ttoeeboe^ 
tenöobenljet  ïDinter-toatcr  lept/  men  fal 
be  gaten  maften  /  baer  men  be  boo?gefepbe 
53oomefttoil  in  planten/  m  beijlöaentban 
Kovember,  30  of  32boetenbaneen/  enbe 
Dier  boet  in  fiet  ront/  en  biep  nabenant/ 
ciibe  baer  b>J  brengen  ttoee  goebe  ï^rup-toa- 
genjS  met  5^t.sf  /  enbe  al  10  baertoatber- 
gaen  ^agaert  Op  /  fal  baer  geen  Quacb  aen 
boen/  cnbc  alögp&ant  Bobben  pupnom 
onber  in  be  gaten  te  toerpen  /  om  6et  toater 
Dan  be  too?tel  ban  ben  55oom  te  beter  te 
timflnïtcn  /  of  in  plaetö  Dan  bat  /  alief  men 
Prins  M^urits  ^Boomfii  pUwt:  fmijtbaer 
Dierofbüf  taftheboO'enofmntrerjSin/  foo 
men  W  \^m/  en  be  55oomen  toalTen  feer 
toel  /  maer  geen  j^isfonbr  in  be  gaten  /  al- 
foo be  0ïi$  bergaet/  batal$fbanbe25oo^ 
men  te  feer  faftöjn.  ^oetmoer  be  25oümen 
in  goebe  311crbe  enbe  berrrane  lïaiö/  met  ben 
anberen  g-:mengt  /  enbe  met  be  too^tel 
ü^^tm  gefet/  enbe  betoo?tel  baer  mebe  De? 
mm  enbe  baer  ban  rontom  |X)ijS  enbe 


53aggert  gelept  /  tn^c  hl:  met  JÖ.'rb  ober^ 
M\t ;  £>h^  bc  25oinncn  met  gocbc  to02?el  10 / 
fal  ban  niet  laten  te  groepen.  TDefe^oo^ 
men  tocjben  geplant  iw  Ijet  lefte  Dan  be 
liKaeHbt  Dan  January ,  of  in  Ijet  beoin  ban 
Fcbruary ,  fommige  f  gaen  in  Ijet  toaffen 
ban  be  ilöaen/cnbe  be  atibcrc  in  bet  afgaen ; 
alsS  gp  befe  Jöoomcn  foo  toijbt  Dan  mal- 
ftanber  fet/  fciint  gpbacrl^arffe/  p^up- 
me  of  Itroo.oie.jj  op  be  felDe  linie  of  rpe  /  in 
Öct  mibben  fetten /enbe  befe^ppelen  enpee;^ 
ren  groot  getoo?ben  5ijnbe  /  be  ïiarffen  ban 
upttoerpen/  enbe  i\\  ijet  mibben  Dan  be  ttoee 
rpen  fal  men  planten  /  ^el-befien  of  J^rupsf- 
befien/  't  fal  ban  een  goebe  f25oomgaart 
geben. 

Van  de  Perfiken  ende  Apperkofen  aen  de 
heyningte  fetten. 

perpen  toc?ben  op  foobanige  manier 
Doo;jt  geQueelit»  U!)en  neeint  be  oploopen 
ban  be  P2unmen/  ( maer  be  ï^roosfjenö  5i)n 
beter )  DU  fal  men  planten  in  goebe  35erbe/ 
zDoet  Dan  mallianbcren ;  een  iaer  baer  ge* 
flaen  Debbenbe  /  fal  men  W  in  fcbruary  af- 
fnijben  7  of  8  bupm  bob  en  be  3lerbe  /  en 
laten  baer  ttoee  of  b?ie  fp:upten  aenftomcn  / 
enbe  baer  falmenbanopOculeeren/  31p<= 
perftofen  of  perjilien  in  be  iBaenbt  Dan 
juiius ,  of  tegen  Ijet  toalTen  Dan  t^c  jBacnbt 
Dan  Auguflus :  men  Doubt  Doo?  goet  perfe^ 
iten  op  ^UpperïioosJgeoculeert,  batbe  D^ucljt 
Deel  fmacfielijlier  isJ  en  ooïib:ocger/  al^ 
gp  (Oculeert  moet  Ijet  bioog  toetser  toe^ 
fen/  'tii^  beter  na  bcmibbagalöDoo?:  fp 
too?ben  ooïj  toel  gefupgt/  maer  too:tfoo 
Deel  niet  gebaen.  .f^ngeociilcert5ij!tbe  enbe 
bet  ocuïacie  groen  blijft  /  fult  gp  in  be  aeiv 
iiomenbe  Maart  affnyben  i  of  2  tiupm  b0;= 
Den  bet  ocnla-ie/  omaïfco  eenDollJomen 
OBocm  te  maliën  /  om  aen  een  (jepmng  te 
olanten  12  boeten  D,in  mallianbcrcn  /  in 
[)et  ^upben  of  5upbtoe|len/  of  aen  beoojl 
bcpning/  ^pperfjoi^fen  enbe  1!ier(lfien  beo? 
tm  I  alsf  be  manier  i^ : be  perj^ften too^ben 
ooft  D'^n  be  fïee -en  gejleften/  b.^engenoch 
fomtoijl  toclgoeijebnicDtenDoojt/  inBra- 

b.ind 


Den  Ncderlandfcn  Hovenier. 


band  y»o?Deii  fee  31ppcrftofcrt  ooft  tot 
^lacl-boomsn  cct^Innt/  maci;  ui  Hoihnd 
hJ02öt  Ijet  foo  Xicé  niet  öÊöaen  /  alfoo  tic 
\)ml}t  foo  bjel  niet  tioo?t  lïomr. 

De  namen  van  de  befte  Perfeken  zijn  de(ê  ; 

^ccfelifti  Unn  ticc  .ilöccc/öuböeltic  iBon- 
tanten/  enMöcjBon tante/  ©loct-perfc- 
6ai  /  tiubUclïje  ctt  enöelöe  ^toolfc  pcrfc^^ 
ïicn  /  ^^crfcïtm  ban  ücc  |5at/ late  ^ccfcfim 
Ijan  ïtijn  /  cntie  m^ci*  anüerc  fooatcn»  3Dnn 
ö2  ^UppccFiOfen  5ijn  ttoccöccljanlic  /  rooöc  en 
fjccle/  maci;  tsc  rooöc  iö  öc  bcflc  yjan  fmaeö/ 
macc  tie  gecle  Ijctaom  te  confijten» 

Van  de  KarfTe-boonien. 

%m  öe  aB^'ft-ïjepning  fal  meit  planten 
to3ci-t!?aocntic$iactTcn/  of  JSacijffel^arf' 
fen/  öieacnljetouljefjoutt>?agcn/  jijntie 
iage  flmtimcn.  ^e3üacfTentoo?i3maenge= 
qucciutoanfleenen/  oftetoan  oploopen  Dan 
Éticïmi  /  cnöe  tooo^Uen  öaec  uan  öe  Uoo?; 
0cfcpi3e  (iammetjegf  /  alsf  tsie  een  öui^m  öi^t 
5nn/  tiaec  op  oefuPöt ;  tjc  Zoomen  öacc 
men  of  toil  fupocn  /  moeten  een  jacc  (til  gc^ 
ftnm!):üben/  ta([cfientreüoo?ocfepOe(lam' 
mctjciSin/  omacnöcftammen/  öaerfeop 
OcfupDt  tö02ljen  te  üctec  Dacc  Uoctifcl  u  gc; 
toen;  ïJitgcfcDicUttntiejiDacntban  Maert, 
foo  too?tir  ooh  betronöcn  te  enten  /  maec  tcf 
niet  ïang  in  gcb^nph  getoeefl :  öaec  5i)n 
ooft  üjaclTeit  öic  upt  fleencn  öoojtftomcn/ 
cntie  öoetfs  Vi?ucl3fcn  lJGO?t  Ij2en0cn  /  cnöe 
ooli  lang  Ijimrcn  entje  l»o?iJcnt!ifilie23oO' 
men.  <Defoo?ten DanBaclTen 5ija  Ueciöer^ 
Dantie/  öubDelöe  en  enlKlöe  jDep-Iiai'^  / 
toipt-ltac^  /  iBoccellen  /  ©ecn-üoec/  toel^ 
iJMgcntie  Itai*^/  ^loeö-ïiac.i^/  aBacijffe- 
haw  ïiai'cr  Dan  ïïccs^at/^an  ^ccfe-bacc?/ 
Djocgc  en  ïate  ©olgci*^  /  iêpacnfc-har.ö  / 
^Miatti  liïidU'lmv^  met  ïmbüeltie  öïoe^ 
men  /  (Onaersf-tiar.ö  /  cntie  meec  anticre 
5ijn  öacr  Dan  öcfe  focsren. 

Van  de  Pruym-boomen. 

;©:fc  ftan  men  aen  penningen  ofte  in 
^oomgacrOen  fetten  i    öe  jèoece-toitte 


^?ui5m  m  Doeft  nfet  bcc-ent  te  tüccnen  /  ft» 
toalTen  upt  De  natuu?/  en  ooft  öcl^coof^ 
iecf  /  macc  anöerc  ^^upmen  moeten  Der-ent 
ofte  geoculeert  toojDen  /  ïja  sv  op  Ijooge 
oflagcftammen/  men  ftanfe  biel  enten  ofte 
oculeecen  /  naec  elft  5ijntoel-geDaUen ;  DocD 
alle  Ï33upmen  (taen  lange  tijD/  eerfe  Diucö^ 
ten  Doo?t  D^engen  /  't  ftomt  Dat  Die  Deel  hia^ 
tec-rö.ö maften :  ftet  toater-njef  /  fal  men  in 
De  iBaent  Dan  juiius  uptftnippen  /  boDen  De 
top/  Dan  fullen  Daec  ftlepne  taftjeö  iipt? 
fcljieten  /  Daec  i.ö  Ijet  naDolgenDe  iaec  üloe^ 
men/en  Daec  na  D^ucDten  fullen  acnftomen ; 
titt.ö  een  5i5oom  DieDjelDocöttgbJiiftaen» 

Van  de  Mocrbefie-boomen. 

^efe  too?Den  [itec  te  lanD  gerjueeftt  Dan 
5aeö  /  maec  ijeDDen  Diel  lo  of  i2|acen  /  eec 
Ijij  Djucljten  Doo?tb?engt/  Dotö  ftunnen 
ooft  Dan  inleggen  geQueeeftt  Dio^Deit/  Die 
Ijiec  tclanD  in  De(€umtcnof25oomgaei:t/ 
geplant  5ün :  D?  ntaeftt  een  gcoote  Dwjtel/ 
en  Diaegt  3DJacte  jdefien  iï\  Auguflus. 

Van  Fbmboyfen. 

TZ^ie  plant  men  f)iec  te  lanD  tot  Deggen  / 
fn  fcljaDutoacötige  plaetfen  /  toaffen  ooft  in 
De^öotfen  /  al.sf  meDc  De  25?am-lJ0fert  /  't  i$ 
een  goet  öat  toel  Doon  hjil  /  men  plant  öie 
in  Fcbruary  ;  maec  De  25^amen  fiomcn  ge* 
noegalsfonftruptDoojt. 

Van  Quee-appelenen  Quee-peeren. 

^P  too?Deti  ooft  Dan  fternen  ge5aept  /  in 
De  jiBaent  Dan  ilSaect  /  en  D?ie  of  Dicc  iacen 
out  5i)nDc  i  Daec  op  gcf  nt  of  gegrilfct/maec 
Öiec  te  lanDt  DJO^Den  Die  op  Doo?ne  ftammen 
ge-ent/  foo  5{ppclen  aI0  d^ue-peecen  -,  f? 
moeten  geplant  too?Den  in  Docljtige  plaet* 
fen  /  öet  5p  acn  De  ftant  Dan  De  ii^pUe cö  of 
^looten:  jBen  plant  Die  ipel  in  De(€up^ 
nen  /  maec  De  DjncDt  DUjft  Dan  ftlepn  /  of  ïjet 
5?  Dat  Oet  natte  ^omec.ö5ijn ;  Daectoo^Dt 
lm  eenige  gcfept/Dat  men  De  Zoomen  plan^ 
ten  moet  tnljct  toalTcnDanDei^iaen/  atu 
Dcce  jteilcn  Daec  geen  geloof  in/  nlfooDiein 

^  Januaiy  Of  in  Februaiy  geplant  UJOjDeU/  al.Ö 

toan? 


Den  Ncderlandfcn  Hovenier. 


tóannccc  Ttct  Tioutfccffotcntc?/  Dcfc  hiutln 

toD?tlt  ilt  0(5tober  Cijp/   Cll  mct  fCllOOn  tüiV 

öec  gcpiuftt  3ijntïc  /  cntje  in  mx  Uitfjtïoc  {ïn- 
mee  gcfct/  oficmöcïuiptflroocdcpt/  ful-- 
Iciilangöiuircn. 

Van  de  Mifpel-boomen. 

^n  te  ïBacnt  bnn  january  fuitnp  öcfc 
<Jtttcn  of  itccncn  möc^IccDeleöscn/  alfoo 
öic  Ijnct  5i)n  /  en  öacc  op  enten  /  m  Dte  ccn 
öupm  ttft  5ön  /  men  l^an  bte  ooö  aaiguee^ 
ften  üan  oploopen  /  ofte  {fclilten  toan  ijet  töa^ 
tec-ljom:  ZDacctoo?tgefcnt/  aLööc|13(f;= 
pel  ttoee  of ö^iemael  Dci*-ent  toojt  /  öac  öaec 
tjan  Qeen  (ïeen  en  in  5i3n  i  niaer  iiM  H  toacc  / 
tat  Die  önn  isccl  ovootct  ür^J?  «Jii'n  Uoo^t 
Ij^engen.    TDaec  tö  noclj  een  ülcpn  foo?t  tian 

Jjfetfpel/  oenaemt  Naentjes  Mifpelen  ,  'tiÖ 

ttn  ölepnl^epjlectie  of  25oomtje» 

Yan  de  Gencver-boom. 

^efe  toajl  beel  onnrent  Wefci ,  f n  't  toir^ 
te  fpniptfe  ban  5ün  ^öeflen  fclUec  tooo^t/ 
men  maelitec  öfec  bati  Deggen/  men  {ian 
ti|eooH  aenaneehetilian  inleggen. 

Van  de  Wal-of  Okernoten. 

^P  toojöen  boo?t-gefet  Uan  öe  ,f^oten  / 
öe^oïjen  in  De  5ïeclie  /  Uan  tite  gene  /  öie 
lang  en  öiui  UanfcDülen  3i)n ;  tieöuüDeltie 
floten  5ön  feec  goet  om  te  Confijten.  T^e^ 
je  ^oten  moeten  ccc(t  in  nat  fant  gelegt 
tooiöen  /  en  1 4  of  1 5  Dagen  baec  In  leggen  / 
esp  Datfete  ïjetec  mogen boo?t Bomen/  en 
Uat  in  ïje  iBaent  toan  Maert.  (Cbjce  of  Djie 
jaceu  geftaen  IjeübenDe/  fal  men  Die  üecplan- 
ten  infabelacluige  SecDe/  2  of  3  Uoeten  ban 
malfeanDeren  /  maec  moeten  onDec  De  5aet' 
tooitei  af  gefneDen  too^Den :  <31>ic  gcoot  en 
^ooglj  tot  ftammen/  en  outgcto02Den5ijn 
5  of  6  iaecen  /  fal  men  planten  in  Fcbauary , 
t?c  plactfcn  Daec  men  begeert/  ontrent  18 
Doeten  ban  malfeanDecen. 

Van  de   Hafelaere-noten. 

«Defe  tornen  toafTen  beel  ontrent  We- 
id >  en  ïiomen  boo?t  ban  Dnvc  pitten  /  en 


toalTen  alDaec  in  't  bJilDe  Aitaer  mt  te  \m\}t 
too^öcn  Die  boon-geguecnt  ban  opïoopen/ 
f?  toülen  toel  (ïaen  onDcr  ff ijaüutoar Dtine 
plaetfen;  ;©acr  m  ^paenrcljcDnfiiare- 
noten/  Die  5ijn  Iic2t  en  ront  /  Daer  5iin^or, 
ten  Die  lano5ön/  en  ïjcDüen  ban  binnen 
rooDacljtige  fcOojfeaen  De  pitten ;  nor!)  io 'ec 
een  anbcr  foo:t  /  Die  b>it  io'  acn  De  fcDoj.öban 
De  pit/  Dcfe  b302Den  berplant  in  January, 
aen  lommeracDtige  plaetfen. 

Van  Akcr-of  Eykc-boomcn. 

^n  bJo,2Den  boo?t-gefet  ban  ^efeerc?  / 
Die  ge5aept  üJO^Den  in  ©enren  /  eenUalbc 
boet  Diep  in  De  3£crDe  /  't  5elbe  moet  geDaen 
to02Den  in  Maert  :  opgcfnoept/  en 4 of  5 
jaren  out  5ijnDe  ftan  men  Die  berplanten  / 
en  onDec  D^^aet-bJOjtelaffmjDen/  omiK 
too^tel  te  beter  te  berbjepDen/  DirtgcbJ02>- 
Den  5ijnDe  2  of  DarDeöalf  Dunm  /  Hanmen 
Die  berplanten  tot  laen  /  ofte  Djeeben  /  18  of 
20  boet  ban  Den  anDeren/  fn  bJülen  toeltoap 
fen  in  fanDacjKigeoftefabclacljtigeSCerbe/ 
öet  tö  eenhoorn  Die  lange  iaren  öanflaen/ 
De  berplantinge  öan  men  Doen  in  january , 
ofte  February ,  maec  De  putten  moet  men 
ban  te  boorcn  graben  3  of  4  boeren  toiit  in 
'tront* 

Van  Blaes-noten» 

^efe  toojDen  ban  5aeD  boo2tgej5ueclit/ 
Dcbben  een  fcljoon  lof/  en langacljtire  ïoit^ 
te  bloemen  /  Daec  aen  Rom^n  blae^/en^s  / 
toaer  in  begoten  ^ijn  De^^octic.ö:  Ijetöüut 
too?Dt  geb^upïit  om  laerDecr-p^iemen  af 
te  maöen  /  fp  toojDen  berplant  in  De  iKaeiat 

ban  February. 

Van  Linde-boomen. 

^t>  toD?Den  acngegnce&t  ban  oü-ïoopen  / 
Die  men  af  öafet  met  ccn  boubj  ban  anDcre 
ouDe  Zoomen  /  Daer  eenigc  toojtcitieis  ofte 
befelen  aen  3i)n  /en  biojDen  i  of  2  boeten  Van 
mallianDeren  gefet  /  en  al  (f  Dan  tot  De  grcj^ 
toe  afgefneDe!^/  uptgefouDcrt  een  fclicot^ 
ten/  Die  men  oojDeclt  bc(l  en beQuaemfl  te 
Wfm  I  cm  een  ref ijte  «lam  ban  te  matjcn : 

ar  4  of 


f2 

4  Of  5  jCttm  out  /  crt  tb)cc  öupm  ötït  5jjntJC 
Itan  tncrtfe  bcrpïantcn  ter  plactfen  /  öic  men 
öacc  toe  bcnuacmit  oo?ttecU  te  5i)n  /  en  ^st 
24  Uoetcn  tinn  mnllinnticrcn/  men  maefit 
öe  onten  in  September ,  en  men  Viccplantfe 
in  Februaiy ,  tiefe  icDojöen  ooft  toel  aenge- 
^ueefu  bnn  jaeö  /  maec  Ijeeft  beel  moepe- 
rpljcptaen/  eec  0^ttot25oomenfiomt» 

Van  Ypen  mecbreedcj  en  fmalle  bladeren. 

^P  töOJben  acngctecU  ban  opïoopen/ 
DanDeouïjcöDcmen/  Dacc  eenige  toojtelö 
ofte  UefelacIjtiöOepti  acn5ijn/  en  icoojöcn 
b02tiecö  meöe  l30v?t  cjeQuecht  alö  öe  y:ioo?f5: 
Hinöe-üoomen :  j^en  tievpianttJietn'tlefl 
ban  Febiuary,  16  boctcn  ban maUïantie; 
ren  /  öe  ^aen  toojtt  30  boet  b?eeöt  ge* 
maeftt. 

Van  Populieren. 

T^ifc  to02ticn  boo2t  neoiiccfet  ban  oploo- 
pen/  en  cefcttn  <6elnicl)tcnof^o<Tc[)en/ 
Set  too^ticn  gcoctc  3toarc  2l3oomen  /  en  totl- 
len  tod  ftaen  in  moccacötige  ^fiecUe/  Det 
ÖceftDeelflecBtljout» 

Van  Abeelen. 

^P  too?ïien  metie  boo;>tn[efet  aio*  be  po- 
pulieren :  <Daer  ban  bjcröën  öe  Eanen  ge* 
maclit  om  te  bcfc ijutten  öe  |^oo?tie  /  ofte 
5^oo2ti-toc|te  totntïcn  i  en  bJillcntoeljlaen 
tn  fanbacötigc  'Jïerïjc 

Van  Berke-Boomen. 

TDefe  tTacn  ban  ^aeb  op  /  men  plant  bacr 
ban  !25o1Tc!jen  cf  ^anen  /  tot  üefcDutfel  ban 
bc  bjint  /  fp  bJo?i3cn  gcfet  in  fanbafïjtigc 
^icröe  /  in  tie  0ï^m  ban  February :  fp  5i)n 
ooct  boo?  ituppersf  omïjoepeitbante  ma* 
Ijen  /  't  Dout  geeft  een  Dccten  I)?anö. 

Van  Boomachtige  Althéa. 

^p  bjojbcn  boo2t  geqiueeftt  ban  inleg* 
0en/  macr  eenige  jaren  f)crtoaert0  Decft 
men  00&  3aeij  geb3onnen  /  en  rijp  spnbe  / 
't  feïbe  ge5aept  /  en  bic  foo  boo?t  aenge* 
laweeötJ  (PöebeiiiieeimopeOlo^mw/  p^* 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


;  ïnïi  enliclbe  ^tolt-rofen  /   en  bloeiden  in 

I  't  tjegin  ban  September :  baer  3ijnöe  toitte  / 

paerffe/  Ujf-bertoe  /  rootte  /  entjemcec<5n* 

bere  fesleuren  /  öie  boo?  ^aeb  boo?t  fiomcn/ 

tii^c  toerbcn  bcrplant  in  be  iKacntban  ja- 

nuary. 

Van  Agnus  Caflus. 

^ft  $i)n  Zoomen  bie  Dier  te  lanb  niet 
boo2t  bomen/  macr  too^Uen  buhe  %\if^ 
iKWm  in  Onïifien  boo?t  gequeeïit :  ^^k 
25oom  of ^etoa^  /  toert  geb^njjfttboojbe 
funbcrfjept/  boojnamentlijfi  in  bc  Mooa 
flerjJ/  en  baer  beet  <6eeüelpe5ijn. 

Van  Willige-boomen. 

^fe  toaO'ett  aen  be  toatcr-fiant  /  m\mp 
ben  ban  poten  ofte  ftehhenboojtgegueefet/ 
5yn  Dcguacm  tot  bceltierbanöe  btngen  /  e^i 
foofc  fccr  gebtoce  3ijn  /  namentlijft  be  ion* 
ge  rijfcn  om  te  Oinben ;  be  biftften  om  boe:: 
pen  ban  te  maften  /  al^  mebe  tot  riet-baft» 
ften/  boon-ftaften/  enanberiJ. 

Van  Euonimus  >  ofte  Papemutfen-hoiiï," 

^p  too?t  ban  opïoopen  ofte  uptfp^upten  / 
ofte  3act  gcguccftt/  en  geeft  bier-ftant  öouf/ 
b?aegt  toitte  ftiepne  bloemtjejS  /  en  bier* 
ftante  5aetienö  /  opgaenbe/  too^tfjetbait 
binnen  feer  fcboon  root  /  en  ban  bupten 
paerjsfatötig. 

Van  Colutea. 

T!^it  toerbt  gcfegt  te  5ijrt  een  25oom  / 
bacc  be  Senu-bladercn  aen  toalTcn/  en  b^aegt 
blae^Jienjsf  /  baer  in  't  5a^b  boojtftomt. 

Van  Lentifcus. 

<j^ït  iö  een  ^oom  W  alftier  fecr  onge* 
mceni^/  ftomt  upt  Italien,  enmoetbeiJ 
aa^inter^  toel  betoaert  too?tien  /  bjaegt  tjeeïe 
mope  blabcren  /  met  rootacfttige  fteëltiensf/ 
too?bt  bier  telanbe  toepnigbooKgegueeftt 
(cm  be  bactiigbepb  ban  't  Dout)  aljï  alleen* 
lijft  met  inleggen* 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


Van  Tercbintus. 

^êfe  Romt  \joo?t  m  5acti  /  öat  usn  Ooft- 
Indiëii  gcD?aöt  too?trt/  'ttö  blacu-acljtt3  / 
cnlcgtccnoeljccïiaec  onticc  öc  95ccöeecc't 
Uocr?t  ftomt  /  Det  Ijceft  toittc  bïoemftcnjS  / 
f.ö  ÖC0  3Biiucc.ïJ  öoj/  cnmoetcDentoclalö 
tan  iw  Ijupsf  betoacrt  toojömn 

VanSt.  JansBroodt. 

^it  too?tjt  Oicc  te  lanö  uansaeti  /  of 

Sc.  Jans  Broodt ,  Dat  lipt  Portugael  feOtttt  / 

tooc?toeauccfii/  cnopcentoarmc/  ofiBtv 
ioen-Dci'S  öcfct  /  cnalö  öan  in  potten  ge*: 
plant  /  om  öc$s  aöDintcrsf  m  üc  ftaccïjci  te 
fettcn :  JiBacc  D^'t  öctöaö  tsS  Ijiec  toc^nig  / 
0l32f  bp  ceiügc  gi'ootcHtcf-ljÊbbet.ö/foo  in  öc 
Academie-hof,  aljs  anöccc  ijecmaecOc  ï|0' 
ben. 

Van  de  Hypericum-boom, 

l^ct  tc?een  felcpn  ^ocmtie  /  mettreWa^ 
tieren  ban  Hypericum  cclijfi  /  Ijet  ti?aegt 
toitte  bloemtje^  /  m  öooren-DIocmen  f  fef* 
fens  /  tuffföen  üe  ölaöctticniS  groepen  öe^ 
felUe  Doomtien0  upt/  fpflaenfeer  cierïijh 
en  Uermafeelp  /  en  too?ticn  aengctoonnen 
ban  oploopen  /  't  geen  onUcr  tre  tooiteï  upt* 
fpjupt/  fp  mogen  tje.sf  aöBtmcrsstoel  üup^ 
ten  fïaen  /  men  öerplant  öet  in  €upnen  /  in 
ooeöe  fabelacDtige  3£ertie  /  in  Oepaent 

ban  February.  |r 

Van  Platanus. 

^it  ijS  een  ^oomöiebeel  in  itaiicn  b?a(T/ 
b)0?tit  meed  aenge^ueeftt  ban  inleggen  / 
en  alöaer  beel  geplant  /  om  öat  ïjet  een 
tjicfjte  lommer  mft  /  Deefteen  moop  ölatJt/ 
toat  mccröcr  Dcfncïjen  M  Ü^t  ©pgc-tiïaöt  / 
ï]ct  bJil  W\  (ïacn  ^aer  D^t  botïjrtg  en  toarm 
fgf  /  foo  bjoi^en  Beele  5\öare  Zoomen  /  öie 
lang  ftunnen  ijuuren :  lïaentie  öes?  aiBin- 
ter^  Dupten. 

Van  Es-dooren. 

*j^tt  too^t  gefegt  /  en  fouïie  een  foon 
toefen  ban  Platanus ,  maer  ftecft  toepntg 
om  nact  tie  fcïbe  te  gelijïtcn  ?  Doe D  ^^  outie 
boojgaeutic  jjrupiJt-^nOcrfoeacrgs  /  D«ö' 


n 


tJen  Die  fjier  te  lanli  öaer  boo:  gcOoutien  / 
fp  maeïit  een  [jeel  cicrlijftcn  ^ooni  /  f? 
geeft  Dlaöcccn  Qt\\y]\  3Di)ngaert^-DIai3e^ 
ren:  ZïDefe  toc^ben  fiiec  telanöegcbaiii^ftt 
rot  %mm/  fp  toiiïcn  tocl  geplant  too^ticn 
\\\  fanöaeOtige  gronöcn  /  ftcmentie  boojt 
b.in5aeö/  't  gene  afgcpiuftt  toert/  of  ban 
't  geen  fpDpljaer  laten  ballen» 

Van  Enèn-boomcn. 

^P  too?tien  aengetoonnen  ban5aetj/  en 
öaerna  een  boet  ofanöcrijalf  ban  öcnmii 
Deren  gefet  /  in  tnmclijïïe  aceDe  3ilertie ; 
Diïi  gelDojDcn  3nnDe  /  oiitrcnt  Deröcfjaibe 
bupm/  fian  men  Dieberplanten  tot  Hanen 
of  ïD^eben  /  baer  men  Die  fal  Oefl  ojöon^ 
neren/  ontrent  15  boet  banbenanDeren/ 
't  5p  aen  öe  Santen  ban  ^looten/  om  bic 
öoo?  öe  grooic  toojtel  baft-fjantig  te  ma^ 
ïien ;  ^p  toerden  berplant  in  öe  i^aent 
February ,  Of  Deaïn  ban  Maert ,  maer  bega^ 
ten  öaer  men  öie  in  iet  /  moeten  öjie  of  bier^ 
beDalf  boeten  toijt  gemaefit  to02tien :  baeu 
moet  toel  opgelet  5ijn/  öat  öe  opgaenUe 
toppen  niet  toeröen  af-gefneöen. 

Van  de  Boeken-boomen. 

^cfe  toojöen  ban  öe  ^oelten-pitten 
aenge^ueefit/  enge5aepöin  goeöe  ^H.^röe/ 
in  een  (!52ep  /  en  öaer  na  fnoeïJt  men  öie  op 
tot  ^ttil-boomen/  enöe  5  of  6  jaren  out 
getoojöcn  5nnöc  /  fian  men  öie  berpïanten 
tot 3lanenof 25ofTcBen/  foo  al$s menbejl fal 
o?öonneeren :  fp  too?öen  gefet  20  of  24  boe^ 
ten  ban  öen  anöeren  /  en  toillen  toel  toaffen 
in  fanöatfjtige  aüeröe:  gonfi  jijnöe/  ftan 
men  [leggen  öaer  ban  maften/  entoojöert 
genoemt  Haag-boeken ,  fp  Rebben  VAtm^ 
öer  blaöer en  M  öe  anöeren  /  öie  moj^  groen 
5nn;  men  geö^jiiplitfe  meöe  aen  3^?ieeleu 
ofSMjl-Öupfen/  een  boet  ban  öen  anöeren 
gefet/  fp  toojöen  berplant  in  't  begin  ban 
january ,  cbermitjS  Dct  groote  fap  önt  p  bu 
iacr  jjcbbein 

Van  Azedanch. 

<I^it  toojöi  acnge  Queeïit  ban  5acö  /  't  ctceii 
f  z  ïiomt 


1^4 


Den  NedcrUndfen  Hovenier. 


feomt  mt  trC  Verginjes  ,    ftct  i0  eclt  tllOp 

^ocmtie/  mctctnocacuacljtigcftam/  en 
Ijccft  tictDIatitatót!c3lPflcr-be|icn/  öanijS 
«cfTclijficc  oro^n/  fp  moeten  Ue$f  a^lntcc^s 
ialjupiSöefcttoo^öen. 

Van  Lyfierbefien ,   of  qualöer-boomen. 

7B!(c  to03öcn  acnacfiuccht  ban  De  ücflcn 
of  5acD  ;  cs!n  öupni  of  t\xitc  tJift  jiintiir  / 
toccDcn  Ucrpïant  contfom  tien  ^oomaaert  / 
Inboeten  ban  öen  anöecen/  fuftaen  ecctl 
mop  met  bloemen  /  öaccnamet^Sciïcn/ 
bat  fcec  bermaïichjfi  i.ö. 

Van  Vogel-kersi 

^efc  Dccft  mo?c  tahjcsf/  met  fcDoone 
\sim  blcemtjejsr  /  en  baec  na  3toactc  befit^ 
}c0/  gelp  ber.ö/eef  j  fp  ttiojben  aenge^ 
Queefitban  op-ïoopen/  cntoillentoelftaen 
in  lommeracijti^e  plaetfen. 

Van  Honts-kcriïen  5  of  Periclymenum. 

^n  5j)n  ti2iet!ecöanbe  /  b'  een  biacot  roo? 
bcb.nifUtcn  of  tjefien/  blemtTcljen  be  Dia- 
teren  uptfeomen  /  ^i  ttoeöe  öeeft  toitte 
ftJoemen  met  3bjarta£Dttgebef{en ;  tit  becbe 
bjaegt  bJitte  bloemen  /  met  conöacDttce 
blaberen  /  en  aceft  bleeli-roobe  bjucöten. 
^ï^efe  toojben  aengequceln  ban  5aeb  en  op- 
ïbpen/  men  fet  W  in  be  ï^oben  ofte  €iipnen. 

Van  Vlier-boomen, 

^e  cemeenc  Vlier,  w  Wt  te  ilanbe 
b)a}t/  Dceff  toïtte  bloemen  /en  baec  na  5bjaC'' 
te  befien  /  en  bomen  boojt  ban  oploopen  of 
^eMicn  i  men  plant  bte  om  ^oece  Dupfen  / 
tfteUJOoningen/  cmbictebcbipen.  z©aec 
5i)n  nocl)  ttoee  anbecefoo^ten  /  bie  men  f)tec 
noemt  Gclderfeof  v^ok  rofen.  <25eneenen 
ö^nem  cooTjc  befieti/  flaenbe  fjeel  tktWt 
jnbcMey,  obccmüs"  fiin  bloemen  /  rptoil. 
icn  toelftaen  in  boe btfge  plaetfen  /  enbjo?- 
benm*ebe  aenije'giieehtialiS  boo?fept  W. 

Van  Judas -boomen. 

ïDefe  boomen  tooztien  bnn  5aeb  aenge- 
Kïiesbt  /  en  bebbcn  blabere^i  alö  be  Man5- 

ooren  ,    fp  ftcjjfien  in  't  ])i(iin  ban  Maert , 

iien  be  tiojrc  jlammcn  /  paer.sf-aclitioe 
ïüoetmie^  /  en  itttllen  liul  ^aen  mtm  een 
^mv>^  mme  /  of  Doefi  /  in  öoeijc  m^cbe» 


Van  de  Wijngacrdcn. 

M>P  too?ben  aenocgueeöt  ban  (nleögen  / 
en  oofi  ban  (lebben/  Ut  gcflohentoo^öen/ 
baer  onb  öout  aen  i0 1  men  fnoePt  W  in  be 
jiBaent  februaiy,  tecjen  Ijetafgaen  banbe 
Macn ,  toant  in  bet  toa^en  ban  be  Maen  x 
be  jonge  aBijngaerben  gefn^ept  3nnbe  /  ma* 
ben  aljS  ban  5ttiaec  en  gcoot  tjout^    5©ett 

Advocaet  van  Leeuwen  l)eefC  gepjattifeect 

in  be  lengte  ban'tOout/  14  of  15  botten/ 
of  fenoppen  baec  aen  te  laten/  om  bat  get 
lengte  ban  't  öont  be  meefle  b?utï)teti 
geeft  i  ban  baec  op  bient  biel  gelet  te  tno?;» 
ben  /  foo  boanneec  men  een  lang  Ijouc 
neemt/  bat  men  al.ö  ban  een  f ange  loot  onbep 
aen  Ijet  Ijout  laet  /  met  2  of  3  botten  /  om 
bat  D^t  te  betec  3ön  ^oetfel  ftan  hcögem  %m 
be  oube  3©i)ngaecben  /  Wtm  )aec7  0f8 
geflacn  Ijebben  /  fal  men  onbcc  aen  be  toOi» 
tel  leggen  fijnacötige  pupn  /  of  ölepn  gefiaft* 
te  Iepen/  omöaecboo?befelbeb?ucBtbaec 
temaken:  fp  toojbenbecplantinfabeïacö' 
tige  ^'ecbe/  in  be  iBaenbt  ban  january : 
baec  tïjo^bt  contfom  een  toepnfg  feoe-mijS 
gebacn/  macc  !)et  moetbe  booitel  niet  ca* 
f^en  /  op  bat  be  töo?teit/eö  of  fpjupties^  baec 
boo?  niet  bomen  te  beccotten. 

Van  dcKarftanje-boomen. 

:3^efe  to02ben  ban  Karfianjes  boo?t  ge^ 
gneelit  /  met  be  felbe  in  be  ${lecbe  te  flcfeen; 
Ijet  geeft  een  cieciiiben  ^oom  /  en  brfl  toel 
toaften  op  Dooge  fanbacbtige  gconben:  men 
plantec  ban  25o1Tcbcn  of Eanen.  3©anneei; 
W  6  jacen  out  bjecben  /  ban  toojbenfe  bec* 
plant  24  boeten  ban  raalbanbecen  /  in  be 
.f^aent  ban  Febr uary ,  maec  be  b;}ucöten  Ui^ 
\yUt  te  lanbt  baec  aenöomen/  3ijn  foo  gcoot 

niet/    flljS  tik  upt  Spanjen  of  Vrankrijk. 

,  ^aec  i&  mtl}  een  foo^t  /  liic  ftomcn  upt  In- 
dien j    of"  ban  beCaep  de  Bóne  Efperance  :. 

fp  geben  eenb:ucbt  gelijfjecn  Jltccbaneen 
^cbaep  /  maec  befe  5Soomen  binbt  men 
biec  toepm'g/  alfoofeniet  fóel  opfeomtm/ 
alfmenfe  fceeïit ;  fp  fjebben  bicljtec  /  tn> 
b?upnbec  lof/  al.0  be boo^genocmbe  gemecA 

ne  Karftanjes,. 


Eynde  van  de  Boomen, 


Yao. 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 

Van  de  Planten* 


H 


toozöcn  \m  Ucctoont  /  ötc  foo 
tod  ïïtcn^ig  tot  De  planten  en 
^tïiuifien  /  qW  tot  öc  2501- 
ül'^cmcn  5iln  /  toacc  mcöe  men 
iie  ^ïocm-bollcn  en  panten  (ooft  toel  met 
5$lomicn  öaec  aen)  fean  bcrplaetfen  /  of 
Jwrplanten  /  fonöec  öat  öe  fclbc  ïjaec  ^cröe 
feomcn  te  \mf(tn  /  om  alfoo  öcen  gcUacc  ban 
uptgaen  onticttoojpcn  te  siin.  tDe  langde 
maefit  men  üan  ^fet  /  en  too?öt  oebjupftt 
in  öacöe  ftlepaclKiae  ïanöen :  trefto?t|leïö 
Ijan  Ucr  5toaerfl:e  tjubbelöe  ^Uö/  omfn 
lüoceRe  ^ertie  teaetjupften :  ö^t  geeft  Do? 
ben  2  öantbatfeïiS  om  metiete  booren/  en 
acfttcr  2  letien  tsieopeagaen^/  en  ban  beo? 
tmiRfgelp^  /  maeK  l«:f^too?timm^Ö^t 


in-tteeften  en  imt-tteliTien  /  bon  een  f  feir 
pennefeen  gefloten  en  ontfT  oten.  iBen  bOD?t 
met  öefclbe  integtonöt/  tiatöe^SoUnDet 
mtötien  ftaet  /  al$5  öan  gcacft  men  met  een 
<«5?aef  of  ^pabe  /  be  Slerbe  een  toepntg 
mn  b'  een  5pe  upt/  tot  bat  menbcneben 
fjet  boo?  ï?omt/  en  (leöenbc  be  fpabe  onbec 
't  5500?  /  foo  San  men  be  ^Hccbe  met  öct 
5300?  te  famen  uptltcöten ;  al0  ban  bec* 
plaetd  men  W  baec  men  toil  /  in  een  fiupl  / 
rupm  foo  top  alö  ïjet  55ooi  i0  ( ban  te  boo* 
ven  baec  t  oe  gegraben )  en  ban  bet  pennelicti 
upt-trchfeenbe  /  omftuptljet^öoo?/  'ttoclfe 
men  opbaelt  /  en  be  SEecbe  öltift  tlaen  /  bfe 
men  contom  aert  be  5peu  met  be  anbcce. 
anecbe  aenbult. 

Aloë  uyt  America. 

^it  5nn  groote  planten  met  btfefic  filabe^ 
ren/  en  fcberpe  punten/  fp  too?ben  in  tob? 
ben^  op  potten  gefet  /  toaec  in  be  felbr 
groepen  /  en  fcDieten  tonge  fp?upten  ter  5fj* 
beti  be  potten/  oftoDbeniefupt/  toaerbait 
befclbetocrbenboo?tgeguee&t/  fp  moetetr 
beö  JBinters?  intoarmeftaccOeliSjïaen/  ert 
beel  b?oog  geöouben  toojben  /  en  of  Het 
moff)te  gebeuren  bat  'er  ecntöe  rottigOePb 
in  Quam  /  fal men fant in SHpot beel  öeer 
maften  /  en  boen  bat  baer  ^m  i  en  floppen 
tiet  bicftt  toe  met  tocrft  /  toper  metie  be  bo^ 
ber  rottmge  M  bnn  too?bt  bo>?  geftomem. 

AIgc  uyt  Portugach 

^efe  tombrgcfer»t  bc  recbteAloe  te  toc^ 
fert/  fgiö^efjïï^^lebiftftcblab^rm/  bolf^ifc 


ré 


Den  Nèderlandfen  Hovenier. 


en  nntttgljoi^t!/  tntoö^tien  öCjS  Winters  upt 
U  patten  octïacn  /  en  aen  ïjc  too?tcl  ccn 
tooUcnlapgcücnöcn/  en  metOiieUanöec 
Lis  tjcöoten  /  en  foo  gcDanöen  ii^  öe  ftaccfjel  / 
altoacc  't  toarmil  iö  /  en  öaetfc  öjooa 
öanöt  /  en  tegcn.ö  De  Mey  toojöt  öte  toe^ 
öcröm  in  potten  /  met  fabelacljrige  3lletiïe 
ncöacn,  't  <i5eüairt  toel  Dat  be  felUe  Oloepcn 
met  öeclacDtiiie  fcloemen  üoben  acn  öe 
ftcng  /  ceïijïï  De  bloemen  Isan  Cana-lndi- 
ka,maei:'töeöeurtfelDcn» 

Bhnche-Mufquc. 
©an  Defe  5ÜnDec  paerlTe ,  witte  en  bonte , 

fiï  tö02Den  aengcqaeeïit  Uan  De  aeïiïïen  /  W 
men  \ian  De  ftengen  neemt  /  3ünDe  een  Dant 
ïjjeeDt  lano/  en  al.-S  Dan  upt  De  Son  in  De 
tkrDe  öc^eeïicn/  maec  ijcttoojDtceDacn 
H10  De  feltie  infijn  Mocmitaet/menfcDeuctfc 
tocl  meDe  üan  malïianDeccn  in  't  ïaetfle 
ïjan  Auguftus  't  fiï  Vöillen  toeltlaenin^ecDe 
Daec  geen  /  of  toepnig  0ii^  in  i^* 

Dubbelde  Damafl-bloemen. 
«©efe  5i)n  gclüft  De  Blanche-Mufque ,  en 
tooiDen  op  De  fel\Je  maniere  aengequeeïtt : 
TBC  enïJclDc  liomen  l3an5aeD\)oo?t/  maec 
toalTen  genoeg  in  De  ïDUDcmifTe/  cnfieü^ 
l3en  ooft  De  felüe  rculi  al^  DcDubbelDc» 

Beeren-oorenj  ofAuriculaUrfi. 

te^cfc  5ijn  Uan  DeelDerlep  Wcucen  /  tot 
tod  tn  De  Decttntoe/  Daec5tinooïiDuODel? 
DtV  mtiec5ijn  Ijecl  ongemeen :  vDacc  ijS  noclj 
een  foon  mctltf  ünn  Bernagie ,  Die  öeel  vaec 
^ün :  ^efe  toojDen  gcfcljeurt  in  De  s^aent 
ban  Mey  of  April ,  M  "ec  bloemen  aen  5ijn/ 
fp  toiUen  tod  jlaen  Daec  toepnig  Son  ftomt» 

Filipcndula. 

'^it  fjeeft  een  lof  \n  Hafe-gerft  gelijft/ 
tr\  D?aegt  ls3itacï)tig8  bloemen  in  De  lï^aent 
ban  Juny:  onDec  aen  DetooMis^ljetDeel 

lïnobbelacijtig  /  gelijh  De  AfpodiL 

Nies- wortel  >  ofte  Helleboms. 

'  5DanDefe  i^'it  een  foo?t met toitte bloe- 


men/ en  5toarte  too?teIen  /  fp  bloepen  in 
February ,  en  (ïaen  ïaeg  bp  Dec  ^ei*De ;  Dacc 
i«s  nocli  een  met  3toacre  too?tclen/  Diaegt 
gccene  blcemen :  <Dcfe  toczrel  too^Dt  ge* 
bjupïu  tot  Krop-kruydt.  ;3^aec  5ijn  nocD 
ttoee  foo?ten/  een  met toitte bloemen/  en 
een  met  5lDncte  bloemen  /  Defe  Uebüen  tuitte 
töojtel^/  en  D?agen  blaDecen/  gdijbenDc 

een  Brabandtfe  Huyck  i    alle  Defe  to00?f5, 

foojten  töillen  töd  toaflen  upt  De  Son,  infa* 
tidacDtige^ccDe» 

Winter-groen. 

«©it  fmipD  blijft  Dejs  Winters  groen/  pet 
Öeeft  toitte  toel-rupbenDe  bloemen  /  al.ö 
Mey-bioemen ,  't  iDajl  in  openlucDtige  Ba^ 
Iepen/  algf  in  De  Duynen :  Dier  te  innDt  ooft 
toel  in  De  j|oben  op  bodjtige  /  en  tDel  ban  De 
Sonne  bcfcöeenen  plaetfen. 

Hof-bloemen. 

^efe  ^ijn  beelDeclep  foo2ten  /  afó  dubbel- 
de, geele  i  Daer  3ijnDer  Die  De  eene  bloem 
upt  De  anDer  bomt  /  ooft  5ijnDcr  Die  beel 
op  een  (leitge  groepen  /  ban  bcelDeclcp  bleu^ 
ren  /  Daer  sip  nocB  enbelDe  /Die  meDe  beel^; 
Derlepe  bleiiren  ïjebben ;  Defe  ttJo?Den  ge:» 
ff  [jcurt  in  De  iKaent  ban  Mey ,  en  geplant 
op  öabatten/  ofte anDere plaetfen/  Daec 
men  Die  begeert  te  fettem 

Afphodil. 

ï^tet  5ijn  D3ie  foojten  ttoce  /  töltacptfge  / 
Die  aen  De  ftanten  toat  bontacl)tig5ijn/  fp 
Dcbben  bieröantig  lof  /  en  Deel  ftnobbelacli;» 
tige  to02telen ;  «!^er  iiö  een  foo2t  geelaclj* 
tig/  Die  Oeeft  eenlöo?tdal.cfHane-voeten> 
fp  toillen  tod  toaffcn  in  gceDe5fiecDe/  en 
töerDen  ban  malhanDerengefcDeurt  tn  't  bc* 
gtnbanMacrt. 

Leliën  van  eenen  Dag. 

3!)anDefe5i)nttoeefoo2ten/  een  met  rot)* 
De  bloemen  /  en  een  niet  gede  bloemen : 
Die  met  geele  bloemen  g^cft  ccw  ongemeenc 

«TOeDe  rcuft  /     gdijït  alÖ  Gefemeyn  ;    fp 

bloepen  in  De  Haent  bnn  Mey  -,  dc  too?td  t.s 

gelüft 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


ocïp  tic  Afphodii ,  töacc  ban  fp  öc  nacm 
Ijccft  üanLiiium  Afphodiius ,  mcn  fclicuut 
tJtc  planten  banticnauïïcrmmijeiBaentit 
ban  Auguftus ,  macï  toaffcnüan  ficl)  fcium 
ïjecJ  ttjel  I300?u 

Franfe  Leliën. 

XBt{c  5ön  ttoccöctDanlie  /  filct>nc  ün  crDO? 
te  foo^tcn :  <De  toojtclm  5nn  De  ionge  a- 
fpergeiis  acliift  /  Êtt  töOiücn  De  toojtclö  Unn 
maitiantfcrcn  gefcï)?,»'tiai ;  fp  moeten  niet 
ïang  uvJt  öc  ^Iccöc  tlüDcn  /  maec  ten  eec* 
ftcn  toebecom  gepoot  3nn ;  't  gene  moet  gc^ 
öaert  too2tjen  tn  Aut^uüus ,  fp  toillen  tod 
(laen  in  fabclacötigc  aUcrUe. 

Pionie. 

^ntt  ban  5ön  berfcDepöe  foojten ;  Man^ 

netjes  Pyonien  ,  Pyonien  Öïe  een  ïBaenöt 
iJUUren/  roode  dubbelde »  dubbelde  witte  , 
kleyne  vleys-kleure ,    enkeldetfe  gecn5aeÖ 

ö^agen  /  en  notö  meec  anticre  foonen :  ^efe 
too^Den  aengequeefet  ban  De  tooiteïje?  Die 
tinDec  aen  5nn  ;  fp  aeInficnDep>eai/  Die 
men  betDeelt  tn  De  Voor-tij dt ,  of  't  laetfle 
Uan  December.  <©efe  toecöcn  bcel  geplant 
in  groote  cCupnen/  om  Datfe  geel  tiecip 
flaen. 

AageliereiT, 

^cfe5ijttban  becïDecl^anDe Meuren/  en 
bcrfcDepDe  foo?ten  /  foo  ftlepne  alö  groo^ 
te :  maec  De  gnote  fonöec  öerjlen  /  en 
fcOoon  ban  Meuc  /  toxi?Den  booj  De  öeflege- 
liouDcn.  ^eboojnaemfle  namen  5ijn  Prins 

d'  Orange ,  Keyfer  Aue,uftus ,  Paragon  ,  Alet- 
te  j  Don  Jan  ,  Graef  Willem  ,  Blan  de  Liege,  i 
Koningin   van  Vrankrijk  >    den    Uyterkn  I 
Dom  j     Koning  van  Vrankrijk  j    en  Dan 

notltmeec  andere  namen/  DieDfecomDe 
bcelftept  niet  flacn  u^'t-geDniïit.  ^p  tooi? 
Denberplant  in  't  lactfte  ban  Maert ,  in  to:I 
'toe-gemaefïte  aCcrDc  met  iBtö/  enblanli 
^§am  /  Dit  ö:btnt  men  goet  te  5nn ;  Dan  Daec  i 
5iïnDec  Die  b^en  bermolfelt  fioiit  banïBil? 
üge  Zoomen  /  en ^loeDban  heeften/  en 
^Doppen  ban  ^oehtoept/  en  Wopfel  bait  ■ 


1/ 


3lcpen  /  en  meer  anDcre  toific-tonfjeö  /  mncc 
goeöe  tJerDe  i^  beft/  geiijö  booi'en  iö  ge^ 
fegt.  ^efe  planten  toojDcn  gefet  in  De 
^erDe  /  of  potten:  iBen  fal  Die  fomtijDt^ 
( D?oDg  oetoojDen  $ijnöe )  met  itcgen-  of 
^loot-toatec  Degtcten/  en  in 't  laemeban 
July ,  fal  men  Die  in-ïeggen  /  of  in-fnijDcit 
in  't  ttoecDeofDccDeliötban'tOnrt/  ïcg* 
genDe  De  fclbe  met  öaeftiensfneDec,  jBett 
moet  Daei*  Dp  Doen  fanDacDtige  %mt/  om 
te  eerDecacn'ttoonelentelijengen;  getoo?? 
telt  5jjnDe  /  fal  men  Die  ban  De,^rtSoeDec-ftam 
af-nemen  /  en  berplantenfe  in  goeöe  ^ecDe/ 
lipt  De  Son  i  en  of  bet  mocDtegeDeucen/ 
Dat  'er  eenigc  fïapacljtige  onDcc  toaren  /  Die 
fal  men  in  potten  fetten  /  om  De  felbe  te  be^ 
toaven  in  Oupjsf/  fp  tooiDen  ge5acptinDe 
iBaentban  Mey,in  't  toalfen  ban  De  Maen  ^ 
;of4  blaeDienö  IjcDbenDe/  toojDenfebec^ 
plant  Dp  Den  anDeven  /  en  't  iaèr  Daei*  aen 
moet  men  Die  bcrplanten  een  boet  ban  mal^ 
ftanDecen  /  en  alö  Dan  bertoacöten/  toat 
boo?  DuDbelDeDacc  upt  ftillen  fiomen  /  maec 
moet  toel  gelet  toojDen  op  De  Booge  bleureit 
Daec  men  't  saeD  ban  toint. 

Thijm. 

^efe  too?Dt  geplant  aen  Del^antbanDe 
ilabatten/  of^öeDDenö/  fp  geeft  een  feer 
acngenamen  reiib  /  men  ff  beurt  Die  in  't 
laetfte  ban  Maert ,  of  begin  ban  April. 

Lavendel. 

<Die  toojDt  oob  gcftelt  aïc?  Dö^booaf?: 
Tijm,  men  berplant  DiemeDeop  De  felbe- 
tijDen/  Daer  i.ö  een  plantfe  Die  men  noemt 
Lavendel ,  met  DzeeDe  blaDeren  /  in  't  %af 

tijn  Marum  Syriachum  ,   fp  toOjDt  bOOJt  ge^ 

OuecTit  ban  fteft/  maer  mpet  öejJ  Winters 
in  ijup.sJ  gefet  too^Dcn. 

Salie. 

<©ere  3ijnbCrfcf)epDe/  aïjS  Bonte  blade- 
ren ,  fijne  Konings  Salie  ?  grove  Salie, 
Boomachtige  Salie  ,  Salie  met  witte  bloe- 
men :  fïi  tooiDt  gefïett  onDernelommeretr 
ban  De  doornen/  en  tn  De  3,t^)aent  ban  juny 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


i8 

öffjcfïteticrt  /  omteöjoogcn/ 
Ucsl  gcociï  gcOnipïit. 

Mater  of  Ma- triearia. 

<Bc  öubDclöc  Mater  fc^cuct  ittcn  Msn  ÏJCII 
finticren  in  De  jDacnt  tonn  April  :  s^m 
fet  ötc  öcn  (Cupn  öooj  altoncc  men  toil : 
XBt  cnöclDe  Uiafl  met  ocootcn  oDccblocöt 
tn't  Kooren,  of^Öiocmen/  en  Jjetl^nipö 

toO^iJt  iJCeï  bpöe  Apothekers  gcÖJUptit. 
Kamille. 
<!^C  Dubbelde  Koomfche  Kamillen  tÖO?- 

tien  gcljjuïïftt  tn  He  pnUen  Uan  üc  (Ciit^nen  / 
of  i>ïtclen>  om  tse  UcffeUjUe  cciitt  /  f?  mo^ 
aen  toel  lictceöen  tooitiert  /  macc  öe  cnlieltie 


Plant-Suring." 

^P  too?W  oefcDeurt  /  of  becpïant  in  tre 
jBacntban  MaertofAuguftus,  cntoiltDcl 
tiacn  in  üdommeröc  plactfen/  of  iipt  öe 

Son,     öe  Spaenfche    Suring    Jjccft   ft(e»nc 

ronöacDtige  /  Ijlccft-arocne  blactienö  / 
mact  10  töelfoo  fcDcrp  öanfurtöDi-Ptit  /  aïsï 
tteöan5actüoo?t-&omt. 

Aertifokken. 

"^ic  tDiHen  toel  groepen  in  bette  mocrarg^ 
tm  ^ficcöe/  en  toojöen  boo?t-getoonnen  ban 
^P-fcöootcn  öec  ouöe  planten  /  en  tooiDeit 
berfct  in  Maert ,  ttoes  boeten  ban  tien  anöe» 
ren  /  fp  moeten  te^s  ï^intcrö  gcöcfet  too2> 


toatTenobecbloeöigin't  Kooren ,  't  lef  enüe  i  öen  met  lange  ^aecöe-mi.ö  /  op  öatöe  fclbe 


filoemtn  bjo^ticn  bp  be  Apothekers  bcel  ge? 
biup&t. 

Aert-befien. 

^cfe  toojöen  becplant  in  goctre  bette 
5Eecïje/  een  boet  bcinöcn  antieccn  in 't  bec- 
bant  /  p  loopen  al0  ban  tocl  tot  malftanöe- 
ren ;  \n  moeten  bcö  3©inifecö  geDeltt  bjo?- 
ben  met  ^aecöe-  of  I^oepe-miö  /  om  in 
*t  begin  ban  Mey  of  Juny ,  Detec  b2uc9ten 
boo2t  te  Djcngen  -,  baec  toaffen  Aerd-befien 
tn  't  toilbt  in  Zeeland  cn  elbcfiS/  en  \)ib> 
ben  lange  gcoote  ^ejlcn  /  macc  5nn  foo 
f macïïeiijfi  niet  /  m  ötc  men  öiec  in  öe  ^o-^ 
ben  boo?t-fet» 

•  AlfTem. 

^ü  b)02bt  geplant  in  botTjtigepIaetfen/ 
.<n  in 't  begin  ban  Maert  ban  ben  anbecen 
gcfcbeuct/  en  afgi:fnctten  in  't  begin  ban 
Auguftus ,  en  ban  gcti:oogt  /  om  %\^m\ 
toynbacr  ban  te  maften. 

Venus-Navel, 

;T5efe  beeft  fmolJbclacbtigebiosteïen  /  cn 
tonïJacbtiae  blntjetcn  /  be  Saxifragium  gfï 
üift  /  en  bJil  tocl  (laen  in  bocbttgacbtige 
pïaetfcn  /  fp  bjcjtit  boo?t  geQuccfit  ban  be 
!ittol)beld  /  ofte  too?telen  /  Ut  mm  fcijcurt 
in 't  bcgm  ban  Maert. 


itiet  iipt-b?iefen.  d*  Artifokken  5ijn  ttoee^ 
beriep/  cene  met  groene  b^bten  of  5act- 
boUen  /  cn  b*  anbcceöieupt  fingelandtfeo? 
men  fijn  coobt:  fp  too^ben  hiel  qt^am  / 
maec  Ijiec  te  lanöe  niet  /  alfoo  be  felbe  bec* 
langfaemöp  bomen. 

Afpergiens.    • 

;©cfeb30?bengcraept  Op  ben  anbecen  /  m 
ttoec  boeten  in  't  becbant  geplabt  j  alö  ^it 
een  jaec  out  njn  /  en  toecben  betec  gebou- 
öen  alsf  be  ttocejacige.  <©e  3üecöe/  baec 
menbiefal  inplanten  /  moet  men  ban  onbe* 
een  /  met  ttoee  boeten  =feoep-misi  of ^oo?t- 
5ilecöe/  bat  i!S  menfcöen-bjeö  /  mcflent 
|Ben  moet  öie  leggen  met  <62ebben :  te  toe* 
ten  een  cpe  met  jfeiö  /  en  een  cpe  met  3£ei:be/ 
ob  bat  lj?t  toatec  te  betec  boo?  faöt  i  alsf  ban 
be  planten  baec  op  gefct  3ijnbe  /  moet  men 
2£cctie  baec  obec  toerpen/  negen  bupm  of 
een  boet  boog.  USen  moet  tjc  Afpergies  ti2it 
jacen  laten  ftaen  eec  men  bic  fnöt/  ombie 
tebilibectcbebben/  cn  be.ö  ï^intec^  lisU 
menfe  met  ^ocpe-of  ^aecbe-miö. 

Krieken  over  Zee ,  of  Alkekingi. 

^n  b303tgefetupt  öe  Son  in  bocbtacBtige 
Sccöe/  cn  toatt ban  baec  fclbenbeoit/  upt 
bet  onöccfte  ban  öe  töoitelen :  fp  b2aegt  toit^ 
tcbIocmt«eö/  cn  baec  naroobe  blac.ojcnj:?/ 
nlbjacrï3c^aci3KitiSin3ün- 

Marte- 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


Martelaars-bloemtjes. 

^cfc  5ijn  ttoce  foojtcn  ban  gceïe/  öc  en- 
fecl«3c  en  öe  öubüeUie  bloemen;  öcgcc!e 
öuüUclDc  5i)n  ijicc  tocpntg  /  fijj  too?tïcn  ban 
ftcfeïtcn  of  iTiïCijgai  bccjt  öesjiiccftt/en  nioc; 
ten  öcsf  ateintcrö  ineen  pot  in  f]u?sJgctiaan 


19 

WatJcrticö  /  fiï  teojticn  böO?t  ocfct  /  of  öf;= 
OcfcDcurt  ban  öctooitclcn  /  cnbJülcntocl 
(laan  ingoctse  fabelacljttge  %aröe/  eentocp^ 
nig  upt  öc  Son. 

Valeriana. 

©an  öefv  5i)n  tknce  foo?teii  /  W  Dodoneus 
Defcljnjft :  ticn  ccne  met  rooOe  /  en  öen  an? 


toc2tien  /  op  een  öjocgc  Uif  ijr^icljttac  plaar.ö/ 1  hllTinlt  hi*fi  funrml  /  .«. ,  r  „     *  >..■-. 
waar  öc  toitte  /  fet  men  Doon  ban  plantje^/  ban  oK  b4  0. 2,Z^  J 
^ffrii...t,>rf/  ht>f.>riMh<mimffenni^rt/  hr>fr  ffn Pianfen banDetbojtelcn/^ m 

lenfomtijöo  bin  3aaö  /  en  turnen  toel  ftaau 
in  goetie  fabeïacljnge  aïartie:  ^T^teïjicrm 
't  gebnipft  ban  öen  Apotheek  jijn/  'toaffen 
aan  öc  hanten  ban  öc  ^Jcoren.  tDaac  5i)n 
ttücö  fmee  foo?fen  /  b'  een  met  Waaubse  /  en 
D'  anbcremethJitteDloemen  /  ble  gcnaamt 

toerbifn  /  Valenana  Gracca  ;  men  fCljClirt  UZ 

pjamen  ban  ben  anöaen/  en  mcnfianfcfc 
meïje  5aauen  /  maar  fn  moeten  «en  iaat  obec 
flaan/  ecc  fp  bloepen. 

Havcruyr. 

^p  5iin  tbjeetteröanbe  foo2?en/  Det  een 
met  lof  ban  Thijm ,  en  't  anttèv  toat  grobec 
lof/  bcfei^cptlec  of pant/fcDeurtmenban 
maUianberen  /  in  't  begin  ban  be  ,ïBaanö 
April ,   fp  totl  teel  teafTen  in  fanbacDttge 

Wijnruyt. 

tS>efe  rcfKuct  men  ban  mnlFianbcren  /  tn 
men  plant  bie  in  be  €upnen  /  op  men  ban 
b2ecöe  paöen  /  in  plaatö  ban  neggen  /  fï>  fto^ 
menoolJtoei  boo?t  met  ballen  ban 't  5aab/ 
't  i0  neelgocö  boo:  't  aebogelte  /  W  be  pip  / 
of  nnbcre  fjnalen  fjcbben  /  Ijet  bJ0?b  oofe 
geb^up&t  inöe  tijben  banbe  ©ejl. 

Beere-klaauwen. 

i^it  nueefit  men  aan  ban  be  toonelen/ 
en  toiilcn  biel  fïaan  in  beetc  <;§onne-fcfK|n  / 
mcnfet  bie  toel  in  potten/  om  t?  beter  te 
bloeiden/  oofi  om  Apotheekers  teintielö  te 
bcrcieren/  fp  gcbcn  een  lange  cierUj&e 
mn-m/  mcrbnipn  grreneblaberen/  feec 
moop  befncben/  en  too?ben  becplant  iw 

Maart. 

<0  Bies- 


offcDeutje.ö/  bie  ter  ^ijbenupthomcn/  befe 
feiten  toelboojt/  entoiUcnbC!^  Winters  bjcl 
buptcn  flaan/  bc  bloemtjciö  b?oog  af^ 
gej^icbcn  ^Ü^\be  /  feonncn  IflRgm  ti)b  goeb 
bjöbcn. 

'Scolopendria  of  Herts  -rong. 

^ie  fcDcurt  men  ban  mnllianbcren  /  in 
't  bcj.inban  M^art ,  en  men  fetfe  nnt  be  Sdi , 
onbec  fcbabutoe  /  in  fabelachtige  'Ifiactje. 

Hepacica. 

;©efe  sijn  4C)f 5  foo^ten  /  bubbelbe  blaau= 
toe  /en  enlKlbe toitte/  met  <©oorent|eiS  baar 

in/   OfbeDooren-bloemen  gelijft/   UOOJt.Ö 

roobe/  enhelbe  blaautoe/  toitte  fonber 
<ï^oo?nen ;  ?fille  bef^  foc2ten  bcrplant  men 
in  April ,  wfanbatOtige  3ilarbc/  alfoo  baar 
geen  jBisf  br^  maclj  ftomcn/  be  cnltelbe  bo- 
men te  met.ss  ban  5aab  boo^t» 

Dragon. 

^cfetoo?bt  geplant  optoarme  pïaatfen  / 
In  goebe  bette  3Sacbe  /  in  't  laatfle  ban 
Maart ,  Of  begttt  ban  April.  ^e0  ïèinteres 
beütmen  tk  met  ^troo/  Ï3aarbe-miö  of 
25oebtoept  /  fp  bomt  boon  ban  be  5PfclKUi 
ten  /  bat  5ijn  Ut  ter  5ijben  ban  be  oube  upt- 
fpjupten» 

Segelt;cns. 

^P  toajTen  toel  in  't  \3)m  1  maar  {x\  aoe. 
be  ^arbe  in  (Cupnen  aeplant5rinbe  /  upt  be 
Son ,  gcbeji  grooter  bloemen  /  fp  too^ben 
VJan  be  too?teliS  boo^tgeplant 

Salomons  Segel. 

tE>it  j^ccft  buböeïbc  bïoemt/ej?  tuiTfUenbe' 


20 


Den  Nederkndfen  Hovenier. 


Bieslook. 

x^U  fcljcuït  mm  in  ïrc  .^^^''nnti  HanAprii: 


fta»it/  ttaar  i0  oofi  W  oiJ  ïjct  tiaïj  toiifl  / 
met  bjccïje  Dlatjcrtn/  en  W  lirijgt  m^tie 


4^*. ;  f-,;  Ni^\sn  ri ^t'^frt.^rt  rt# ^?il>^^^('^■fn1rt/  Tiw  i  ^t-'^^  fltui'«?  wct  biocmeii  /  en  ts"  ïUci-  gemeen/ 


ijetöcmccne  ^tfupf-hcupö. 

Chalotten. 

^tc  fleefit  men  tn  fjoeöe  toette  ^crtie ;  p 
fiomen  toan  ïjc  ïjlepflertjen^  tooo2t  i  't  ïof iss 
Ijct  Bies -look  fcec  odijïï  /  en  too^tiai  op 
öc  fcltoe  maniere  gebnit^ïit  /  't  3P  in  ^aufen 
of  antsec.^/  öe  Blepflectjcn-s  laan  öe  fcïUe/  tiie 
tocel  in  fpjjfe  öebzupïit  toortsen  /  toecöen 
in  't  b:ain  bafi  Auguftus  op-öenomcn  /  en 
men  laatfe  -Jjooacn-  *Defe  Chalotten  Q^ge^ 
ten/  öebSjen  öe  feltoe  fmaaïi  alö  Look, 
maac  ^tm  bWiW  ceuh  al^  öe  Uyen  of 

Look. 

Look. 

^cfc  Voojtit  toeel  geplant  i\^  öc  ïiïeitï-ian^ 
Beö  toon  Uc  ïilepllcïrjeiië :  ^a-^r3i)n  öne 
of  l)ieröa1janT;e  foo?ten/  te  ceclits  Look 
ï)ceft  paarjs-acbtige  öloemtjeef  i  öa-c5ön' 
het  00Ï1  met  rtcele  tloemcn,  "^mt  U  eei^ 
foon  tjatm^nBeeren-iook noemt/  cnficeft 
h3itte  blut  mtf^:0  /  0;  to02tj  /  m  ijn  iof  be- 
^m  iJ?;og  of  öo?  te  toJ02t!cn/  in'tï^iatjTc 
tom  Auguftusop-a^nicmcn/  en  men^eeïu 
öie  toet«cr:m  in öc factie/  in'tbeointoan 

Öe  JïDaantl  Maart, 

L^'chnis  van  Conflintinopolen. 

^p  5'in  ti?i?  o^'toier  feesten  /  aW  ^n^Mtit 
fiuarnate/  euV.clöe  toJitte  /  cn^tcltic  tolep.^- 
toïeisrt^c/  enen^Aclticinrarnats:  üefetojo^j^ 
toen  aa?TöeaueeIit  /  met  Dn  fcïtenren  tJec 
pïantm  toan  mailt nn^teren/  in  Maart,  fu 
toJiUen  toJc!  fia an  in  fatoclatfjttac  IH ^cöe :  al.ö 
fi!  blöcpcn  /  tojecot  M}  i€upn  fcDoon  öaaï 
mcDetocrcierr* 

Huys-Iook. 

^it  i^  tm  ölantfcn/  öat  tot  een  tltupR 
of  boomtjc  toatl  /  lm  tososöt  toan  taltlim  ge^ 
ttefeen  /  en  moet  55e'?s  Winters  in  een  !uc[)ttge 


Ujcm/  Die  men  noemt  TripmaJam  ,  öefe 
ïomtsm  tooo^tgefet  toan  l]  5ar  ^p  ftljeutjeniS  / 
en  in  gefiUt/  omb?  gcïj^aöcn  tolc^^jstege^ 
bmphen ;  öaac  ^m  nf fï)  irei  toec!  b»-foo2* 
ren/maai:  5ijn  mcefl  oifïirupD  ii\  öc  €u?nen. 

Duyfend-fchoon. 

^efe  5nn  toccfcïjcptje  toan  feleiiren/  al$f 
tojtt/  paarö/ bonte  en  fïubaeeïe.  j^f^cnïept^ 
fe  in  /  gclijft  5e  Angelieren ,  ff.  toJOïben  mcJje 
gcficïitntoanricf! ;  men  ïian  Die  oofttoooit 
quceïïen  toan  5330/  maar  fp  moeten  eett 
iaar  otoer  flaan :  men!)eeft  ftojteling  be&o^ 
men  /  W  me  öc  öubbelöe  bloemen  /  fp  5ört 
paatö-3C!)ttft  toan  fileur  /  en  tojojïjen  meöe 
aan^eQucelit  als?  tooccen  i$5  gefegt*    , 

Lychfiis, 

©an  ticfe  üm  5tintier  ïJiibbelöe  toJitte  /  m 
rootic;  öe  öubbclde  Witte  toioaöt  tooojtge- 
fet  toan  flcïiïjcn  /  of  men  fcljepöt  fomtojjjien 
öc  plantRö  toan  öen  anöeren.  ©an  befe 
foojten  VDafT^rn  to?el  metie  in  toc©el^en/maai: 
cnlicltre.  ^aar  5nn  nocf)  ttuee  fco?ten  /  öie 
feomen  im  Canarien ,  en  IjeDben  toJit  ïöf  / 
en  purpere/  en  toJitte  bbemen :  trcfetoo^* 
toen  toe  pi  huen  toan  maUtantoeren  gefcfteurt 
in  't  laatfte  toan  Auguüus :  tiaar  $iin  nöcl) 
ttojce  foojten /"  toe  emc  met  purpere/  entog 
antoere  met  Mm  bloemen/  öiein'ttotltot 
tooo?t  ïiomun. 

Jiincus  Gloriofiu^. 

TS^it  iiS  een  pumt  /  toie  in  ©noj-tnöeit 
iu»t  Indien  (reïïomen  iö ;  f?  fjeef'  fctoerpe 
biejSacïjtige  blatoeren  /  en  geeft  gren  «anotc 
3to)are  rontoe  iilant,  ^^-  tojoj^er.  in  rnböenjef 
oftoaïïtiengefct/  enDeeft  eengrootefteng/ 
met  uptfcOietentoe  taft  jess  /  toa  m  iipt  toe  bloe* 
men  neer  toangentie  /  tooo:t-ïtamen  /  feec 
gcliih  toe  Leliën,   ^efc  r«l'iur  to302tot  aantre^ 


i&accöelllaan/  euto?oogscfj5utocntoJo?iJcn/)aiKCl»t  toan  öe  gcoote  toJMietoJojtelcn/  :ik 


Den  Nederlandfen  Flovrenier. 


«gcnö  lic  hah  mmmptn/  m  tnojötgc^ 
plant  til  wttcn/  ofinö'aauïic/  fcötemiöcöc 
fliuc  Diaöccen  boo?t/  ïKfe  plant  tian  rcOe- 
Ijjö  tegen  öcfeoiu 

Mandragora. 

^P  öcbcn  oïootc3löarctoo?teïtn/  naac 
3ijn  ttöceöccljanöc  foo^tcn/  ccn  mannetje 
met  een  toijfie  /  en  DebUen  üjcctje  nrocne  bla- 
Uecen  /  en  tntTcDen  ise  blnticren  gcben  fp 

fCfjOOnc  l??UCfjren  Appelen  der  liefde   ge^ 

lp/  fp  totlkni  toeiilaanopfiecteplaatfen 
tn  tie  Son ,  crt  loojïïcn  looojt  gcquecfit  ban 
't  5aaö  /  Uat  in  ï3c  b?ucljtcn  i$  /  fp  ijebben 
toel  een  jaac  j  of  4  toeïö  /  eer  öc  V)|ucDten 
Uoo^ttiomcn, 

Koekoeks-bloemen. 

T!^e  tsuïJöelDe  too?tien  aangeomefit  ban 
tlefefien/  men  ftanfe  ooft  fcijcurcn/  fpge^ 
ben  cieclj)ïje  mope  bloemen  ;  men  betplnnt 
öefelbe  in  tïejBntinöbanAugufius,  tieen- 
ftcltse  toaffen  genoeg  in  öe  ï|ep-ianïïen. 

Dubbelde  Water-kers. 

^efe  b)U  toeï  (laan  in  bocfjtigc  plaatfen 
ban  tie  €upnen  /  men  fclicurt  tte  in  te 
iBaanöban  September ,  öe  enhelöe  bint 
men  genoeg  in  't  bJilt  /  of  bp  öe  fïooten. 

Galega. 

^efe  $ün  ttoeetiecöantie /  een  met  Mm  I 
«n  een  met  paarsf-acïjtige  öioemtieis  /  fp 
Öebben  fieel  bjitte  bJOiïteljS/  enbJillentoel 
ttaan  in  fanöacïjtige  3fiacöe :  j^en  fcöeuct 
öie/  ofb)o?öenoofege5aepö. 

Irias  of  Lis. 

©an  befe  ?nrt  beel  foojten/  öefteflt^ün 
befe/  Irias  Sufianna,  f)etBecfteen5toactacI>ï 
tigc  bloem/  men  neemt  öie  injuniuptöe 
3flef be  /  en  mctplant  tiie  in  Auguftus,  baeci'e 
bejS  Winters  ftuoncn  gebcöt  too^ben,    <Z^e 

Gloriofa,  Florentina,  blaeuwe,  witte  en  ban 

nocïi  meec  anbere  foo^ren  /  M  geeïe  /  bonte/ 
blautoe/  en  anbere/  W  fcljeurt  men  ban 
be  toojteï/  in  be  lïöainb  ban  April,  of  in' 


21 

't  eccffe  ban  Maert,  fptoilienbjel  fïaenin 
lage  bocIjtacDtige  plaetfen» 

Pafiy-bloem. 

<©aac  $ijn  ttoeeberlcp  foonen  /  b'  een  \\\n 
groene/  en ö' anbecc met  groene paacjsacïj* 
rtge  bonte  bloemen/bic  mctbe  groene  /  öeeft 
toitte  b)o?telen  /  en  W  ntet  be  bonte  /  Ijebbcn 
geelettïo?telen/  fp  toojücn  in  potten  gcfet/ 
rn  beisf  Winters  moetenfe  baoon  in  Ijun.ö 
fraan  men  guceht  bie  boo?t  ban  be  too?te* 
!en  bie  men  affnijt  /  men  plant  bic  00b  bjcl  ix\ 

een  Jjeete  Meloen-berg  ,    om  W,  al.Oï  XiOXi 

b?ocgcc  boo?t  te  boen  itomen. 

Boter-bloemen. 

"^t  buböeïbe  toojöen  aange^ueefit  boo? 
't  fcbeuren  ban  bs  pïanren  ofte  bjcjtelcn  / 
baar  3iin  beel  foojtmonberbcfe begrepen: 
öet  iö  een  fpecte  ban  Ranuncuius ,  m  aliS 
Antonis  Rapeu ,  en  boric  5i)n  nocö  anberc 

fO0?ten/  alSf  bie  met 't  Weegbre  blad,  met 
't  lof  ban  Gras ,  &c.  ble  ontterb-jfefoojten 
toojöen  gcrebcnt :  men  berplant  bie  in  Au- 
guiiiis ,  maar  be  enöeibe  bint  men  genoeg 
in'tJDelb. 

Leeuwe-bekken. 

^p  5ijnbcin  beelberbanbe  foD?ren/  nï!$ 
bJitte/  geele  /  bonte/  roobe  /  Ujf-bcrVDige  /  en 
to>o?ben  in  be  tijb  ban  Maart  booit-gefet 
met  be  fcïjeu  ren  ban  bet  planten :  nicn  han 
bietoel  mebe  saapen/  maar  moeten  een  iaac 
ober  (taan/  eerber  bloemen  aan  bomen: 
baar  toa(t  nocD  een  plant  /  W  geelacbtige 
bonte  bloemtjcöljecft/  bie  genocmt  tóojbt 
Linaria ,  fp  ^nn  bc  fclbe  bloemen  feer  ncijjïi  / 
fp  toillen  tocl  baatlen  in  fabelacDtige  Élarbev 

Scordium. 

^it  \$  een  pant  "iM  ïangiS  be  gronö 
ftrnppt/  en  toil  toeï  ftaan  in  borfitacljtige 
^arbe  /  iipt  be  Son ,  fp  bJerbt  berplant  in 
April ,  en  beel  \^'^  be  Apotekarifen  gebjupftt, 

Oogen-trooft. 

:©itbja{l  toel  in  be  ©eiben/  in  natte  bocRt* 
<i3  a  acDtig^ 


22 


Den  Nederlandien  Hovenier; 


aflmcpJ  ï3ïar.tfcrt/  en  tómteeifcmtoöiein 

ÖC  Apochecans  [^UpnCU  gcplaiU- 
Reynevaern, 

<S){t  tóajl  mcc«l  aan  öe  toarcr-finnt/  en 
Uöojtit  in  tic  (€upncn  l3an  öe  ï^niröt-Um^ 
mi'si  ooft  geplant. 

Althéa  of  Heems -wortel. 

;©cfe  isJ  ccn  plantötctöcltetlttacninfa' 
Udacfttiae  aarbe/  f^  Ijccft  ülccftacnttöe 
paaciTe  bloemt jeö  /  tjc  toojtcicn  toojöen  üccl 
in  öcn  Apotheek  gcDjupftt/  alfaotiie  fcct 

Medicinaal  5ljn. 

Dubbelde.  Miaur-bloemen,  ofte  Violetten^ 

^cfc  toDjïJcn  Uan  ftcftften  boojtgcfct/  aU 

öaac  geen  3aati  ban  toerö  geronnen  : 

neemt  öc  (tehïien  öaac  geen  Ulocmen 


foo 
men 


aan  jijn/  en  tleeftt  Die  in  öc  ^fiectie  /  öaac 
^t  toat  inn  te  Son^taat  /  en  öat  in  üe 
lï>aantil3an  April. 

Phalangium. 

^cfe  fijn  ttoecteclep  /  öc  eene  tof  t  /  öe  an> 
öcre  blaauto  /  i^  tooïUen  ijan  malftantecen 
gcfcljiiect/  in tJC HDaanö  öan.Maart. 

Glas-kruyd. 

^tt  Itcnpti-  iö  ffïioon  in  't  onfjomcn  / 
ï>:cft  gla^acDige  tiecicn/  men  toaHec  öc 
giafcnmcöe/  ïjcrmif^  ïic  fcï)erpacljtigï]ept 
tic  ftet  bn  !)cm  ï)ccft  /  Der  toafl  in  'c  teiïoe  / 
en  fct  bn  (i)n  feibenfeec  to:l  Doo?t. 

Juirrouw-mark. 

«Dit  i^  Tjct  3©nf jc  Uan  tie  Lavas ,  f)ct  toil 
tor.%n  in  Vicr^ojUcn  lioeUen  of  onOe^ 
Qiiame  pliarfcn?  iDan  Defe  plant  iöboD^t- 
giltomcn  tïe  Selderie.,  tije  ooö^enaanu 

Xt:^Cttit  Petercel  ie  V»an  Macedonien. 

MaagdelieveiT. 

<!5?  tiubïjcf^c  bjcctjcn  gcfcfjctitt  ban  mtiïj 


bloemen  boo2t-b?engen :  ^aerjijn  becltjet- 
ï)anöefoojten/aïö  toitte/  bonte/  roobecir 
bleiijS-ftlcucbe.  ^t  (cDcucinge  moet  too^beit 
gctiaan  in  Oftoberof  Maert  '^Baat  iönocD 
een  foon  bie  gcnocmt  toecbt  Matelievcn , 

met  .Doornachtige  bladeren,  trcfc  5ijn  geels 

acbtig  ban  Uaxt/  entoojbcnmeteaange^ 
quicli  ban  fï«ft/  of  fcijeuten  ban  beplant 
ten.. 

Maryoleyne. 

Dicc  ban  5ijn  iïjne  en  grove ,  fj)  toojbt 
gcfcbeuct  en  gefet  in  fabelacötige  3Iarbe  /  m 
berplaut  in'tlaatfte  ban  Maert,  of  begin 
ban  April,  fpijeefteenfecclicffclpcreuft/ 
öe  Apothecariien  gcbzupften  't  om  mebe  te 
23alfemen. 

Dbove-netelen. 

!^an  befe  jiinber  met  een  bonracfitige 
bloem:  ïDaac  i^  een  Doove-netei  met  coobe 
bloemen  /  en  be  toitte  toalTen  Dier  te  lanbe/ 
becl  aan  bc  fianten  ban  te  tïooten ;  baac  jijit 
bloemen  tk  bcfegclüfecn/  alö aanbeden* 
nep/  fp  toillen  tocl  toaffen inbocötacDtige 
plaatfen.- 

Aconitum ,  of Napellüs. 

iS^it  iö  bccgiftig  goet/  baer  nopt  geen 
Byen  op  hcmen  fittm.  ^e  eecfte  foo?t  tU 
gcelc  bloemen  bmegt  /  en  laag  bp  bec  aarbe 
toafï/  ïiomt  in  'tlaatfleban  Februarv ,  of  be^ 
gin  ban  Maert  boon  :  ^aec  5tjn  bee! 
foo?ten  ban  blaautoe/  en  toitte/  en  bonte/ 
W  Debben  een  too^tel  algf  Hanepoten  i  tn 
bloepen  in  jimy ,  tk  banbe  too^telen  toojben  : 
boo?tgcfct. 

K.habarber. 

I^icr  ban  ^ijn  ttoeeberDanbe  foonen :  ben 

eenief  Munnicx  Rhabarbcr,  en  Decft  b!a* 
tcïcw  gelfili  W  Peper-wortel.  '<Bt  anbece 
IgcnaemtRi^aponticum,  Dccftgnrore  bi^ebc 
blabecen  /  be  Kool  fcec  geltih/  en  i^fco 
iunbaen/  m  gefct  romfcm  be  ^bben?f  /  itracljtig  niet  /  alefbieuptPortugaalftomt/ 
ö«3  brclnaflMge  plinrfcn/  lj:c  minberbat  men  fdlcurt  bfe  banbctoonel  /  fpbnltoel 
men  Dt?  fcöeuvt/  D^  bic  hmc  en  scciJtec '  |laaninboc|jtacDtige  3S5ïf3e«ptbeSon. 

JÈfuls,. 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


*3 


Eüihi  ofEfels-mclk. 

^tt  toojt  boo^t-gctccït  bnn  planrc n  /  en 
ticcft  melü  un  öc  blflöcrcn  of  töcjrftcnö; 
finac  3ijtt  nocO  UccIDciIjnntic  foojtcn  toan 

Catapuda  ,   of  Kroontjes-Kruyd ,   öte   fllKi? 

üoo^t  ftomcn'  Unn  5aticn  /  en  UJO^cn  ö?-na 
ÖfDouöcnbiw?  onöruptr» 

Trachslium, 

3Ban  trefc  5ijn  bedöccDantic  foo?t/  trcn 

Wmn  fjCet  Trachelium  Pulliferum ,  öaaciÖ 

jioclj  ccnen  ftlci^ne  foo2tmctï3eclcl3lotmcii/ 
tU  tootl  laag  Ijp  ticc 'Hlncöe :  ^aauisfcoft 
ccn  hlcpneföojt/öaac  (aljs  nicnticflcclcn  af^ 
fnijöt )  lïadft  upthomt/  öte  nicn  noemt 

Trachdi-um  Piramidale  :  5^ÖCD  5nnllCC  btCC- 

tccfjanö^  foojtcn/  ötc  men  noemt  Belvidere , 
öe  ttoee  met  Waautöe  bloemen  /  en  ttoce 
met  toitte  bloemen  /  fp  too?tien  yjoongeret 
ïxm  fcöemenfn  Aprü ,  en  toiUen  tneltlaan 
in  bofljtacötig^  %atU/  fp  toojöen  meöe 

Arundo ,  Laconica. 

^it  i^  ttoecöecl  ep  /  Het  eene  met  bont  lof/ 
moet  i3csJ  Winters  (n  \)up0  gefet  toö?öen: 
3^et  anöec  met  gcoenlof/  macOöcsf  Win- 
ters toel  buptcn  flaan/  ïjet  toojörbanöcn 
antiecen  gefcïjetJtjen  /  in  't  laatfle  Uan  Fc^ 

bruary ,  Of  begin  ban  Maart, 
Canna-indica. 

^anc  5iïn  ttoeeiierOantie  foo2ten  /  öe  eene 
met  geele  en  b'an^jece met  roobe bloemen/ 
fpbebben  Ijceïe  fclpone  bjeebe  blatiecen  /  ije 
Krukke-bladeren  gelp  /  öefe  moeten  öe.cf 
Winters  gantg  tJ?003  it\  een  ÜjacDel  flaan  / 
of  men  lep^fe  in  f)M  trsoog  fann  /  tkly,  bn 
iïeS*cc2iei:  l^nlof  cecftupt-öcmcïitie/  i^ 

be  Peper  imyfen  fccc  gdjjïl  ;   ï^et  l«03t  ban  1 

befclbe  planten  acng njuecöt  /  en  iö  toeïi 
tbjee  of  b3ie  boeten  Ijoog ;  men  flcefet  ooh 
't  5.'ab  tJaac  bin  in  bc  tilacöe  /  en  fp  bloepen 
tod  ban  't  felbciaai:/  ban  geben  geen  njp  1 
3aab>.. 


Hafe-gerft  5  of  Duyfend  blad. 

^'efe  5ijn  b?ic  foo?tcn  /  b'eencmctpin:* 
per  b'  anbcrc  met  geele  bloemen  /  fp  Ujo^bcit 
in  (€upnenboo?t-gefet/  men  ffbenct  W\>m 
malftanberen/  in  "t  begin  ban  April,  fpbJil? 
len  beel  toel  boojt-gcoepen  /  maec  tik  met 
bc  toitte  bloemen  toaffen  genoeg  in  be  Wil^ 
berniffcn. 

Jacobea. 

"^it  ijS  een  plant  bietoitafbtig  lof  geeft/ 
groept  in  Vrankrijk  toel  aan  beiitibiecen/ 
maar  biet  telanbe  toojbt  bie  in  potten  ge* 
ttelt/  fp  bomen  boo?t  ban  be  fcljeutienss  / 
bi^onberupthomen. 

Petercelie  de  IVIair. 

M>P  6omt  beel  gefult  un  Portugaei :  n^ea 
c^mcht  tik  aan  ban  be  (ttiipöen  /  fPtoo^bt 
gefet  in  potten  of  tobbcnsf/  menftan-'tfelbe 
Dier  te  lanbeooö  inleggen, 

Ferula 

ïï^éfe  5nn  ttoee  foonen/  ntn  cenen  fie^ 

Ferula  Galbanifera ,  b'  anbcre  Ferulago  ,  J)et 

geeft  een  cierlpe  plant/  en  fiecft  biabereit 
al.cf  a^eeren  't  toojöt  geplant  in  €upnen/ 
en  macD  beijs  3©interjsf  toel  bupten  {laan, 

Geniftella. 

Wit  5i)n  2  of  3  foojten  /  een  met  0^  binöt 
ban  Afciepias,  en  fjeeft  beel  bloemen  op  eene 
(teel:  <©aac  i^  nocö  een  bie  in  be  5i>uunen 
toaft/  met  firiipjs  acbtige  blaberen  bebcr? 
be  i^  een  laag  plantje  j  tjcfc  blagen  fcfjoone 
l^emeljS-blaaubSe  bloemen/  en  toillen  toeï 
bsaf^en  op  lage  fanb.icljtige  ot•on^en  -,  fn 
b302ben  boonacfet  /  met  tiit  ban  ben  anbê^ 
ren  te  fcDei^cen  tn  be  .iliaanb  )3an  iviaart, 

Smylax. 

tDittooib  gefipt  be  Saifapariiia  tc  5ijn  /  etr 
ï)ecft  iteeftelacbtige  biciöeren/  fj^t  macljr 
fijn  fclben  bajl  /  en  bwegt  blocmrieö  al.é 
Poft-horens :  ^aar  ^ijnber  met  nebla^?fe  / 
en  met  groene  blobcrcn :  s^ocD  5\j\\^(t  tbiee 
#-3.         fOQjieo--' 


24 

fOO?t«lt/  Smilax  Levens ,  cU  Longens ;  ÖcfC 

planten  too?ticn  in  potten  Qcfn  /  en  öcss 
Winters  in  Dwp^  qcmmm ;  fp  too?ïïen  öoo? 
't  fcDeuten  Uan  De  planten  Uoojtgetoonnen. 

Capparis  Fabago. 

^it  tjS  een  fcDoone  plant  /  mtïfH  öoo? 
jaaö  aangetoonnen;  maat  nuïnojöfe  boojt- 
oefet  öoo?  fcDeucen/  öet  toelft  öcfcUieöirt 
öe Voortijd,  fp  tijaagt  eenlofaljJ  Duyve- 
boonen;  entufifcD^n  öe  blaïjccen  toaffen  öe 
Ijloemtieö  in  /  öat  fieel  cieclp  itaat ;  fp 
moeten  W  Winters  in  öupsf  ö^f^t  toojöen. 

Bulthalmum  ?  of  Koe-oogen. 

^efebloept in öe  Voortijd,  met  fc^oone 
geele  filoemen  /  en  geeft  lof  alö  Venkel , 
men  toint  öie  aan  met  't  fcDeuren  Uan  0e 
planten/  fpujilUjelftaaninöeSon. 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 

maat  D^t  lof  gaat  Jjes?  Wintcfs^ 


Dcgcoepen/ 
toect). 

Clematis. 

^it^ijtitijic  Of bicc fooiten;  fcebuböeltiie 
paacfe  /  örijDen  bloemen  al.ö  De  Ancmone  .- 
^e  enhelöe  3i)n  licljt  purper  /  en  UcDt 
paacjs.  ^efe  toülen  toel  toafen  aan  ^:tee* 
len  /  en  geijen  toeel  bloemen ;  men  ftanfe  in* 
leggen  /  en  006  toanUe  planten  af-feDepUen. 

Gentianella. 

^efe  i?suantteeeiieclepfoo?ten/  öeeen^ 
toit  /  en  ij'  anijete  root  /  fp  ftomen  toel  öan 
5aaö  boo?t/  maar  öet  öuurt  lang  eer 
Datöetbloept/  D^t  fcfieuren  ban  tie  plan^ 
ten  i.£f  beter :  fp  geUen  mope  Hengen  met 
bloemen/  enD^tlofDeeftgeen  onaangena- 
men  reuö. 


Bryonia»  ofte  wilde  Wijngaart. 

^efe  binïit  men  toelinöe^upnen:  öe 
b3o?telö  toojtien  upt-genomen  /    om  aan  plaatfen  /  en  toojöen  bp  öe  Apotheeke» 
^lieelen  te  fetten  /  om  öan  IM  lof  öicöt  te  geb?upfet  /  men  fcDeurt  We  in  Maart. 


Mans-ooren." 

^efe  toiilen  toel  toaffen  op  Dotötige 


Eynde  van  de  Planten. 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


25. 


Van  de  Bol-bloemen. 


Gorona  Imperiaal  j  ofte  Keyfers  Kroon. 

<!Bfe  5ijn  ti?ic  of  Dicrticcïjanöc 
(oosten  /  öe  Gcclc  icöccöcn  Uoo? 
bc  Ocfif  ocfjouöen  /  Diinc  na  lic 
öuoöcltic  met  ttocc  Ucooncii; 
W  met  cnficlDc  Croonen/  5iin 
ttoccticrDanöc  talmt  l  öcn  ecncn  öIccïï- 
root/  tscn  anticccnUlcpssfttcur.  ^cfc^ot? 
Jen  tajojtien  Doo?t  Gt'«l»ccl«  Uan  af-fetfclö 
öcr  fclUc  /  men  ^acnt  Ut  ooït  tod  mcDc  / 
maccmenmoctüjcis  of  9  iaicnijjacljtcn/ 
«cc  tiic  U?ucï)ten  ofte  bloemen  D?;igcn  /  öefc 
too^öcii  geplant  in 't  Dcgin  Uan  Scptemper. 

Hyacinthen. 

<i^cfe  5nn  ban  ueeiöccftanUc  foo^ten  en 
namen/  titc  tegenmoojïJig  Decaai^ïesün/ 

Öat  5iin  Turkoyfe-bloem  j  Bultenaars  , 
Palletoeten  ,  Mayke  Hips  ,  Celeftine  ,  witte 
van  Katelyn  ,  gekroonde  ,   en  UeelJjCCljanÖC 

Simboiynen ,  cn  mccc  attöcce  foojtcn :  ^cfe 
25oUen  toojöen  op-fïcnomen  tn  ïïc  iBaanti 
to  11  juny ,  en  tocïïcrom  gcplanr  iw  't  laatd^ 

ban  September ,  Of  Ü?gln  Uan  Oclober ,   fp 

töillen  biel  (laan  tn  gocöe  fabelachtige  ^Hac- 
öe.  ^aac  jijn  noclj  beelöcrtjanuc  Hyacin- 
then 5  m?t  Star-bloemen  ,  wirte  >  blaauwe  ? 
cn  vleys-coleurde  i  Öaac  t^  Un(l)  CCtt  ÖCOOtC  / 

b)[»  na  öubbciö  /  en  noclj  een  öe  felbc  gclüfi  / 
met  bc  biOemen  ban  Bernagie ,  nocli  5i)t)öci: 
W  gen-i?mt  ^anjtien  Comuyn  ,    öe  felbe 

Jijn  tljieocrijanbe  fOOJtCn  /  roode  ,   blaauwe 

en  witte,  ïjcbbenbJiracbtigeboKcrt:  ^^tly 
ijS  'cc  een  mese-roojt  /  Hyacinthen  ban  Cam- 

Sinularis ,  -  maat  iMOj^cn  in  bjfe  beel  beran; 
ccingen  bcbonbcn  booj  Ijctsaapen/  cn  moe- 
ten bjc'  7  of  8  'acen  ftaan  /  eer:  W  b?uf ijten 
of  bloemen  uoo^t  b?,enacn/  cn  eccfc  qocö 
5linj  baac  U  nocJ)  en  Hyacinthtis^  Firgia- 

nen ,  Of  btC  ilpt  Indien  ïibmt  /  ÖCnaamt 
Hyacinthws  Tuburoia?    iJCfe  tDOJtiCU  02fCt 


in  potten  /  om  bat  men  bic  tn  \]\\h  moit 

fetten/     Ö^iÖl^l^nbC  "Ü^  France  Leliën  ,   fp 

bJafTen  tocl  2  of  3  boeten  Doos  t\\  Ofcbcn 
onöcmecne  ooebe  reuli  -,  alsf  bicbcrieslio^ 
men  /  bloepenfe  beter  alss  Ut  lange  in  't  lanb 
0eb3ce{t5i)n  :^aai*  5ijnnofl)  Hyacinthen, 
biefiomcn  npt  Peru ,  W^l^hiw  grootc  bollen  / 
ble  ban  binnen  ljap?acl)tia  3ün  /  cn  b30?? 
ben  ban  be  affctfcljS  boo?t  gcfct  /  fp  moeten 
be^  5©intcr?J  een  bJejMtig  gebebt  5i)n  /  cit 
5t)nban  bjtebccljanbe  coleucen/  witte,  blaau- 
we en  vleys-coleuren.     5^0Cl)  tö  'CC  CCn  Hya- 

cinthus  met  bc  bol  ban  èclicn ;  Xiz  bjanijt 
bJitte  bloemtiejS  /  t^  ijS  gcnaamtlKyacin- 

thus  met  drie-kantig  blad  ,-r.Cirï$i)nbCCmcCC 
anbece  bp-fOOncn  /     bic  b002  Hyacinthen 

ijjccbcn  gcreeöent/  fp  toillen  toel  (laan  itt 
fabelacbtige  llacbc/  en  too?bcn  geplant  in 

September. 

Gladiolus. 

^P  ^i)n  ban  bicc  of  bijfDf rDanbe  Rolcii* 

ren/  be  Italiaaniche  tÖ  CCn  purper-koleur, 
OCb  5i)nbec  witte  ,  lijf-verwe  ,    en  kleyne 

paarde  ,  bcfc  fecijgcn  bicj^acljtig  lof  /  en 
bJo^benboo^tgcfet  ban  be  bollen  /  fp  totllcn 
Deel  tocl  boo?t  acoet>en  /  en  too^ben  geplant 
in  't  laatfla  ban  Augufius ,  of  in  't  eec|l  ban 

September, 

Krocus. 

^éfe  5nn  bjel  acöt  of  ncgenbecHanbcfooi^ 

ten/  gelÖÖaï.^geele ,  witte,  blaeuwe  ,  goud- 
laaken  ,  filver-laaken  ,  viceroy-krocus  » 
barfiaken,  herfft-krocus.  ^itto^'jbtgcfcpb 
bc  reCljtC  Safferaan  tc  5i)n :  'iS^t^t  fcojtett' 
bloêpcn  Deel  bjoeg  tn  Maart ,  en  fetten  büo:t ' 
ban  bollen  /  tooiben  ooft  tocl  gegaapt/  maac 
flaan  tocl  een  jaar  5  of  6  eer  W  bloemen  ^i^^ 
g.:n/  cntoozbcn  geplant  in  oaober,  aanbe 
fiantban  b?bebJ3$n^/  altoaarmcnbic  tot! 
fetten,' 


z6 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


Fritillaria. 


<Dcfe  5ijnbctrcl)eiït!efo6?ten/  alé  met 

flinvecle bloemen,  de  geele  cnDennakker: 

iïcfe  ti?fc  foo?rcn  5i)n  öc  raacfle/alsf  meöc 

Gedubbelde,  bonte,  witte cn fwarte;  tiJJCC- 
ÖCCÖante  Franfe-groene  ,    tJfC  lipt  Vrank- 

rijk  ftomcn  /  en  feomcn  Doon  ban  Uec- 
ftöepöc  colcuren/  alö  DieöC3aanttocctien: 
fu  toccïjcn  ooft  ban  De  bollen  boo2t-gefet  # 
rhaec  be  bobenftt  ^xt  menöeraarfleacöt/ 
too?bcn  in  een  bah  gefet  en  gebeftt  /  om 
beigïDtmecjS  n<etuptreb?iefen/  fptoo?ben 
opgenomen  in  't  begtn  ban  Juny ,  en  in  Sep- 
tember tocbecingefct» 

Cyclamen,  of  Verken  s-brood* 

TDefc  5ün  tbjeebecljanbe  öe  eenc  metöe 
bollen/  en  b'  anbec  metbebjojtel:  be bol- 
Jen  luojïïen  boojt-gefet  ban3aab  /  en  b'an= 
bcrmet  bc  bJD?r?!  /  W  fcijeuctmen  ban  ben 
anbecen  /  en  ïjebben  geel  bieekc  ?  paers ,  en 
geel  roade  bloemen  i  bte  met  be  boi(en/ö3ec 

ban  3ljn  i^i\Z  COleucen  Witte  bleeke  paarfe: 

;©e  paarfe  {jcbben  befelbe  bloemen  s\$  be 
Hedere  folie,  ^j^aac  iö  noclj  een  bieban 
Aieppo  fïomt  /  en  ö^eft  bloemen  aljS  hit 
met  beRotimdi Folio,  bie bloctïen altemaal 
\r\  t  laaite  ban  September.  <©aac  3i)n  nocD 
b^te  fooucn;  een  XAz  in  be  Winter  bloept  / 
en  ttoce  W  in  \iz  Somer  bloepen  /  aliö  een 
met  paarfe  bloemen/  en  een  met  witte 
bloemen.  ^Dit  5ün  t;e  ongemeende  ban  alle 
foo2ten/  alfo  maac  tbjee  Uiec  in  Holiandt 

3i)n/  blefe  beböen  /  alÖd'Heer  vanBevcr- 
.ningh  ,  CH  een  Monfieur  van  Velfea.     ïE)efe 

foo?ten  toaffen  beel  bp  Orange ,  enbe  in 
Switferiaudt ,  fp  b30|öen  meeft  aengcbou^ 
ben/  om  bat  be  blabcren  fcljoon  geblabf 
Sün  ;  be  blaberen  ^ijn  00%  bctfcbepbcn  / 
ö'  eene  ronbt  /  en  bc  anbcrc  öanttg  /  en 
fommiaeonbecrootaltf  Mans-ooren :  T^t^t 
toojben  bccplant  in  'tlaatileban  Mey ,  en 
men  plmufc  \\\  bnlilienof  patten/  in  fabel- 
acDtigcaacöc/  omfe  öc?5  iDintcc.ö  te  bchficn: 
ii'bJillen  toel  fïatinbc^jèoma'.ö/  op  lom- 
lueciirDrigcplaatrcn. 


Colchicum. 

;25ere  foojten  sijn  tbJcebecDBUbe  /  Agre- 

pina  kleyne  cn  groote^  bC  blaïJCCCn  ban  Xii^t 

boo?tfiomenöc  /  5ijn  gebartelt  aljS  Scoio- 
pendria ,  en  gcbcn  Deel  mopc  geblaftte 
bloemeit  /  be  Fritillaria  getijb ;  ^Daar  ^\yx\^ 
bec  bnbbelbe  ttoeeberöanbc  /  ben  cencn 
bubbelbec  al^beanbece:  vj^c  befte  bubbel* 
befionwn  wn  Portugael ,  fn5ijngeblamt: 
5^oci)  jynber  2  of  3  foo?ten  ciifeelbc  bloe* 

men/  nocD Colchicum,  Jan  Gerritfz;  5^aaC 

i^  Rocfj  tiw  bie  in  bc  boo?-ti)btïiomt/  met 
toepnig  lof  /  maat  alle  be  anbecc  bomen 
fonbet  lof  aljS  bic  blocpen/  bat  U  ir\  be 
jïKaanbt  ban  September:  baai* i^noclj een 
geelC  Narciflï  Colchicum  ,  w  blocpt  in  be 
jiaaanbtoaober  -.  fp  to02benboo2tgefet  ban 
^t  bollen  /  toillen  toel  jïaen  in  goebc  Silarbe  / 
cn  bjo^ben  geplant  in  Auguftus. 

Anemoncs. 

«ï^efe  5nn  beelbecBanbe  foo^ten/  ooftbje^ 
fonöcr  ban  COleucen  en  namen:  baar  5nn«^ 
bec  oofi  met  groot  en  pi  blaö/  gelpfi  bc 
Petercciic ,  x^t  iiamcri  baac  ban  ?ijn  aliS 

bOlgt  /  Concordia  ,  Imperatrice ,  den  Har- 
tog,  Pucelle  d'Orliansi  Citronateromanc  , 
Citronate,  AInatora,Cardus  Celefte  ,  Alber- 
tina ,  Quafi-blcu  ,  Unikke  deRuyter,  Pool- 
femutfe,  St.Karel  Overo,  St.  Marco,  Dia- 
blefTe  ,  gevlamde  Aborante ,  Pavo  Mayor  > 
gevlamde  Amarante,  Parfianen  ,  BelliHima> 
Colofle ,  gevlamde  en  ongevlamde ,  Amma- 
fona,  Ducheflè  Caritane ,  Mirabelle,  Im- 
peratrice, Giprina  Deduke ,  Schallaringata 
BifTchoppcn  ,  Prelaat,  Bella-Silvia ,  Belle- 
waranda ,  't  Rechter-oog  ,  Cardinaal ,  Rin- 
gata,  gevlamde  ban  Poelenburg  ,  Harma- 
phrodita,  Kram ,  Gebekken  ,  Ringata  Orla- 
ta ,  Belle  de  Parijs ,  Liere  de  Parijs ,  Ama- 
rante geviamt,  en  nocft  mccc  anbecc  f003* 
ten.  ^c  bollen  of  toojtclö  /  5ijn  fcer  gcUjIi 
be  hlaeutoen  ban  bc  Gember,  fïïtoo^bcnaen* 
geguccht  ban  be  öïepnc  pooticn??  /  W  tec 
5Übcn  aantoatfcn  ^  '^tit  plant  m'?n  in  Sep- 
tember,  j^oo?  cecjl  bJ0?benfc  gebjccïitecn 

XWK 


nnc  of  t\j)?c/  alle?  Ijnn  öc  rot  Mtiw  tic  ouDc  Del/ 
met  ccn  pemtc-mcö  uvugcljaclt  /  en  gc(ïc(t 
i!ï  potten  /  of  iï)  ccn  baU  /  öf e  men  Imn  ticlj^ 
ftm  Doo?  öe  ©o?(l :  <Dc  tUccöc  moet  tod 
tocgcmaeïtt  toostten  /  en  öcfcDccncn  bnn 
De  ^ort :  men  fian  Uan  öefc  alle  ,0iacnö?n 
tlocmcn  Ijebben ;  tscfc  öan  acplant  /  alö 
Uoo?fePt  W  toD2t  l'Oo:  bcfl  oeiioiiben.  ^aeï 
5ijn  ooit  Ueel  foonen  Uan  euftclDc  /  lik  tmt 
öat  5aclit  taoo2t  ïvmm  l  tsaec  tsc  öulJüclöe 
lipt  feomen  /  f?3ün  Vsecl&ei'lïanticïilcuren/ 
en  to02ïïeit  gc5ae![>ttntie|Baentl3anMaerr, 
en  in  te  ;^omcr-tijïJt  scöuung  nat  c-Üou- 
ïDert  /  men  ftan  öic  ooh  tooojtfetten  \i^\\  tre 
ïjoUen  of  lilautocn  /  en  hennen  öecf  ïDin- 
ter0  bctec  tegcnjS  te  öoate/  aïs^teanterc 
foo?ten. 

Ranunculus. 

jB'art  tcfe  5i)n  Declöeclep  fooiten  /  te  raer^ 

(ïejüntefe/  Aleppo,  Merveljeufej  gevlam- 
de Veenkus  ,  Conftantinopolen  ,  Ranuncule 
dcRomane>  Grammonfter  de  Spanje,  Ofie- 
bloec  ■>  Bienesko  >  Lak-debordée  ,  gevlamde 
van  de  houten  >•  ttoee  fOO^ten/  bubbelde  ro- 
de ,  gout-geeie,  en  iiocD  mcec  foojten  Uan 
enfielte  /  tie  om  öe  béeUKpref totlle  \six  niet 
oenoemt  toccöen ;  tjefe  toosten  geplant  op 
footanfgc  maniere  /al0  Ijpöe  Anemiasge^ 
fept  iiS  /  macr  moeten  toelgetoacDt  toosten 
Ï300?  ffljjale  tointen  /  öiengen  inöenaaent 
Uan  April,  öeeï  f ieclijfte  bloemen  \mii  /  cm 
t^nl^of  taecmete  tetoercicren. 

Martagons» 

^efe  5nn  toeeltjerljante  foo?ten/  aï.sftie 

lian  Conftantinopolen  >  ban  Pomponie  > 
Calvarium   >  groote  witte  met  fpikkelen  , 

tie  te  blateren  ttoec  Croonen  Ooben  maU 
feantccen  tuigen  witte  fontcc  fpikkelen , 

lijf-kleurde  >  LiliumCannadenfejgeelemet 
fpikkelen,    en  geelc  fonterTpikkcIen  ,  tefe 

?n  ban  nottj  mcccfoo^ten/  toetten  too:  te 
filifletiS/  of  fcliilacljtige  toUen  Uoo^tgefet: 
men  berplantfe  in  September ,  fp  toiHen  tod 
(laen  in  goete  faticlar ötigc  "Herte  /  ontrent 
een  ijatoeUoct  tiep  /  op  tat  Ijet  (ico^nrie 


Den  Ne<3erlandfen  Hovenier.  2  f 

öoUcn  te  Dol  te  itcter  fcüte  mogen  boo^t 
acoepen/  macrtteban  Cannadenfc  toilku 
tc.ö  aiDinter.o  tod  to-at  geteut  5ijn» 


Leliën,. 

aD^'dterlci^  f[ag  i.cs  'er  Dan  tefe  /  al.sJ  dub- 
belde witte  Lclicn  ,  cnkelde  witte  Lclicn  « 
groote  dubbelde  Leliën,  tie  maec  eene  Le- 
lie   Op  tC  (tcng  toaïl en  /     roodc    Haring 

Leliën ,  tie  met  lioiitcrt  DIoemen  tocojt  fto^ 
men/  rilenncmcttocpnigtlccmcn/  Leiicn 
tie  te  liU^nc  felijterbollctiesf  tuttcïicn  te 
bltitercn  toafTcn ;  te  Leliën  \^;!X^  Pariïcn  5i)n 
ttoeetcrïen  /  ten  een  fwarter  Uan  Ijlcemeu 
a!.cf  te  antere :  {\}  5ijn  te  öloemen  tian  te 

fwarte  Fritillaria  fcer  gdüit  /     en  to0?tClt 

too^te  ïtliderss/  offcOiUctiesstoo^tgefet/ 
en  tocrpïant  in  te  jKacntban  September: 
0;  toillen  tod  toaffi-'n  v^  faüdacDtige  ^crtc  / 
en  mogen  te^  Winters  toel  tiipten  jlaen» 

NarcifTus. 
^  tDefe  5jjn  bcdteröante  foo?ten/aÏ!S?  boïgt/ 

NarciiTus ,  Tertius  Mathioli ,  Trompet  Nar- 
cis, crt  ttoee  foojtcn  \iy\  Naentjes,  maet 
te  ecrfte  met  te  ttoecte  /  ijctDen  top  fiiec 
niet :  tefe  üloepen  tn'tlact|le  ban  juiy ,  met 
OoUen  een  rontt  ïiroonti'e  /  S.elieacljtig ; 
NarcifTus  indicus ,  5iin  ooft  eentgc  fooKen  / 
tieüloepen  in  te  ï^crfdiipt/  fommige  met 
een  blomt  /  purperachtig  j  taer  5ijntcc 
ooft  met  t3cete  tiateren  /  te  (leng  be- 
fpikkeit,  Serpentaria,  entjagcnOlcemen/ 

gelljii  te  Italiaenfche  Gladiolus  ,    tefe  enf 

meer  /  tie  maer  2  of  4  groote  tïateren  t?a* 

gen  /  fiomcn  ban  te  Caep  de  Bona  Efperan- 

ce.    TDe  foo2ten  tie  fjier  toaffen  met  toeel 

bloemen  /  alÖ  te  Befeman  ,  Tacette  Bian- 
co  ,  Tacette  Souvereyne  ,  Narcidlis  in  Tela 
Hollande  ,  Stellato  ,  Seconde  Befemman  j 
t^ie  foOJtenbanvander  Nek  ,  Medioluteo 
met  te  dubbelde  kelk ,  Medioluteo  ban  tH'C 
f002ten  met  enkelde  kelken  ,  Dagicrs  mct 
dubbelde  kelken  ,  Narcis  van  den  Houte  , 
NarcifTus  Torus  albus,  Poliantus ,  dubbelde 
Jonkilje  ,    Of  NarcifTus  Jonci  Folio:  geffC 

een  ongemene  fcDoone  reuii/   gdijft  alsï 

1^  Jafmin  ;  ■ 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


28 

jafmin;  tD?  CttMtïC  5P  ^Cl  ö^iCOfllfCr' 

öccljnntic  fooncn  /  alcf  witte ,  geeic ,  en  met 

lange  kelken  ,    Narciflus  ,    Campcnnelarus 

witte  cn  gceie:  öcfc  itiiUcn  aUctoelo^ö^lït 
3ijn  in  öe  winter ,  en  to02ïjen  ccplant  m 

September ,    en  toOOJt  ÖCfCt  btltt  ÖC  ÜOllCtt ; 

maec  m^^l'^i  too^tsentjc/  flaen  me  tod  10 
of  i2irfrcn/  ecrtitelioo^tfiomen/  ï)aei:5i)n 
bccl  ticc5jtclipfoo?tcn  /  öie  mcnfetln^Jcom- 
Oaccöen/  al^^antierc  NarciiTus. 

Narcifllis  Tradifcanti. 

^cfe  lö  macljfigD tooi DIatif ren/  l3C02tj5 

llIC  Vsan  Sion,  dubbelde,  en  enkclde  Non- 
paicilje  5  dubbelde  witte  ,    enkelde  witte  5 

entie  Tieiooie,  JjieonDccOcfefoojtenmctie 
too^Ocn  ocrcBcnr. 

Leucoium  Bulbofum. 

ïDcfc  3iini53ief802tcn/  tjc  oroote  öfe  Uceï 
Woemen  tjjacat  /  Woept  tn  't  laetftc  ban 
Mey ,  en  ö'  antjere  met  tj?ie  Dlatiecen  ülocpen 
in  Macrt ,  cn  Die  met  feö  Olatiecen  /  bloepen 
in  April ,  tiefe  ttiiUen  toel  Uecplnnt  toefen  / 
alfe  m  te  bloemen  tlacn/  en  moeten  öcfct 
too?öen  in  fcdatiiiacljtioe  plnetfen  /  en  tn 
fabelacDttö^  3ïcrfe, 

DensCaninus,  Honts-tant. 

TDe  Macn^e  5ön  tiefe  foo?ten/  een  lij  f- 
verw  3  een  witte ,  en  een  ïjecl  roode  5  tiefc 
bollen  opgenomen  tocfen^e  /  mogen  ntct 
lange  lun  bc  ^crtie  blijtoen :  öe  bloemen 
Rebben  gelilacftte  blabcten /be  fel\3e  bloenen 
in  Aprü.  ïE>aec  sijn  noclj  scntge  bp-foo.uen  / 
bte  genoenit  too?bm  Dentana ,  om  bat  be 
toonelcs/  geliiü  al.öaenmal{ianbei:ert3ijn/ 
Qlé  hiefen  /  be  bloemen  5iin  acliift  alö  be 
«nVielbe  Violetten,  öefetoaffentnffDabuto^ 
acDttge  plactfcn :  0iatt  be  Dens  Caniuus , 
bte  be  bollen  Hebben/  Ijcbbcn bloemen alö 
Cvclamen  ,  en  tolllcn  tocljlacninbe^cn/ 
in  goebe  fabelacïuige  31ecbe/  fp  too?bcn  bcc- 
ïJlamin'tlactfïebanjuiy. 

Sifyrichium. 

mt  tpmMim/  batliomtuptPonu- 


gaei  jbebbcntie bolletjes?/ met ncfje^/ als? be    j 
Goutiakenfe  Crocus ,  fptotUen  toclfiaen  in    I 
toarme  plaetfen  /  Ijebbenltlocmcnalö  hlepne 
Irias  ,  maer  blocpcnntetanbewv  banalffe 
bec^  upt  Portugaei  feomcn  /  D003  een  jact* 

Dipcady. 

a^an  befe  toD?ben  be  geele/  boo?be  %iftt 
geljouben  /  baet  3i)n  ttoee  fooien  /  ben  eenc 
hu  geel  opftomt/  be  anbere  ïik  geeltoo?t 
in  't  flaen  /  bcfe  \]Mm  ongemeene  goeb« 
reiili  /  al.sf Muskus,  baeci.sf ooft nod) een 
foo?t  met  groene  blocmtjcn^  /  maer  i.ö 
I  foo  raer  niet  /  befe  bloepen  in  April ,  en  too?* 
ben  in  't  laetjlc  ban  Mcy  toeberomopge* 
nomen  /  cn  tocbcrom  in  gefet  in  't  laetfïc 
ban  September ,  fp  toiUcntocl  flaen  in  goebe 
^erbe  /  cn  hunnen  beö  Winters  toel  rebels 
lijh  tcgenjs  be  ïiouto.  J^m  befe  3ijn  nocD 

bp-f00?ten  /  allS  witte  ?  enblaeuwe  Druyf- 

jens ,  't  icJceuljecifiuaetgDetiniCöupnen/ 
M  befelbe  bcrfet  toerben  /  ombatfebert 
ionge  bollericnsf  uptgeben» 

Oriiithogalum. 

1    Tj?>it  i0  een  fpecic  ban  toilbe  Ajuyn ,  baec 
1 5ünbcr  met  groene ,  en  witte  bloemen  /  baec 

3i)nber  OQCU  met  witte  bloemen  ,  biCUpt 

Arabien  fiomcn  /  fn  toaiT^n  boben  met  een 
ronbt  ftranjSje  /  en  geben  een  D^cl  goebe  - 
reult  /  befe  3nn  ïjier  fjeel  racr ;  maer  be 
anberc  booigefepbe  foo nen  /  too^ben  ban  be 
bollen  boo?t  gefet  /  men  neemt  bte  op  in 
<  juny ,  men  bcrplant  W  toeber  in  oaober , 
booj  ben  (CDuiin  Deen  /  alfoo  be  felbe  toel  te^ 
gen  ^z  liouto  bonnen  beflaen. 

i  Arum. 

ï^icr  ban  3ijn  beele  foo2ten/aIjS?  Scrpen- 
iuria,  b2aaenbe  een  bloem  langtoerpig/ 
mibbcn  bacr  tn  bomenbe  een  tong  /  en  be 
I  befien  of  5aben  toaffen  ront.öom  /  en  3iin 
'roobacötig  :  ^aer  ijS  nocH  eni/  bte  upt 
'Egypten  ftomt  /  öcbbeiibc  blaberen  gelijft 

nies  Krukke-bladeren  ;  ttiacr  ii^J^C  Olant  i0 

Ditt  ^celraer  /  fiïtoillcnbes?a©iater;eftocl 
b:oo0  in  be  haccDcl  geljouben  too?ben  / 

mm 


Den  Nederlandfen  Hovenier, 


ttta«  öÊ  foojtcü  met  tie  ococnc  blaöcccn  / 
IjebDcn  pikkelen  op  tiö  ülaticccn  /  en  toaflfcti 
tod  tooo2t*  iBcn  fct  i3tc  ban  öc  öoUcn  nf 
atsJmmöieop  neemt/  öatgeUacntoojOt/ 
aljS  t«  Dlocmcn  Ucrrjacn  5ijn. 

Orchidcs. 

^cfc  fïaa  f  sS  mcntgcrïcp  /  f?  [jcbbcn 

KOOtjCnCl  alÖ  Voflè-kullekens ,  Honts-kulle- 
kens  >  Bokx-kuUekens  j  Hane-kullekens  ,  cn 

JjcDDcn  üefouuccc  fooncn  ban  bloemen  /  nl$ 

Mannetjes ,  Wijfjes  j  Bytjes ,  Muggecjes , 
Kikvorffen  >    Sots-kappen  ,    Vliegjes ,  OOli 

5i)ntiec  gecïe/  tte  men  fcpt  Lieve-vrouwe , 
Schoenen  tc  toefen;  ban  öefc  foo?ten  Utnöt 
men  eenigcln  öe  Heyde  toaffcn  /  cn  fommi- 

(je  i\\  ÖC  Hey-Ianden  ,  mcöC  Ül  DC  Diiynen  : 

jèacc  öc  befle  foojten  ïtomcn  im  Portu- 
gaei  ,  öaec  toalTcn  meöeUan  öcjlaöon^ 
tcent  Luyk  of  Spa :  macc  tiie  ban  Dcfe  De 
mecfte  fojtceringe  öebtjcn/  i$  öc  Heere  van 

Beverning.     %\\C  befC  fOO?tcn  Om   tn  tJC 

(€upncn  boo?t  te  fettcn  /  moeten  (taen  tn 
belommccöe  plaetfen. 

Handekis-kruyt. 

a^antiefe  5nnbeelöci:leproo?ten/  fp^nn 
be  bloemen  aen  bc  Orchides  gclijft  ;  baec 
5i3nbec  /  bfc  be  blabecen  tutTcljcn  bc  bloc- 
men  toaffcn/  namentlüft  öte  met  wute , 

pacrfe,  cn  gefpikkelde  bloemcn  /  ol.^mebc 

met  gevlakte  bladeren ,  OCÏt  bte  mct  bC 
lijf-verwe  ,  Cn  paerfche.     ^^C  blOCmcn  btllt 

men  in  be  Heyianden,  bccl  Dm  ontrent/ 

of  Inbe  Orangc  Polder ,   fp  ÜÏOCpcn  tn  't  bC^^ 

0tn  ban  juiy ,  en  alö  ban  becplant  men  w 
opbocbtacOttge  plaetfen  /  tincï  Uet  een  toep? 
ntabclommcctief* 

Irias  met  bollen. 

^itt  ban  5ijn  beelerlcpe  foojten  /  q\0  En- 

gclfche,  porceleyne,  gecamelotte,  bleeke 
en  blaeuwe ,  fluweel  e  ,  cn  bCCl  mccc  auöCCC 

lïleucen  ban  bloemen  /  \ik  im  5aebboo:t  feo? 
men :  baec  5tjn  coR  Spaenfe  ban  becltjer- 

lianbe  n^Cl  /    aï^  blaeuwe ,    witte  ,  ^cele  cn 

boate ,  macc  bc  Engeifche  toUlcn  mct  lange 


^9 


nvt  be  ^Bccbe  blijben  /  en  toojbcn  bcö  Win^ 
teci[J  Gebcftt.    <©aa' l.e?  ooB  ccn  focat/  oc^ 

naemt  Ircas  Vlecrmuys»   *[^e  Spacnfc  Vüillcn 

tócl  boo?t  /  tjfe  mew  fct  op  bc  (uintcn  ban  bc 
Rabatten ,  om  bc»  ipf  mebc  tt  bcwlewn. 

Moly. 

J^tec  ban5i)n  bjel  tinc  of  bier  foo?ten/met 
fmallc  blaöeren  /  fi;  bloepen  aelyü  al.ö 
Ajuyn  f  baer  5iinbcc  ooli  met  b:ecbc  bla* 
beren/  en  mebc  tk  ban  indien ,  befetoil^^ 
Icii  toel  toafTen  in  goebe  3£erbe/en  opbiacnv 
acbtifje  plaetfen  :  men  plantfc  in  't  b^qin 
ban  September ,  tc  bollcn  bJillcn  niet  laiige 
u?tbe58erbebli)bcn. 

Tulpen. 

;©c  Tulpen  ${jn  ban  berfcljcpbc  Meuren 
en  namen  /  ban  Vroege-Bioemen ,  $ijn  be 

raerjïC  t^tfc  bOlOCnbe :  Vroege  Blyenburger , 
Parragon  Voorhei ni ,  Hecuba  j  Parragon 
Klaennont,  Pelfchotty,  Franfche  Dorotea» 
Parragon  Grebber ,  Vroege  Morleyne-bol  • 
Mols-wijk ,  Prince-jacht,  Krijntje  ,  Duktol» 
Viceroy  5  geel  cn  root  van  Leyden  »  Nonf- 
wits  5  paerlfe  Moerleynen.  <©;jie  Of  biCrfOO?* 
ten  ban  Lakken  j  Vroege  Purper  >  Witrug- 
ge,  Admirael  van  Enkhuylcn  ,      Generael 

van  Enkhuyien ,  en  mccc  anbcrc  f002ten/ 
1  ban  Tulpen ,  lik  b?oeg  bloepcn :  en  bc  la* 
j  ter  ^iin  bcfc^Bruyn-purper,  ïjicr  ban  5ijn 
j  nocb  4  of  5  foob.wiae  blcuren  /  b'  een  Ijoo* 
I  oec  aiö  ^c  anöcren :  j^ocb  Brabanfons  , 
i  mebe  3  of  bierberbanbe:  Vefta ,  Generael 

j  Doctor  Bal  te ,  witte  Doroteas ,  Areas  j  Jed- 

j  dcmully  ,  Grooten  Turk  j  Parragon  Gulde- 

bloem  }  Mervelje  van  Quakel ,   Landfchap- 

j  bol ,  Belle-bruflelle  3  Marvelje  de  Hollande, 

Paragon  Senckoert,  Generael  van  Holland  > 

Tulpa  gcldcr.     («ïrtöec  fOO^tCn  ban  Admirael 

de  Man  j  Paflètoet  >    Corenaer ,  Prins  van 

VValles,   Pierpere-kroon  ,   bJacrban  biCC 

fOO?tcn  5ijn/geele,  purpere ,  witte  cn  Noortfe 

Kroon  )  gcmarmelde  Jafpee  j    Unike?   Jan 

Gcrrirfz.     Generael  Swijracnde)  Admirael 

van  den  Bofch  Goudaes,  Fenixvan  Aert- 

lenj  Kardinael  Flambolliant )  SayblomKo- 

M  Z  »ing 


30 


Den  Ncderkndfcn  Hovcnicf. 

ïiing,  Nohparelje,  Admirael  van  Zierik- |Dci*ant5ünnaen  Dan  HamCrt  /  ROltlt^l  ÖÜÖ?tI(^ 
zee  3  Admirael  van  Engeland  ,  Parragon  Vel- 1  verfcheydenthcyt  m  verdeeltheyt  ïJCl'  kleu- 
fen ,  Swicfers  ,  Parragon  Jeroen ,  Belle  Do- ;  ren  ;  lonilt  ÖC  Tulpen  Jijn  aUcHan  CCtttJerlCp 
rea ,  Laboljantcn ,  Spheramundi ,  Parragon  |  macUfcU  ÏBZ  Tulpen  InojöCll  OCUgetoons 
Liefkens ,  ttoCC  Cf  t!2tC  fOO^tCll  Tornoys  ,  i  IICH  Virai  ÜOUCU  ;  mCII  ftail  Die  Oüfi  iMfl 
witte  Agata,  tJÏCOf  bJCCfOOJtcn/  Paflecita- j  $acpcn/  tldH  IJCbüCU  lUCl  lo  Of  I2  jarCll 
dclie  ,  Argus ,  Dorotea  d'  Anvcrs ,  Anvers,  |  tÖCrli  /  CCl'  tJli  bOOK  flOIViCn  /  fp  töO^UCH  Ö8? 
Laboljante  ,  Dianas ,  Generael  Ouvvenaer- 1  plant  ill  't  ïuCtffC  bail  September ,  irt  gocU^ 
den  ,  laten  Blyenburger ,  Generalillimo  de  j  ^CCCttC/  ÖÏC  tDCl  DOO^IUCÏJlGt/  tn  \)m  öe 
Cofta ,  Lapovcre ,  Admirael  Bakker ,  Sem- 1  Son  fecl  ÖCffI)Cnfin  U^/  op  öat  ÖOO?  ÖC  hmt^ 
per  Auguftus ,    Admirael  Bogaert ,    Fenikx   iKl-t  /   te  llOUCH  tltCt  flOlUCn  tC  Uccgacn  /  m 

Cieraet,  ciimccc  antcrcunmcn/  bteöoo?  tocrüm  tocücrom  opaenomcn  in  't  lactfle 
ticbcclöcin  Dicnuct  toccöen  ö^llclr»  ^Ilctscfc  i  uan  Mey ,  of  Ocgin  Ijan  Juny. 

Van  de  Zaden, 

fc!ju?Jn^  ncöci:  gacrt;  men  to  ötcoöfetoH 
maften  met  Ijcnfrcrö  /  tJie  men  Op  bacötig  / 
ö>ooö  /  of  tonruï  toeöec  fian  opettcn  m 
ffuptcn ;  TS^c  ^aft  too^tit  losf  olKc  öe  Jöcïj* 
öcn  Ijccn  ccfet  /  tiacc  pct$f  a^5aepti  of  ge* 
plantte/  öat  men  DtDjaven  toii  boo?  öe 
3O02tl/  ïïoutie/  (?c :  ooft  ftan  men  öooj 
öefc  mitittcl  /  't  geplante  of  gc5acptie/  tres? 
te  b.2cegcc  öoen  iipt  homcn  /  en  tot  bolfto^ 
mcii  toasUom  üjengen,  .ijBcn  maeftt  Die 
foo  groot  of  ïUepn/  alsf  men  nooDig  cit 
tiientltg  acljt  /  fettcntic  be  glafen  tegai 
'tEupöen/  offooöam'g/  öat 'cc  ïïe  (realen 
öec  ^nne  hc\t  in  fcljijnen  ftan» 

I       Ambrettcj  of  Turkfe  Koren-bloem. 

I     ^efe  rnpften  alö  Mufcus ,  en  5iin  Wee 

ifoo^ten/  nlöttoeetoitte/  enpaerfeönbbel* 

jöc/  foo  roft  öe  enMöe  paerfe/  cntoitte: 

1  fï»  too?öen  gesaept  in  't  Uegin  ban  April ,  op 

!  een  toarme  plaetjs  /  of  Meloen-berg ,  en 

4  of  5  Dlaöeren  fteböenöe/fal  men  öic  bet* 

planten  fn  öen^fiupn/  öaer  men  Begeert: 

^e  eerfte  bloemen  öaer  ï)ci  5acö  ban  ftomt  / 

moet  men  met  öjoog  toeöec  af-pluftftcn/ 

en  leggen  öic  ö20og  /  op  txntU  nkt  öcfcljim^ 

melen:    5^ocï)  3ljnöer  UccfcDepöe  foo?ten 

ban  Koren-bloemen :   alsf  paerfe/  toïtte/ 

Waeutoe/  rooöe/  en  meer  anöere  ftlenren : 

3Ü10  men  öie  maer  censr  ge^aepö  fjeeft/  Doeft 

men  öie  niet  meer  te3acpen/  alfooöieljart 

Öaev  felbengenocg  boojtfettem 

Hels» 


^t  iiSö'  ?lfbeeltiinge  ban  öjie^ 
\iiïUit  glafe  3lnntaerncn  /  öic 
geen  bcöcm  Ijebüen  /  cncnöero- 
pen  5ün :  men  (1  ulpt  öie  ober  tc^^ 
öcrc  Brupöcn  /  planten/  of 
55loemen  /  om  W  boo?  öe  bJint  en  ftouöe  te 
l)eb2ijöen/en  ebentoclöc  toarme^Sonne-dra- 
ïenöeelacDtig  te  ^ijn  /  biaer  öoo?  öe  fclbfi  ooft 
«bjoegerboojtftomcn» 


XBcfc  -iriguur  ^celöt  af  een  ^afi  /  öie 
|ttö$r  open  i&  /  aiDobcnm^tölafm/  ï>w 


Den  Ncderlandfen  Hovenier. 


5^ 


Heicnaes-trancn  >  Hedyfarum. 

^cfe  3ün  ttocc  fooiten  banblccmcn/ 
toUte en cooöc /  fp toosten a'-'5acpt in  Ayi ii, 
gn  Uecplam  tn  {Jottcn/  om  öatfeöcjs  Win- 
ters binnen  moeten  ^acn:  liet  gebeurt  tod 
öat  Uie  bloepen  in 't  cccfte  iaer/  fp  toillen 
toel  ftacn  in  fanïjartjtigc  ^cröc 

St.  Teunis-bloemen. 

^cfe  5{jn  ^lOoJcelc  en  cccle/  fPtöojtjen 
ne^acpt  tn  April ,  ttan  Dcbljcn  oeencoeïie 
reuft/  (00  tod  ^eelenal?? bloemen/  maer 
fllleenlp  ïiet  aenfien/  en  't  cieraet  tn  öe 
m\Kï\ :  ^it  5acti  toil  tod  getommen  toefen 
In  l;?oog  toetser  /  toant  bp  natte  Somers . 
foo\jcrrottcn  fp  in  Ijaccc  bnopiesf  /  fp  toiUen 
töel  (lacn  tn  potten/  en  öantnöentCupn/ 
Êf  Uaec  menöc  fetoe  toil  fteUen» 

FIos  Africanus, 
^efC  5ijn  üe  S.  Theunis  bloemen  ÖCÏij6  / 

«nbacr  5ijntiec  tj?te  of  bier  foojtcn/  na- 
nientlijïi  acelc  /  ötöote  bubDelbe  /  en  een 
tJubbdOe  /  tiie  een  toepnig  na  't  Orangie 
(trdit ;  en  een  tiie  oeel  /  en  ftlepnöer  al^  öe 
anïjeren  tjS  /  tik  DdJücn  coebe  reuft  /  en  öe 
mfteltre  trebt  meniipt/  obermitööatmcn 
löet  5aeb  totnt  ban  öe  öubbelOe  /  ijst  toerbt 
getoouncn  m  booifept  tcf» 

Scabiofa, 

^efe5tïnbcelticrïjantJefD0?ten  ban  Wiv 
ren  /  alö  bc  Spaenfe  btefted  bnipn  ijS/  blee* 
Ite/  n^bïabte/  bp  na  fieel  stoarte/  enocb 
öaec  ^tnïsertjenö  boben  upt  ftomen  /  en 
meer  anbere  blcuren  ;  öefe  toojben  tn  be 
^acntbanMaertgesaept/  en  blagen  ban 
bat  iaer  b:ucDten  /  maer  't  gebeurt  tod/  bat 
biceenjacr  cberflaen/  fptoo^ben  bpben 
anbcren  gesacpt  /  en  berpïant  /  aljS  fp  j  of  6 
blaben  ijeüücn  boo2  bencCupn/  baermen 
ijit  begeert,  ©an  befe  totnt  men  5aepb  met 
bjocg  toeöer  /  om  beo  Winters  ober  te  iiou-- 
ïitn ;  baer  5ijn  nocïj  ttoee  foozten  /  W  tn  be 
©dben  toajTen  /  ged/  enpacriTe/  fp  too:^ 
iim  b^  b?  Apotheekers  geÖJWpUr» 


Lceuwe-bckken. 

tïDefe  5ün  bcrfcbcpbc  ban  bloemen/  bod) 
altemodbont/  beneencrocb-bout/  pacrö- 
bont/  ^c.  fptoojijcn  ge5nept  tnbe=|ii>acm 
ban  April,en  Dcbbcnban  't  felbe  iaei'bnid> 
ten  /  be  pïantni  buuren  tod  z  of  ^  iaren  /  fi» 
gebcn  een  feerfraep  groen/  eti bcgUmen  te 
bloepen  tn  Auguftus ,  men  lioubt  be  felbe 
lang.  ^aer  U  oofï  een  bp-foo2t  /  bie  in  bu 
IDdbentoaH/  maer  alöbie  in  becCupnen 
ftomen  /  isf  bet  een  f pccie  ban  onïjrupbt  /  na 
be  manier  ban  vjas. 

Sonne-btoemen. 

^p  55 jn  ban  ttoee  of  h^^  foo^ten  /  b'  eette 
met  J^inbccen  /  en  be  anbcr  fonbcr  ï^inbc^ 
ren/  todfter5aben3toai:t3ün/  en  noemeen 
H  'er  met  toit  5aeb  :  "^it  5aeb  fleeht  men 
(ïedjtjj  in  be  Serbe baermen  btetoillaten 
jlaen:  fp  bercieren  be  (Cupnen  niet  toep^ 
nig/  boo?  bien  batfe  tod  7  of  8  boctert 
(joog  upt  be  3ilcrbe  toafTen/  foo  batfe  bo^ 
ben  aüe.cïnbcrc  bloemen  upt  tteel&en.  ^ie 
fonber  lünbcren  ( ^at  $iinfe  bte  maer  een 
bloem  aen  be  geOeele  ftam  buigen )  jön  be 
grootjïe  en  bebejle;  l)aernaemfc[ii)nenfiï 
berfiregen  te  Dcbben  /  om  bat  Ijare  fcDoone 
geele  en  lange  fpirfeblaberen/  bie  ronbom 
be  mtbbelfle  ronbljepbt  (bie  met  5toarte  52* 
M\  De5aepb  t^ )  uprfc Ijieten  /  be  ^onne- 
(Iralen  af  beelben.  benige  fcggen/  batbe 
Sonne-bioemen ,  w  ban  ben  recljten  acrt 
5i)n/  ben  gantfcben  bag  /  alöbeSonijel* 
ber  fcljijnt  /  öaer  tegen  be  felbe  aentoenben / 
en  bacr  mebc  bjaepen/  en  ^t^  nacijtïS 
Oacr  toeberom  fjerjldlen  /   baer  ober  fi» 

ban  be  Italianen ,  Tomé  al  Sol  e  y  toerbengei^ 

naemt» 

Parmica. 

"üï^it  i0  een  t  ierlüö  bloemtje/  paerjc?  fileur/ 
men  ïian  8et  lana  Douben/  fiet  too^btge^ 
5aept  tn  April:  alö  Dct  eenö  ge5aept  f  cf/boeft 
men  't  ntet  meer  te3aepen/  alfooDetbiJH 
fijnfeibt^n  genoeg  boo?t  fiomt. 

W.  Z  Venus» 


3» 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 


Venus-SpiegeL 

^it  t<S  tm  Ijccl  fcöoon  purpcc  blocmtfe  / 
fi?  toojticn  oc5acnti  tn  April ,  't  5P  öat  men 
me  toil  laten  (taen/  of  iKcplamen/  opUc 
ijoefecnljanöe^cötien. 

Tapfus  Barbatus ,  of  Wol-kriiyd. 

5^an  I3efe5iinttoeetiei1epfoo?ten/  ö'cen 
mctgcele/  entj'  anöcc met toitte bloemen/ 
fjj  te)o?ïïen  ge5acpt  in  April ,  fp  toaflen  \xiel 
tn  tie  aDelöen  /  en  too.jtien  Deel  W  öe  Apo- 
theekers  öebjuplut  't  tsS  cen  öcupti  tiat  Ujel 
lj302r  UoH/  alfoo  Ijet  mcentgteïianWepne 
5atien  \3002t  bjenat;  men  toetplant  öte  op 
öe  ïjoeïien  nan  tic  ©eijijen  /  om  öat  ö^t  een 
lange  (leng  maeöt. 

Amarantus. 

^it  5iin  Mkt  of  büf  foojten  /  öaec  m^fit 
W  tic  Ulaïieccn  G?Uifi  5i)tt/  «^^  ^^  ?^P^' 

paeys  Veeren  ,  een  tÖ  'CC  met  putpcc  UlOC^ 

men  /  alö  Katte-flaerten  ,   een  metnocö 

nrOOterKatte-ftaerten,  UiC  tOOtSiVV  ^^^^^ 

tooet  z  of  3  lang  /  öan  tïS  'et  nocö  een  /  me 
paer^-acljttg t0 /  met tooHe flcelen /me öe 

Papegaeys  Veeren  gclptÖ;  fJCt  jaCÖ  toO?t 

Dicc  niet  geujonnen/  alfoo  Ijetupttie  Bar- 
bados of  Virginjes  ftomt  /  üaccom  moet  'ct 
tp  iKcte  föecgcn  gesaept  too?tien  /  al^  Me- 
loen-bergen. 

Lathyris. 

llict\jan  5iinttoee  foojtcn/  ftlepnecn 
Qi-ootc :  öe  groote  toojöen  ge5aept/en  't  bUjft 
Écn  plant  10  of  12  iaec/  metfet  'ecftae* 
feen  of  tjoepen  Wf  öaec  öe  felueaenUafl 
ralten ;  fp  getocn  ftcel  cteclpöe  mope  bloe^ 
men/  en  blocpcn  (lecl  tang/  Dan't  begin 
Uan  Juiy  >  tot  I)et  lacttïeban  'tjaer»  t^aec 
t?s  noct)  eenftlepnticc  foo?t/  me  aUciatcn 
moeren  gejaept  tt»o?tien  /  Öie  tiebben  paecö 
tn  toitaclnige  bloemtie.ö  /  öe  Oude-wijven 
geliili  /  fp  too?öen  gejaept  in'tbeginljan 
April ,  ingocïjc  fa\3elacötige  n^tr^c. 


Riddcr-fpcorcii. 

Hiec  ban  5ijn  biet  of  bijföecïjantie  foo?tctt 
alöbJitte/  paeclTc/  bleeïie/  lyf-berbje/ 
gcblamtie  /  tiubbclöe  en  Engelfe ;  noclj  3ijï\=: 
tjccbeel  foo?ten  ban  enlieltie/  me  geblamt 
5ijn  /  tjefe  b3o?tien  gesaept  In  t:e  iBaent  ban 
April ,  en  $aepai  tiacr  na  ban  fcibcn  boo?t  / 
fp  geben  aengename  (ici1i)ïJDeptit  in  gcoote 
€upnen. 

Nardus. 

'©efe  geeft  purpece bloemen/  cn'tsaeö 
bat  5toact  i$f  /  Ijcel  biel  cupïïcntie  /  ban 
tiefe  5i)n  mcbe  foojten  tic  in  't  Ijap?  (taen  ge? 
lp  fjet  lof  ban  Vinkel  ,  006  5ön«3ei:  Diib* 
bclbe  /  me  nietinlofflaen;  fptoo^öenalle 
jaccn  ge5aept  in  't  laetfïe  ban  April,  öocö 
bomen  te  met  ooUbJcl  boo?t  /  ban  'tsaet 
bat  afgcbailcn  i.s?» 

Marionette. 

©an  öefe  jijn  bcelöcrrjanbe  foo?ten  /  fp 
Debben  bloemen  alsf  Beividres ,  of  gcoote 
Klokken ,  fp  bcrfcöcelen  beel  in  feleuren  /al« 
purper  /  toit/  paer?s/  met  lange  fpirfe  Mt\^ 
!ien/  enronbei^loïibcn,  ï!^efeb302tjenge^ 
5aept  tn  Maert ,  macr  ftaen  een  jacr  ober  / 
eer  bie  ti?agcn  /  en  ban  l)ct  5aet  ballcnöe  fto^» 
men  ban  felbetoelboon/  öegemecnefooj* 
ten  5ijn  onïimpöt  inbe  (Cupnen/  al^Sfjct 
Ranuncuius  ,  bat  mcbc  cca  ban  befe  bp- 
foo?ten  i$f. 

Prince-bloemen. 

mt  iïJeenblaeu  blocmtie/  toojbt  gefel 
op  öe  Apotheekers  ben(lers«  /  ban  5Dntiec 
nocïj  ttoee  foonen  /  purper  en  bJit  /  fp  b30|e 
ben  in  be  (€upnen  ge5aept  /  en  men  lact  W 
tegen  een  ttoft  op  loopen/  Set  5nn  bloemen 

gélÜÖ  Duyvels  Naey-garen  ,  bat  in 't  b)ilb{ 

teaè  /  ïJÊt  b302bt  alle  jaren  gesaept  in  April , 
en  men  berplant  W  toaer  men  biiU 

Linaria. 
Linaria,  Lucitanica,  America,  gCCftcetl 

groote  blinüenb  ^^t^  I   al^  gemeene  vias : 

^aec 


Den  NederlandfenHovenicr. 


^acc  iönocöccrtfilcpnplantic/  mettoit* 
flcDtigc  OlocmticKJ/  m  tottacljttglof/  ïjct 
tjincgt  contsfom  toittc  blocmtjcö  /  W  too^? 
ï3cn  oc5acpt  in'tlaetllcUaö  Maert,  öpöcïi 
anöcrcn/  op  m\  ïj^ihic  Uan  een  jScööe/ 
cfjei^abat. 

Wonder-boom  >  óf  Ricynus. 

^5cfc  5ai>cn  5ijn fpt&öclacljtig  /  tic  Heifft 
Spinnc-koppen  geiijö:  fp  toaflcn  ii\  fio?te ' 
tiïticii  D^el  t)ooo/  acUen  öcootcblaöeten/  | 
ch  Ocbüe»  Diacutoacïjttge  fteclcn :  Dacc  tie 
felbe  blocpcn/  Jtomt  l)ct  5acti  ntctboojt/ 1 
maccüJel  acn oercelen:  mfTfftmttcOlatiei 
ren  ftomt  ccn  (ïf «ö  /  öaec  Öct  5acti  in  toaft  / 
ficttjs  (teeöclacötta/  fP  too?ömaUcjaccn 
gcilccftcn  tn  Dccte  plactfcn. 

Lupinen. 

^aec  \3an  5ün  4  of  5  foo?tcn  /  aïgföe 
gcooteOlacutoe/  ftïcpne  blaeuVee  /  toittccn 
gcclc/  tiic  tic  bloemen  ïjccl  tod  cupïten :  aï^ 

ÏJe  Flamboyle-bonte :    ticfc  to0?ticn  ban  ÖC 

5atrcn/  titcfnöe  ^cuUicnj^  boon  toaflcn  / 
gcflceltcn  in  tic  ^fierdc  /  in  öc  jBaent  ban 
April  j  cn  toojïïcn  alle  iaccn  gcfct/  öacc 
men  Die  toil  laten  ilaen. 

Mervelje  de  Peru. 

^efc  5ijn  ban  bed  Blcurcn  /  aliS  pacrfTe- 
ftomc/  gcde-bonte/  cooö-üonte/  enïjccïe 
toitte ;  ticfe  jatien  toojticn  gcdcften  in  een 
Meloen-berg ,  cm  W  ban  't  fclbc  facc  te 
boen  buigen  /  en  rijpe  ^abcn  öacc  ban  te 
mogen  ïiciïgen :  macc  bc  toonciss  too^tren 
in  bc  l|cc^fï-tiibt  upt  öec  3Eerbe  genomen  / 
en  frdept  in  geftipt fïroo  /  of )xiit  fawu  ^ie 
in  be  Voor-tijd  geplant  too^bcn  /  gcben 
grooter  planten  /  m  W  gc5aept  5ön/  en 
5i)n  bctec  om  saeöban  te  toinnen. 

Datura. 

I^iec  ban  sijn  bnbbelbe  en  enlidbe  /  fp 
gebcn  groote  «irupften ;  öe  bloemen  5ijn 
tolt  /  en  Ijcd  tod  rupftenbe  /  maec  \it  bla^ 
beren  öaec  ban  lyMm  geen  gocbe  ren'rt  j 
^e  Dubbelbc  bint  men  ijiec  Ijccl  toepnig  / 


33 


ten  toare  fjctsaeb  banTabago  Quam:  öe 
bloemen  5ijn  langartjtig  /  iji  ^neb-bollen 
Whit  aenijomcn  /  geUHicn  fccc  tod  be 
Karfianjes,  fp  toillcn  tocl  ftacn  op  gcoott 
plactfcn  /  nlfoo  Ijet  een  gcoote  plant  geeft  / 
bie  alle  lacrbcrgaec. 

Boomachtige  Violette. 

tg^efe  3ijn  ban  biec  of  bijf  fco^ten/  ble 
ban  5aeïj  boo^t  ftomen  ;  macc  t  5aeb 
tooK  getoonnen  upt enftdtie  bloemen/  en 
afgepluht  in  't  toaffen  ban  be  Maen ,  bacc 
tocrbt  boo?  be  befte  getjouben  't  5acb  bat  ge? 
toonncn  too?bt  ban  een  25oom  tk  |\irig  ijs ; 
't  5acö  tocrbt  gc5aept  h'^  ben  anbcrcn  /  om 
bed  bubbdbe  te  brtjgcn  /  in  öet  tonffen  ban 
be  Macn ,  men  neemt  ( om  iic  hcfit  te  Ijcb* 
ben )  't  5acbt  bat  ac Brer  in  be  ^cuUrcnjs 
Icpbt/  of  bidjt  aen  be  (leelen  iö  /  be  fdbe 
too^ben  alsj  ban  gcfct  boo?  ben  €ljupn  /  om 
te  fien  toat  bet  boo?t  b?engt.  "^cfe  planten 
moeten  niet  gcfct  too^ben  baerbed  .flDij^i.sf  / 
obcrmito^  Öet  fdbe  ecntoittc  too?td  Ijceft/  en 
geen  0ii$  ïian  becb?ngcn  /  macc  't  moet 
Üaen  in  fantacljtige  ^crbe.  ï©ie  ban  5aet 
toerbcngctoonnen5nnticfe/  toirte/  roobe/ 
pacrjEf-bonte  /  root-bonte  /  toitte  met  lof 
banpaerfen  /  fp  too?ben  gesaept  in 't  begin 
ban  April. 

Mamordica. 

t!^it  i«?  een  plant  biebefilcpne  Kiittc-bla- 
deren  gdp  id  /  fp  bccfteentoitblocmtic/ 
en  toaft  gcUjlieen  €p  /  met  ^toact  purpcre 
ttippdt)en$f  /  fp  moeten  gc3aepttoo?ben  op 
een  Meloen- berg  ;  i)ct  3aet  bacc  ban  / 

llOmt  UptbC  Virginjes. 

Balfem- Appel. 

^kt  ban  ^tjn  ttoeefoo?ten  /  m  een  Maiv 

netjecn  Wijfje  ,  't  Mannetje  ijöfecn  plant/ 

hk  men  tegen  een  flacfi  of  prieel  lact  op? 
ftlimmen  /  flct  Deeft  een  blaötalö  bc  wilde 
Wijngaert ,  i)n  tjccft  toitacötigcbloemen/ 
en  bacc  na  hlepncAppekjens,  'tijffcenge^ï 
toa«ES  bat  bier  niet  bed  acngcbouben  toert 
maer  in  Duytsiandt  {jeböenfebiebcci:  ije 

Wiifj 


^4  ^^^  Nederlandfen  Hovenier. 

Wijfje  lÖCêftrOöïIClïCCÏcn/      O^Ujfi   Porfe- 

leyn ,  ijct  ö?acat  paccgfacötige  ülocmcn  / 
Oelp  aï.Ö  Sots-kapjens,  fjet  lïiojttt Uccï  gc^ 
fct  op  Apotheekers  venfiers ,  Ijct  imiït  allC 

jacc  tJooK  ban  sacö/  en  toU  toelftaenin 
0oetiel3cttc5ilcrïje. 


Stok-rofen. 

^efctoo?tiert  aengctecltuart5acti/  macr 
Wocpcn  cccjt  f)e£  ttoccDc  jacc/  fp5nntocc- 
fdjcpöcn  toanfelcucen/  aïöcooö/  pücpciv 
tolt  ïjcd  ö^upn  en  geel:  Ijan aUc öefe foo?^ 
ten  5i)n  Dnüöelöcen  cnftcltic/  maec't  5acti 
tïat  üan  öuDDcIöe  gctoonnen  i^  /  tjengt 
öctcc  öubDctöe  Uoojt  /  fn  too2öcn  gcfet  öoo? 
öc  (Cnnnen  öaec  men  tod  /  't  5P  aen  De  Oeg^ 
gen  of  Santen  ban  toatecen  /  f?  flaen  cier- 
fp/  en  öloepen  in  ijc  l)erf(t/  en  toiUen 
toel  boo?ttn  jantiacljtige  3icctre  /  t  gcöeuct 
toelDatmenöefe  planten  fcOeuct  /  maccfp 
liomen  foo  toel  niet  üoo?t  /  aw  Die  Uan  saetf» 

Carduus. 
Carduus  Mari.^  ,  fjecftÖ'^^ï  fcrjOOngCOett/ 

cn  \3iit  ge|tceepte  Olaöecen  /  't  iö  öe  berUalUe 
Safferaen ,  en  Ijceft  een  (Oranie-acDttge 
Ijloem  /  fp  toafl  toeel  in  Duytfland.  vDe 
Roomfchc  Carduus ,  toafl  Douen  gelp  een 

netje/  öe  bloem  Uan  tie  Uyen  geltift.  Car- 
duus Benediaus ,  too^Den  geb^upftt  in  öen 
AHcm-wijn.    ^.lit  5i)n  noclï  Ueelfooiten 

ban  Carduus  Of  Diftelen ,    Die  iW  't  J^elDt 

luaffcn  /  en  Ijicc  niet  tocuöen  geflelt  /  om 
öat  men  Die  niet  becl  in  De  ^tMcn  gebiitpftt. 
^:fcb?02Denge5viePt  in  't  ücgin  ban  Maert: 
maer  De  Roomfche  (taet  een  lacrobereec  Die 
iJïocmenDjaegt/  en  to0|Dtge5aePtingDeDc 
5tlecDe/  en  Daetna  bcrpiant/  al!(SDie4  0f 

5  WaDen  Ijcefr.      t©e  Carduus  Benediaus 

ioo2t  op  een  25eDDe  gesaept  /  en  Die  laet 
men  Daec  (laen  totfeDeauacmi^  om  u»t  te 
tceïilien. 

Mcdica. 

"iB^fc  geben  Mepne  bloemtienjs/  aïiefDe 
ge&ie  Klaveren  geljjfi ;  De  b^uc^ten  DieDer 
gen  toajTeii  /  sijn  ö?  Riepen  aelrjfi  /  en 


mcetcn  alle  jaec  0e5acpt  too?Den  / 
jDaent  April. 


t«De 


Slakken-huysjes. 

tü>efe  3i3nDer  met  ^oorcnries?  /  eit  fonDec 
^oocentjc^/  fp  too:t!en  öe5aept  alö  Ijict  ho^ 
ben  ban  De  Rifpen  gcfept  i^, 

Blattaria. 

<Defe  fiomen  ban  5aeD  boo^t  /  en  5«jn  Datt 
fileuc  geel  /  toit  enpacrjs:  aljSDitfiriiyDt 
eenö  gc3aept  iö  /  feomt  ali^  Dan  ban  5ijn  fel^ 
benboo?t/  Daccisfnocïjeen/  Dat  een  plant 
Dlüft  /  cn  toojDt  ban  Den  anDccen  afge^» 
fcDeuct, 

Vinger-hoeden. 

I^iec  ban  5ijn  D?ie  of  bier  foo?ren  /  alef  De 
geclc  Die  upt  De  virginjes  fiomt  /  een lilepne 
paecffe/  Defe  gclijft  eengccotetoitte/  een 
paerjEf-aflKige  met  fpilihelen  ban  binnen  t 
^efe  toojDen  ge5aept  tn  April,  cn  (laen  eett 
jaccobcc/  cecDicblocpen;  DcanDcccttoee 
gcootefoo?ten/  ftomcnban^acDboo^t/  Dat 
ban  felbeu  geballen  i^  /  en  gebcn  gcootelan^ 
ge  ttengen  met  b?ceDe  blaDecen/  fptoiUcri 
toel  flaenin  gcoote  (Cupnen» 

fMaen  koppen. 

^p  5ijnberrcl)epDefoo?teninWettr/  M 
De  grootc  pacrfTe  /  bonte /toitte/  enanDere 
meec  /  Die  ban  5acD  too^Den  gesaept  /onDec 
;©?ebcn  of  gepote  €upnen  /  toiflen  batt 
bec.ö  tocl  bcfien  syn  /  alfoo  De  felbe  feet- 
feöoon  (laen :  Daeu  5ijit  nocl)  ?  of  4  foo^tai/ 

Die  Papaver  theador  ?    Of  Klap-roofcn  gc^» 

noemt  toerDen ;  fp  (jebbcn  ff ijoone  Mm^ 
nate/  ofpurpccelileuc:  <©acci^nocDeeit 

Gehoorende  Papaver ,   nOCf)  CCnc  met  geclO 

een  rooDe  bloemen  /  cn  öebben  toitacl)tiep 
lof:  nocD  i^  'ei*  een  Papaver  fpinofa ,  Die 
fteeft  gcelacDtige  bloemti'ejs  /  Daec  aen 
5aeD-bollen  ftomen/  met  Doornen  :  Defe 
lacD-planticö  toiücn  tocl  boojtftomea/  met 
berplant  te  toc?Den  /  cm  Dat  'cc  maec  eene 
5aeD-too?teI aen  i's/  Dnecom  moetenfege* 
sacpttoojDen/  DaerfcfuUen  blijben  jlaen/ 

m 


Den  Nederlïiudfcn  Hovenier. 


«1  ccn«  oe5ticiït^iirtïre/  VwUmtocluartfcl- 
toci-  m  Dct  5^^ï»  ^oo?t. 

Thlafpi  van  Candia. 

;Dft$i3tt  ttóixfoo2tcn/  pncclTccnlöfttc/ 
fp  gctïch  fcapc  blocmtiCiS  /  en  toojücn  oc== 
jaent  in  April  ^  men  ïian  öii»  bcrplantcn 
toacï  mcö  U>t(/  fp  (lacn  cicdiilitn  UWik 
(^TiunitjcnsJ/  taac  i«  noclj  m\  niet  tuitte 
Ijlocmeticiiö  /  ïict  i^  een  plant  öie  olJCïlJlijft/ 
men  fet  Oie  Uoo?t  vm  fcljcuten, 

Condrilla* 

^efe  5{in  Uan  2  of  ?  foo?ten  /  ten  cene 
met  paarffe/  enö'antjecc  mettoitacDttac 
filoemetjeö  /  fp  celim  ticcliitte  blaöet- 
ti'eö  /  en  toJerDcn  alle  jaat  in  tic  Vooicijd 
öesaapt» 

Devatiiim  Barbatum. 

Tï^it  too?tJt  öe5C!apt  Ijp  mnlitantiercn  /  in 
■een  pot  /  of  op  betïtien  /  in  öe  jiBaantJ  Uan 
April,  l)ct  oecft  ljeelmope(!ritcoen-ftleure 
öloemeties^/  öie  öan  binnen  3toa«  #1  /  fp 
geüen  raice  Ulcemtjeö  /  om  in  een  bloem- 
pot te  fettcn  /  en  om  25oeftet|e.ö  Uan  te 
mafeen. 

Oyevaars-bekken. 

TDefe  toojtien  oe5aapt  /  en  moeten  een 
jaar  oUccftaan/  eerfc  bloepen  /  fp  maften 
een  öcoote  plant  /  tn  öanrom  3nn  tif e  goet 
in  gtoote  €ljupnen ;  Daai*  $ijnöei:  met  ge? 

iJlamtie  bloemen  /  öie  Mervelje  de  Peru  ge* 

lijft 5ijn/  enmeccanljere/  alö bonte/  tott- 
te  /  paaclTc/  Oeel  bjupne/  en  anöcceftleuren  / 
fn  toojöcn  gesnapt  in  April :  öie  ecnsf  ge* 
^.japt  5iin  /  ftomen  genoeg  Uanöaac  fel^ 
bcnboo?t. 

Parel-zaad-. 

^efe  tno2tien  gesaapt  /  en  (ïaan  een  iaat 
olïfc  eer  fp  bloepen/  algf  öan  bloepen  fp  met 
(ledacftttge  bloemeticnd  /  en  groenen  öe 
b'al5crt)e${  tuiTcljen  te  saten  in :  tie  ölanten 
filnljen  boojtbeö  Winters  ober/  entoillcn 
toel  tlaan  in  faUelacötige  ^arOc. 


35 


Bwjnetjcs. 

ïZ^efe  too?tien  gesaapt  op  ^eïjöen  /  en 
berplant  /  fp  getien  fcDoone  rooDe  bloe^ 
mctje.ef:  Det  Idf  i^  öe  Venkel  geliift /  fP  toer* 
ben  m^^t  inApni:'t  saaö  bcluaart  snntie/ 
han  men  tie  saapsnin'tlaatrteHan  Mey, 
en  Oebben  al^  ban  bc  Ijcele  Somcr  bloemr? 

Pennink-kniyd  j  of  Bolbonac. 

ZDefc  toosten  gesaapt/  maar  (Taan een 
iaar  ober  eer  tie  bloepen/  te  bloemen  jijn 
te  enftclte  Violetten  gelift  /  taar  't  saai 
in  ftcmt  /  en  riip  toojtcnte/  sün  't  m  ^ub^ 
beltie.ö  /  fp  toosten  op  te  paffen  gefet  Uooi 

Silverfchoon. 

Aqiiilegia» 

^i^^c  sijn  beeiterOnnrte  foojten  in  ftleu* 
ren/  alö bonte/  paarlfc/  blaeutoe/  Ujitte 
en  meer  antere  ftieuren  /  en  nocö  sijnter 
met  Star-bloemen  ^  tefc  gcsaapt  b)o?tente  / 
t?agen  fiet  ttocete  iaar  bloemen/tie  'tfijnflg 
lofïjebben/  süntubbelte/  en  aljef  men  toil 
toeten  of  tic  getlamt  sün  /  ftan  menuet 
flen  aantcfieelen/  aifoote  tibbcns^üantc 
(teelen  mete  geblamt  sijm 

Ciftus. 

<Defe  toosten  gesaapt  /  en  m  tie  t?te  of 
tier  blateren  Ijcbben  /  too?teufe  gefet  in 
potten  /  fp  maften  een  ftltun  boomtic  i  en 
ftriigen  bloemen  alö  enftelte  Aard-roofcn , 
tefe  sim  i  of4foo:ten/  oliS  met  (jet  Saiie- 

blad  ,  Lavendel-blad  ,  Mannetje  en  Wijfje  > 

cn  meer  foo?ten :  tefe  saten  ftomen  iipt  te 
Verginjes,  ofPortugaai,  maarte fclbc een 
iaar  ober  gezouten  toefente/  geben  cierU> 
fte  planten  /  om  op  Apotheekcrs  benflerö 
te  fette  /  maar  fp  moeten  in  Dupjf  of  ftaccD^l 
gefet  toosten, 

GoLits-bloemen. 

<Defc  toojten  gcsaapt  in  't  begin  ban 

Maart ,  en  taar  siinter  ban  berfcftcpte  foo>= 

ten/  al^  groote  tubbcite  met  üjiinteren/ 

2!  Öeele 


Den  Ncderlaa<lfen  Hovenier. 


Dcclc  ö^cïkV  öonte/  cnïtclttc/  tjic  öc  ^üc^- 
ren  gcl)2imhcn/  om  tic  ^sotcncbcrtocn ; 
tse  fclUcn  Unn  5aat  s^ïJtiUun/tiUjlJcnöc.sS  Win- 
ters oUa'flaan» 

Herba  viva  ,  of  Levendig  Kruyd/ 

xt^it  isf  ccn  5aat  öatiipt  Guinea  fiomt/  öct 
f^t^ft  ccn  ijccl  ciciU)ö  ülnctiic  /  bp  na  iïe  Tam- 
me Raket  QiMyh:  atómcn  aan  lie  fclbc  caaftt/ 
foofluptcntïctoc/  en  toallcn  tcc  ncUcc :  W 

moet  Öf  5aapt  toO?Öen  op  ccn  llCCtC  Meloen- 
berg,  om 't  fdüc  te  bctec  te  öocn\30o?tfto^ 
men/  maat  Ijicc  te  lanije  Itan  mcnöaacoecn 
^natiUantoinncn. 

Noli  me  tangere  j  of  Kruydje  roerr 
iny  niet. 

^it  too^tï  gc5aapö  in  öe  Voortijd,  en 
sttaaftt  ccn  plantje  /  öaac  aan  gcclc  bloemen 

ÏJOltlcn  /    OeU)U   al0  Munnikx-kapjes ,    't 

5aati  öaar  toan  rijp  toojnenue  /  en  men  caaftt 
öat  aan  /  foo  fp?tnat  tjet  upt  5iin  Oiipsf' 
jeö.  ^ïteenö  gc5aapti  ^nnïje  /  homtal^ 
nm  löan  sijn  fclUc  oenocöfaaui  Uoo?t- 

Naüurciumlndicum. 
"^U  t^  Indiaans  kars,  ÏJCCft  ïOntrc  DlatC' 

ttn  I  en  m anltt  5ijn  felUen  bafï  aan  flaaft jc«Ef/ 
ti\^  Uoonïiomcntjc  /  fct  men  Die  in  potten  / 
cm  op  Apotheekers  \jenfïcrö  tc  fcttcn/  fp  öe^ 
toen  \3cclc  moiie  bloemtjeö/  alö  Sotskappen ; 
maat  't  ^aatiöaac  toan  öeDsonnen  5iinöe/ 
moet  men  tijooa  Iccücn  /  cm  tjat  'tfelbe  (iet 
fcDimttielen  onöcrtoojpen  iö :  l^ct  toon  ge.- 
jaapt  in  *t  beoiit  toan  Apni ,  op  een  toiacme 
plaats» 

Paarts-yfers. 

<S)tt  öceft  een  cierlijïi  planric/  ïietrieeft 
pcirit  jcj^  of  5atïcn  /  öie  Bomen  aan  malöan? 
iieren/  alss Hocf-yfcrs  üan  ^aartjcn  /  Dit 
^aatiliDmt  tieel  ir)t  toacmelanDen/  aïfoo 
iiet  fticc  niet  tod  rijp  tooit  /  Ijet  moet  fjefet 
3©oitien  op  toacmc  plaatfem 

Spaanfe  Klaveren.- 

^tt  Dceft  5ntiö  al^  •  Gccrft ,  m  Oe  Jf^iJ?^ 


ren  öie  baec  ban  tooo^t  Itomen  /  5iinoeIijfi 
Oc  Ulatjcren  alö  Klaveren  ,  fp  gcbcn  een 
cicclüït  toot  blocmetie  /  en  toillcn  tod  op 
ccn  ïjoopje  /  Op  öcn  anticcen  gc5acpt  too?' 
Den/  cnDattnöeiBaenDbanMaert. 

Brafilfe  Peper. 

tDcfe  $i)n  UeïfcIjepDe  foo^tenlianbjucBi' 
ten/  alöUnnge/  Ijcelc  fmalle/  ironöealö 
peeren  /  fp  jftn  altcmaaï  root  \s^x{  fcöojffc  / 
en  iö  een  rcnDe  met  gede  U^jucijten:  Defe 
ntoetcn  gc5aapt  toefen  op  een  Meloenberg , 
om  De  DjucUten  b?oeg  tooojt  te  boen  ftomen  / 
fp  toojöcn  gcfet  in  potten  /  De  fdbe  rijp  tooi* 
DenDe  /  gebcn  feer  fcOoone  tonicören  /    Die 

fjcd  Cierïijh  (taan  /  op  Baluyfters,  of  Apo- 
theekers Ucn|ler33f. 

Appel  der  Liefde. 

TDefe  5ijn  ban  ttoecDcrlep  foo^ten  /  D'  eetiè 
gede  /  en  D'  anDere  infearnaat  /  \sn  5ön  ron? 
De  Defïen  /  foo  groot  m een  matdijft  Oran- 
je Appeltje ,  fp  toillcn  tod  (laan  in  potten  / 
of  ergens?  anDcrö  tegen  aan/Da  ^r  Die  ficf)  fd^ 
Ijcn  ftonnen  bad  mafecn/  of  aan  DinDen :  g^e 
bjucDten  daan  fecr  c  ierlijö/  toaar  ober  Datfi? 
De  naam  öebben  /  ban  Appel  der  Liefde. 

Bokx-baart. 

^P  tooiDen  gc5aapt  in  Maart ,  en  (taan 
een  iaarobcr/  eerfe  bloepen  /  fp  fieböen 
gede  bloenten  j  betoonden  ^^^ ban  /  tooj* 
Den  gegeten  tot  Sala ,  alö  Die  opgefinnfit 
5ijn :  fp  toillcn  tod  (laan  in  goebe  bette  %^%f 
Dei  menDuntfegdpal^DcPeén. 

Sciiarzonera.. 

^efe  5ijn  gdijft  alö  be  Bokxbaarden» 
fp  öcbben  paarÊf-acluige  bloemen  /  en  too?^ 
im.  op  befdbe  maniere  gebjupfttalöbooi* 
fept  i?f  /  fp  to02ben  in  Holland  foo  bed  niet 
aange^ïuceftt/  al^gl  tori  tnBraband,  toant 
Die  Daar  beel  gegeten  toerDen» 

Bafiliciim. 

^efe  5nn  ban  D2it  of  bier  foojten:  be 
Rooinfe  toerben  geJjouDcn  boo?  De  befte  b 

lief 


Den  Nederlandfen  Hovenier 


f)ct  i$  een  ficiipb  ödt  oncjcmccn  tod  tupïtt  / 
öct  to02lJ  at'5n«"'Pt  in  Oe  iföaanti  Apni ,  op 
toatmeplantfcn, 

Yfop. 

*!^ft  5nn'ttoecfoo2tcn/  futüo^tjeny  ce- 
5aapt in Óe Voortijd,  en  tncröcn  ccü^nplit 
tot  Struyj:  kiuyd ,  fp  ocDcu ctn  aangcnaiuc 

Scharlcy. 

^efc  jTnat  ccn  iaac  oucr  m  men  ti(c  öc- 
önipht/  Daac  jüntijic  tfWt  foo^tcn-,  f^} 
JüüiUen  luel  (taan  op  iwarmc  piaatjcn  /  onöcr  i 
tiefcDaUutoe* 

Venkel. 

TD^fc  5iinA3an  ttoeeUerlep  aartrt  /  oen  eene 
f jS  foctaclj^i J  /  en  ö'  anöcce  öitteracljtia ; 

tie   fOCte    Venkei   toO?ll   in  Braband  aan= 

geaarö  /  alis  öe  Selderie,  maat  !n44oi- 
land  tDO?ti  W  nict  gcgcten  /  men  QcbnipUu 
fe  met  Peper  enSout,  öct  5aati  moet  ttoee 
lacen  in  De  ^atOe  leggen/  eecöatö^ttoil 
ö^agen. 

Anijs. 

^it  toert  op  öefetoe  maniere  getoonnen 
aïsS  öe  Venkel ,  Det  iö  (lecö  Uan  reuft  / 
en  toertït  in  goeUe  aïeröe  ge5aipt  /  op  fcöa- 
Untoacljtige/  een  toarme  plaatfen/  inöe 
^flBaanti  Uan  Maart ,  en  öloept  in  juiy ,  en 
ij^aagt  in  't  felDe  iaar  5aai3. 

CaruienDil. 

:©efe  toojlït  meöe  gejaapt  in  öeiBaanti 
ban  Maart ,  als5  ooft  6e  Dii ,  We  op  een  en 
tie  feme  maniere  toerti  getoonnen/  al^Oe 

Aoijs. 

Pictcrcdw. 

TDie  tooittf  gejaapt  fn't  laattlebanFe- 
hruary,  om  öatfe  gemeenip  6  toeften  on- 
öer  öe  SarUclept/  maaromWeeerUerop 
te  Doenftomen/  fal  men'tjaatj  een  nacljt 
laten  to*cn  /  alö  öan  ftomtfe  toel  1 4  öagen 
ceröer  op.  ^ie  men  ni«t  in  jaaD  toil  laten 


37 

fcljiefcn  /  tiie  ja.ipt  men  na  St,  jan ,  om  bctf 
Winters  te  geöjupftcn:  tjaar5iin  b.ncber* 

DautlC  fOO?ten  j  Gekrulde  en  Ongekruide 
en  Roams-Pietcrcelie  ,    öcfc  Ijecft  l)Ci.i  OCOO^ 

te  blaöcren.  't  Eaati  Uan  tiC^^  Uoo?f5:  Pieter- 
celic ,  te  beter  te  gcO?upften  Unn  ttoce  iaar  / 
al0  ban  een  )\iar/  alfoo'tfelUemenigbufs 
öijcropftomt. 

Endivie. 

^cfe  too?tit  ge5a.ipt  in  juny  ,  en  bec* 
plant/  alö  tiie50f6i3!at!eren  Ijccft  /  on* 
trcnt  antcrïjalUe  boet  ban  tien  anteren  /  en 
öuef  ücgnaam  jijnïje  /  moet  men  Die  Oinöcn 
niet  öjocg  toetier  /  om  tiat  iJk  ban  Umm 
niet  foutie  rotten.  3lllö  men  tiic  öeef  Winter-s 
toil  betoaren/  moetmcnfe  affnijïjenbooj 
tie©o?jl/  en  in  tiefteltier  leggen/  inb^oog 
fant. 

Selderie. 

;©efe  tooibt  gejaapt  in  May  of  April , 
en  7  of  8  blaberen  öebbenbe  /  fal  men 
<ï5?eppen  maften/  ban  een  boet  öieptc/  en 
befelbebaarin  /  een  boet  ban  ben  anberen 
fctten  /  alö  W  beQuame  groote  Ijeeft  /  moet 
menfe  met  ^arbe  aanbnUen  /  om  te  beter 
geel  te  tociben.  *Be  iTöannen  aliSlJan  /  ot^ 
ber  't  biinften  ban  een  glaaöje  Wijn  /  be 
felbe  etenbe  /  boet  Det  be  3©?out|e3S  baar  na/ 
mebc  goet. 

Spinagie. 

gi>efc  too?b  gejaapt  in  bej||erf|ï/  baar 
be  Peen  upt  ge^aalt  jtjn  /  bit  i^  ïian  oube  / 
tiii  inbe  Voortijd  toertgegeten/  maarbé 
jonge  jaapt  men  in  't  begin  ban  Maart, 

Radijs. 

g^efe  jaapt  men  in  Maart ,  gemeenUjft 
op  Afperges-bedden  ,  baar  onber  mengt 
men  geele  Krop-faiadc. 

Ran^eladèn. 

^efe  Ttterben  gejaapt  in  't  ïaatite  ban 
Mey ,  om  batfe  niet  in  jaab  foube  fcliieten  / 
fp  toillen  toel  jlaan  in  fabelacBtige  larbe. 

g  2  Kr©p- 


3S 


Den  Ncderlandfen  Hovenier. 


Ki-op-falaac. 
ISan  t!Cfe  ^iyn  ö>tg  cf  ï)iec-fbD;jtctt  /  al^  tic 

bruyne ,  kleyne ,  Krop-fU  ,  ttC  UjOCg  ntC- 
5aai't!tlÖÖ?tJt/  mPrince-kroppcn :  nllcticfc 
fOOJtm  /    toO>tlCn  OnïïCC  ÖC  geele-Pecn  Of 

Ajuy  n  ot'fanpt :  men  Dunt  bie  U)cl  ccn  fmlöe 
Doet  ban  ö:h  anticvcn/  om  Uietcöctcc  te 
troen  firoppcn/  maat  öe  Prince-kroppen , 
$aapt  men  cerjl  tn  't  laatlle  ban  April ,  op 
ficöDcn  of  lanöt  /  öa^c  mm  W  toil  ijcbbcn/ 
aiö  mctic  tic  Chavonfe-faiade ,  ötcmcntJan 
fiobcn  btnöt/  opöatfe  öe  fclbe  ban  binnen  be^ 
ter  foutje  oeeltoo?tien. 

Geele  Peen. 

^cfe  to02ticn  ce5aa?t  in  't  begin  ban 
Maart,  cm  bit  b?ocg  te  Ijcbben/  en  men 
öunt  bie  /  batfe  ontrent  een  ïjanbtb?cebt 
ban  ben  anberen  flaan  /  maat  be  Winter- 
peen, toecbcn  m^^^t  in  Mey,  onxbc.sf 
Winters  te  bctoacen  /  bie  alö  ban  Ijct  lof 
bobenaf-fnüöenbe/  boo?  t  uptfcïiictcn  i  fp 
to5iUen  toel  öcsaapttoa.benin  fabclacDtige 
^aïbe. 

Biet-wortelen. 

•gil)  \t)ojben  gc^aaut  in  April ,  en  aebirn 
öcïnd  alö  bc  Pees ;  fp  totUcn  b3el  toalTijn  in 
gocbe  <if cfte  'JCarbe  /  en  hc^  Winters  ntebe 
bebjaai't  5ün  al$  "nc  geele  Pcën. 

Witte  Peen  ,  of  Pinfter-nakelen. 

"  ^p  tóiUcn  b3cï  rrcsaaptbjertrcninïiïejj' 
acDtige  9llartic/  in  Maart  of  April.:  men 

bebJaartfe  be.CJ  Winters  /   öelijfi  aljS  b^  geele 
Peen. 


Cichorey-wortelen. 

^cfe  ^Jö02ben  (te;aapt  in  Maart ,  inffocbe 
^erhe  ?llacbe  /  fp  too?ben  gebiupljt  /  ge^ 
fioofit  5iinbe  töt^iïa/  enbeiiptfosuptfelö^ 
baat  ban  hm  men  bcö  Winters  boli  gcb2Uïï* 
!icn  tot  ;§aïa  /  en  t^mm  be  felbc  fmaaïi 

aisSbc  Paarde-bloemen  Salade ,  bïC men-UPt 

ïn  i^clb  Daalt.  Sdl^  men  baat  ban  5aaö  bjil 
ïumiuny  moeten  f?  een  jaa^obeï:  (ïaon- 


Suyker-peën  of  Wortclea. 

^j^efe  b302bcn  ge5aapb  iiï  Maart,  fn  fa^^ 
belarOtige  ^Cacbe  /  'tlofbancban/  iöijecl 
bnrig/  alö  men  be«  mojgcnö/  alsjbaac 
bauto  cï^lepb  /  met  bloote  bccncn  baar  boo? 
loopt,  iKen  ftan  Uk  ooö  tocï  aanboebett 
ban  be  fp?u>nen  /  W  be^  Wmtcrs  upt  be 
feoppcnfp?uptcn/  toant  alömen  biemaat 
in  b'  tüarbe  fet  /  b;jengen  fp  toeber  tóojteleit 
boo?t :  Ijet  i^  een  geel  bocofaam  en  gèfonb 
eeren^ 

*   Becte^ 
^p  5nn  ttoce  fOO?ten/    fijne  mfmalle, 

fp  to02b  gefriapt  tn  Mey ,  omntetin't5aati 
tefcljteten/  bie{mrieuö5ijn/  fïehenbe5as 
ben  ban  be  groote  25ieten  /  een  boet  ban 
ben  anberen  /  fp  maften  al0  ban  groots 
planten  /  en  beele  b^cijc  blabereif. 

Kervel. 

?©cfe  toerb  gc5aapt  fn  September,  om 
beö  Winters  te  geb?npften/  en  bieboo?be 
Voortijd ,  b)erb  gegaapt  in  Aprij ,  nten 
ban  bie  ooli  5a«ipen  in  Juiy ,  m  bie  men 
naar  St.  jan  ^^q^^./  fcljiet  niet  in  't  5aab. 
^aar  U  nOClJ  Duyve  kervel ,  w  bjcrt iJplJZ 
Apotheekers  gcb?uuf«/  alcf  men  bie  eenjS 
Deeft  gesaapt/  ftomtfp  ban  felbec  genoeg 
boo?t» 

Veld-falaad,  ofVette:  kors. 

^efe  iïjttoecbtrlKinbe/  b'  eene  met  lange/ 
en  b'  anbcr  met  ronbc  blabcren  /  fp  bjerben 
toel  gcdllit  in  I^oraManben/  en  ooH  qtf 
5aapb  inbe  (Cupnen  /  in  'rlaatfle  ban  Augu- 
ftus,  ofin'tecrfl  ban  September,  op  plaats 
fen  lik  leblg  leggen/  om  besJ  Winters  te 
gebjuphen. 

Latouw. 


«ïB^fe  toerb  bicöt  Dp  benanbecen  gejsapt/ 
in  't  begin  ban  Maart  ,  op  een  Meloen^ 
berg ,  Of  baantje  plaatö/  om  W  ïami  boo2t 
te  boen  bomen/  öet i^  niet  quaab  /  biit  men 
bie  eerfl toeeöt  inm  pot  /  met  toJtt  nataclï* 
tl0fam» 


Den  Nederlandlcn  Hovenier. 


Ster-kers. 

^p  tóOJtrt  meöe  eerfl  ccn  toepnt'ö  ö^- 
öjccht/  al5$  üoDcn  öcfcptiö/  cnütcljt  üp 
öcn  anöcrcn  a?5an?u  /  en  bomt  lünncn  een 
öag3  0f4teboo?fcDi)«- 

Porccleyii. 

I^iectoan  5ürt  ttoce  foojien  /  alïf  öc  feïcpne 
))ie  m  't  irUöetuafi/  möc  arootcötemcn 
5aat>tj  m  De  ï|otJen/  m 't  begin  ban  April , 
opUcrloore  ptaatfen :  tiefe  eengf  ae5aapö  toe^ 
fentre  /  öomt  Uan  felljec  genoeg  Dcio?r. 

Parey. 

^utoojtï  gesaapö  in  April ;  mm  saapti 
ï^cop-falnaö  tiaac  öoo?  Ijcen/  fpjlaat  een 
jaac  obec/  eet  tkitfe  5aai3D50agt/  entoil 
tocï  (laanüvgoeOe  ^acöe» 

Ajuyn. 

qi^cfe  f$j  ttoeetierlep  /  a\^  roode  en  witte: 
maat  te  roode  tö  tod  tie  foctfïe :  öe  witte 
too?ö  gc3aapö  onöccöe  geeie  Peën ,  •  en  öe 
roode  tocrö  üpfonDeK  g:fet  /  't  geen  in  Zee- 
land geliaan  toecö  /  altoaec  tie  befte  %ï\. 
©an  tJie  genen  öaa  men  5aatjaftoiltoinï 
nen  /  lleeftt  men^  Dan  tje  otocrblöffclgf/  in 
jyiaart  toeOeïom  in  U'  ^acöe. 

Erweten. 

t^efe  toö?lienge5aaptiopemrp/  tegenjjT 
wn  öcggc/  fcDntting  of  öepning/  omöte 
b^c-eg  te  fjebbcn ;  toaar  b)^  men  (teeht  fla* 
hen  of  taMien  /  opöat  fp  ftaacfelbe  Daacaan 
Ua^lmaïien/  en  bi?  opfelimmen  i  men  legt 
Ire  Erweten ,  ontcent  een  tiupm  of  anöec^ 
ïialf  tJie  in  tie  ^acbe/  op  tiatöeHBogeïcn 
tie  niet  fouöen  toeg  nemen,     ^lac  5ön 

ItOCÖ  Erweten  met  fchillen  ,  en  Grauwe- 
Er weten  ,  W  toevtJCn  ge5aaplï  in  De  Lan de- 
ryen ,  en  Dan  öe  Boeren  te  macht  geb^acljr. 

^mt  $m  ooft  Kroon-Erweten  ,    Die  men 

in  Dj  (Cupnen   flec&t  tn  't  laatjt  Dan 

^art. 

Bóonea. 

Hkc  Don  Jijn  D?ï(cöep^  f^?tim  /  ^\^ 


Roomfe  Eooncn ,     Defe  toecöe»  Qifit  lil 

Maart ,  op  m^  f  een  OalDc  Doet  Dan  maP 
hanDecen  /  en  een  tocpntg  aangenarö  / 
tn  't  Inatfte  Dan  Mey ,  om  öat  Die  niet  om 

Dcïl'e  fOUDe  toaapen.  Turkfe  Boonen  5ijtl 
DcrfCljepöen/  alsS  Krombekken  ,  Swartc- 
pier-heyns-Boonen  ,  Defe  D?agen  COODe  /  Of 
incarnate  bloemen.  Princeflc  Boonen  ,  Defe 

5ijn  hlcpnDcc  aI|f,De  anDece  en  to^jDen  m 
April  in  De  H.iï  tic  gcfet :  bp  alle  Defe  Turkfe 
Boonen ,  toojDen  flaben  gcfet/  om  Daac 
tegen  op  te  loopen.  ^aac  toaft  nocï)  een 
foojt  in  Zeeland ,  Die  mea  5aapD  met  Ijcele 
511öhec0  Dol  /  altoaac  geen  jlolüjen  bp  g^fet 
too?Den. 

Kool.- 

TDefe  i^  Dan  DccfcDcpDd  foojten/  De  am 
foo?t  alö  Buys-kool ,  toojD  in  Den  l^erfil  ge^ 
3aaiTti/en  moa!i:nDe0  Wmters  beiaaaacD  too?^ 
Den/  om  niet  lipt  te  gaan/  en  alcs  Dan  ttoce 
of  Dccöcljalf  Doet  Datv  mallianDeten  gefet/ 
om  D?oeg  Utol  te  fjcbbcn.  ^e  Savoyen, 
Roode  kool,  en  Kappers,  toojDcn  ge5aapïs 
in  't  begin  Dan  Maart,  en  Dccplaatfl  in'tlaat? 
fle  Dan  Apni ,  fp  toiUen  toel  tlaan  op  moec* 
atljtigc  aHarDe:  men  ftan  De  uooDetoei  plan^ 
u\\^  tot  in 't  begin  Dan  juny,  oplanD/  Dat 
in  De  Voortijd  ongeDolDen  ties  /  om  De  mccc- 
«KljtigöepD  Dan  't  lanD  toeclj  te  nemen.  <Dc 
Bioemrkooi  too?D  ge5aapD  in  't  toaffen  Dan 
De  Maan,  inDc  jBaanD  Mcy,  oJTiDatDie 
niet  in  5aaD  fouDe  fcïjicten:  fp  toillcn  niet 
(laan  op  moecacOtigc  ^acDe  /  om  Dit  aiv 
Deuss  aan  De  tooitel  knobbelen  fcuDen  fto^ 
men  /  Die  De  toa?telïS  fouDenDertcccen/  maau 
fp  moet  (laan  in  faDelacDttge  ^(InrDe.  l^er 
5aaD  Dat  iipt  itaiienöomt/  too?DDoo?öft 
be(le  üeDouDem 

Meloenen. 

tï^cfe  toojïai  Doo^gefet  in toarme  plaar^ 
fcn/  in  maniei-ealöDoigt:  pSen  moet  eerd 
eenDifoeputgcaDen/  toaavingcDaan  too2tr 
lange  paavDc-mijS  /  Daar  op  ncfmeten  ecïf 
oSmmec  toatcc/  2  of  3.  om'tfcïDeteberec 
te  Doen  ü?oepen  i  Daac  op  gelepDeenDaiDe 
3  ?:  ^oe.^ 


4' 


4^ 

boet  öoettc  ^tartjc/  toaar  tn  men  't  5aati 
(leclit;  tiet  5.iat3  töojti  fcmtiiöö  lücl  oc? 
Ijjedtt  in  Socte-meik,  oitt  t^t  tc  certJcc 
lipt  te  öocn  ïtomen  /  toaar  oUec  men  iepö 
t'en  alafc  aaam  of  25a6  /  om  tie  toacm  te 


ïToulJcn/  tooïöcti^^ÊïJötieniiaanïjeSföM^ 
ijina :  tic  55aft  b  fonïjcc  boöem  /  en  [jet 
fiefifcl  i^  l3an  ölafc  tïenficciS  /  ïJtemcnbp 
fcïjoontoarmtoecc  ftanopmfetten/  öat  cc 
tie  lucftt  en  ^onnc-ftcalcn  fionncn  in  öo^ 
men:  ^egïafen  fecmen  fcfjupnisuoojnc* 
ticc  /  en  te  feltoc  too?tJt  tegen  tie  Son  of  8et 
EupUen  aan  gefet  /  oelp  öe  Satire  ooö 
fooöanis /  ^öecgjStoöfe  too?t  op  getoo?^ 
jien  /  en  ijaacoin  een  Msioen-berg genaamt» 


Den  Nederlandfen  Hovenier. 

ï^ct  5aattian  cpgeliomün  55nöc/  enfieü^ 
benDe  4  of  5  blatiercn  /  fal  men  De  Ijactea 
upttatiHen/  op  öatfe  tc  öctec  te  5P-fcöe«ï 
tca  Itonnen  ftchomett  /  en  alsf  tan  toetec 
toecplant  /  op  een  toacme  plaatjS  taar  toe 
ïjcrept  met  0aarte  mt0  /  toaac  otcc  men 
toeterom  te  too:feptc  glafc  önffcn  fet  /  om 
ban  te  tointt  nüt  befcïiatigt  te  toeröen  / 
taac  na  fnoept  men  een  toepnig  Dan  te 
langde  talïften/  tn'tüegin  ban  July/  om 
ie  üetec  te  biucöten  te  toen  boojtfeomen. 

Komkommers. 

^efe  toosten  mete  gettefeen  op  toarme 

Meloen-bergen ,  om  tte  bjocg  tC   mogCtt 

Debben  /  of  antccö  plant  menfe  op  ïtabbat? 
ten  /  taac  men  tie  tott  tjebben  /  fp  5ijn  ban 
ttoeefoojten  /  bjitte  en  groene  /  maac  te 
brttte  b3o?ten  boo?  te  befte  befiouten/  en 
39nt|00öeï. 


Pompoenen. 

©an  tefe  50»  DeeltecDante  foo?tcn  /  al$i 

Kalbaflèn ,  Cauwoerden  ,   CitruIIen  :    altó 

tefe  foo?ten3nti  ban  een  natuur  /  fp  \sii\im 
mete  tod  gefet  toecten  op  toacme  pïaatfetv 
en  taac  na  becplant  aanf^jteelettof  ftoöfeen/ 
taac  toe  bequaam  gemaakt* 


Eynde  van  de  Zaden. 


CiöDeeöotiDett 

MODELLEN, 

Voor  de  Lief  hebbers  van 

HO  VEN  en  THUYNEN. 

gtttt  tiimfti^  om  aUrerïep 

BLOEM-PERKEN,    PARTERRES  of  LOOF- WERKEN 

te  leggen  :  noch  eenige  Modellen  om  Prieelen  ,  Latwerken 

QïiD ooi-hoven  na  de  konft  op  te  (lellen  ,  als 

ook  verfcheyden  Sonm-wijfers, 

^icttertbe  tot  onöetm&tinö^  too?  alle  %kfi\tVbn^  m^n^rnzt^  / 
om  l|of-fJ:eöenen  3lu|ï-&obenftonlïel|jft  te  loercierenv 


ï'  A  M  S  T  E  R  D  A  M. 


3^  de  Wed:  van  Gijshert  de  Groot ,   op  de  Nieuwendijk ,   tufTchen  de  tweeHaariefiï-- 
mtr-fluyfen  inde  groote Bijbel.     Met  Pre veligie voor  15  Jaren,  169^. 


Maniere  hoe  men  de  Hoven  of  Thuynen  op  de 

bcquaemfte  wi)fe  kan  verdeelen. 

't  T'  TEeft  ons  goedt  gedacht  den  Nederlandfen  Hovenier  te  ver- 
J]j^  eieren  ,  met  vcrlcheyden  Modellenof  Voorbeelden  van  Ho- 
ven, Thuynen,  en  Bloem-perken ,  &:c.  eensdeels  om  dat  men  niet 
■wel  een  Hof  of  Bloemperk  kan  maken  fonder  te  vooren  een  nette 
wel-,vcrdeelde afrekening  daar  vaji te  hebben.  Ten  anderen,  datde 
onkunde  by  veele  Hoveniers  foo  de  Meefter  fpeelt ,  dat  het  haar  on- 
mogelijk is  ,  om  die  felfs  te  verdeelen  en  af  te  teekenen:  waardoor 
het  gebeurt  dat  men  felden  eenige  goede  voorbeelden  by  haar  vinden 
kan. 

Om  dan  een  Hof  wel  te  ontwerpen,  fal  den  Nederlandfen  Hove- 
nier eer  ft  maken  een  breedt  padt ,  na  de  groote  van  de  plaats  toelaat, 
recht  van  vooren  tot  achteren  midden  door  den  Hof :  alfoo  ook  aan 
iveder-zijden  nevens  de  Heyningen,  gelijk  mede  aan, 'tvoorfte  en 
üchterfte  eynd,  na  dat  men  twee  voet  tot  een  Rabat  langs  defelve 
heeft  laten  leggen  •,  welke  drie  Paden  met  een  kruys  of  dwers-padt 
in  't  midden  van  den  anderen  werden  doorfneden  ,  waardoorden 
Hof  fich  in  vier  gelijke  deelen  komt  te  vertoonen;  van  welke  men 
een  of  twee  tot  een  Bloem-perk  verkieft ,  en  de  andere  met  weiver- 
deelde  Bedden  en  Rabatten  laat  leggen.  Dit  is  wel  de  gewoonlijkfte 
manier  j  maar  andere  leggen  die  op  een  geheel  andere  wijfe  ,  gelijk 
men  in  defe  volgende  Figuren  fien  kan. 

Daar  ftaat  wel  op  te  letten ,  dat  by  aldien  den  Hof  foo  groot  niet 
is  om  in  vier  bequame- Perken  te  verdeelen  ,  foo  kan  men  de  Bed- 
den 'm  't  midden  leggen  en  behouden  aan  yeder  zijde  een  padt  ,  en 
by  aldien  den  Hof  noch  kleender  was  ,  foo  maakt  men  maareen  pad 
in  de  midden  ,  latende  de  Bedden  ten  weder  zijden ende  Rabatten, 
tegens  de  Schuttingen  aan  malkanderen  komen.  Het  gebeurt  menig- 
maal dat  de  plaats  eenige  uytltekendeofinkrimpende  hoeken  heeft, 
foo  fal  men  die  by  (onder  afperken,  om  den  Hof  foo  veel  mpgelijk 
is  vierkant  te  behouden.  En  by  aldien  den  Hofgrooteris  ,  foo  kan 
men  de  Bedden  in  fes ,  acht  of  twaelf  perkeq  verdeelen  j  een  yder  na 
i^jn  welgevallen  3  gelijk  defe  volgende  Figuren  vertoonen. 


platte  Grond  van  een  Hiiys ,  Hof  en  Blocm-perk. 


i      MlllililllillllllllilillilllliilH 


Verdeeling  vaii  Hof-bed defi. 


.dL,.      .  Il    IH»I     III  'I 


Verdeeling  van  Hof-Bedden. 


lïïFmr 


I 


MülliiHIklil' 


« 


iiilM 


iTIïïiTT 


il'! 

i! 

"■■' 

1 

1 

■!n|H||ii{{»iii' 


m 


JZlMinl 


m 


4 

1 

\  ! 

■"T  r 

i 

■lil 


1 


iliiJliillj 


Ui 

lil  ^ 

1  'S  i    i 

IMiïl 


■ 


il    { lllllllili  I 
liliii 


riiïirnr 

i .    1 1 

I 

1 

w 


lïïHi 


cn"wmn">*w 


mi 


Hof-Bedden  ,  Winkel-haaks  wijfc;. 

-mr. 


Maniere  om  de  Bloem-perken  of  Parterris 
na  de  Konfl  te  verdeekn. 


47 


OM  nu  \\tt  tmt  af  ftct  anbete  ®famt-pcrft  te  leggen  /  jlaat  me» 
t)cr(cf)ept)e  Igncn/öaat  upt  men  liet  terft  l)ertiee!t. Hte  hp  txtm^ 
peï:  .-§00  men  een  tóerftantofïan9Ujerpig25loem-perft  öegeert/ 
fao  tTaat  men  2  lijnen  ftrnpjlinö  ober  ben  anderen  /  en  maaftt  be  feJbe 
inaüe^l^oeRenlDafl/  banneemtmenianberelgnen/  bie  tuffcïienbe 
anbete  oücrflaanbe/  bat  fp  alle  ftrup^^-bÖJ^Öetmibbel-pnnctftDmen 
aan  te  tugfen  /  toar  upt  gp  u  tperft  fnït  beginnen  /  ïjet  jp  bat  gp 
een  ülont  /  H^ierltant  /  of.^tar  (baar  men  i^e!  een  ®eelb  of  Han^ 
rier-öoom  infteït)  begeert/  ofbatlfjetïof-tDerftbaarnatoefröiet 
3!n  bit  mibbeï-pnnct  lleeïttmeneenifjoutepen/  baar  be  ftoo^be  aan 
Uafl  Inert  gemaaftt  /  tnaar  men  beterberiinge  ban  't  Begrepen  gerft 
mebe  fean  upt  trehl^en  :<6eïijft  in  befe  ttoee  botjen-fïaanbe  en  bdgenbe 
jpigituren  aangrtoefcn  tpoibt»  .dommige  treftftenbe  ^ïoem-perften 
upt  bierïtante  of  langterpigeèupten  ^eilief  öcbber^ftonncnna 
l^aarbelieben/  uptbefetooïgmbe|^iguren/  't  eencf' tanber^Sïoem- 
pr  rft  in  't  fïJ^ï^e!  of  ten  beeïe  upt-ftie^n  /  naar  bat  een  peber  plaats 
of  gelegentM^ö  baar  toe  öeeft 


4S 


Modellen  van  Bloem-perken. 


Modellen  van  Blocm-perkcn. 


5Q 


Modellen  van  Bloem-perkcn. 


Modellen  vau  Bloem- perken. 


5ï 


Modellen  vanBloem-pcrkeii. 


Modellen  vau  Bloem- perken 


Modellen  van  Blocm-perken 


*  Modellen  van  Bloem-pcrkcn. 


Modellen  van  Bloem-perlcen. 


Slodeïlen  van  Bfoem-perkeri. 


Modellen  van  Blocm-pcrken. 


.Ai^Sll^fflÉSfcÉkj 


Modellen  van  Bloem-perkcn. 


Modellen  van  Bloem-perken. 


Modellen  van  Bloem-perkcn. 


62 


Modellen  van  Blcem-perlcen 


iï,fi||piir< 

irrn  ü^^ 

ri 


Modellen  vnn  Bloem- perken. 


Modercn  vanBloem-perken. 


Modellen  van  Bloem^ perken. 

liiiïMiiii|i'!|i[i:onM 


h 


Mi 


'J 


r 


■  H  il 

11 


MIE' 


I 


Dttt^ 


pEil|n|piiï| 


■% 


'r 


LI .11  1,1  ii[  t^m^mm 


Modellen  vanBloem-perken 


Modellen  van  Bloem-perlcen 


Sr 


éS 


Modellen  van  Bloeni-perkerr. 


■-  »    ■    iijuwLiii'»!»  njj.  ■»    mt  [iff^migigmm»mmwiv<fmif 


Modellen  van  Bloenvperken 


K  z 


'■7P 


Modellen  vanBIcem.perken 


Modellen  van  Bloem-pcrkea. 


iS'iOdcUcn  van  Uoouhoven 


Modellen  van  Dool-hoven. 


u 
^ 


54  Kondige  Modellen  van  Franfe  Parterris. 


Om  Luft-Hovcn  ,  en  Tiiynen  te  vergieren. 


76>  Konftige  Modellen  van  France  Parterris. 

iDcfe  tiuee  boo^gaantie  iiBobcüen  tiertooncn  aïïc  bier  pet&enetenaïïeen^f  / 
tjefe  bo!0cntic  ^^nphttptvk  ban  toer  bpfcnï^crejpiöuren/  tiaetbanntenceit 
tómiiaa!  Itan  ïeggen  /  't  töcift  f iclj  tian  faï  batoonen  ató  be  ttace  boojgaanbe. 


Om  Liift-Kovcn ,  en  Tuynen  te  vercieren 


o  ï 


Konllige  Modellen  vanFranceParterris.' 


OmLuft-Hoven  ,  e»  Tuynen  te  vergieren; 


73^ 


to 


Kon  ft  ige  Modellen  van  Franco  Partcrri^,  êccr 


Maniere  hoe  men  va»  Lat-werken  ,    de  Pi- 
ramiden, Poorten,  Galderyen,  Lu(l:-pricelcn,&:c.  op 
't  ^ierlijkfte  fal  toemaken  en  aan  malkander  fetten. 

D^Pooitm  /  ïufï-p^ieeïen  /  <^aïbcr)[iencttattbcrc1lat-toi*^ 
hm  I  gebcn  ccn  ongemecncïupfïcr  en  cicraat  aan  bc  ï)oi)en  en 
flu|ï4iïaatrtn/  men  ntaaltt  ^xt  optoiDerftantïcntamcren/  na  bat 
U  geleocntijiept  fean  bc  p!aat^  /  en  jinbelijRc  curieu.i^ï)qjt  Ipan  br 
üicfïjeltïjcrje^  ^^  be  ^oojten  ïiegeercn^  iïïo^ben  ban  fmnniioe  op  't 
bt0m  ban  be  groote  Paben/  en  anbm  in  'tmibbenbanbe Telbe0e^ 
(ïe!t/  öaat  gebaante  tuo^bt  (jier  neffen^  in  berrcöeirtbe  jfigunren 
bertoont;  bejïoffei^  ban  <0reiinen-öonte1lattenmlj)oep  ftoltlten/ 
na  be  ftunjl  boo?  maïftanberen  öeiuerftt/  en  in  o^bje  geboegt  >  )^et 
binnenfïe  bat  bê flerlite  bant  oetaitu  i^/  ii^ ban  ac5aa0be iSiö^ 
&en/  foDbiltenfbjaar atebegroote  ban  'tbjerltbetcpfclt 

Ban  ^\t  llïbe  natuur  3i)n  ooft  be  1lu(t-p3iee{en  /  't  jp  bat  men 
bie  tegen  een  ^cpning  aan/  of  alleen  tónit  te  plaatfen:  befe 
maaBt  men  acïjt-fe^-bier-ftant  oflanöb^erpig  /  na  bat  peberbie 
gcücft  te  ïjcbben  /  en  tuo^ben  tot  gerijf  ban  be  Hief  öc bl^er^  berfc öepbe 
jüobcïlen  hier  nefltn^  bertoont. 

^e  <6a!berpen  (anber^öf  iBanbeIrpen  genoemt)  b^o^ben  aïtijbt 
Dber  li^ccbclDaben  getlagen/  en  3tjn/  gdiift  ool^  bejpaieeïen  boen/ 
(eer  bequaamombelBijn-fl'oftften  /  of  f  rupt- tomen  ober  te  boen 
groepen/  gebenbe  aan  be  Zoomen  groot  boojbeeï/  bermit^  bie 
b0o?'tïo^  ffingcren/  bat  men  in  befetioïlegronbenücïïtelgftonber^ 
b3o:peni'^/  l^eb^gt^ön. 

^e  Piiamiben  bjerben  in  't  mibben  ban  be  ^loem-perften  op 
^n^xzn  ban  aroote  ^aben  /  en  na  be  geïcgent^ent  anber^  mebe 
brengt/  gefreft/  foo ooft  bePfbeftaiïen/ baar  méit  Weelben  bafö 
J^OHtofP^ifter-bjerftgemaaftt/  öoben op ftan fetten» 

<6fbmbe  bit  aüe^e?/  fteöalbe  ern  aangenaam  gefïcfit/  ooft  fie:^ 
Quame  en  benmfteïpfte  ^tKiupï-pïaatfen  /  en  Xiaanbelmgett /  baai^ 
meniöan  be,§bmerfe,^^nne-jf talen  ïrebaijtfian  jgn. 


82 


Modellen  van  riramidifche  Lat- werken. 


Modellen  van  Lat-werkem 


\VW^^:^.^^^^:^^^\^ 


liJ_ll_ji     II    il_il^L  II    II    II    11    II    It 


I  I»   II  II   II  II   II   11  I»  II   II  II 


EEOZO 


Modellen  van  Lat- werken 


'v5SZ£k^^J!s.^!-^VAU^^ 


■MMHrfM^HÉMÉÉHi^Mi^MMiMMMHMliaHMl 


■w. 


Modellen  van  Lat-werkcn. 


8f 


Il  II  il  il  'I  II  II  II  II  II  jririrTi 


Tim  II  II  11  II  II  II  II  li  II  II  II  II  'Il 


I  11  il  II  II  II  II  11  il  II  II  II  II  II  II  II  I 


rmnnt 


i  «J 


Modellen  van  Lat- werken. 


Modellen  van.  Lat-werkcn. 


87 


^uauuuuu.^^>rö?w^ 


Modellen  van  Lat-werkcn. 


^V\\\\W//7 1  //  V  >t  /IJ 711 V ^^^^y&^MJjwi/ 


Modellen  van  Luft-prieclcn. 


Modellen  van  Luft-prieeleo. 


9;i 

Onderwijfinge ,  hoe  datmen  de  navolgende 

Sonne-wijfers  in  't  werkfal  (tellen. 

Olpftrct  an^eit  ^Of-Ckmöett/tratt  bt  Nederlant^cn  Hovenier  ^ettt  ttllrts 
tiec  bermac^  in  neemt/  aï^  nut  banttefe/  1^  tod  fee  ^onnctwrifei: 
eenbanöeboo^naemjïe;  tuaer  öpmmaitööttDetmöan/  tuatnnre 
ban  benöagïicti^/  om  ftjn  toerfe  of  ftjn  bennaeö  upt  te  llreölicn  na  tre 
tijöt:  j^ieromöetröenlïipöetnoiiiögeatöt/  opbattertot  öe  b0ïmae^t()ept 
ban  öen  l^of/  itiet  beöoo^ïrjfefoutïontïï?ee&en  /  be  litef-öeööcr^tiaefbatt 
00&  te  titenen ;  en  öaer  foobanige  fcïjetfen  mebe  te  treeïen  /  toaei*  na  nten  feïf^ 
met  toepni0  moepte/eene  ofte  mttv^mmt-'mii(tx^j't^^  tegen  een  muur  of 
fcöuttingmafeenliatt.  ^ejigm*eA moet rec^t tegen öetSupt?en/  Btegen 
*t|^o0^t>ett/  Cte0etrt<©otlettDtegenöeti©e|ï0epïaettltoo?t!en/  enbat 
recöt  na  't  Compajö?  /  toant  op  een  af  tnijèenöe  pïaet^  gefi^eït  ^ijnbe/foubenfe:: 
fe qualöfe tnijfen»  E ^t\nUbt Horizontale  wijfer, tDo^tit op ttti li^ater-paffe 
iïaöte  /  met  öe  Heïte  recöt  tegen  öet  i^oo^ben/na  ï)et  naboïgenbe  M  oöeï  ge^ 
mae&t.  'tCompa?^  in 't  miötren/  bertoont  toat  tmt^  öe^onbanon.ief  ge^ 
fltefet  ftactf  namentïöfe  tonttatfe  aï^  tre  fcöabutoe  balt*  Ji^en  fean  ooè 
de4möteA,  B,  c,  D,  aïïetefamen/  ojptenbjin&eï-mötbierïiantbïofe/ 
tian  groote  /  aï^  öe  boïgenöe  afteefieninge  fteïïen  /  E  baei*  boben  op 
pïaetfen/  bp  albien  öet  beöaegt  fuïfeenl^tjfer/  foo  ïaeg  in  't  mibben  bait 
ten  23ïoem-per6  te  fetten/bat  men  op  öetbobenlïebïa&bequatmeïöfefiett 
6an;  anbetsfmae&tmenöetbooiigebïofefpit^op/  omeentomt-baentje 
baer  boben  op  te  boegen» 

mngaenbebelt^Öftt^/  bfebefcöaöntogeben/  3önboo|aenge|ïeït/  in 
fnï&en  groote/  aïffe  op  peber  ber  boo?fcb?eben  ^onne-torifer!^  boegt/  tn 
met  Ketteren  aengebjefen/  tottoeïto  peberbeöoo^t»  3il^en&anfebanpfei: 
of&operïatenmalien/  nabeïieben/  metj^ennenbaeraen/ombefeïbebaet 
mebe  tn  öet  bïofe  i}att  bafïtgbept  te  geben» 

i^ter  be  Hefer.^  een  boïfeomeu  onbertoijjef  teboen/  Roemen  na  befeunft/ 
boïgen^bei^emelfeïoot/  foobantge^onne-toijfer^^ma&enftan/  toaer  bup:: 
ten  öet  ooge-merfe  ban  bit  25oefe/  Me  fulfe^iefbegeerigi^  te  toeten/  feanna^ 
ïefen  Willem  j .  Biaeu ,  ban  be  Gioben ;  maer  befe  5Ö»  ^  inlhtn  Jo^maet  ban 
m^  gejleït/  batfe  boo?  't  tstt^n^h  ban  een  J^affer/  met  \»tmu  «toepte 
ïiunnennagetro&l^entooabem 

Q 


Uur-wijfers- 


c^tSft  be  Wt^ftt  A  op  te  .^anne-tünfci:  tegen 't  ^itptjen/  upttrrtil^iDiïel 

pnntt/  optie'Simebaniiuurcn/  tDinM-recïit/  nebertdaertjöf. 
^e  ï^ijfer  B  tspbe^^nnnc-Vuijfcr  tegen  't  i^Do^tJenoptoertiö» 
®e!II^ijferCtegen't(©ojt/  enDtegen'tU^eft/  optie1ltme!bin6. 
Eiöoegt  op  öeï^orijontal^toÖf^uptöetCentmm/  npu%m)üm  i; 


Sonne-wijfer  tegen  't  Zuy  den.     9  3 


f*  1%        fi 


XXIMl 


Q.2 


9  4   oonne-wij  ler  tegen  1 1><  uuruen»     i 


Sonne-wijfer  tegen  het  Ooit.     9  y 


90      5onne-wii ler tegen  üet  Welt. 


*!. 


% 


%. 


h 


%^ 


tmmÊamJ 


Horizontale  Sonne-wijler. 


in  n  I 


tDcfc  .^ottne-uurtoijfet  tdojbt  foo  senacmt  /  om  batfe  tóaft  op  ttn 
feorijotititïatet-paie^ïeptit/  fpftanmïootöefneben/  injleen  B^Öow^^n/ 
of autjetie^  na  peöer^  fmöelijft&ept  gmiarftt  toojben. 


98 
t 


Modellen  om  Sonne-wijfers  van  Palm  te  leggen. 


■ili^gn^v 


Modellen  om  Sonne-wijfers  van  Palm  te  leggen.  ^9 


Mtn  Mn  006  (ttt  titïl^k  tm  .^onttètütjfeï:  bmt  p^ïm  mahtn  op  öcf  c  tuijfe: 
52»eeït  uta  Ctrüel  (öroot  en  feïepn  na  öepïaatj^  bie  0p  öaai*  toe  öeöt)  iit  24  ^e^ 
ïtj&e  beeïen  /  maafet  een  ,f)tar  ban « 2  pnnten  m  't  mibben  /  en  ïaat  itt  ^e  ïioc^ 
fcen toeberom anbece punten  fïupten  /  foo fiebt  0p  be  uurütnien ;  be  oniiuuïi 
ïen  moeten  na  peber^  fmneïpöepb  tuo^ben  ödepb;  bennren  mogen  ban 
J^alm  geplant  bobben  /  ofopeenfrol^jegetefeent/  en  ban  feanmenfefetten 
ien  fielden  op  bc  punten/eben  boben  be  }èalm:maai*  baar  bjeï  op  te  ïetteit  t^aat 
eenpnntmoetretötnaöet|5oo?tïen0etert5ij»/  ^vieï&nbe  12  nnmtber:: 


loo  Modellen  om  Sonne-wijfers  van  Palm  te  leggen. 


ftre&t  /  tjatt  teaar  gp  öoojt  feuttt  ttiltn  tot  be  (^ojï  eit  Wtftttfcf^t  pnntf 
'mtlht  öepbe  öe  6  uren  ban  öe  morgen  en  atjonti  bettonen^^e  toit^  pen  tn'e  öe 
fcöabait!  geeft  i^  eenjloèban  6  ofmeer  boeten  goog/  naöegtootebanuto 
^tïki  of  eeniang  tinn  25oamtje  metfoo  ïjoogentïam/  toeïaeloot-tecöt 
moeten  flaan  /  en  öait  fal  be  fcöatiuto  op  öe  punten  balienüe  /  u  be  nuan  ban 
ben  öag  aantuijfen  /  fco  aïö?  m  be  boben  en  in  be  boo2gaanbe  (cintfm  te  fïett 
i^  /^  baar  uut  be  Etef-öebber j^  èunnen  fïen  ïjtt  fonbament  zn  aantepbinge  / 
cm  feïf^  pec^  aarbtg^r  m  tmlü^t  tt  ^^mifmtn^ 


Van  't  Hof-Gereedfchap. 


10  I 


^  aooötfafecUjft  öat  Op  Ijcm  Ucrfict  Dan 
goct  ]^of-oerecöfc(jap  /  \siam  nicnfcptgoct 
<ï5^CÊCDfcï)ap  i$  ïjct  IjalUe  tuccö  /  en  aïfoo 
Ijcelc  Dicc  ban  oiiftunötij  5i|n  /  foo  ïjceft 
ï)ct  on0  goet  Cïctiacijt  mi  i^coijtcc  Uan  Der? 
fc[)cpöi'n^iiiti'umcnicn  Dtcc  ba  te  üocgcn. 

A  iBet  ccn  ^öoom-rclOaactoicö  ntm  02 
55oomenUan  fjct  onfiinuecïjout/ tooit  met 
een  totito  toe  Qetcofeftcn/  en  fp?tnat  met 
een  öeer  toeöecomop/  gclpljptiejipigure 
i^  aerigctoefen, 

B  €?n0.upöpfer  omtic^Somcnbanïje 
3t!«pfc-ne<ten  tr  5ur»lsci-en  /  ijs  ooft  bcquaam 
om  öc  ^c  xm  üan  d?  ^oom  te  ftci^gcn. 

C  €nr-ine.«  ofte  <é?lff^l-meiefmoct3ön 
^m  tïijf  .DSeë  /  tiife  ban  ruga^'  /  om  öe  fplêe^ 
tetoel  feöocn  openen/  f^nterpunt/  omUe 
f  IJlere  Ueröec  ?e  typenen  /  om  öe  <ï3ntf  e  toel  (n 
te  f(  ttcn  /  geïöö  t'  föncc  plaetfe  Dectiec  fal 

D  3^ai-fe/  Oe  larft  nioet  ban  goetpfec 
ii\n/  tóan  15  ofte  tiif  et  taalden/  tjje  giiaUiïi 
een  Du?mö?cetl5anöen  antieren  flaan/  fijn 
geö^iï'^ïi  i^  meejt  tot  Djcfiinge  öcc  ïJlupteri^ 
ge  aaröe/enïje  tot  effcninge  ban  De  omgefple^ 
teljelröen. 

E  ^noep-öeptel  i^  feec  öe^uacm  om  aïlc 
ti02W  tafeBen  meöeafte  (loten/  ofbanon^ 
tiec  met  een  ftamec  öaac  tegen  te  Moppen/ 
en  aToo  trc  "^B^mv  te  fupbecen. 
F  ^lautoeti^ict  men  ï)u  onlirupö  meöe  om^ 
faalt;  i^  een  9In(lcumentafUt?löe|!Bet^C' 
Iaac3S  gebmpften/om  fiaacftaiftmetreteDe; 
fïaan/  anöece  geb^upfeen  een  ^cfjoffeï/  enöe 
gaan  acfiter  ui?u 

G  lïöelTcn/  gtootcen  filepnc  HScffen/  bie^ 
mntotfnoepfnge/  aflegginge/  entfngeenbe 
beelfobanigefaften, 

H  oEnb  faag  bient  niet  bemeten/  f)oe 
fmalbec  Roe  bmt/  om  tuffcöen  bc  tafeficn  te 
Ijunncn  fagen. 

I  l^apmetf  btent  om  alle  jjoomen  of 
taMien  te  ïioutoen. 

K  iBet  een  païm-ftïiaai:  fcQcert  men 
3^alm/  i^age-boo^nis  /  ^iguitrum/  fSje- 


bcrfö  /  enbealïe  foo^ten  ban  Depningcn. 

L  Sferen  ^Beptel  om  berfcDepbefooneit 
en  tooKcIen  op  te  fiiobcn. 

M  ^m  ooiuen  l^^imec  bmit  tot  ber^ 
ff  Depben  toerftert. 

N  troffel/  een  troffel  geijjïi be  nBet* 
|elaargfgcb2up[ieni.öfccr  noötg/  baatme^ 
be  alle  hiepne  planten  lipt  te  graben/  ooft 
om  potten  enbe  anbere  naautoe  plaatfen 
baat  mcbe  te  roeren, 

o  ^pabe,  j^oo?  eerff/  bientbe  ^patre 
m  omfpittinge  ber  aarbe/  enbeplantinge 
ber  55omcn  /  enbe  meer  biergeïijfte  ge? 
binpïien/  be  gebaante  i.<:f  bcrfcljepben  naec 
be  aarbe/  be  eene  maaftt  öïe  bjeeb/en  tiu  an* 
berfmaï/  ooftsijnber/  bie  alleen 

P  <0?abengeDmi36em 

Q.  ^en  mchiti  een  b?fe-tanbe  ^cfjcp  of 
©o?ft/  plat  bantanben/  enbebientomge? 
(IroopbemfjS  ofte  fooben  op  be  toagen  te  leg^ 
gen/maer  ten  pjtnc  ipale  om  ïic  Debben  onbcr 
be  5;5omen  om  te  fpittcn/  ombetoo^teïen 
ban  be  ^©omcnmctrebeberben/batmctbe 
^pnbe/(ï5raaf  of  te  ^fljop  licrneUjli  gebeurt 

Uier  en  boben  Ijeeft  men  nor D  bctfcïjepben 
anbere  bingen  ban  noobe  /  alö  groote  eit 
felepne  <6<eter3S/  omalieï^raPben/fJ5omen 
en  25ïoemen  te  begieten  en  te  bergiiiïiaen  ? 
men  beïjooibe  ooft  te  fjebben  berfcftepben 
glafen/  m  Hlantaanten/  tot  Dcfcinittinge 
en  't  uptDalen  ber  bloemen  en  planten. 

m$  mebecenl^rup-toagen  totberfcljep^ 
bengebiiiplienbienflig. 

^n  ben  NederJandfen  Hovenier  toO?bert 

nocD  bertoontttoee^Harbt-boren/  betoelfie 
bienen  ompanten/  ;§trup[ïen  en  ^ah 
bloemen  teberplaatfenofberplamen/  fon;^ 
ber  bat  be  felbe  Oaar^arbcficmentemtf^ 
fcn  /  om  alfoo  geen  gebaar  ban  up  t-gaan  on* 
berto02pente5i)n. 

<©oft  moet  men  Hebben  Botten/25afeftett 
en  (Cobbe;^;  befe  5nnfeerbicn|tig  om  pian^ 
tm/  25omen  en  bloemen  in  te  fetten.  ©00? 
al  bient  niet  bergeten  /  ©allen/  óm  i^oHen/ 
itotten  en  iBupfen  /  als^  anbere  <©ngebiert  / 
tebangen.  31x2 


T0  2 


Van  't  Hof-gereetfchap. 


;  !•  ir  ■         I 


Twee  Modellen ,  hoe  men  c^n  Boomgaartfal  beplanten.     105 


l\^ 


w 


^^ 


b^ 


Êv 


j|a  ,-..^^^  ^    *^ 


:4 


^ss  ^ 


^^  ft%  &tó 


^    '^    JH 

W^l   ^0   w^- 


1 


Twee  bequame  Voorbeelden ,    hoedanig  raen 

een  Boomgaart  fal  beplanten. 

Om^ttmt  öet  beplanten  Ijanem^oom^ïaartnioet  in  af^t0enonien 
tDojden/  tJötbefeïbeo^tientlp  met  tornen  ticr(tenjp/  gelijFi 
atóin  tifbotenftaantie  jpigunretetoönttDojtit  :Ce  toten/  tie  groote 
ban  tïC'25oomgaart  tue!  onttDD^pen  jijnbe/too^t  be  feïtoe  met  B^uclfjt-tï^a^ 
gentie  Zoomen  in  't  ija^banb  ofte  op  rpen  beplant  ^  tiefe  Zoomen  moeten 
ttointiö/  1aöf-en-ttDintigoftJartiatetentianeengep!ant5iin»  .^om^; 
mige  beplanten  öaar  ^aomgaaröen  met  Hppeïenl5ecreboomcn/en 
fetten  tuflfCijen  'oict  Zoomen  een  iftarffen-  ofte  üfeoerelIen-bDont/biebaar 
na/toanneer  bf  anöereB^ucl^t-boomenoroot  jiin/en  ^aar  Caftfeen  ^x^t 
enbe  b^eetupt  gebaept  Rebben  /  tocberom  upt-gegrai)!:  n  ofie  upt-getoept 
toojben»  (©ofi  \\m  men  onöcr  be  groote  l^-^iidjt-boomen  rpeh  ban  3Cat 
befien  boomen  /  tm  ban  be  feljabutoefoo  ücijt  niet  berb^^uht  ^o^ben  / 
in  boegen»  ,§töataan  temetftenbataUe^toatmenpïantofsaapt/  fbo^ 
baniqop  tpmofinbecbantmoetontbïo^penb^öiöen/  jnbien^eto^bent- 
ïpfalboo^thomem 


ï^ 


E    G    I    i>    T    E    R 


Op  den  Nederlandfen  HOVENIER, 

Begrijpende  dlerley  Boomen  i  Bol-bloemen,  Planten 

en  Zaden. 


A. 

AB  celen  Fol. 

Aconitum 
Aakker-boom 
Aardbefien 
Ajuyn 
Alkekengi 
AJaternus 
Aloë  uyt  America 
Aloë  uyt  Portugaal 
Alfem 
Althéa 
Amarantus 
Ambrettc 
Amandel-boom 
Anemones 
Angelieren 
Agnus  Caihis 
Anijs 

Appel-boom 
Appel  der  Liefde 
Apperkofen 
Aquilegia 
Arbor  Mortis 
Arbor  Vitse 
Arbutus 
Artifokken 
Arum 
Arundo 
Afperjens 
Alphodille 
Azedarach 
AuriciüaUrfi 

B. 

"DAk  van  glas  afgebeek 
•*-'Balfem-Appel 
Bafilicum 
Beere-klaeuweii 


,  12 
22 
II 

i8 

i8 
(5 
ï5 
15 
i8 

22 

'\ 

26 
17 
12 

'\ 

9 

34 
7 
7 
5 

18 

»3 
2^ 
18 
16 

'3 

16 


30 
33 
39 
19 


'  Bceren-ooren  16 

Beete  38 

Berke-boomen  I2 

Biet-wortelen  j8 

Bies-look  20 

Blaas-noten  1 1 

Blataria  34 

Blanche  Mufquc  16 

Bocxbaard  36 

Boeken-boom  13 

Bolboaac  35 

Boomachtige  Althéa.  12 

Boom  des  Doodts  7 

Boom  des  Levens  7 

Boonen  39 
Booren  >  om  de  Planten  te 

verfetten,  afgebeeld  15 


Boter-bloemcn 

Brafilfe  Peper 

Brem-boom 

Bryonia 

Bruynetjes 

Bupthalmum 

r^  Anna  Indica 

^Capparis  Fabago 

Carduus 

Carui 

Calotten 

Chicorey- Wortelen 

Cyclamen 

Cypreflè-boom 

Ciflus 

Citroen-boom 

Clematis 

Colchicura 

Colutea 

Condnlh 


21 
36 

4 
24 
35 
24 


^3 

24 
34 

37 
20 

38 
26 

6 
35 

3 
24 
26 

12 

35 


\  Cornoelien-Boom 
Corona  imperiaal 

D. 

T\  Amaft-bloemen 

^-^Datura 

Denne-boom 

Dens  Caninus 

Devatium  Barbatum 

Dil 

Dipcadi 

Dove-netelen 

Dragon 

Duyfend-blad 

Duyfent-fchooii 

E. 
TJ^  Bben-boom 
•■-'  Eyken-boraen 

Elft 

Endyvie 

Erweten 

Efdooren 

Effcn-boomett 

Efula 

Ezels-melk 

F. 

P  Erula 

"'-   Filipendula 

Flamboyfen 

Flos  Africanus 

f  ranle  Leliën 

Fritillaria 

G. 

GATega 
Geel  e  Peen 


6 
II 

8 
37 
39 
13 

*3 


:i3 
10 

»7 
26 


il 

38 

Gcae- 


Genever-boom 

Genifta 

Geniftella 

Gentianelle 

Gladiolus 

Glas-kruyd 

Gouts-bloemen 

Granaats  bomen 

Groen  Ebben-boom 

H. 

HAndekis-kruyd 
Hafe- garft 
Hafelare-noten 
Haveruyt 
Hedyfarum 
Heems-wortel 
Heienaas  Tranen 
Helleborus 
Hepatica 
HerbaViva 
Herts-tong 
Hyacinthen 
Hypericum 
Hof-bloemen 
Honts-kerflen 
Honts-tand 
Huys-look 
Huift 

I. 

IPe-boomen 
InasofLis 
Irias  met  Bollen 
Ifop 

J. 

JAcobea 
Jafmin 
Judas- boom 
Juffrou-mark 
Juncus  Gloriofus 


Amille 
Karfle-booiB 


ïi 

4 
23 

24 

35 

3 
6 


29 
23 
II 

19 

31 
22 

3' 

16 
19 

36 

19 
25 

16 

14 
28 

2Ö 

7 


27 
36 
29 
27 


23 

6 

14 

21 
20 


18 
10 


REGISTER 

Karftanj  e-boom  i. 

Keyfers  Kroon  2 

Kervel  3 

Koekoecx-bloem  2 

Koe-oogen  2 

Komkommers  4 

Kool  '  3 

Koren-bloemen  3 

Krieken  over  Zee  i 

Krocuflèn  2 

Krop-falaad  _  3 

Kruytje  roert  my  niet  3 


LAburnum 
Laconica 
Lamoen-boomen 
Lancarens  over  teere 

denj  afgebeeld 
Lathyrus 
Latouw 
Launer-boom 
Lavendel 
Leeuwe  bekken 
Lceuwe  bekken 
Leliën 

Leliën  van  eenen  dag 
Lentiscus 

Leucoyum  Bulbofium 
Levendig  Kruyd 
Liguftrum 
Lychnis       '•  ^ 
Linariaof  Vlas 
Lyfter-befien 
Linde-boom 
Look 
Lupinen 

M. 

MAagdc-lieven 
Maan-koppen 
Mandragora 
Mans-ooren 
Marioleyne 
Mariofleue 


Martagon.  -7 

Martelaars  bloemtjes  19 

Mervelje  de  Peru  35 

Maft-boomen  7 

Matricaria  i8 

Medica  34 

Meloenen  39 
Meloen-bak,  afgebeeld    45 

Myrthus-boom  4 

Mifpel-boom  i  !■ 

Moerbefie-boom  10 

Moly  29 

Mamordica.  33 

MontKout  8 

Muur-bloemen  zz 


li4 


N 


Arciflus 
Narcifliis 


27 

Tradifcantii 
28 


Nardus  Bohemicus 
Narfturcium  Indicum 
Nies-wortel 
Noli  me  tangere 


OKernooten 
Oyevaars-bekken 
Oliander-boom 
Olijf-boom 
Oogen-trooft 
Oranje  boomen 
Orchides 
Ornithogalum 

P. 

PArel-zaad 
Paard-yfers 
I*aIm-bQoraen 
Papcn-Mutfen 
Parey 
Parmica 
Parfiken 
Paifi-bloem 
Peere-boomen 
PericlymenuBB 


35 
3Ö 
16 


II 

35 
4 
4 

21 
I 

29 

18 


7 
ia 

39 

3* 

9 

21 

Pen 


REGISTER. 


Petining-Tcruyd 

35 

Phalangium 

zz 

Peper-boomtjes 

5 

Phylirea 

5 

Pietercelie 

37 

Pietercelie  de  Maar 

«3 

Pinfternakelen 

38 

Pionien 

17 

Planc-furing 

18 

Platanus 

13 

Pompoenen 

30 

Populieren 

11 

Porceleyn 

39 

Prince-bloemen 

32 

Pruym-boomen 

10 

a- 

/^  Ualfler-boom 
^"-^^ue-appelea 

14 

10  j 

Que-peeren 

10 

K, 

-n  Adijs 

-■•^  Rammelaffèn 

37 

37 

Ranunculus 

27 

Reynevarn 

22 

Ricinus 

23 

Ridder-fpooren 

^3 

Rifpen 

38 

Rhabarber 

12 

Roofe-boomea 

6 

Roofe-marijn 

5 

s. 

SAlie 
Salomons  Zegel 
j  Scabiofa 

Scharley 
j  Scholopendria 
i  Scordium 
j  Scorzonera 
I  Segcltjes 
{  Selderie 
I  Seven-boom 
I  St;  Jans  Brood 

Syringa 

Syfyrichium 

Slakken -huys  jes 

Smilacx 

Sonne- bloemen 

Spaanfe-doorn 

Spaanfe-klaveren 

Spinagie 

Sterkers 

Sf.  Teunis-blocm 

Stok-roofen 

Suyker-Peën 

T. 

np  Apfius  Barbatus 
■*•  Taxus 
Terebintus 
Thijm 
Thiaipi  van  Candia 


17 
12 

31 

37 
ï9 
2i 

36 
9 

3.7 
7 

13 
5 

28 

34 
23 
31 

71 
36 
37 
39 
31 
34 
38 


32 

7 

13 

,'7 

>5 


Trachelium 

Tulpen 

Turkfe  Koren-bloem 

V. 

VAleriana 
Venkel 
Vtld-lalaad 
Venus- navel 
Venus-fpicgel 
Verkens-brood 
Vettc-kous  'Z 
Viburnum 
Vyge-boomen 
Vinger-hoeden 
Violetten 
Violetten  >  Boomachtige  37 
Vlas  97 

Vlier-bloemen  14 

Vogel-kers  j^ 


2? 
29 


19 

i7 
38 
18 

32 
j6 

;8 

3 

34 

22 


w. 

TTT"  Al  noten 
'^'^  Water-kers 
Wijngaarden 
Wijnruyt 
Wilde  wijngaart 
Willige-boomea 
Winter-groen 
Witte- Peen 
Wol-kruyd 
Wonder-boom 


II 

2r 

14 
'9 

24 
12 
16 

SS 


REGISTER. 


Modellen  van  Hoven  , 

De  Bloem-perkcn  en  Parterres 

De  Lat-werken 

De  Sonne- wij fers 

Hof-gereetfchap 

Om  een  Boomgaart  te  beplanten. 


Fol.  43  tot  4^ 

47  tot  80 

81  tot  90 

91  tot  100 

loi  en  101 

103 


Eyndc  van  't  Regifter. 


'Ucl^  J^rt^nlc.ytc   ycor    ik;    Inrrn         tOQt 


Confent  en  Trivikgie. 


D, 


aan 


E  Staten  van  Holland,  en  Weft-Vriefland  doen  te  weeten  ,  alfo  ons  vertoont  is  by  de  Wed:  van  GTS- 
BERT  de  GROOT,  Boekverkoopfter  ,  wooiiende  tot  Amfterdam  ,  dat  wy  op  den  lo  December  1668. 
aii  MARKUS  DOORNIK,  mede  Boekverlcooper  aldaar  ,  hadde  gelieven  te  verleenen  Oftroy  voor 
de'tijd  van  vijftien  als  doen  eerftkomende  Jaren  tot  hec  drukken,  ende  verkoopen  van  feeker  Boek  geintitu- 
leert  ,  Het  yermakjlyk.^'""^leven  ,  beftaande  in  drislieekn  ,  als  eerftelijk  ,  den  Nederland/en  Hovenier  ,  met  ih^ 
rieufeTlaten  ver(!ert;  ten  tweeden  ^en  Ver  ft  andigen  Hovenier  %  enten  dziden  dtn  Ervaren  Htiyshottder  ;  mits- 
pzdeis  de  verjiiindige  k^K,  en  welke  voorfz.  Priviligie  de  gemelde  MARKUS  DOORNIK  alopden 
toTuny  1677.  voorleeden,  aan  den  Suppliant  had  overgedragen  en  geti^nfporteert ,  fonder  eenig  recht  of 
aftie  daar  aan  te  referveren  ;  ende  alfoo  de  tijd  van  het  gemelde  Odroy  ftond  te  expireeren,  ook  den  Suppliant 
beducht  was  dat  by  ymand  het  voorfz.  Boek  ten  geheel  e  of  ten  deelen,  in  eenige  Talen  fouden  mogen  werden 
ra  gedrukt  en  verkocht ;  foo  keerden  den  Suppliant  fich  tot  Ons ,  ootmoediglijk  verfeekende  Continuatie 
van  Ons  voorgefchreven  Oftroy  voor  den  tijd  van  vijftien  Taren,om  het  voorfz.  Boek  alleen  te  mogen  drukke» 
«n  verkoopen  in  alderhande  Talen,  met  verbod  aan  allenen  een  ygclijk ,  wie  het  ook  foude  mogen  wefen  j 
het  gemelde  Boek  in  't  geheel  of  ten  deelen,  noch  ook  in 't  kleyn  of  groot,  in  eenige  Talen  na  te  drukken,, 
ofte  elders  nagedrukt  ,  in  onfcn  Lande  re  brengen  ,  verhandelen,  verkoopen,  ofte  doen  verkoopen  ,  alles  in 
comuni  forma.  SOO  IS  'T,  Dat  wy  de  fake  en 't  verfoek  voorfz.  overgemerkt  hebbende  ,  ende  genegen, 
wefendc  ter  beede  van  den  Suppliant,  uyt  Onfe  rechte  wetenfchap,  Souvereyne  macht  en  Authoriteyt,  den  (el- 
ven Suppliant  by  Continuatie  geconfenteerc ,  geaccordeert  ende  geoftroyeert  hebben  ,  confenteeren,  accordee- 
xen  en  oftroyeeren  mids  deefen,  datfy,  geduurende  den  tijd  van  vijftien  achter  een  volgende  Jaren,  het 
voorfz.  Boek,  geintitulcert ,  Het  Vermakeltik.LandUvtn ,  befiaandeindrie  Deelen,  alsecrllelijk ,  den  Neder» 
land/en  Hovenier  ;  met  rnrieitfe  "Platen  vecfiert ;  ten  tweeden  den  verftandigen  Hovenier  ,  ten  derden  den  Ervaren 
Huythonder;  mks'giders  de  VerHandtge  l(i>\,  binnen  den  voorfi.  Lande  alleen  fal  mogen  drukken  ,  doen  druk* 
ken,  uytgevcn  en  verkoopen:  verbiedende  daarom  alle  eneenen  y gelijken  ,  het felve Boek  in 't  geheel  of 
ten  deelen,  noch  ook  in  't  groot  of  in 't  kleyn,  in  eenige  Talen  naar  te  drukken  ,  of  elders  naar  gedrukt, 
binnen  defelve  onfen  Lande  te  brengen  ,  uyt  te  geven,  ofte  te  verkoopen  ,  op  de  verbeurte  v.in  alle  de  naar 
gedrukte  ,  ingebrachte ,  ofte  verkochte  Exemplaren ,  ende  een  boete  van  drie  hondert  guldens  daar  en  boven, 
te  appliceeren  ,  Cielijk  alles  breder  by  de  O'iziiteele  "Brteven  van  03ray  begrepen  it.  Gedaan  in  den  Hage  ,  ondcr 
«nfcnüroo  ten  Zegel,  den  9  December  ,  in 't  Jaar  onfes  Heeren  duyfent  fcs-hondert  fes  en 't  nej^entig. 

Onderfiond  , 
G»    F  A  G  E  r,. 

Ter  OrdoHfKmtie  van  de  Heer  en  Staten , 

S  I  M  o  K    van    B  E  A  u  M  o  N  T, 


Den 

VERSTANDIGEN 

HOVENIER. 

Over  de  twaalf  Maanden  van  't  Jaar. 

Zijnde  httW,  DEEL  -van  het 

VERMAKELYK    LAND-LEVEN. 

25tfcö?ijbentïe/  öoemettojpföeöelleettöegiiaamiïe maniere  fai(#ot>ett/ 

(Cljupncn/  3tu(ifioï3en  en  Jöoomgaaröcn  DccojtiinckTcn  / 
öcwpOcw/  Uepïantcn/  cnüesaapm. 

Als  made 

Hoe  men  alderhande  Ooft  en  Fruy  t ,  Kniyden  en  B  loemen ,  Wor* 

telen  en  Zaden ,  op  fijn  behoorlijke  tijd  fal  vergaderen. 

Met  een  Onderwifjtnge  van  der  felver  aard  ,  kracht  en  gebi'uyk  ,  tot 
onderhouding  "van  's  Aienfchen  gefontheyd. 

§yut  Oienflfe  tïoo?  aïïe  ïïett  öeenen  /  tiie  ^eevne  fcöoone 

a^?uc||ten  en  ocooi  p?ofijt  fouDc  treöbcn. 
Befchreven  dooi:P  .  NYLAND  ,  der  MedicijnenDoclor. 

l'^ooyt  voor  de  fin  f 00  gedrukt. 


t'A  M  S  T  E  R  D  A  M, 

By  de  Wed:  van  Cijshrt  de  Groot ,  op  dé  >^ieu\vendijk ,  tüflchen  de  twee  HaarlcM^ 
«ler Sluyfen  in  de  groote  Bijbel  ?  Met  Priveligie  voor  15  Jaren.  170CW 


^mnitt^misxiltt  I  om  te  toeetett  toat  \wx  iitbml&ofheeft/  of 

toat  'et  nocü  oiitbjccfet /  fccc  öicntlig  om  tn  gottre  ojö^e  fiin ^of  af  xt  öctlen  / 
ccn  pöcc  foo?t  öp  Ijct  fijne  te  fcttai  /  ödüö  tep  Ötec  tectooncrt. 


'De  Oofi:-Boom,e?i 

Fruyt-Hofi  beplant  mm  met 

Appelboomen. 

Abricoos. 

Peerenbooinen. 

Quee-appels. 

Limoenen. 

Notebomen. 

Orangicn. 

Hafelaar. 

Jafmin. 

Mifpelboomeii. 

Amarellen. 

Vijgen. 

Krieken. 

Wijngaart. 

KarfTen. 

Granaat-appels. 

Aalbeficn. 

Laurier. 

Kruys-befien. 

Genever. 

Pruymen. 

Vlierboomen. 

De  isooU  en 

Wort  el-Hof  mtt 

Kool. 

Afpargies, 

Bloemkool. 

Pompoen. 

Savoy. 

Meloen. 

Wortelen. 

Coracommcfs» 

Pingfternaketi. 

Biet  wortelen. 

Suyker  wortelen. 

Cichoreywortelen. 

. 

Pepcrwortekn. 

Radijs. 

Rapen. 

Ajuyn. 

Knoflook. 

Bitteravien. 

Articioks. 

De  Sala- 

eti  Warmois-Hofwiet 

Endivie. 

Annijs. 

KropOa, 

Kars. 

Vetre  Kors. 

KerveU 

Biet. 

Lattou. 

Bieslook. 

Longkriiyd. 

Betonic. 

Leverkruyd» 

Bloedkrayd. 

Parcy. 

Coftus. 

Pietcrcelic. 

Geul. 

Pimpernel. 

Confelie, 

Porceleyn. 

Comijii. 

Spenagic. 

Dijl. 

Suyring. 
Vennekool, 

Dragon. 

De  Medicinale  Kjujd-Hojmet 


tmm^^t^ 


Angelica 

Aloë. 

Byvoet, 

Camillen. 

Garde  Benedf  (5)i. 

Gentaurea. 

Galli^an. 

Gentian. 

Hafelwortel. 

Heemftwortcl. 

Holwortel. 


Hipericon. 

Lepelbladen. 

Malve,  Pappdcn» 

Schelkruyd. 

Sinau. 

Senegroen. 

Wintergroen. 

Walwortel. 


De  Leliën  j  I{pofen  >  en  Bloemen- Hof  met    \ 

Annemonien. 

Pioncn. 

Angelieren. 

Roofen. 

Aquilcyen. 

Ridderfpoor, 

Kroon  Imperiaal. 

Sleutelbloem. 

Duyf-kruyd. 

Sonnebloem. 

Diiyfentfchooii» 

Stokroos. 

Goudsbloem 

TunisbloeïB» 

Helmkruyd. 

Tulpen. 

Ireas. 

Tyloofcn. 
.  Vineerhoed. 
Violen. 

jLelicn,  roodc>  witte 

|Lelie  Gonvalbi. 

Gonftantin  Bloemen.  Munniks-kappcn.      j 

Mater. 

Wollckruyd  ,  of 

Maagdelicvcn. 

Koningskeers. 

Narcillèn. 

Gimbalen ,  klokjens. 

<^»wg«pi»^w<ff>«iiiiiOn  %iifUL.     amjf 


De  tpdrie}{i 

nde  IQ'uyd-Hof  met 

Am. 

Nip. 
Po  ey. 

Averuyt, 

Bafiiicum. 

RoofhiarijiJ. 

Balfum. 

Rijnevaarn. 

Bcdftroo, 

Salie. 

Gamillcn, 

Scvcngety* 

Gonfdie. 

Tijm. 

Yfoop. 

Wijnruyt. 

Laurier. 

Druyf-kruyd. 

Lavendel,. 

Mater. 

> 

Majolcyn» 

Munte. 

k  IS- 

I    N    3L    E    Y    D    I    N    G. 


^c  öat  top  t«öen  tot  öc  (Btffc-^ 
nf  noe  /  W  ccn  ©crflantif  ge  ^o- 
bentcc  omtrent  pöcc  jfeaonö 
toan  't  giaac  moet  in  acBt  nc? 
men  /  fal  notiiö  ^ijn/  Dat  topee- 
«fgeöcneralereöulen  of  plicDten  Uoo^fcD^ii^ 
\m  I  toaac  tioo?  een  i^of  en  ^Soomgaact  in 
0oetje  ojUec  geb^acöt  en  onticcijoiitren  tnojti. 
^c  ccrjle  pltcDt  toan  een  ©ccjlantJiijcï^D* 
toeniet/ief/upt  te  öiefen  een  bcquamc  plaatfe/ 
om  een  ^of  enjï5oomöaacttemaUen/toaai: 
tn  Op  boojnamenttijli  fijit  oog  moet  fïaan 
op  ljé\j?ngtöaatB^J'ö  öeö  gronö^.^e  plaat? 
fe  altiuss  upt  gcöofcn/moct  DP  tie  felbc  in  een 
l^of  ofte  €0«pn  frt  55oomgaact  aföeclen. 
i^et  ^of  betepfcljt  een  loJTe  /  en  matclöö 
Ijocöte  en  betre  gconö  /  fcaac  en  Doben  \^ 
Diec  ban  noticn  een  open  en  u^pe  lucöt/toant 
mengemeenUjft  fiet/  en  öoo?  ccUacentOe^ti 
öe  toaarljent  Dier  ban  beUint/Uat  öe  ï^cup? 
beu  tioo?  al  te  gtooteftljatrutoe  bed  tengfi:* 
bec  boo?tfp?upten  /  en  geïp  M  onöec? 
b?uRt  too?lien.  <0m  nu  een  nieubie  (€Dupn 
of  ^Df  upt  be  gccnb  tocl  te  ontbierpen/  fal 
men  boo?  eecfi  een  b^eeö  pab/  nabatbe 
gcootc  ban  bie  plaatjstoelaat/fecbt  ban  bo- 
ren  tot  acbteten  mibbcn  beo?  ben  ï^of  ma- 
ften i  alfoobol!  aan  toebecsijöen/  ncben.öben 
l^epningen  /  gelyfi  meebc  aan  'tboo?(le  en 
acljtcrile  cinbV  na  bat  men  ttoee  boet  tot  een 
üabat  langjj  öe  felbe  D<?cft  laten  leggen : 
toclfie  ^i\z  paben  met  een  l^cupis  of 
;©b5ac0pab  in 't  mibbenbnnbcnanberen 
tocrbm  boo;fncben/  ixiaat  boo^  ben  ^of  ficD 
fn  biet  gelijlie  beeleti  homt  tebcrronen ;  bnn 
\it  toellte  iuen  eenof  ttoce  tot  een  ^Xxmxw 
pecfe  berïiif jl  /  en  \yt  anberen  met  toel-bf c- 
beelbe  53ebben  en  Rabatten  laat  leogen::De 
3tiefDebïierg{  toojbenbecfcöepöe  iBobellen 
om  j^obcn  te  leggen  /  bcrtoont  /  \x\.  't  ecr^e 

<©eel  ban  ben  Nederlandfen  Hovenier.  • 

^en  ^of  &an  bojberé  ojbentUiö  af  ge* 
ff  pepben  bJOJben  \x\  een©Ioem-ï)of/bc  jKe*^ 
bicinaal  en  UJel-rupbenbe  =ferupb-öof /  öe 
Itool-en  3©o?tel-öof/  en  cpnbelöö  inbe 
^ala-  en  J©armoesJ-fjof. 

«Ontrent  befe  beien  beji  ||of^  bient  fn  atbt 
ecnomcn/bat  b«  ^öebDcnjsf/om  bcQuaamlp 


te  Bonnen  5aape»  /  planten  /  't  ottfiriDJb  up^ 
toieben  /  of  De  goebc  ^rupDen  af  te  fmjbcn  / 
niet  D^eebcr/  al?  bier  boeten/  onttoojpencn 
toerbcn/  bofö  be  langte  moet  men  na  bc 
groote  ban  pber  ^arö  fcöiöl«n;  ooö  i^ 
nooDig  bat  be55eDben$f  ronDom  met  fij* 
ne  Palm  of  met  3f  acDlatten  befet  5ijn. 

vDc  paDen  tuffcljen  De  55eDDensf  moeten 
ttoee  boeten  b?eeb^ijn/  maar  be  <©angeH 
miDDcnboo?/  alöïjcupsf-gange/  <i5alDe* 
rpcn  en  aBanbelingen  /  ftan  een  pDer  na  fiKt 
bclieben/  enDe  De,  groote  ban  fijn  ^of  of 
25oomgaarb  /  rupm  en  b?eeD  maften. 

^e  25oomgaarD  begeert  een  goebe  gr onb/ 
De  bjelfte  boben  met  b?ooge  aiarbe  berfien  / 
en  onber  bocJjtig  tö  /  ginDten  ïjet  9lartröft 
Doben  te  nat  of  bocbtig  iö  /  ftan  't  felbe  /  öet 
toater  boo^  <6?ippel$f  afgelepb  5nnbe  /  ber^ 
betert  tocrben ,  Daar  enbobentegeerteert 
©öomgaart  een  b^pen  entoelter  ^onnege* 
Icgene  lucDt/  nocötaniJ  bientfemctOooge 
25oomen  /  tot  een  beftljutfel  boo?  be  ftoube  / 
feodale  en  barre  toinben/  aliS  ooft  boo?  qua^ 
be  blammen  /  ^eebampen  /  fiöeel-bauto/ 
en  Kijm  /  omtupnt  ofte  omcingclt  te  3nn. 

^nbien  De  plaatfe  groot  iss  /  ftan  ben  ^of 
en  ©oomgaart  tot  bebJijDing  bcquam^^ 
lüft  met  een  ©ijber/  ofte  b?ecbe  3©ater- 
gragt  omgraben  too?bcn  /  toicnief  ftanteti 
metï^ulfl  /  J^ageDoo?n/f  pen-boomen/(|f. 
ombcpntgtsijn. 

^e  ttoeeDe  plicbt  ban  een  ©erflanbigc 
ï^oebenicr  /  isf  altiib  goebe  mt  en  boojraab 
te  bebben  /  cm  tta  tijb  en  gclegcntbepD  get 
DD?re  ?üarbröft  /  of  De  onbnicljtDare  2500^» 
men/  tebemiflen/boeDig  e» bjucljtDaar  iz 
maften  :  ï^ierom  moet  bp  letten/  toelfte 
HÖtö  Ijem  Dienflig  en  ban  nooben  f  ^.  ^ac# 
mid  ban  een  «ïaar  oub  /  bot ï)  niet  ouber/  i« 
P30fiiteUjft  in  be  l^obm.  ©crfcbe^oennjef/ 
om  batfe  beel  onftrupb  boet  boojt-fpjupren/ 
taf  niet  goeb.  <%\\  ^uptjesianb  tooiben  be 
iBoe-Ef  öobenbecl  met^cbapenmi^  gcmetl/ 
en  bjojb  alDaar  boojbc  Defte  geacfjt.  ^aar^ 
Demijï  om  Datfe  fecr  beet  iö  /  toojD  een  boet 
tb3ee  ofte  D^ie  onber  De  25ebDenof  beiBe^ 
loeabergai  gelepb/om  Ijet  ^aab  in  bebooj^ 
tüb  bioeg  upt  be  marbe  te  boen  fp^'upren. 


^  Maniere  om  te  Enten. 

Eer  wy  aanvangen  om  de  twaalf  Maandeii 
van  't  Jaar  te  befchrijven ,  heeft  het  den 
Verftandigen  Hovenier  goed  gedacht 
voor  af  de  Entery  en  winningen  der 
Boomen ,  te  befchrijven  ;  nyt  oorfaak 
dat  defe  niet  wel  onder  de  twaalf  Maan- 
den van  't  Jaar  te  paffe  konnen  gebracht 
worden. 


Maniere  om  Boomen  en  Wijn- 
gaarden te  winnen. 

€{nilbcn  Uct  japen  en 
planten  öcc  5i5oomen  / 
5iinLicc  öcrfcljepïJen 
mnmcrenomtic^oO' 
mm  te  Ijccbetcren  / 
toccjsntjccen  en  te  bec- 
«i=siL^?^i//  ï)i^eclüfeen  /  enUat  booj 
tr7:s^xi%^0  öeïioiiftUanlltienthig/ 
SCf-fupgincj  en  «öCiUatic :  tiaac  ticneffcns? 
oofj  {joe  men  tie  3BijngaacuienïJ00?^n-ïeg* 
fïinöe  l\m  toHinen  en  Zoonreden  /  ccUifit 
6"oo2  MPttoccïsingcn  in  ticfc  ncffensfoaanöe 
5^iauvf!i  Ucttoom  en  aangctocfcn  too:t>. 

B005  eerfl  rjvint  ü:n  JDccjlantiiacn  SfoUe^  1 
niet  aantoijfen  ftDe  pïjeu  bjucDt  imn  üeröe?  1 
wriloojten/  alobolat: 

Door  In-enting. 

<Dp  ^lüppelcn  ent  men 'Hippelen, 
peeren t:pBi-'cren.   • 
lïï^tfpe(cn  en  o^ueenop  TDooinm. 


Affuyging. 

(©p  ^t3pcifn  f  oöf  men  Uppcfen. 

J^tccai  op  ^^<:ecen. 

Hft-erijauöe  l^eilTen  en  "JUSoccIlcn  op 
ïiïtefeen. 

^junmcn/  ?3ecfïfjen/  5iï5Jicoos8  en  3^ 
mantieïeti  op  ^jupmcn. 

IBifpelen  en  <^mm  np  v^oo^nen. 

Oculatie. 

(©ü  peeren  oculeert  men  peeren» 
3ll&?icooe?/  pfrfili/  p^ipmcn  en  ^Hman» 

öelcn  op  p?upm(*n. 
inoofeh  op  0oofen :  en  boojtss  poet  foó?t 

ban  25oomen  op  fnn  foo?t« 

Het  Enten  doet  men  in  de 

Maart, 

vDe  tttanfèra  tm  te  enten  (icfcïjteö  in  öe 
fpleef  e  ban  ïje  tlani  /  't  todft  foo  öe (lamme 
teat  tïiin  iö  aan  be  ^ptie  /  entic  fco  bie  toiat 
öjh  ify  aan  De^tre  ^ilben  Ran  nefcTiieben ;  bte 
men  o*in  in  'tmibbenopfpliit/om  be  grtffe 

aan 


Maniere  om  te  Enten. 


aan  ficpöc  ^ijïjêii  iii  te  (icïjcn ;  w\  tocficnöe 
öat  tic  iJUPtenDsjt  met  öc  ottffc  met  De  Oa(l 
ban  öe  flam  net  ncücncs  maUtanDercn  homt 
te  flaan  j  tnant  anticrsS  en  ftan  tic  criffc  niet 
groepen  itocO  üat  briigcn  /  en  öat  men  öan 
ïje  fpleete  en  tre  atiffc  met  Cnttonj^/of  ^oe- 
fiap?en^otaartie  tod  öoo?  maUtnntec  Uec^ 
menat  /  ofte  oeboiiti  /  enöc  Danc  mcöetoel 
tmcelepö  cntie  bcfojöt. 

<Bm  tit  toci  upt  te  toerften  /  foo  faï  men 
een  ftam  Uccfitefen  Uan  Dfcn  ancti  alö  men 
öaac  op  Derjeert  teenten/  Doei) öat D? een 
giaar  te  boocen  geplant?,? ;  maar  Ban  ooh 
koel  met  ïjet  planten  gcifcDictien.  ;©efefaï 
men  met  een  fijn  faagie  af ho?ten  op  foo^ 
lianige  ïjoogtc  alö  men  üte  begeert  te  fjeö^ 
bm  /  öan  fai  men  met  een  mejs  Oet  gefaag^ 
öe  öoben  toat  affnijtien  om  Den  tiaft  Daar 
öeter  oüer  te  groepen  /  enDe  Dan  met  een 
^noep-ïjcptel  ofte  (mU  €nt-me0  een  fnee? 
iK  of  fpleete  botoen  \\\  m^tieii  /  Daar  Dct  €nt 
öeBoojlijfi  tn  mfit  ftantoo^tïcn/  en  Dat  De 
ïJuptenjte  ba(t  ban  f)ct  €nt  met  Den  öafl 
ban  Den  f25oi?m  loeï  ober  een  F5omt  /  net  op 
malfeanDcr  fxmt/  enDe  Dan  toel  Defojge  boo? 
allefcöaDe/  gdnïi  bobcn  gefcpD  ts?.  ^taat 
aoft  bjd  te  letten  Dat  t)et  «enttoel  berftoofe 
cnDe  pefncDen  bsojD ;  De  bCL-fitefiTigc  fai  $nn 
ban  een  faitg  icuDtg  !)out  /  m}t  De  feop- 
pe  ban  een  bnjrïjtborcn  boom  /  ban  fooDa* 
ntge  biucbt  a!s"  oP begeert/  enDe  foo  fnijDcn 
bat  f  jet  oBnDe  maar  ttoc^SDjic  botten  ten 
!loog(ïen  öceft  /  Dtut  ucifen^  De  laagfïe 
botte  bJeDer5ijD!ef  toat  fcfiupn.ö  af  nabene^ 
DengefneDcn/  om  ïjct  <ü:nt  te  mnben ;  ooö 
bat  Den  afterffcnbaflnietfiecltoecdgefne^ 
ben  b302ö  /  De  laagste  botte  boo:  aan  gcree^ 
feent  /  fco  Dat  .Tiet  €nt  orïner  inat  DunDer 
aïö  boo2  moetbefen/  gcUjUDcbpgaanDe 
5pigureNo.  i.bertoont. 

Siffupgtngc  /  Defe  gefcliïcD  in  jl^nart/op 
be  naboïgenDe  toijfc :  ,fBen  plant  een  f.iar  te 
booren  een  fooDanige  fonge  .-^tam/nl^  men 
bJil  /  bp  een  ^ocm  Dnar  af  men  begeert  te 
fupgen  /  Defeboojf^.  MtCAW  fai  men  op  fijn 
beöoo?lübe  ijoogte  af  iJO^ten  /    cnD$  op 


fplpten  /  op  De  feïf  De  o^D^e  aïö  of  rjp  ge-ent 
fouDe  toerDcn  /  Dan  neemt  bet  imtcr jlc  ban 
een  tali  Decf  55ooma?  /  (Daar  u  ^ram  b»  ge=: 
plant  enDe  toel  gcbJo?te!t  flaar;  fnijD  baar 
fooDanig  een  €nt  fDat  aan  Den  tali  baft 
moet  blijbenj  cben  op  De  manter  alef  in  't  en^ 
ten  geleerD  i.sf  /  boea  ^at  in  De  boo2f5.  fple^ 
te  ban  De  jonge  (tam/  Dat  ooft  De  upterftc 
baflen  te  famenober  een  l>cmen/  Dit  gcDaan 
5i)nDe  fn\t  öet  alö  booren  met  Otntbsatj  toel 
böo.jfïen  /  enDe  op  Dat  Doo?  bet  bctocgen  bnn 
Den  ouDen  25oom  /  u  €nt  geen  ff  [jaDe  UjD  / 
foo  fult  gp  een  paal  oft  (laaft  fetten/  baar 
gp  Dentaft  mcDefultbeDbJingen/  Datljp 
Doo?  ben  toinb  nietftomtteftDuDDen:  Dit 
fultgp  foo  laten  (ïaan  tot  fjet  najaar;  enbe 
alö  gp  fiet  De  €nte  gebat  enDe  gefcljoten 
tef  /  foo  fult  gp  De  felbe  ban  ben  ouDen  taft  / 
öicDt  aan  De  nieutoe  (lam  affnijDen  /  gelijft 
in  Dit  toerft  in  De  figuur  No.  2.  bJerö  aan? 
getoefen» 

a©ijngaarDen  b)o?ben  boo:  inlegafnge  irt 

f  eb?uario  boo^geteelt/  enDe  bJo^Denfjarc 

.eenjarige  ranften oftelooten  DiebpDellars 

I  De  (laan/  in  De^iarDe  ingelepD/gelijft  al^  oi> 

I  De  plaat  ^figure  3.  bertoonD  bjojD ;  men 

j  fet  ooft  toel  een  mantje  in  De  ^SarDe  /  enDe 

lepD  Den  ranft  Daar  Düo^/  om  aïö  bp  Daar 

:  ib  gctoojtelD  i^/  mtt  {jet  mantje  met^ar^ 

I  De  te  bei-plamen  /  om  olfcoDen  aSijngaart 

j  te  berplanten  /   met  De  minfle  IjtnDer^ 

niö. 

j  (gioft  toanneer  De  JBijnaaart  foo  boog 
1  iö  /  Dat  bp  met  Om  ranften  berre  boben  De 
HarDe  ijj  /  (00  fet  een  mantje  boben  in  Den 
!  ïBijngaart  /  Doct'er  een  ranft  Denr  /  en  bult 
I  m  mantje  met  ^arDc/  enDe  Den  ranft  fat 
,  Daar  in  tooitelent 

I    iBcDe  alö  gp  u  JBijngaart  fnoent  /  fosr 

j  neemt  eenigc  ranften  Danr  eenbitimi  bjeeb 

1  ouD  bout  aan  gebleben  iMniJb  Den  ba(l  ban 

1  bet  ouDe  bout  aan  een  3nDe  /  enDe  bet  loi^ 

iD?ie  botten  boben  bet  ouDe  bout/  ofdeefr 

Dat  (lerft  fcbunnö  qéxn\^  in  De  ^irDe  /  op 

een  lommeracbtige  plaats  /  Iju  fai  too?t«s 

len  enbe  gcoenen^ 


Tim 


'aiutUretv   oitt    te    €nZetv 


Fol:  I, 


Van  Ociileeren  en  Af-fuygen. 


OCuïcercn  gcfcïiicttn  giuUo  en  3fiu# 
guflo/  men  Ucïftteft  fooöaniacn 
Doom  öaac  men  toll  cp  <2i>culecï 
een  /  ïjcfc  fal  men  met  een  fcljecp 
me^fien  tjoo?  t«en  25a(l  tot  op  üetDout  een 
recDte  fneetfe  gcben  /  entJC  hüMm  öe  recïjte 
fncöe  een  ötocc^-fneeöc/nlö  of  men  een  ^la- 
tijnfe  ï  ofte  !ana  öcupj^^r.en  totltiemaïicn  / 
rtft  als' op  ïjc  paat  No.  4.  A  te  flenijS : 
?  öocö  Utt  moet  öefcSjieöen  op  een-iartg 
ïjoiit/  oftelioutöatüantilenfomec  öelüaf- 
fen  1^/)  tJtt  ftr «pstften  moet  men  tian  openen 
ntet  een  Deene  of  palmboomen  fjüiite  meö- 
fien/  metDet  faft  opIicDten  ban  öcn  Da|t  / 
öaar  men  öc  oBcuïatfe  /  öle  men  fctten  tiJil 
moetinboegen/metöcïJotteoptDaartö/foO' 
tanfa  öat  Det  oppecfle  toan  öe  C)cu!atte 
ntoet  (laan/öifDt  tegen  öeDobenttoerjJfiiie^ 
tie  /  aï.ö  op  öe  tafi  B  te  flen  tö. 

^it  allegs  toe!  geboegt  jijntie  /  fuït  8c 
fneeöe  met  een  bas?ielïanccn|BO!ei&o\3ife 
UBat  tod  Detotntien/  öotïj  liat  öe  üottc  niet 
lieöefit/  i$f  gclijfi  als8  op  öe  taö  c  toettoont 
too?ti.  ^IflfltliïtfoottoeemaanUenflaan. 
tï^oet  öan  Det  ba^jc  ofte  öanïï  af  /  foo  öan 
u  fiot  nocB  groen  (laat  /  foo  i^  u  (©culatte 
goet:  enDe  öan  fal  flpfn'tUooHaacbe^' 
ginnen  te  (cijkm/  öan  moet öen tafteen 
fjanii-lJieeti  boben  tie(©culatfeafgefnelien 
toojtien  en'js  iaar*J  öaac  aantoteDenbo? 
toen  tie  (Dailatfc/  op  öatfe  mettec  tijU 
maUkintiec  begcoepen. 

Nota,  op  öe  plaat4.D  toertoont  ïjet  Eoot 
öat  men  toan  Den  boom  afgefneöen  ïjeeft  / 
öaac  men  ban  begeert  te  (Dcnïecen/  enöe 
moettoan'tfeïUtge^aacgetoaffensijn.^it 
Icot  moet  in  nin  bïaöeren  eben  boben  öe 
fenoppen  afgefncöen  toefen/  enöcöanöet 
fcïjüöeften  ban  't^loot  't  toelfi  facDiesf  met 
öen  btngec  en  öe  öupm  ban  Ijet  iloot  moet 
afgenomen  to02öen/  gcliift  a\^  öeEbco 
toont  /  ï)et  toelfte  iö  öe  ODcnlatie  /  öte  öan 
gcflelt  moet  too.Jöen  in  Det  oeoi)enöe  lu*up^ 


A  gelp  m  Bbertoont/  enöegcbonöcn 
geliiö  m  op  öen  tah  c  te  fien  tsf. 

€nten  /  fupgen  en  oculeren  geeft  öe  boo^ 
men  gcootefcDoonöepö/  enmaaötgoeöe 
b^uföten/  toant  tiit  maabtöetotlöebooj' 
men  tam/en  öe  onbjucïjtbarebJucDtbaar/ 
toeiö^agenö  en  \k^\)\\  ban  fmaab/  ia  men 
ïian  öaar  Ö002  öe  late  bjueijtcn  in  b?oegc 
becanöeren/enöeb^ucïjten  groepen/bloeien 
crt  toalfen  ooU  beel  fraaper  en  fcDoonöec 
ban  Meuten  fmaafi/  tot  bcrtoonöecing 
öejsf  menfcöen  iljet  beranöeit  öe  eene  b^ucljt 
in  öe  anöcr  /  en  men  fian  beelöerlep  bjucfj* 
ten  op  ecnen  flam  öocn  groepen  en  toaiTen, 

<2^ocD  aI0  men  toil  enten  t\\  griff ten  fet« 
ten  /  moet  men  toefien  öat  men  op  een  go<y 
öe  flam  entct  /  't  bt^s  i^  öat  men  öe  ^p^ 
pel-boom  cp  öe  'Ippel-boom  /  öc  ^eer  op 
een  5!)eerboom/  en  foo  boost  een  pegelijfe  op 
fijnjï'geïpten  ent  /  toant  ttoee  b?eemöe  ton* 
öitien  en  berecnigen  Ijaar  foo  toel  niet  al^ 
öie  gene  öte  ban  eenöerlcp  aart  en  natuur 
5ij« :  't  toecö  toel  upt  curieuö!jept  geöaan/ 
maar  ten  i.ö  foc  goeö  nocD  foo  p?ofi)tcïp 
niet. 

^otfj  fept  öc33er(Ianöfgel^obenier't  gene 
in  't  toalTcnban  öe  jBaan  gcgriff iittooüö  / 
fal  boeöiger  enoberbloeöiserin'tïiouten 
tablïen  uptfcDieten/  maaröeboomfaïo* 
ber  lang  b?uf Dtcn  boo:t-b2engen  /  ter  con? 
trarie/  toat  ontrent  öe  bolle  .#aan  gecntct 
toerö  /  en  fal  toel  foo  beel  Oout  nocïj  tafi^ 
ften  niet  «ptfcljieten/  maar  nict-te-mtn 
fal  öefelbe  boom  in'tïto?t  b?uct)tbaar/ 
(©oft-rijB  cntoelö?agentto03öen/ja  foo  beel 
öagen  öie  naaröer  aan  öe  bolle  jBaan 
toerö  ge-ent/  foo  beel, jaren  i.ö't  öat  DP 
b?ucljtenöjaagt. 

^Of  1)  fal  men  öe  öoomen  öie  bsoeg  bloe? 
pen  /  Tiaar  eerfte  bloepfelö'  afnemen  /  toant 
öe  griffie  nocD  te  teer  i$J  om  fiin  b?utÖten 
te  boeöcn. 


55 


OefFc' 


OefFeninge ,  die  de  Verftandtge  Hovenier 

fal  in  acht  nemen  ,    in  de  Maand. 
JANUARIUS. 


tocrflanïjfgc  en  naacfligc 
ï^oücincr/ijtitöt)/ om  ftct 
^ofgctccöff Oap  D002  öm 
Japteïjalcn/  tt%m/ 
^'.t^^^^r^^^  fcöoon  en  (tïnp  te  ma^ 
een  /om  rjct  fdbe  tcc  öcguamcc  tijt  te  fton. 

^p  öefnosjpt  öe  ®  otmcn  Dmi  fja.ic  ïjo^re 
tafiften  /  entre  (up\)m(e  uan  Ijaac  aBatciv- 
looten.  ^p  10  Defto  om  öe  mt$  üi  öcn  ^of 
en  jdoomaaact  te  öjcngen  /  enöe  ml 
tnmv\)U  het  en  biucOtiiaac  te  maften 
Hn  moet  necrfttg  Otitre(ïaantie<2Dranfe- 
tt\  Simoen-Doomen/nlö  mcetie  dnöere  tee- 
rejöoom-aptoafTcn/  00  öat  Die  0002  ftet 
ficb?terertonctcfjcet|loïïcn  met  öomcn  te , 
toerfïei-uen :  om  nu  tje  reclj^e  mate  Uan  ïiet 

Joftcnöcc]gacfne!i(?telMeten  falmenttoee  i 
Ofte  m  tcften  met toafec  mim  /  enbe  foo  ! 
ime  ftet  tiaar  niet  Mcnmmftmm  aeen  I 
iJPi?c  te  maften/  en  öcUjofen  5{)iitic/ral  men 
wet  fr^cöec  aofeen/  al^  iJatr/e/p/cben  fte  ' 
Otnt  te  ottttionen.  l^v  fai  ooU  boo:  be  teöe' 

ft.S^^;^^'^'^^'  ^'^^^  ^^^^öcn  /  ö.ir  öie  met 
poo  cnbe  ncöniatfen  titel  crebcl^f  tnojtim 

toeertö/  me  eenmicofttoceoybenmib 
öag Jfarcn  Uediicnten  /  en  bantoeöecom 
trefeïieneecöe^on  ondergaat.   ^'^^^^^^ 


Van  het  Miden  der  Hoven  en 
Boomgaarden. 

^m^  mmj^  m  t^mh  uumn  tot  on. 


löcrpouö  öec Sferen/  eben aïfoo toectieti 

iKth^f^'r^"  öooiWi^enmn  e" 
mm  bocïjtigljepö  onDecOcmDen  en  \32uf htp 
J^?jef»«aarit/  toaaromöetnoobS/ 

pat  fjp  liet  felföe  mag  öecbetrren  m  rnJ 
ufquameiijft  ban  September  alle  tiiö  tot 

öen^  gedropt  5wntie/  moet  met  be  afi^röe 
toel  boo?graben  en  hmhm  toerben  ♦  S 
öien  rjct  ^acbcijft  te  ijarb  tT  S  Vfté 
icemaclitig  toaar/  ftan  't  felfbe  booi  ianö 
"!f/ff  Jf  e  pid  bermengt/  berbetert  too"^ 
otn;  of  iMbten  ben  föof  of  't  Üanb  t?  fjitth/> 
Jf  tomen'tfelfb?meiyiK^^^^^^^^^^ 
I  teren  en  goeb  maften,  ^e  »loen  hem 
ofteanbece  tod  ter  ^onnegdeaS^^^^^^^^ 
gï/  be toelftc  men^Dn,uKKU 
gaab  iti  be  boo^ti^b  bzoeg  te  boen  uw. 
f  P^npten/lbojbcn  f<cmef!  met  ©aarbeS 

op  bolgenbe  tonfen:  i^^en  grSS 
mepum^etibnltfetocbrrom  metSröc 
"?  W  öe  Ibelfte  meneen  (ÊmTcr  of  tte 
toarer  gieten  mag  /  om  fjet  felbe  te  bml 
te  boenbjoenen/  fjieroberffr^pt meS 

S  X^;?M??'^"  ?^-^^"  ^^^^^  ö))öer  alt 
b.^.iÏÏL'?  ^'fl^'  ^'  bcrquiftften  enöc 
öeBoomen  b,>!icbföaar  en  biel-bjagenbe 

t^i!:fAV  ^ft  '^^^f  orere Oicben  irt 
ben  ^erfft  /  op  bar  be  bc^fiqficPb  b^oj  ben 
^egen  tot  be  onberfle  mmm  geb^agt 


Van 


De  Vcrftandigc  Hovenier  5  6cc. 

Van  de  Boomen  in  't  byfonder ,  en  hoe 

een  Verftandige  Hovenier  de  felve  fal  oefFe- 


nen  en  waar-nemen. 


Eflèn-boom 

DOc  Eflèn-boom  U)a(t  tCCÖt  tp  /  tOt  tm 
grcotc  l)ooac25oom  Ru  toilganrne  ge^ 
plant  3ijn  in  bocOtlgc  plaatfcn  /  altoaai*  tju 
ijecl  tocclti?tocr/öan  tn  Do?ïij  of  tJ2og^  or  onö 
aan-ococpr.  I^p  too?^  aancetoonncn  \3airt 
^aatj/  m  tot  üeWïtteVranttoccofteöjfe 
mipm  opoctoafTcn  /  Uerpiant  meiife  in  Fe- 
bruari) ,  oftcöctDcoinbiin  Maart  15  boeten 
ban  malftanöcrcn.  "^i  blaöcrcn  fpni^ten 
In  April  tooo?t/  01 't  5aati  i»o?ïï  tooojDe 
Herm  niet  bolöomen  tijp. 

Aardj  kracht»  engebruyk. 

^e  WatJCtcn  en  fcDojffcn  toan  öen  EfTen- 
boom  3i)n  ö20ogmaftcnlie  ban  aatö  /  met 
een  mitjöelmatigc  toarmte,  't  ^aab  f sf 
toarm  enöjoogtnöcttoeeljegraati.  ^c 
55lat:ecen  en  fcfjojfT^n  openen  öe  berfloptc 
Jtebec/bermurben  öe  gartie  i^ilt/entic  ge? 
nefen  De  a©atetfutïjtenbecfcl)c3©onlien. 
Ilet^aaö  too?ö  jeet  gep?efen  om  bearijn  te 
betbJcfifeen  /  enbe  't  <6?abeel  te  boen  lofTen- 
SfianmerfienjStoaacbigijJ'tgeene  Piinius  fn 
fict  I  i  Capf  ttel  ban  ftjn  feflienbe  !25oeïi  befe 
Öaalt  /  feggenbe:  't  geene  bat  bjp  gefïen  eit? 
be  felif^  betfocDt  öcöben  /  fuUen  top  nu 
fcD2ijben  /  te  toeten:  5©aac  't  fafte  bat  men 
op  eenfge  pïaatfen  buuc  flooöte/  baat  een 
^ïange  ontrent  iö/enbe  ban  tiic  plaatfe  met 
Eflènloof  tn  be  ronte  bcftoot  en  ombatte/bie 
^lange  fouöe  bed  Iteber  tn  bet  bunr  bltebê 
ban  ober  ïjet  Effen  loof  ftruppen.  I^et  ïjout 
geeft  in  ï)ctb2anbengcoote!)ftteban  flg/en? 
be  't  to02b  ban  be  ïDj'aperö  feer  begeert/  om 
baar  ban  berfcDepben  öouttoerït  te  b?apen. 

3;<       Boeken-boom. 

;©e  Boeken  boom  fcöict  optoteenfecr 


öooge  25oom  in  't  conbe  fTcb  bcrce  en  top 
uptö^epbenbe/  öP  bcminb  ^anbacDtigc 
aarbe/  boclj  bietoatbocljtartjtigief.  l^p 
too?b  aangetcelb  ban  Boeken  pitten ,  cnbe 
baarnatotcen^tal-boomopgetoaffcn/z4 
boeten  ban  ben  anbcrenberplanr.'^efcber- 
planting  moet  gcfcbtcben  fn  be  jlDaant  ban 
Januari] .  "Bi  blabercn  en't  bloepfcl  ban  befe 
55oom  fp?upten  te  geïijft  in'tepnbe  ban 
April  Ofte  in  ben  May  boojt/maac  be  Boek- 
pitten  tooiben  eerfl  inben  Herfft  rijp. 

Aard  ?  kracht ,  en  gcbruyk. 

*De  blaberen  ban  Boeken  -  boom  jijn  ber^; 
öocïenbe/  cncenigfins?  rfamentrehöenbe 
ban  aart :  toaarom  fpnuttelijïi  gelept  too?* 
ben  op8cetege3toellen/  enbiergelpepup;» 
ficn  en  5toeeringe.  ^e  Boekenpitten  5ijn 
toarm  en  bocDt  ban  aarb  /  foet  ban 
fmaah  /  meteenfiïep«et'famentreïift(nge. 
^ptoo^benbanfommigegcbjiiplK/  om  be 
pijn  ber  s^teren  tcberfoeten/en  öet  <0?abcel 
af  te  fetten/  anberirngf  bienen  fp  totfpijfe 
boo?be  i©arfeensfen€efeljoo?n6e$f.  't  5©a^ 
ter  bat  in  be  ïjolle  ^Soefienboomcn  gebonbeti 
4bO?t/genee(tbefcöu?ftljept  ber  jBenfcben/ 
en  berupbigïjepb  ban  be  baarben/  (DiTen 
en  ^cljapen  /  a\^  men  bc  ï)upb  baar  mebe 
toaftöt.  ^tt  ïjout  toojb  ban  cenise  beter  ge* 
acijtom  tebjanben/  alisaEpïienljoutianbe? 
re  b?rmepnen  bat  men  eertijbs^  op  be  fcQo?* 
fe  piacb  te  fcbJöbcn  of  letteren  te  fnijbcn/ 
en  bat  be^^oelten  baar  bc  naamban  Debben. 

Cornoclie-boom. 
tï^e  Cornoelie-boom  töO?b  fOOtoClban 

fcljeuten  /  alöban  jaab  aangctoonnen  /  en 
moctin't  s^ajanr  tot  ï)epmngcii  en  ï^ógen 
becplant  toojben  /  toant  ïjp  fpnipt  uvt  /  m 
bloept  b?oert  en  langboo:  meefl  altean^ 
25  1  öere. 


De  Verftandige  Hovenier 


öccc  tlSoomcn :  ^c  bjucïjtcn  too?^^  niet  \ 
bon?  ïjen  Oogftmaaiid  rüp  /  öcfc  5ijn  cer(l  | 
erom/  tiaar  na  fcïjoon  geel  of  ocangtc  / 
m  m  (p  ci)P  too?tJcn  /  3nnfe  3toattacl)ttg/ 
Ut  -Befien  3i)n  lanjtoetpiü  /  en  öcli)ïten 
tig(!^ïpentocl. 

Aart,  kracht »  en  gebruyk. 

^0D?ucl)tcn\3anï5Cfen25ooni3ijn  amper 
«n  facp  Uan  fmaalv  Ueiïioelentje/  Uccöjoo- 
öcnïje/en  t'  famentccöljenïic  Mm  feracDten; 
toaatom  fp  tjienflig  5ün  om  öc  inceöc  en 
Uecöttte  maaö  te  ucrflerltcn  /  enïje  alle 
blocticn  /  a\&  ^upüloopen  en  -n^aanUï 
(lonücn  ïjec  ©?ou\J3en  te  flelpen.  (€ot  öCen 
Épnöe  toecticn  fp  in  peftel  oelcpö  en  W 
toaacti  /  geconfijt/  ofüan  öe  fcltoe  een  con* 
fecf  /  alö  Uan  De  (Jöueepecucn  /  gemaaöt. 

Hiilü-boom. 

Huift  toojtï  onticr  öe  ^ce|ïer<S  gcccficnt  / 
êntie  öoo?  ocffcning  tot^tal-boDmpienjs 
cpgeguee^t.  ^c  öïaöccenüïüben^cmcr^ 
en  'sf  aï^ïmccjS  groen ;  öc  ^cficn  /  toaar  in 
ïjer  saati  Ocfiotcniö/  toosöen  in  üe  Hcrfü 
rijp.  ^ittoti^t!  HDcitgctcelt  Doo?  affctfelö 
tn  3aat!  /  entse  tot  ïtepningcn  Dcrplant  /  en 
ten  boet  bjeeti  ban  öen  nntscrcn  gepoot.l^ct 
3aaïï  in  April  cftc  Maait  in  ttc  nacDc  ge- 
tiJo?pen  /  Dlljft  ccniaar  ücrbo?scu  /  at  bat 
ÖtH  uptfpiupt. 

Aart  3  kracht ,  en  gebruyk. 

'^c  ücficn  ban  Huift  5ijn  tóarm  en  bjoog 
ban  aart  /  en  DeQuaam  om  bc  toinben  te  [ 
fcHepbcn :  toaarom  ïiaac  banfommigecen 
merlidpe  ïirac  Ijt  toerötoegcfcliKbc-nom 
ïjet  Coliifi  te  becbJiiben  en  te  genefen.  ©an ! 
be  fcIjo^Oc  ban  be  Huift  b)02b  ^iim  /  J^o^  | 
gelliim  gcnoemt/gemaaftt/'tfelbcgefcTjiet  i 
op  be  bolgenbe  toijfe:  ^m  fcbelt  be  fcb02^ ', 
fen  ban  be  (tcupftcn  /  en  men  toinbfe  in  ftct 
loof  ban  bcfc  ©oom  /  baar  na  een  ftiiyl/  in 
een  bocDtige  plaarfe  /  gcgcaben  3nnbe  bjc  r^ 
benfc  baar  in  re  rotten  gdcnb  /  't  toelf^  ge.- 
meenliih  in  ti^ti^^  ban  tbjaalf  baaen  pleeg 
te  gefeDiebm.   <©an  jloot  menfe  in  m 


©ö^el  tot  bat  bet  tap  alJ$  lijm  bjojbitpnbe^ 
l^fe  met  fcliDon  toater  afgetoajTcljen  too2ö 
öefe  %\]\xi  inllarbc  potten  DebJaatt/  mit^ 
baar  ttiat  i^otenolie  bpöoenbe. 

Van  Wortelen. 

I^ter  (taat  te  letten/bat  be  ïlBo?telen  niet 
in  beiBaantjanuary  ge3aaptï  moeten  bjo?* 
ben  /  maar  bat  fp  alö  ban  nocb  gocb  3i)n  / 
om  upt  be  5ilarbe  gegrabcn  cnbe  gebmpöt 
teb)o?ben/öoetoel  Dit  bcel  beter  in  Novem- 
ber gefcpieb  /  alfoo  fjet  om  M^  trjb  bed^ 
tijDsj  b?ie|l  /  en  fp  boo?  be  ©o?(l  beberben. 

Geele  Peen. 

Goeie  Peen  begeeren  een  loffcenfabeï^ 
acötige  gronb/toien^e?  5Barbg  niet  te  bad  of* 
te  te  DicDt  gefloten  i0:^m  jaaptfein  't  be* 
gin  ban  Maart,  ofte  toat  later/  en  men 
biintfe  op  batfe  te  beter  mogen  groepen/ 
ooli  i0  noobig  /  op  batfe  grof  en  groot 
toojben/  bat  men  öim  blaber.ó  Dihtoiljs  af* 
trebbe.  ^nbeteerff'^gjaar/  naDatfpge* 
5aapD  3i)n/  fcljtetenfe  niet  in  't  saab/  maar 
in  't  tbjeebc  ^aar  oberblnbenbe  /  bloepeu 
fp  in  Juny  en  juiy ,  en  Ijaar  5aab  toojb  in 
Augi'.ftus  rüp. 

Aart ,  kracht  ♦  en  gebruyk. 

vDe  Geele  Peen  3ün  miöDelmatig  in 

tonrmte  /  en  toat  bocljt  ig  ban  aart :  j§>p 

ebben  ooft  ecnige  bJinbaclittaDepb  in 

ar  /  boctj  niet  foo  bcel  /  dl^  aa~pen.  ^it 

bfel  Dat  i}?  geben  /  i$  toel  nietoberbloe* 

big/  bocDrebeiDhgoeb.  ©anbefelbe  be* 

repb  men  goebe  ^ottagie  boo?  öet  ï^upjefs 

gefin/  en  fp  toa*ben  mee^enbeel  in  ©lecfcg* 

fop  oftebp  3[^leefcD  ge3oben  en  gegeten. 

Witte  Peen  of  Paftinakcn. 

vDe  Paftinaken  begeeren  een  bet  engoeb 
aarbrlib  /  bat  toe!  ontbaa^  en  Diep  gefpit 
isf :  ^e  ocffcning  omtrent  bet  5^i'ipen  / 
't  bunnen  /  't  a^^frehl^en  Der  bladeren  /  m 
om  Det  5aab  tf  ^linnen  f  mtet  geff Dienen 
öl^  ban  De  geele  3^eengeftpti.$.         :■ 

Aart  s 


over  de  Maand  Januarius. 


Aart ,  kracht  >  en  gebruyk, 

5©$Witte  Peen  jijn  matdüfi  toatm/  m 
m  ti:ooo  tJanUocOtUan  aart:  fii>tiocöcn 
mm  Dan  tie  occlc^cenof23tcttoo:telcn, 
^p  Ucrtocftficn  Dc^tffc/cn  5i)n  iKii  .^nnaac/ 
öe^^imn/  tic  25laa<f  cnöeEonsniccïiCj 
ÏÖB  nut  en  gocö.  ^p  ijcrmecröcrmticlu* 
(Ifglicpti  en  ülcefTcéclpe  öcgcerte  toan 
Hïöanncnenj^joutocn. 

Roode  Peen  of  Bietwortelen. 
^C  Bietwortelen  tötUcn  ingOCHClJCttC 

SlIavDe  ac5aapt  ^ipf  't  fcïfiJe  gcfcïncö  tn  öc 
IBaonlJ  Apnl ;  \3ccUerc  ocffcntng  tJCöccrcn 
fp  /  ctoen  aïö  top  ïjantJC  45cclc  ^ccn  gcfcpö 

Aart )  kracht }  en  gebruyk, 

XDc  Bietwortelen  5ijn  ban  natuurc  lic 
<5cclc  ^ccn  fcct  QeUjfi/  gcfoDcn  5nntic/titeï 
«cnfc  fn  tic\jomta*rcöejBaantimDoo?ccn 
gocö  en  bcguaam  ^alaaö* 

Witte  Biet. 

^g  Biettoajt  tocclticdg  in  bette/  en 
bocljte  ?lai:t!c/mcn3aaptfe  in  öcllente/als? 
anöcrc  iKociSfirupticn  /  en  Dlijft^omcc 
en  JBintec  groen»  (Dmtrent  De  toinning 
ban  5©ii't5aal3  ftaat  in  acljt  te  nemen  /  tat 
ïje  3©02tcl  ti2tc  taac  geflaan  moe*  IjebDen  / 
toant  ecrïjer  \y:t  5aaö  niet  gocö  ijS. 

Aart>  kracht}  en  gebruyk. 

Witte  Biet  (ö  cen  ftouti  cn  bocDtig 
3ï>oe,cfïirupi3  /  't  teclft  ooft  ee.  ige  ü^aö- 
fugDepö  /  ofte  falpeteracï)ttgliepö  in  flcft 
Treeft:  ^ant  0002  betoont  f;^  ooft  een  af^ 
b^aenbc  /  en  fnpbecmafienbe  ftrncöt :  ^P 
tö  fecc  goeb  ten  mtlöfucljtigen ;  Vnant  fp 
tm\t  be  bccfloö^e  milb  /  boet  tonrerma- 
hen/  entjegertcct^öeg^'-ifuclit.  i^er^iet- 
fr»"  in  ^e  neusiJ  opricïiaalt  /  frrfit  beel  tap 
(i'^m  eabcfijtuptöcHjoofb/  cnfupbm 
be  ijecjTt'nen. 


Ajuyn. 

^eAjuyntjegcmingoebe/  betre/  toci 
gefpitte  /  tamcïüue  bocï)tc/  en  teelgemctie 
aacöe  ge5aapt  te  5ün..fBen  saaptfe  gemeen^ 

U)6  in  February ,  Maart  Of  April,   OlbC  fU 

toaflbetec/  ge5napt  in 't  afgaan  ban  öe 
3l^aan/  m  tegenöecl  ban  anbere  ficupben 
bic  licbec  toaffcn/aï^  fp  in  't  toenemen  ban 
be  Jï^aan  ge5aapb  3ün.  (©m  Oet  5aab  te 
toinncn/  ileelit  men  be  toojteien  in  be^cn? 
te  of  ©oo^iaac  in  be  3ilacöe  /  en  alö  ban 
öjengen  fp  Ijaar  DIocmen  in  be  .ïBaanb  j»- 
nius  boo?t  /  en  Oet  3aab  too?b  in  Auguftu» 
bolftomen  r(jp. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk, 

Ajuyn  iö  fcberp  ban  fmaab  /  fterfi  ban 
reub/toarm  en  b?oog  ban  aart/  boclj  min^ 
^it  als?  be  l.ooti  /  maaöt  be  grobe  en  taape 
bocljtigbeben  bun  /  en  Doetfe  fcljepben : 
ï©aarom  be  Ajuyn  fcOabeUifiiöboojbe 
mcnrcljen  /  W  fieet  en  baajlia  ban  natuut 
ld  /  en  galacDtig  bloeb  tn  't  lijf  Ijeefrtmaac 
in  tegenöcel  iöfpgoet  ben  genen/  bie beel 
bilt/  tci^ !  en  ffiimerig  OIoeb  /  of  onfupber^ 
ïjeben  in  \\zx  Etcbaam  bergaöcrt  ï)cbOen. 
Ajuyn  té  feec  nut  en  öef|uaam  om  be 
maanbilcnben  ber  ©zoutocn  /  boo2  houbc 
oo:faf?e  opgeftOiJt  /  te  bcbo;jbcren :  toant  f» 
opent  Ijct  gcenc  berfiopt  icf/  berbjamft 
bet  geene  b:cï?out  iö  /  en  bertocftt  bc 
jBaanbtlonben  boo?  bare  bpfonberen  aart, 
^P  boet  bjatcr  maften  /  en  bermcerbert 
beïufl  tot  Dpdapen.  Aiuyn  raubj  gegeten/ 
geeft  toepnig  ^-^  raubj  bOJbfel/  en  ontlïeefet 
bet  bïoeb:  maarae[Joobt3i)nï3e/  bedien 
baat  fcberpigbepb/  cn  geef-  toat  mcec 
en  beter  boctsfel. 

Rapen. 

Rapen  toafT^n  gaarne  in  mibbelDarege^ 
oeffenbc  en  licbte  tïarbe  /  ofte  \\\  een  sanö^ 
acbttge  gronb  /  en  moeten  niet  fecr  blcbt 
ftaan.jBen  3aaptfc  inFebru2ry,al!$  men  öic 
b2ceg  toii  ïjebDen  /  anberfintic?  in  April  cn 
May.  dommige/  ecrfc  Rapen  5aapen/toe^ 
%  5  ^^"^ 


6  De  Verftandige 

ftcn  l)ct  jaflö  en  naclit  in  fap  ban  Donder- 
baard ,  cnüccmccncn  /  tiat  fp  aïö  ban  ban 
0ccn  ongcöiertc  /  of octeJo?mtc  bcfcOaötgt 
f uHcn  toojüctt.  <©m  öc  Rapen  fccc  ocoot  en 
fcDocn  te  BcbOen/fal  menfe  foo  üaaS  alief  fp 
een  toingcc  titft  5ijn  /  op  rijen  betplanten  / 
cntje  Dan  met  ^arbe  beft&en  /  enöe  fecc  bjeï 
tceben :  toant  be  toaj^bom  bte  in  be  blabc* 
lenen  fcDeuten  bcranberrfoubeljebben/  fal 
in  be  Rapen  fcBteten  /  enbe  W  öcoot  maa^ 

Ml^p  bJO^ben  in  November  lipt  bC  %at' 

be  opacnomen/  om  beceïicele  3©intetboo? 
cceb  te  öouben.  Om  aoeb  jaab  te  bJinnen/ 
moeten  be  Rapen  op  be  fclbe  plaatfc/toaat 
op  ip  öe3;aapb5ün/niet  bUjbenflaanimaat 
in  't  33003}aac  bccpinm  5ün  /  aio"  ban  De- 
öinnen  fp  in  April  te  blocpen  /  en  getsaab 
b3o?b  in  junius  rijp» 

Aart  3  kracht?  en  gebruyk. 

Rapen  5tjn  toarm  /  tipna  in  ben  ttoeeben 
rjraab  /en  bocljt ig  in  ben  eevften:  fp  3tjn  üe^ 
Quanm  cm  ben  Urijn  tebcrtoehfeen/maat 
boojnamentUift  be  fonce  ïtaap-fp^upten 
met  ïDeere-fcp  /  öefeoolit  on  gegeten  /  Xiiii^ 
ben  af  't  <j]52abeel  /  5ant  cf  fleen.  (Ooft  jijn- 
fe  goeb  boo?  be  gene  bic  aan  be  bccbenbaag= 
fc§c  hoo2t.sf/ofte  aan5toaarmoebigc  fiefiten 
gaan  /  cfee  een  Qnabc  bo?{l  DeDben.  Rapen 
rauto  gegeten  /  maafien  toinben  en  op- 
blaflnge  in  be  Dupli  /  toaat  upt  öet  fp?eeft^ 
b3öo2bont|laaniiS:  .!ïSet  Rapen  i^S'tgoeb 
riifen  /  biant  fp  5iin  b?oeg  boojbe  poo?t. 
<ï5e500ben  of  gelJ?aben/  brengen  foo  beel 
toinben  niet  bp  /  en  geben  't  Ücijaam  rebe? 
ïtjii  en  matelijïi  goeb  boeöfel. 


Suyker  wortelen. 
SlBen  ^mpt  be  Suykerwortelen  in  Maart, 

Ofte  men  piantfe  ban  fp?«t»ten  bic  im  be 
Floppen  bDo?.tfp^upten  /  ofte  menfleek  be 
ïjïepnftc  en  bunfte  bjojteïen  bjebec  in  be 
5(lacbc/  en  htfm  toerben  üetnaaaeiaac 
gtoot  en  öci5uaam  om  te  ecten.  <Bm  bet 
5aab  te  b3innen  /  moeten  befc  toonelfiensJ 
niet  bei-pïant  too?bcn  /  cübe  aloban  bjcn-- 


Hovenier. 

gen  fp  baat  bloemen  «i  jaab  /  fn  b« 
iBaanb  juiius  en  Auguftus  boo?t. 

Aart}  kracht  >  en  gebruyk. 

^e  Wortelen  jijn  mateljjö  tt.^rm  m 
bocöt  ban  aact:  fp  fiebben  ooft  ecnige 
toinïiacïjtigijepb  ;  toaacom  fp  belufttot 
bpflapen  becbielifeen/enbe  toccben  baatom 
ban  be  goebe  ©ioutoen  /  ben  iBansf  tih^ 
toil0boo?gefct:  ^aar-en-boben  bnjben  fp 
be  Urijn; bertoehben  beu  appctijb/en  flop^ 
pen  be  buph-loop.  ï^et  5ijn  foeté/  lie^jjbe  / 
en  toel-boeïienbe  too?telen  /  b302bcn  baafl 
mucbJ  en  mal-eiineenig  natgeftooft/  cf 
gefmoojtin^oter. 

Peper-wortel, 

Peper-wortel  gtoept  gaame  op  bccBtc 
plaatfcn  ban  be  j|oben  i  men  teeftfe  boo?t 
ban  (lub]cfien5$/ofcebibïie  fcböbcn  b^nbefe 

toOJtelen  /  in  November  ,  December ,  Ja- 
nuarius ,  Februarius ,  ofte  OOft  tn  Maart ,  in 

be^acbegciteftcn.tDebloemen/en  bet  5aaö 
bomt  foo  felbcn  te  boo?fcbijn  /  bat  fcmmigc 
gefcbieben  öebben/  bat  bit  getoasf  geen 
5aab  en  b^aagt. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk» 

tïF>efe  Wortel  i.<j  toacm  en  b?oog  /  öeei 
biep  in  ben  ttoeeben  granb :  Ijn  maabt  aps 
petiit  /  becb?i)ft  ben  fcbeuïDupb/bjijftöct 
grabeel  bracbtelijb  af/  en  opent  öet  gingc^ 
toanb/  ^ebec/  5^ieten/  enUöilb/  ban 
boube  en  fiijmacbtige  bocBtigbeben  ber* 
flopt  5ijnbe.  Peper-wortel  toecb  beel  /  m 
bjel  gebnipbt  boo?  een  ^auffe  tot  J^ifcD  / 
enanbetebocDtigefpijfen. 

Alant- wortel. 

^it  bjel  geatfit  /  en  boel  bebent  brupb  / 

to02b  felben  ban  5aabbei:menigbulbigt/ 

maar  too>b  geplant  ban  be  frfjeutbcnjg/ban 

be  Wortel  afgetrobben  /  ofte  ban  liMt 

i  fcbüben  /  op  lonnneracbtige  plaatfen  /  in 

I  toclaeboutobe/  engemefleaarbe/bieniet 

ifeerbocöteniiEf.TDftgefcBiebinbetbeginfel 

!  ban  Februarius,  en  fp  moeten  ^^U  ofte  ttoee 

boeten 


bowétt  ban  malfiantia'cn  gefet  5fi!t.  "^efc 
too?tclcn  b)o?öen  in  tien  Herfftoftein  April 
opgcöcaUcn/  enöetoaact. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

Aiant-wortei  t&  Ucrtoacmcntic  en  l3j?r^ 
t?oogcnlïe  Uan  aart/tot  tnUcntici-tiün  rjcaat 
lïoo?namentlp  aljS  fp  gcDjooöt  tsf:  ^p 


over  de  Maand  February. 


tö  ïjccl  goctr  U002  €nf5öo?fliöï)cpti  /  bcc- 
tijijft  Denöocft/  lofl  ffupimn  /  en  bcificrfet 
öeiTSaiig/  bjcefer  totnïïcn/  en  fupbmbe 
.ï^  eren  en  ^lafe.  ©anöefcïDojtel  maaBt 

men  Confituren,  Conferven ,  511lant-ltJÜn/ 

en  %Ut  I  om  geUoegliift  tegen  öe  boo?- 
berïjaalDe  gcïj^'chen  geO^uplu  te  lionnen 
toecöen. 


De  Verftandige  Hovenier  ,  fijn  oeffening  in 
FEBRUARIUS. 


II^Men^^aantfteafnrlje  ©crjlai)titge  en ' 
naacittge  3[|obeniec  fUn  l^of  op  te  cupmcn  j 
Mptroepenticalleötttcïen/  öoojnenentieon' ; 
ftcuPö  /  alö  ooftaftppcl^  en  gcoeben  ma-  [ 
feetinc/  om  öa^ir  öoo:  't  toatec  af  te  (epüen/ ; 
bat  l)et  ^arïJi'ijfi  opD?ooge/eabe  üequaam  | 
toecïje  om  Xi  5aapcn  en  planten.  <i^aac  na  \ 
omgcaaften  mett  fjpjöcböcnsS/om  Radijs,  j 

Tuynkers  ,  PeterceJie,  Ajuyn  j Rapen  ,  en; 

Latouv-,m't  lant|te  ban  ti^^fc  .^'Dianti  re  5aa'  | 
l'en.  ^P  maaïu  ecniae  ^ctitsenö  ban  goe^- ' 
be  b- tte  aaröc  /  om  <0oft  en  5frupNltcmen 
baar  tn  te  3aapen  /  alöbaar  5iin  fitten  en  | 

i^crn^n  bW  Appelen  ,  Peeren  ,  Quecn  ,j 
Krieken  ,  Kerilèn  ,  Pruymen ,  Noten  ,  Ca-i 
ftanien  er?  Amandelen  :  ^uU?s?  gcfcljtet  tn 

to.irmc  ^"an'i'cn/  maar  tnöefeaeltifilcn 
moet  tnen  tiaat  metjetoacjjten  tot  iw  l)et  üc- 
gtn  ban  April.  fSnbcrefcttenöc  pitten  tn 
tje  Herfütnuottcit/  ingoeöcaufcc/enDjinv 
gentJteticst  Winters  in  tic  Ucitrcr-5  om  upt  te 
fP2Hp.?cn/at  in  öe  Lente  öfrtnt  menfe  tn  öen 
^!>f.  ïï>c  jittten  «^!g?ffï)ooten/  en  een  iaar 
oiib  geto02ben  5ün?7e/moct  menfe  fupbcrcn 
Êö  ftefnoepen/  oohfomlibsfbegiereninöe 
^omer/maar  te.Ten  tte  bjtnter  macï)  ?nenfe 
op  ''Cmen/  en  \x{  b*»  ^'<interr  en  oEnrcrn 
berfetten  en  ber^^lanten.  <i^?  i^^rjtantiïgen 
ï^'^rbcnier  neemt  roft  in  acln  ïïe  «zsoorhei» 
fnfiin  B'^^cmrraart  /  en  Bc*  er  of  ï^aav  neen 
r'!P"e-nffti'»i  fn  re  btnben5ijn  /  nm  trefelbe 
beQuaamelij&upt  te  roepen/  en  tjjüefia  mn 


bc^oomen  ban  \)txfi>M  enantiere  rnpgte 
re  fupbccen.  ï^p  bcrplant  ooft  jouge  Boo^ 
men  en  too?tel-fp?upren  /  aïgs  ban  bjucbt? 

Dare  Appel-boomen ,  Pruym-  en  Krieke- 
bomen  ,  Moer-beficn ,  Nooten  •>  Cornodi- 

en,  Vygeboomenenanberen:  oolifeanfj? 
be  tafclien  en  fpjnpten  /  W  geen  tooztelt^ 
bcliben  in  öe  aarbe  /  inleggen :  cf  men 
Icpbfe  Ö002  een  manïjeïii'a  met  aarbe  / 
baar  in  fp  fpjupten  en  b)O2tel0  ftri^aen  / 
baar  na  han  menfe  berfetten  /  alö  f?  b  ae  of 
bier  blaren  outi5ijn.  3^p  bcrpïant  mebc 
JBiingaaröen  /  ala^fp  b?ie  iaar  onb^ün/ 
maar  W  maar  een  <giaar  ouii  5ijn  /  bic 
jijn  nog  te  teerom  re  berplanten/  ten  to.irc 
hm  /  batfein  iiojlien  ofte  poeren  bctoanelb 
toaren/  om  foo  tebcrretten.  3^p  pïsnt  l^ep^ 
ïiiiioen  en  l^agen/  en  bcfnó:pt  be  3[©mt- 
gan-ben  omtrent  bet  niculüe  ftgt  /  inbien 
^e  fne^jubj  en  bc  grootc  boube  bem  niet 
binberlijfi  $Ö»» 

Van  het  planten?  en  vcrfetten  der 
Beo  men. 

(^ot  boojiteeling  ber  zoomen  toüjb 
berepfcïjt  een  öefonbere  toeibcrepbe  inlaatfe 
ban  goeïte  ^arb^V^te  Vnv  l  gefpit/gefupbert 
enbe  gcmtfi  10.  <g!n  bcfe  plajir  men  pitten 
'  ban  b:ucïj:öare  ODoft-Doomen  /  ala  Doben 
gcmelb  tö^ban  öefe  wijten  nroepen  fomtnb^i 
jonge  jöoomen  /  bie  fcboon/  cnrecbtcp 

toatTcn 


^  De  Verflandige  Hovenier , 

toatTcn /  aï0 cffc  ccaviffiit toarcn/  en ïj?cn?  fee'uclTcn  aan  /  om  foo  fn  betmceriÊn  /  ïje 
gen oo&Vinifljtcnl3oo2t/i3tcgocti]tian  geur/  j  ftoiiDe  ban  öc  otont  tebctbcrtrcn/ditieaU 
rcuR/ en fmami3iWï3oc!)tiie  ban  öc  griffie  <  foo  öe25oom  lieciöec  teniahcn.  <©aacna 
öomcn/  5i)n  altijö  fcljoontrcc  cnocooterJ 
<ï^e  Doonien/lJicmenVian  to02tcl-fp?uptcn/ 1 
ofte  alleen  Unn  öe  innoelooten/aljs  ban 
21allJcr:cn  /  en  fommtge  anDctc  ^doomeiTj 
aanniiccftt/  pïant  men  ho2tb?tieaarUe/i 
afgefneöen  5i)ntie/  een  ljal\3c  boet  ban  een/ 
tï\  men  laat  een  paö  'oaac  tulTcDen  blijben  / 1 
om  Danrtn  te  gnan  /  cm  öe  iongc  planten 
te  Deaieten/  te  fjaUenen/  enöe  te  tcf eöen. 
^ntïienfe  ntet  xctlj:  oplnafTen/  fleeöt  tiaac ! 
een  tioïije  Op/  en  ïeinfc/  en  ülntfe  öaacj 
aan/  en  Oefnoeptfc /  tiocTjlö'tbetectiatfei 
ttoee  of  Djie  jaac  oiili  5ijn  eer  menfc  Dc;  i 
frtoent  /  enUe  tan  berooft  menfe  alleen  ban 
öe  top-CMntJcn  /  en  tte  onöerfle  taMien  i ; 
maar  Dobcn  laat  men  öjteoftc  bicctalificn 
totöeCtcoonbïijben.  | 

(ÖUitrent  Ijct  btrfctten  tree  fBoomen 
moet  in  acDt  genomen  too:tien  öat  iongc 
53oom.en/  €nten/  en  ^pnipten/  tn  trc  | 
Lente ,  ofte  ©002tijï3  löïilen  Herpïant  5ijn  / ! 
maar  ticouöe  Zoomen  in  öeHerfft,  al^fn  - 

October ,  November ,  CU  December,  ^n  't 

Unafl'enUanïïe  jl^aan/  in 't  cerfïe  auartier/ 
15$  fjet  aoeö  om  23cümen  te  planten  /  en  te 
Uerpïanten ;  maar  \yan  öc  ar Intten  tot  öe ; 
ncfjtienöc  tJag  öer  s^ieiitoe  fïïaan  niet. ; 
jBanr  tie  ©oomen/  öie  men  natiën  af D-i 
ticnöcn  öag  /  in  'tD2cf?cn  /  of  in  't  afnemen 
ban  öe  iBaan  plant/gebcn  beele  b^ucfjten/ 
en  't  meefte  pzofijt  /  entje  Ijce  natier  aan  't , 
f  nnt^eban  tie  5IBaan  /  Hoc  De  23oom  ecrtier 
ijlom/  ^n  ©n!cf)tenïï?aagt.  C^mnube^ 
tïuameljjö  zoomen  te berfe"ttcivmoet  men 
l30o?-eerfl  een  fuipl  graüen  /  en  Doe  grooter ; 
men  öefclbemaaïit  /  Doe  grooter  te  23oom : 
fijn  i3D02teïen  uptb^enö  /  en  Doe  boebiger  en  | 
UjucDtbaarber  Dp  toojïï :  fommigemafe?n 


moet  meti  De  55oom  /  bie  men  bcrfctteti 
toil/  tepbenen/  op  bat  bie  5i3De  /  bie  na 
't  Zuyden  gejlaan  D^^ft  /  toeberom  na 
't  Zuyden  gefet  toerbe.  %{0  men  nu  tie 
55oom  berplanten  toiï/moet  men  be  toojtel 
niet  te  lange  upt  be  3iarbc  laten  /  op  bai  fp 
Daar  üogttgDepb  te  beter  mogen  beDouben/ 
ban  fiillen  fp  in 't  berplanten  bieö  te  eerbec 
bat  firi)gen/enïB03teli5'  fcDicten.  jï>en  moet 
ooft  in  't  planten  be  too?telsban  be  2300? 
men  baelDabenenen  fupberen/tic  gefeneujSs 
be  en  gebjofeen  too?tel^  affnijben/cn  Ue  ge? 
ne/Me  al  te  lang  ^ijn/  af  ftappen/  aljS  mebe 
fn  't  planten  befeibe  toel  uptb^epben:  toant 
fp  fiillen  biejg  te  eerber  en  beter  be  bocDtig^ 
\ji^\i  ber  5Carbe  aan  Daar  treljhen  enbe 
b2UfDtbaarber  tocrben.  (Dol?  moet  men 
alle  bc  taïiUen  afDcubJcn/bcDalben  tik  men 
tot  be  l^voon  beDouben  b3il  /  ban  be  toel? 
licn  vet$  aan  be  flam  to3o?b  obergelaten. 
gn  't  planten  fal  men  be  too^telnfetalte 
biep  fetten  /  nocD  006  be  felbe  bloot  laten 
leggen,  ^e  ^arbe  en  moet  niet  al  te  D005 
na  te  f!am  opgcDoogt  5ijn  /  maar  laten  be 
(tam  lieber  met  ccnliupl/grippelofDollig* 
Depb  /  om  't  toatcr  baar  in  te  bergaberen/ 
alö  Det  regent  /  of  aljS  men  f n  b20oge ^0=» 
mer0  be  -2?oom  begiet  en  bebocDtigt.  i^ot 
bien  epnbc  fctmcn  in  be  Inipl  een  taftïjebojS 
of  ttoee  /  een  armbift  sijnbe/  bie  met  Dct 
een  epnbe  be  to02telen  berepfet  /  en  met  Dct 
anber  een  toepntg  boben  upt  be  gronö 
(leeïït  /  op  bat  in  Dct  begieten  be  bocDtig* 
Depb  bequamelp  tot  bctoojtelbjcrbeaf^s 
gelepb.  liBaar  W  3©intertpen  macD  men 
beaarbetoel  tegen  befiam  opbjaart^bcc^ 
Doogcn  /  op  bat  bc  tooatel  niet  en  berb2{efe/ 
of  bat  men  be  bJ0?tel  opDoope/met  mosS  of 


bc  Ruplttoee.ft>aanben  te  boeren /eer  bat  I  anbere  rupgte.  fgin  lik  plaatfe  baar  een 
fp  tje  ^oom  f n  be  Herfft  baar  in  fetten  /  op  föooin  gctlaan  Dccft  /  en  ban  felfjs?  berb02C 


bat  Det  omïeggcnbe  aariJriift  bco2be  ^on 
tn  itegen  boo2toeeïit  ^iinbe  /  bcj^namcr 
boebfel  aan  be  ta^2tclen  beo"  ^oomö  fotibe 


iö  en  uptgegaan  /  baar  en  moet  men  geen 
anbere  25oom  fetten  of  planten/  toant  fp 
fullen  alle  «ptgaan  /  ten  toare  bat  men  bc 


mebc-bccïcn :  ai^ibcce  ^cM\  in  befelbc  taïi- '  oubc  aarbe  uptgcoebeen  toeg  lietb?engen/ 

en 


over  de  Maand  Februarlus. 


&i  Uc  plaatfc  met  nf  eutoc  beeft  öc  aacöe  toc^ 
ij«  Uct  ijuüci^  ï^aau  een  1f  ppci-üocm  ge^  1 
ftam  ïjeeftmoct  tocDci-om  ecu  ^ccc-boom 
gefct  lwo?Den/  Cf  een  antjec  foc?t/  alfoo  \ 
peüct  fbo?t  Uan  25oomenfïincpgenen  Dc^  i 
fontiec  uoeDfcl  treftt/  enïie  Daacom  ïjoo? 
UccanöecirtöeDctecgcoept.  ©ojöccömoci ' 
«n  De  25oomen  op  Ijaac  ücljoo^lüftc  toijöte  | 
ban  Den  anöeccngcfcttoojöcri/  opöatfiïi 
Daac  taïilicn  fionncn  uptfp,'e»Jöen  /  enDe  De 
een  UanDenanöci;  ntctbecD^iiïirentoecDcn. 
3^tei:om  meet  De  Lindc-boomen ,  en  an^ 
öece  ocoote  ^oomenDetfigof  bijf  enDec-- 
Itg  bcseten  ban  malïianöecen  tïaan.  Appei- 
of  Peerc-boomen  fetmenttofmtg  of  bijf-en- 
tbJinttg  bo^t  ban  een/  en  Dat  in  lucDte  aaiv» 
De^maac  tnDten  öet  f  toace  en  feec  b^ucljtöa- 
re  gconDen5nn/  bccepfcïjenfptoelbeci-tig 
boeten  fpatie/gcUjfe  al^  blüfttin  De  ^oom- 

naarDen  /  fll  Rijnland  ontrent  Leyden  en 
Woerden,  aljSf  OOh  tn  De  Puraier ,  DaacDe 

CconDen  feec  b^nicljrliaaï:  en  jteaac  5iin» 
Pruym-boomen  cn  Dte  (leen  pitten  öeDDen 
beenien  boet.  KerfTc-boomcn  böftien  of 
fefïien  boet.  Krieken ,  Hafclaar  m  Queen 

acgt  boeten. 

Appel-boom. 

"^t  Appel-boom ,  boienö  foo?tc  beel' 
DerbanDe  i^ ;  groept  bjcl  in  alle  aarDe  /  een 
fonDerling  ingoeDeenbettegronDen/  Die 
ban  natuur  toat  bocf)tacbtig5ön:  toant 
mager  en  Do?  IJlarbrnö  brengt  boo?t 
too?mfleeIttgc  en  licöt  af  ballcnDe  Spelen, 
Hp  bjafl  ooft  beterinbocDteentamelpfee 
feouDe  ïucfjt/  alö  in  feer  öeete  SanDeov  ^^ 
U)o?D  aangf  bJonneoDoo?  't  5aaijen  ban  pit* 
ten  eu  iJloïibnpfcn  ( gelpt  top  btcr  Ooben 
ban  Dce  planten  Der  25oomen  berfjaalt  ïjeb? 
ben)  alsf  meDe  banfp?upten/  Diebp  De 
tooneluptloopcn/  Detoeifee  men  opöaar 
beboo^liiltf?  tijD  pïam  /  bcrfet/  en  ent/  of 

oculeert,  jBcnent  Appelen  opPruym-boo- 
lïienjPcere-boomen  Qiiceboomcn5enmeer 

anDcreni  maar  mee(t/  en'ttoeUtooftöet 
bcfle  i0  /  op  fiin  epgen  foojt :  (ommtg?  en* 


9 

tenfealssjtoarte  Moer-befie-boomen  >  om 
feer  fcöoone  rooDe  appelen  te  beDüein  oEeti 
fcöoone  Appel-boom  berciff l)t  /  Dat  tun 
(lam  6  ofte  8  boet  bobcn  De  3[arDc  uptdc^ 
Ben/  Defirooninbeeltahöen/  enDetaft? 
hm  in  beel  b^ucbtbareiootenuptgeOjepD 
3p.TDe  Appcl-boomenbloetienmeejl  alleen 
in  't  laat(te  ban  April,  ofte  in  'tboojile  b^ 
May ,  en  Deb?uci)ten  te  toeten  De  bioege  / 
of^mer-appeleiitoojtfenriiptnAugufiusj 
Dctoelfieal^üangclcfat  moeten  tocröen/ 
toannecrliaarfmaaïi/  ftoleur/  rcuh/  en 
De  3toartïgbcpD  Der  pitten  DerijpigUepD 
aantoüHi  DeaaDimerappelen/  ofteDege^ï 
ne  Die  men  in  De  5©inter  betoaren  toil/ 
to02Dcn  iïi  't  laattle  ban  September ,  tot 
Ijalf  oaoberberfamelt/  enmetDeöanb 
afgepluftt,  tDsfe  ^oom  ié  Dthtoil^  on^ 
Dcitoo?pen/  DatpinbJucljrcn/  eer  Dat  fp 
bolftomen  rijp  3öu/  Itcbtclijïi  af  ballen; 
om  Dit  te  becbeteren  /  fal  men  De  grootde 
too?tclen  ontWooten  /  De  fclbe  opfpoutoen  / 
ea  een  (leen  Daar  tufifcBcn  leggen. 

Aart  >  kracht  j  en  gebruyk. 

I     Appelen  5ijn  iw  't  gemeen  licut  en  bocTv 

!  tig  ban  natuur/  Docb  met  DitonDcrfciiepD/ 

i  Dat  De  Soete  AppeJen  miïiDer  fiout  cn  boefje 

!  tig5Öti  /  nl.ö  De  fuuren :  ^e  toiange  ofte 

t'famentrchïienöe  ^pj^lcn/gcU)^  Daar  3ija 

De  toilDc  en  onrüpe  /  lijn  bed  ftouDer  ban 

aartil0  De  boo?gaanDe.  *De  alDerDetïe5ijn 

De  foete  cn  toelrielienDe  /  Dcfe  gebcn  ïjet 

licDaam  rcDcïöö  boetfel  /  bcrflcrhen  Ijct 

Öerte  /  openen  De  öo?(l  /  (lillen  De  boe(t  /  en 

3iin  in  3toaarmoeD!gc  iicöten  5cer  Dien(lig. 

^e  Suurc  A  ppeien  bcrflaau  De  Do?(t/en  Dtc* 

ncn  tot  berfioeltnge  inftoojtfcn/  cnince» 

öeete  maag.  «ï^e  Appelen  fian  men  ge,- 

ÜJUpïien  al0  Medicamenteus  bOeDfcl  /  CnDe 

geb?aDen/ofte  anDcriS  bcrepD/3ijnfe  een  fpij^ 
fe  booj  ficfte  cn  ïiranfielupDcn.  j^.an  Ap- 
pelen maaln  men  Cidre  of^C  Appel-drauk> 

en  ban  De  to^mge  en  fuurc  ©criupj^, 

Peerc-boom. 

(©elijfi  men  mcntgerlep  foon  batt  Ap- 
pelen biuD/  alfoo  3nn  tiaar  ooft  beeiDei;* 
€  öanDe 


10 

ÖanöC  Pcere-boomen ,  tse  tóCÜtS  allC  l\pt 

öc  fmaaö  m  aetwantc  gcf^nt  toojtscn :  m 

lïaa!:5i)n  Smker-peeren,  Mufcadel-peercn, 
Ber2emotten(t!ieinItalien,eccn;U);tTurk- 

kyen  gcbjacöt  3ön,Ên  ötc  n.iam  /  fcpt  men 

ÖCtCPtiCnt  m  't  Turks  fcO  ÜCCl  aljJ  Heere- 
peeren, of  Heer  der  Peeren,  Peeren  de  Bou 
Chreftien,  Riet-peeren,  Gouts-pecr£n,Key- 

fcrinnen ,  cti  antJöce  onMlUjlte.  mic  öefe  | 

foo?tm  too:tien  öcöcelt  in  biocge/  fpaïjc/  en  | 

3©tntec-pccïlcn.  ï2^e  Peere-boom  ücgccct 

öe  (clbc  (öc^cntngcin't  5aapen/planren/cn  | 

oiiöecljoutien/  a\^  ban  öcn  Appel-boom  i 

öefcpö  (£f»  ï^p  toail  nocljtansf  lanofamcc 

op  aljS  tjc  Appel-boom ,  m  om  't  biecöc  of 

Dijfie  jaac  /  moet  men  Ijem  De  i©o?teï  ont^ 

bloten  /  enfiipü^ren/  en  met  goetie^actie  en 

jfeijStoetjecóm  Ocöcfthcn  /  Daai'öoo?  Oe? 

Iiomt  ïjiï  fiJiï  tï'-'ï  <^o  bocöfcl.  €)p  Djoofje  en 

magere  öuonli  /  groept  nocfj  en  öloept  D? 

niet  mei  /  en  öjaagt  magere  Ujucfjten.  %{$ 

tje  peeren  te  jlecnaclrig  'oallen/foo  fal  men 

t!eVö02telontïïemien/en  alïetie  fteentieo?  im 

öe  ültirïie  famclcn/en  in  tie  jtam  naafl  öp  De 

a©02tel  een  gat  üooren/  en  een  313ig  üan 

55oeïien-  ofte  (iEphen-ftont  Daar  in  na^m  / 

of  men  beljocfniflt  De  too?tel  metD?oe|Tem 

bangoeDeouDeïDijii. 

Aart,  Icracht,  engebruyk. 

"^t  Peeren  5j)n  alïegaDer  ban  ïjü^c  en 
Djoofjen  aart/  nücDrans? feer berrtljepDen 
na  De  ijerfcïjeuiScmïtepD  Uanïjaar  ftoffc  en 
fmaaïi:  a©autmenl3inD'erteiIDe/  tam^ 
me  /  foete  /  fuim  i  en  ixnanae,  g^etóiiDe/ 
fuure/  eniüjange  Peeren ,  toerDjoogen  en 
(toppen  mee|l/cn  5i)n  f  ;er  ffamen-treïiRen^ 
tie.  <©e  foete  Peeren  5ijn  foo  t'famen-treft^ 
feenD>  /  (!op)?enDe  /  en  UerDjooaenDe  /  nocfj 
o:öfoo  UerïioeIcnDe  niet.  ^p  gebenin't 
gemeen  meer  en  oberbïoeDtifrer  b^eDfel/aïs? 
be  Appelen.  "ï^t  geene  Die't  Coliih  ofte 
^iabeelonDerOcbig  5nn/moeren  ïiaar  ban 


De  Verftandige  Hovenier , 

OouD  boo?  fcfter  Datfe  in 't  öeginfelban  De 
maalti)D  gegeten  /  Den  Inipli  jloppen  /  cm 
fnllicJ  te  üelcttcn  /  ftobenfe  fommigc  met 
Córenten ,  maar  in'tlaatfïe  maftenfe  [jem 
lojs  /  en  fïupten  De  ftrop  ban  De  jl^aag. 

Kerfle-boom. 


^e  KerfTe-boomöeeftberfcDepDemeDc- 

fOOJten/  alÖ  Morellen,  fvvarte  Krieken, 
witte  of  Spaanfche  Kars ,  Kars  van  der  Nat, 
vroege  en  late  Volger  Kars  j  Scheur-kars  > 
kleyne  Mey-kars,dubbelde  Mey-kars,Tros- 
kars ,  3  Of  4  aan  een  fleen  /  Kars  met  dub- 
belde Bloemen  ,  wei-dragende  Kars  ,  &c, 

^n  fiouDe  enbocBte  pïaatfen  aarDen  fu  toel/ 
maar  in  feer  Ijeete  BlanDen  niet»  ^p  öe^ 
ïjoeben  feer  toepnig  ceffeninge;  ja  bec^ 
gaan  ïj-iaft  alssfe  alle  iaar  gemeft  bJO?Den; 
IDaar  infleDe  ban  lïiiö  fal  men  öaar  tap 
Iten^Ef  en  oberbloeDige  botten/  ftlepn  gefeapt 
5ijnDe  /  aan  De  a©o?tel  leggen-  ^e  KariTca 
too^Den  aangeteelt  ban#ittenen3Bo?tel- 
fp^uiten/en  bJojDenfeer  bequaam  op  öaac 
eigen  fooniiï  Maart  af-gefogen/  uitgeno^ 
men  De  Sdicur-kars,  Die  Óeöoeft  men  niet 
te  fnigen  of  te  enten.  ïDe  Karflè-boomen 
bïcejicn  mecftin  Apni ,  maar  in  't  leberrn 
ban  De  bnicOten  b)o:Dcn  fommige  bjoeger/ 
fom  mi;:5e  later  rüp.  3ïllö  De  i.nge  Zoomen 
bioesi!  üloepcn  /  moet  menfe  Dat eerffefaac 
ban  Haar  bloemen  bcroobcn  /  to^int  fp  bep 
I  blocpen  f^aar  anDcr^f  /  en  gaan  mi  Detoöl 
fp  noclj  te  teer  5i)nomeenigeb?ucljtentc 
bocDen. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

<T^e  Karflen  5i)n  f?üuD  en  bocfirigban  ntV 
tuuren/  liclu  om  te  bcrtecren/  berftcclenDe 
De  iDiag  en  1f  eber  /  berflaan  De  D02tt  /  en 
bertoeftTïcn  De  appetijt,  ^fef«u^*ïl:)^fg  cf 
tonnaclihg  ban  fmnali  S'S'^^l  ^ünboo^De 
bellen  geacHf»  ï^aulu  generen  ^iinfe  goeö 
booj  Iieere  iBenfcTif  n/  en  \a  liee^'  tijDen  Dcö 


Peeren  te  eeten  luaCêiten ;  toant  fp  IwuD  en  \  <^aarö  /  maar  fc baDeliifi  b?^?.  f  u?!e  ffoutig 


toinDfgbiocD  maften/  en  De^teenDoen 
groepen.  <©e  Peeren  5im  beter  gebjaDen 
ofte  gefoDen/  al^  caiibj  gegetmn 


BTuiDen/  en  Die  toetftcnbofOtbanHSacjê 
^ijn.  ^p  toerDen  beel  gecmfiïr/  ofte  va 
fmife  en  taarten  gcDiuiïit.  j^anU  Morel- 
len 


over  de  Maand  Febniarius. 


maaht* 

Pruym-boomen. 

(©ntlCÏ  tic  Pruym-boomcnDint  tttCtlbC^' 
fcOcptlCfOO2tcn/aï0groote  witte  EycrPruy- 
meiij  dito  blaauvve ,  kleyne  witte  Pruymen, 
dito  blaauvve »  Pruymen  van  Damalcus  ,  ctl 

tticcc  anöccc  foo?tcn.  ^n  fommajc  ï^obcn 

Utnti  men  Pniym-perfen  ,    \3Qim^  UlGCfcO 

icn  Pruym  i>$  /  khlccö  met  een  ötoote 
fcljtUe  /  maat  öc  ftcen  en  ftecnc  /  tjS  öie  üan 
een  Perfik  gcUiït.  ^i*  üeaeeren  een  oocöe 
en  boclKcn  o'contï/  Ucflaantic  untlofTeen 
opene  ^Jfl.Töc.  ^p  iDiUcu  luct  gcmcfl  3i>!V 
toanttiaaïtian  töojöen  fïmDnigtenlDojm 
(leefeCg/  en  ballen  ücötclp  af.  ^!*ÜJo^ 
tien  aansequeeBt  Unn  pttren/  titemenïn 
ire  Herffl  in  Oe  aCactie  (leeftt  /  of  Uan  tpo?- 
tel-fp^upten/  maar  tot  een  55oomopge- 
luafTen  /  moeten  fp  f n  Maart  ucrent  /  ofte 
op  beouame  tijö  geof uleect  tocröen.    ^e 

Pruym-boomen  blOepen  In  April  ,   en  ije 

U^ucDtcn  too3öen  tnöe  ^omec  rijp  /  öocD 
fommiöe  b^ocgec  /  fommige  toatïatec 
3©anneec  ïje  Pruym-boom  treurt  ban  te 
gommen/  öujs  moet  men  ïjem  tneafne? 
men  /  tie  rupse  fcöo^O'cn  furijcren  /  en 
ti?oefifcm  Uan  <DIfe  met  toater  Dermengt  / 
aan  tie  VookcI  gtcfcn  /  of  met  afcö  /  Uoo^' 
iiamentlijft  uan  aïDiinijaactsEf-ranhen  l»* 
mtflen.  s^aUcn  fiin  D?urljrcn  ontijtifg  af/ 
foo  fal  men  een  totg  ban  toilöe  ^eere  üoo? 
men-Do«ttn  öe  opgeïilobenb)o?tel|ieljen. 

Aart ,  kracht  >  en  gebruyk. 

^lle  Pruymen  ^jjn  ftcuf  cn  bocftttg  ban 
natuur,  ^t^  bcnemm  öe  öo^it  /  matigen  öe 
fcjjcrpigftcpö  ban  öe  gal  /  en  sjjnltclltom 
te  bcrtccrcn.  5?vpclitan0  tö  oiöcr  be  |)nipj 
men  een  groote  o»it!:ifc[?cprr  aan  te  mcrffcn: 
biebolrautocn  bsarmg  fop  5ün  /  ale»  bc 

witte  Of  geele  Pruymen  ,    ^i\\\  Dngcfbnt : 

<©c  blaouwc  :^nn  biiHilg/  cn  tocrbcnijnar^ 
om  v\  t!;ticn  banpef^/mrt  rcflKbcrOoljcn; 
be  gcbjocgbe  Pruymen  5i)n  uecl  bCQiia- 


IX 

mer  om  teeeten/  en  öouben  TjetlfcTjaam 

Ontnoten.  3l>an  Pruymen  to02Ö  fpijfeüe;! 
repb  bcpbe  boo?  gefonöen  en  iiehen.  («Jen 
5B:upm-fop|e  iö  een  gemeen  mtbtsel  om 
open  liif  te  maften/  pniCipaliif?  ftls^^e*; 
nu-t)laberen  baar  in  gcüjeeht  Ijebben» 

Pictcrcelie. 
Pietercelie  toO?b  tUbc  IBOCÖ-Tiobctt  batl 

be  5^aant  February  totfolf  Juny  g>^^aapt/ 
fp  bemint  een  bncDtige  gronö/  bjennig 
^on  /  en  bJil  biel  büicoU  ^  befpjocpt  5iin. 
't  ^pjHpt  boo2  be  feö  b3;cÏ5en  niet  upt  bcr 
aacöe/en  aliS  't  toel  op  fcarat  en  üeljoeft  men 
't  i\\  geen  3  of  4  jaar  te  bcr5aa5ïcn.  ODmOet 
snab  b03bcrU)ft  te  boen  fpjuptcn;  moet  men 
nemen  53ab  bat  2  iaar  oub  tö/  en  laten  bet 
een  nacöt  toeften  /  en  jaapen  (jet  in  aavbe/ 
iik  met  afcïj  ban  25oonen-{troo  bermengt 
lef.  Pietercelie  b^aagt  boo2  ïjct  ttoecbe 
iaar  geen  5aab  /  en  ban  bloeptfc  in  juny  en 
in  Det  laatfle  ban  July  ,  of  in  Auguftus 
toojb  Det  5aab  boltiomcn  rijp. 

Aart  >  kracht  j  en  gebruyk. 

Pietercelie  iicf  tóavm  in  be  ttocebe  /  en 
b?oog  in  ben  berben  graab/fp  opent  be  ber=* 
(loptDeben  ban  be  leber/  nieren  /  liifuioe^ 
ber/  en  alle  intoenbige  beelen ;  fpboetbe 
piffe  loffen  /  ben  (leen  en  *t  grabecl  rijfenen 
afgaan.  <ï^e  too?telen  /  foo  tod  al.ö  be  bla^ 
beren/  toojben  bp  berfcljepbe  fpijfenge^ 
bjupftr. 

Kool. 

I^u  ter  tüb  5i)nber  beelberöanbe  geflacfi^ 
ten  ban  Kooien  ober  al  beftent  /  al^  witte- 
en roode-Koolj  open-  en  fluyt-Kool ,  kruys- 

en  bruyne-  Kool.  ^p  bcgeeren  allegaber 
een  tamelöfie  bette  /  toelgemitte  en  omge? 

fpirte grohb.  "^i  roode- Kool,  Savoyen ,  ett 

Kappers  3aapt  men  in  be  eeifle  fllaanben 
ban  't  3©oo?itTi'!r  /  entoojbcnin  iviay ,  en 
Juny  brrff  r.  ^e  33loemkool  5aapt  men  in 
7\pnl  ofte  May  mct  be  ntcutoe  ,W)a,^n  /  en 
opgcfcliotcn  5iinbe  /  moet  menfe  berplan^ 
f  en  in  3\:9dbclaf[jtt(te  anrbe/fn'trtfgaan  ban 
be  5^aan.«©eBuyskooien  fuUcngefetto32* 
C  2,  ben 


X  2  De  Verftandigc  Hovenier , 

ötn  tidöêc  boctm  ctt  ücn  Dalf  ban  malöanöc? ,  5aaïi  en  bloemen  boo?t/ ms^ac  fn  Aiigufius, 

ren.  ^e  Saveyen ,  Kappers  en  Bloem-koo-  j  September  en  October  ÜUift  (p  trC  ïèintec 

len ,  een  tooet  en  een  fjalf  in  't  tocrbaiiti  op  !  oljcc  tiiuirentie.    M>P  feonu  öcn  fcbenftcn 
öefe  f  ijjuce  of  maniere.  !  taa  /  na  öat  (p  ae5aapt  tïJ  /  Uoojt/  met 

tjjicfianttce  tJlaöcröensf ;  maat  en  moet 

wtetöetumtsijn. 

Aartj  kracht?  en  gebruyk» 

Spcnagie  f  js  ftout  en  bof  Dt  üan  aart  /  tot 
D?  na  fn  tien  ttoeeï^en  graati  /  en  tuo?tJ  ö^* 
reeficnt  ontsec  öe  lï^oc^-ïiriipöcn  /  tf e  toa;» 
teracUtig  ban  ftojfe  5nn :  fp  finfet  öaa|l 
netiettoaart^  /  maaftt  öcn  bupH  toeefe  /  en 
üeciueecöert  öe  melb  in  öer  tJ20iitöen  bop 
(len.  gn  öct  eeten  isf  öe  Spenagic  lieffeïtj^ 
fter  aïjS  öe  Beete ,  maar  özenot  meöe  toep;* 
nigboeöfelbp/  entoiltoelmet<ï3emDer/ 
©epec/  é^outof  iet.ö  Uiergelpisf  ijerD^ 
tettsün. 


S^aar  Det  planten  ittoct  mcnfe/  toamicer 
f)et  ö?ooö  toeeri-es/  fjegieten/  en  bochtig 
maften  /  en  op  pöcr  plante  ban  öe  Bloem- 
kool eenTsooIOlaö  öe.sföaag.ïJboo^öe  fiit^ 
te  ban  öe  ^on  leggen  /  en  M  abonöief  toe- 
öer  af-nemen.  t©e  Kool  moet  men  ban 
fiineetfïe  ülaöeren  Oerooben  /  en  öe  anaöe 
ölaöeren  aföoen/  ooft  öeaaröeöilitoilö  te^ 
gen  öeflronïtopDoogen/  opöatöeKool 
öejS  te  beter  groegcn  mag. 

Aart  3  kracht ,  en  gebruyk. 

^eKóoi  toerö  ban  fommigeboo?  fiouö 
tn  bochtig  gefjoiiöen  /  ban  anöere  b09j 
tonrm/om  öat  men  in  ö^t  fap  eenfge  falpe- 
teraclKige  epgenfcljap  bcbiHö.  K00I  tö  een 
Medicijn  in  öe  maag/  en  een  Doaorfn 
in\p^  I  toaarom  öe  ouöc  Romcyucn ,  aljs? 
Cato  en  aiTöere  betupgen  /  geen  anöere 
^rupöen  tegen  Ijaar  fieftten  en  Qualm  ge^- 
b2upïiten/  ban  öe  Kooien,  enöattoelöe 
i\)\^  ban  ettelijöe  Ijonöert  jaren  lang  /  eer 
öat  fp  öe.6enee.ö-mec(ïei-.ö  \\\  öe  ^taö  ban 
Romen  toconfteöf  üjouöe  gunnen.  Roode 
kool ,  en  boojviamenthjft  öeö  fcïfïf  ^ap 
met  ^upfjer  gcbnipftt  /  iö  gocö  boo?  aam> 
bojftigDcpö/  longe-fucljt  /  Ijoefl  /  enljee* 
fïgécpö.  "^z  Biocm-kooi  tóojö  om  Daar 
aangename  fmaaftboben  anöecen  begeert. 

Spenagic. 

^e  Spenagic  tofl  b)el  in  al^ierDanöe 
gronö  aaröen/  in  Maarten  Apiil  ge5aapö 
5ijnöe/  too^öfefcDKlöfigcoot/  enb.jengt 


Kervel. 

Kerrei  begeert  toelgeme|te/en  toatbocïitj' 

ac'gjigeaaröe/  (n  February ,  Maarten  April 

ÖC5apt  5i)nöe/fc{)f  ctfc  fjaafl  in't  5aaö;maac 
in  Auguftus  en  September  bïijftfe  tot  in  öct 
bolgcnöe  ©oo^iaar  gceöom  tegebaupfiett. 

Aart  >  kracht  j  en  gebruyk. 

Kervel  i.ötoarm  in  öen  öeröen/  en  ö?oog 
inöenttoeeöcngraaö;  ^.^^\\i  appetijt/ 
ö?üft  Ö^t  gcabeel  enöe  (leen  af/fupbert  fiet 
b{«eö  /  en  öoet  Qet  geronnen  bloeö  in  Det 
liclmamfcDepöen.^P  Helpt  öe  ouöe  ftouöe 
ÜjIfcjaB^  te  paact ;  toant  fp  öoet  öaar  (lerft 
toojöen/  en  öen  berlooren/ofteberminöer* 
öen  luft  ovn  bpna^n  toeöcr  briigen.  ^p 
to«rö  fjeöenöaag^  boo2  een  gemeen iBoesf- 
Fictipö  gegeten/ en  v\  fpijfe  gcbiupbt  5ijnöe/ 
\^  aangenaam  ban  fmaah  /  «n  öen  mage 
nutr 

Radijs. 

Radijs  begeert  tamelnft bette  Haröe  /  en 
fp  fian  ge5aapt  toDzöcn  foo  öaad  aM  öe 
3^o:j£  ober  /  en  ïiet  ï^al  upt  öe  ^aröc  i^/  te 
\^i\.m  tegen  liet  ^upöen  /  op  Det  toarmde 
ban  öen  l^of/  öan&an  menöefelbefeec 
b:ocö  D^öben ;  maat  anöerjlnt^  mogen 

öie 


over  de  Maand  Februariiis. 


bf  e  ooft  f^H  Cim(cfit  ia^t  öoo?  ^e^mpt  too? 
öen,  o^m  aanöcttamcn  Radijs  te  ïjcbDcn/ 
tojc«ften  fommigc  't  jnati  tn  foctc  ïlDün  /  of 
Waut  öaac  0of{j»cn  in  gefiocfet  5r»tu  ^oe 
öe  Dlatici-en  Dan  tic  Radijs  facfttc c  in  't  Dan- 
öelen  3ijn  /  ïjoc  bcfclbc  ntalfcljer  en  \U^\p 
Ijcc  tef.  ^ct  fclUe  Dctoijfl  ooft  tie  fcftciie  / 
toant  Ijoc  öte  öuntici*  fjs  /  ijoc  Den  Radijs 
aangenamcc  iö.  ^?  5Ü"  ï»c»  aCDijaoaacis/ 
metie  al.ef  Den  Utool  Upanö/  enöcDoentie 
feiue  Doo?  Daac  fcDctpioDcpö  tranen  en 

Aart  j  kracht ,  es  gebruyk. 

Radijs  i^  Uectoacmenöe  in  öen  Dertien  / 
tn  l3crD?8ogenDe  in  Den  ttoeeöen  araaö ;  o^ 
pent  De  Ucrflopte  HöllDen  EeiJcr/  Doet 
toater maften/  l3?eefttDe^teen/  DoetDe^ 
felUe  lofTcn  /  en  i<s  aoeD  geü^upftt  boo2  toa- 
terfucftt^ge  meofctjen.  Radijs  toerD  De,- 
Ouaamfl  cnDe  gefo«(t  iu  OctbcainUanDe 
IJKaaUijD  /  hm  anDere  fpijfen  mateUjfe 
met  30ut  en  DjooD  geb?upftt  /  en  men  moet 
in  acgt  nemen  /  Dat  men  boo?  /  na  /  of  met 
Radijfen  gcen  mclft  moet  eten ;  toam  fp 
Deen  De  meift  in  De  maag  runnen» 

Averiiyt» 

Averuyt  Derepfffjt  ecti  getempcrDc  en 
tipenc  Iuc!jt/Die  ban  De  ^oit  toel  bcfcfteenen 
IDO^D.  ^ptDiUieberiJoalTert/  alöfpban 
fp^ripten  of  taftften  in  April  afgcfcfteurt  en 
geplant  /  Dan  alö  fp  ge5a3pti!ef,  ^p  teil 
tocï  üefcïporcn/cn  bp  DeHarDe  afgefnocpt 
5iin  /  DieiEi  te  Diftfter  toajt  DP  toeDcc^  ^n 
Aiigufliis  üloeijcrt  De  ftnoppcn  ban  Averuyt, 
en  t)Ct  5aaD  lUOjDin  September  rüP- 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 


'3 


Dragon. 


tü^it  ftrwpD  too^D  in  De  ï^oben  beel  onDer^ 
ftouDcn/  en  moet  boo?De  Bojfl  met  J)aar^ 
Dcm  i{^/of  iet  anDercf  DeöBintcrö  Dctoaart 
bJo?Dcn/  {)et  too^Daaiigequeeftt/  enber^ 
plant  in  Maart  of  April  ban  De  5P-ffïjcu* 
tm  in  gocDe  ^arDe.  *©c  gcl^eelc  '<^omec 
Doo;5  isf  Dit  ïtrupD  groen  /  te  toeten  /  ban  in 
De  Maart,  totOplje?  Deginfcl  banDcWintcr. 

Aart  j  kracht  j  en  gebruyk. 

Dragon  i0  ff  er  Beet  en  b;'rtoarmenDe  ban 
aart/Detopent/berteert/en  bcrDeelt  mcrfte* 
Ujft.  ^onge  en  öeete  menfcljen  mogen  Dit 
ftrupD  niet  beel  eeten  /  of  tjeel  toeunig  tfef^; 
fen.6:tonnt  ïjet  ontfleeftt  in  Def<:lbe  De  leber/ 
en  maaftt  öet  DlocD  beel  te  DuniBaar  ouDe 
en  ftouDe  menfcljen  mogen  Oet  beplia  ge^ 
Ujupften  i  bjant  ïjet  flerlu  Den  felben  't  Der^ 
te  /  De  maag/  en  tjet  Ijooft :  ijierom  bjerö 
Jjet  nuttelijft  Dp  De  .^alaaD  gcb;?upftt  /  om 
De  ftouDe  Der  felbe  teberbeteren. 

Tuynkars. 

^e  Tuynkars  toerD  b2oeg  fn  De  %mte 
ge5aapD/  toit  DicDt  bp  een  /  en  ff ftiet  [jaafl 
un  De  oronD  /  't  3aaD  bliift  bnf  iaar  goeD, 
gn  fommtgc  ï^oben  tonft  fp  met  feer  groo^ 
teenb^eeDeblaDeren. 

Aart  j  kracht  j  en  gebruyk. 

^c  Tuynkars  i^  toarm  enDsoog/  Dpna 
in  De  bierDe  graaD  /  fp  Doet  toater  loffen  / 
fupbert  De  |giei*en/ opent  De  ber(toptïjeDert 
ban  Eeber  en  jRilD  /  berflcrftt  De  ftouDe 
IBaag  /  en  Doet  l^a  geronnen  bïoeD  in  liet 
Sifftanm  fcftepDcn.  XBi  Tuynkars  tocrD 
beel  bp  De  falaaDïtrupDcn  geDaan/  om  De 


Averuyt  följeeten  D?öog  in  Den  DerDen.  ftouDe  Doo?  Bnar  öitte  te  matigen/  en  te 


graaD/lKrteert/opent/  en  i$s  fijn  oftefubtijl 
ban  Deelcnt^P  toeDerjlaatDebcrrottinge/ 
Dood  De  SBojmen/  DJijft  De  ^rijn/  beitocftt 
De  0it^aanD|lonDenDer  3©30utoen/genec(i  De 
<6eelfnrï)t  /  enijSgocDboo:  De  gene/  Die  De 
25C-3J1  bcrfïopt  i^.  limtocnDta  tóo?D  ft^  ge^^ 
piefen  tegen  öct  uptball^nban  't  l^np?. 


berbetercn.  ilDen  eetfc  ooft  Dihtoilö  op 
^oter  en  2530oD  /  en  ié  een  ïjeplfaam  ge* 
nee.sf-miDDel  tegen  De  fcDcurbupft. 

Parcy. 

<Bc  Parey  toojD  tn  mee(l  alïe  De  il^oeï?^ 
Doben  ge-ocffem  en  onDerljouDen/  fptoo?ö 

€  3  Q^' 


i^  De  Verftandige  Hovenier 


lulaant  Apni ,  tn  't  bccplantcn  mm  mm 
öe  punten  af  fcJicccm  /  en  m?n  fupöeit  öe 
too?tel  met  een  ffftaat/en  fp  (taan  een  mt 
tXnt  eer  fiJ  tooUiomcn  5aai3l3oo?tü?enot/ 

en  Öat  in  Juny  en  July.    3lljS  tJe  Parey  het'. 

plant toojö/  ïcggen  fommige  centicfiel 
(leen  tiaac  onlicc  /  op  öat  fp  niet  na  üenröen 
en  (inlien  i  maac  öeel  meecloofsf  öi'ijgcn. 

Aart )  kracht  j  en  gebruyk. 

vDe  Parey  t0  Ujanii  tomi  aatt/  fp  tioet  öe 
groUc  en  taijc\jocl)tigljeïJcnfcóc5it!cn/  en 
maalttfe  tuin,  fupbett  De  .^Baaaban  Oijm/ 
opent/  en  toet  l»atec  loiTen  j  niaac  en 
inaaftt  geen  goeti  bïoet.  ^ie  Ijeet  ban  rom^ 
plejcie  3ijn  moeten  tte  Parey  fcljoutoei  /  fp 
tDOJtJ  in  3alaati  ccD^upïu  om  tje  lioutie  ban 
anbece  l^rupöeti  te  matigen. 

Bieslook, 

Bieslook  tc?  een  metie-foone  ban  Parey , 
en  toil  biel  gcfcDooren  en  beboclnigt  /  en  in 
te  5lente  gejaapt  of  geplant  5ijn. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

Bieslook  i.öbnti  uatuuren  bcttoawtten- 


en  De  Iffe  bcrtoeftltenDü*  ^p  bjcrö  aelijö 
bc  Parey  iu  fpfj.0  /  en  jalaaö  gcb^uphr. 

Cichoity-  wortelen. 

UBen  5aapt  De  Chicorey  in  De  iBaam 

Maart ,  anDefejapcnfebOO^  sint  Jans  Mif- 

fe ,  op  Datfe  niet  en  fouDe  fcl)teten  /  en  tegen 
De  a©intec  gcooter  en  malfdjec  ïlDo^teïcn 
Öcbben.  ©an  fiimmige  toojDen  bc  jonge 
uptfp^up^fels^baR  Cichorey  beei  gefocljttot 
5alaaD/  eben  al.ö  men  ban  De  wilde  Chico- 
rey becfamelt. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 
t©e  Cichorey-wortelen  Jfjn   ftOUb  iï\ 

D?oog  in  Den  ttoceDen  graaD  /  en  Doo?  Ijaac 
DitterljepD  af-bagenDe/  en  openenDc  ban 
ficacljt :  toaatom  fp  nuttelnfi  gebinpftt 
b)o?Den  tenen  alle  berljitttnge  /  en  berflop^ 
pinge  Der  ^eber/  en  ban  De  aRBaag/  fp  tem^ 
peren  en  beDbJinacn  De  45al  /  en  genefen  De 
langDuurcnDe  6oo2tfen  en  <ï5eel-fucl)t. 
<0e5oDen  ^jjnDe/tocrD  ban  Defelbe  bp  5©ins 
tet  'tüDen  een  ge5onDe  ^alaaD  berepD.  iBen 
Diftillcert  ooft  ban  (jet'^rupD  een  toater  tot 
Deboo^berljaalDegeüjeelienDienfiig. 


De  Verftandige  Hovenier,  fijn  oeffening  in 
MAART. 


T  5^  't  beafrt  ban  Defe  .^ïRaant  fielt  De  ©et^ 
"■■ftanDige  =^obcniec  De  jBeloen-balt  toe  / 
om  Die  tot  bjoepinge  te  bicngen/  enal$J 

Dan  De  Meloenen  ,  Comcommers  >  Citroe- 
nen ,  en  anDere  ^aDcn  DiemenbjoegVttil 
i3oen  upf fr^iunen '/  te  5:inpc!i.  5j>e  manier 
om  De  Mclocnberg  teltercpDei)/  enDejS 
felf>t  gcbrraiue  Ran  bp  De  Ncderhudfc  I-fo- 
veniergcfïenlvcrDen.  ^p  bcatnt  metK' 
51Saarrfebo'lc.^nantC5aapen>Tuynk3rs, 

Radijs,  Pictcrcelie  ,  Kervel,  Bcrnaoie,  Bii 
glósj  Kool  Sala  -  Spcu.igie  ?  Erwcten  ,  Boo- 


nen  ,  geele  Peen  j  Paftinaken  j  Vennekoolj 
Suykcr-woitelenj  Cichorey,  Parey?  Gouts- 
bloemen,  Carduus-Benediaus ,  etlftPlept 

Afjiergie  ttt.  fjn  'tlaatfTc  ban  Defe  .fjt^aant 

bcrplant  Op  Affodille,  Angelica,  Lavendel, 
Plant  Suring ,  Artifokken  ,  Scolopendna , 
Bccren- klauw,  Flos  Conflantinopolitanus> 

c«  Mms-ocren.^nDten  men  ban  ©:?fïöes 
b.r'jD  tfJ  /  on^Tiflit  l)p  OffKï^l  De  trerc  55ol- 
aitonffau  Mïm  m'icïjnoIiaccDcferiuDen 
hi'cfntrü/  en  bct-pIant;?)!  tn'rafiiaanban 

Deiï^.ian-  4a'}enplant00liRoofm.)ii;n,  Sa- 
lie } 


over  de  Maand  Maart. 


cnttcfecns  Dkcïu  men  tont  nf/  cnUctoiv- 
tijcjlc  cpnöc  ïincntl  cntojt^öt  men.  ^n  öc^ 
fc  ijBaant  fnl  men  25oomcn  poorcu  /  eincn 
en  griffen  /  aio'  't  fap in  tie^oDmcn  W  en 
eer  öat  fp  upt-bitten.    .^'^en  plant  ooft 

Laurier-bcfiën ,  Of  Bakelaar  tn  OOCÏJe  aaröC/ 


.ïl^nai'tfnoC't  mcutie  Pcrfiken  en  Abriko- 

fen.  TBS  Bcr^lanöige  DoUcrtrrmoctnu 
naarftcitJU  aanmerhen/'tont  r>em  in  tiu 
ftouöelüinter  Dergaan/  UcröOiUcn  /  en  im- 
C5ct>2cfeni.!5/op  öat  lp}  alle.ö  tocöcr  op  gcciJC 
o^jijje  O^engen  mag. 


Van  het  Enten?  Afzuygen,  en  Oculee- 

ren  der  Boomen. 


BorDnïbcn  8et  jaaipen/  en  planten  öcr  i 
55oomcn  /  3ijntjer  üerfcDepDe  manieren 
tm  öc  25comen  teücrbeteren/Ueranöcren/ 
ento?ucijtbaartiertemahcn  i  enfulftsjge^ 

fCgtCt  tJOO?  in  ln-enting,Afzuygingen  Ocu- 

latie,  toaar  0002  te  onU^ucDtüate  25ocmen 
tojugtüaar  entoelbjagenti  too^öen/  en  Deel-- 
tierl)anv3eD2ucl)tcn  op  een  (tam  toafTen  /  en 
groepen.  TDefe  &^ietocrïiinGento02öen  aan 

öe   4i<-ffKbDer.'Sf  Op  öcn  Nederlandfchen 

Hovenier  tn  tüie  aclj-ter-een-\30lgent5e figu- 
ren/ fccr  aaröig/  cnnaauUj-öcurigl^cD 
toont. 

Jn-cnting. 

X!^i  Inenting  ijcrepfcrit  öat  gp  een 
(lam  uptlitctl/  öanr  op  gp  begeert  te  en- 
ten /  bo?t  tefclbe  cif  met  een  nin'faagje  /  en 
omtoinïJ  üc  (tam  tat  Ijp  niet  beroer  on 
fplijte  alö  8p  begeert/  cntie  m.a.  fuiiaar 
na  met  ccnfnoep-bcptcl/  ofent-mesfeen 
fpleete/  öaar  ljetembel)002lpftaninge- 
fet  to02tien/  toel  toe-flenfce/  Datïïcbuprcntte 
b.ifï  Uan  tie  ent  /  met  öe  baU  ban  tic  tsotm 
toel  oUer-een-ftotiit :  l|ii:r  na  bcrfo2gt  liet 
tegen  regen  en  toinö/  metlB  *!ö/lice-mtö/ 
^cem/  Cf  actoafcft'.eticcïjen.  I^etcmfal 
5ijn  Uan  ecnjciria  licut  /  ( Doctoel  eenigc 
becmepnen li?tx><:\'c alleen fecr in  t Dout op- 
fclnctenimrar  öat  b.in  ttoeeiar  ig  r:OutUeel 
b2uc!)tbaarljcr  5P)bcr  |len  met  grcote  Ijnon^ 
pen  /  Cf  botten/  en  öfgcfn^owUan  ïje  €>c|l- 


3iitie  ban  be  ^oom/  tn'ttifgainbttnöe 
iRaan  tien  of  ttoaalf  tiagcnb0D2  be  In-en- 
tmg ,  en  onbertiiffcnen  toel  betoarrt  toer- 
ben/  toaaröoo2be  ent/  beobcrtolliae  bocl> 
tigljepö  eenigflntiS  berliefenbc  /  beter  met 
öeflam  bereenigt.  ^aarnnfalmennef^: 
fen«s  bc  laagjlc  bot/  toant  öp  alleen  b:ic  bc* 
Ooubenmoet/ï)cmfcl)upnsf  af-fmjtien  cnbe 
alfoo  befciUe  na  be  gebaante  ban  een  fclpijf- 
pennc  fojmeercn/  en  in  bc  gemaaïite 
fplecrc  Inboegen.    ^efe  tocrïUng  maclï 

gefcljiCbcn  tn  r'ebruaryenMa;;n,  OOfitocl 

in  April,  maar  aiss  ban  meet  men  te  enteu 
af-fnijben/  eer  fp upt-fp2Ui'ten  /  cnöcfco 
langonöf  r  be  aavbe  in  een  fffiabiitoacijtigê 

pïaatfC  bctoarem     Petrus  Crefcentiusber- 

iMalt  bat  DpHppelo  in  Auguftusge-entet 
ïjcefi  bnn  loeten/  W  befelbc  ^omergc- 
aroqn  /  en  tat  fp  fccr  toel  beïicmen  toarcn.  , 
ÓDoü  meet  in  acfu  genomen  5ün/  bat  bc 
,5^oo2bcAmnb  in  !)ct  enten  fcljabelijö  /cnbe 
bc  Euptrc  toinb  feer  noeb  i^» 

55üben  befc  mantiT  i^  nccï)  bcfc  /  boel) 
cngemecn  /  te  toeten  bc  |!am  met  een  fcfter* 
Vi  faag  af-gclio2t  5nnbc/  tocrb  te  Oajl 
met  een  gabc  ta?/^f tf  anbcrc  aeb2a.nb  Ocuc 
gctojcbcn/  bactr  na  ombinb  men  bc  <lant 
met  een  Vöilltaen  banb  /  en  f  ul^cD^n  te  Dtift 
in  iKt  l;cut  tocrb  een  ïicntc/  ofte  bccnc 
toig  /  bic  fcDcrp  en  fpitjS  isJ  /  op  tt  ecne 
]  5ijbc  ctTen  /  en  op  te  anbcrc  5nbc  ronb  ber> 
iDeUen/  omttcm  bjic  bingcr  'met  irge^ 

toicn^ 


i6 


De  Verllandigc  Hovenier 


l»?ottoctt/  iiotï)  Wütfa  toc-ficntic  Dat  öc 
Uafl  niet  m  it\}inrc.  l^icc  in  fct  meii  De  m/ 
ï3t8  op  De  ttm  5iJDc  fcljiünjS  na  üencDcuaf* 
öcfncDcn/  en  aan  De  anDcre  3ijtie  Dan  De 
öuptenfïe  baft  ontDloot  i0.  I^ct  €ni  moet 
alleen  Uïcrof  bijf/  ofopöetailerïjooötlc 
acDt  Uinaer  D?ceD  Eio\3enDe  tlam  untflefeen; 
g^efe  mantcc  moet  aefcDitDen  na  Op  Dec 
9£acDe/in  'Hlpjil  of  ilBap/op  Dat  De  Da|t  üc;= 
Quamelp  tian  ïjctljoiuloiSocmaaritfian 
lijcrDcn ;  ooft  m.cet  Ijct  aeDaan  tóccDen  aan 
ocootc  {lammen/en  totcna  Dajt  tlcrh  en  lij. 
ijigfsf/  aisf  ban  appelen  /  enanDcren. 

^aac  en  Dotien  iMozD  noclj  Defe  manfec 
ban  fommiöeonDeröoüDen/enonDei;  Dein* 
enting  ocrefient :  .fpen  neemt  een  toilUgen 
(Cafi  /  en  Doo?üoo?t  Dien  met  een  fuDrijlen 
25005  /  aifoo  Dat  tufTcOen ttoce gateneen 
boet  fpatie  gelaten  toecD  j  inDccfe  deeftt 
men  longe  ^looteu  /  Die  onDer  een  toepnig 
bajrïjaac  biiptenite  btijl  Dccooft  $ün  /  Daar 
na  legt  itien  De  toiilif^e  ta^a  m  De  ^arDe/al* 
foo  Dat  De  HLooten  op'recDt  (laan  /  en  De  tafi 
meDe  een  toepnig  bo\3en  De  ^fiaiDc  up  tfteeftt. 
I^et  UolgenDegiaac  neemt  men  De^afe  upt 
öec  ^avDe/  foo  fuUen  De  Eoöten  Deel  3Bo?^ 
telen  gefcljooten  Ijtbben  /  en  men  plantfe 
pDec  op  een  bufonDere  plaatfe-^HnDecc  boo^ 
ren  alleen  De  iuiUigen  (€n!i  tot  aan  Bet  pit/ 
en  tteften  Daat  in  De  jiwgelootcn/onDccnte* 
öe  Dan  Uaac  bnptenïle  Dail  becooft  5^nDe/ 
tot  Dat  liet  met  De  ba(ï  Dan  De  toilligen  iZah 
gelp  fiomt  /  en  betoaren  W  met  l©afcD 
booj  De  groDteDocDtigöef.>ö;öaar  na  leggen 
fii  De  (iJTalt  bter  Diiigec  b>eeD  Diep  in  DocDte 
9CarDe/alfoo  Dat  alleen  De  ^Jlootcn  boDcnDe 
2llacDe  uit  (laan  /  cntoo^Den  alsf  Deüoöj^ 
öaanDe  Det  DolgenDe  iaat  Derulanr.  ^it 
mag  gcfcljieDen  in  't  laat(ie  Dan  Februa- 
rius,  DegamfcDe  Maart,  ctt in Qet begin 

ban  April. 

Affuyginge. 
<E)e  Affuyginge  gefcïjieD  in  Maart  op  De 
naDoIgenUe  tDjife :  jl>en  plamecn  ^aar  te 
büoren  een  foDnnige  iofige  (lam  /  ^^  men 
öegcert/  bncenüooüm  Da  ir  af  men  fiuïg:n 
toil :  Defe  boo.:f5:  fïnm  fal  men  op  fijn  be^ 


f)oojlpeöoogteflf&o?teti/  êti  op-fpïöteff/ 
op  De  felbe  o?Der  0I9  of  \)p  ge-ent  fouDe  biec^ 
Den  /  Dan  neemt  men  Ijet  upter(le  ban  een 
(€aft  Dciet^doomöf  Daac  u  pm  bp  geplant/ 
en  toelgctoojtelt  (laat;  fmjDüaar  fooDanig 
een  ent  (Dat  aan  De  (Caft  ba(t  moet  blijben) 
eben  op  De  maniere al^  in't  enten  gcleert  W 
boegt  Dan  in  De  boo?f3.  fpleerc  ban  De  jon- 
ge (lam  /  Dat  ooU  De  uptec(ic  bn(len  te  fa^ 
men  obec  een  fiomen  /  Dit  gcDaan  %ntic  / 
fultö^/  alj^ booten/  met  €ntbia.öb3el 
boo?ficn  /  en  op  Dat  Doo?  Ijet  bcbjegen  ban 
Den  ouDen  25oom  /  u  €nt  geen  fcDatse 
UjD  /  foo  fult  gp  een  paal  of  (laaft  fetten  / 
Daar  gp  De  (€aft  mcDc  fult  üeDbJingen/  Dat 
ï)P  Doo?  De  bJinD  niet  en  ftomt  te  fcijuDDen; 
^it  fult  gp  foo  laten  (laaa/  en  in  Dei^erfd/ 
aljcf  De  €nte  gebat  en  gefcöooten  i.ö  /  DicDt 
aan  De  niewtoe  (lam  affnyDen. 

Oculatie. 
Oculecren  gefcllieD   fn  Julio  cn  Augu- 

fio ,  nof  IjtanjS  i^  Det  ban  eenigcia  't  3^002^ 
jaar  /  a!?s  Dag  en  nacDt  eben  lang  5ijn/bi'C^ 
focDtentóelgeluftt:  jBen  berftied  fooDa< 
nigen  55oom  /  Daar  men  toil  op  cculeeren/ 
Defe  fal  men  met  een  fcljetp  me«gften  Doo? 
Den  bad  totopljet  Dcut  een  tecljtcfneDe  ge? 
ben/  en  bobenDeefe  een  DbJet^ffneDe/  aljïof 
men  een  Hlatijnfclje  T ,  of  lang  ftrup^ften 
bJilDe  maften  (Doc^j  Dit  mcetgefclöt^^Denop 
eenjarig  |)om/  ofïiovt  Dat  ban  Dien  ^0? 
met  getonffen  10)  Dit  ftrupdhen  moet  men 
Dan  openen  metecnbecneofpalmen-boo? 
me  ftoute  mc^l-en/  met  IjctfacUt  oplicDten 
ban  De  bad.^aar  men  ban  oculeeren  b3il/ 
moeteen  loot  3ijn  ban  Dat  felbfge  jaerge? 
toafftn/  en  albjaar  licm  een  bot  bertoont  / 
fultgp  Die  felbige  met  De  550d  bierftant 
ttoee  binget  b?eeD  DeljenDelüft  af  Doen  /  en 
Dan  gedeït  in  De  gecpenDefncDe/Daar  in  gp 
oculeeren  toilt  /  roefienDe  Dat  De  25otte  op^ 
itiaarr^dn/  fooDanig  Datï^et  opperde  ban 
De^fuiatie  Dfc!)t  tegen  Di^  bolden  DtoetsJfne? 
De  geböegt  bJ:rDen.  ^^t  ^{k^  P.eDaan  5i)rt^ 
De/fi!ïr  De  fneDe  met  een  b.  •  f^'f e  bw  een|Bof* 
f  obife  mat  bjcl  betoiuDcn/DocD  öat  De  bor»e 

nfet 


óver  de  Maant  Maart. 


nf  et  bcöcBt  f  jS.  E^at  ïjft  foo  ttoec  maanöen 
fiaan  /  Doet  Daac  na  get  öai$ic  af/  (oo  Dan 
u  Dot  nocfj  öcofn  ftaat  /  foo  tö  u  oculmie 
ÖOcD/  gnDefaUn't©oo?iaac  Deöinncntc 
fc^tcten/  Dan  moet  Den  taft  een  öanD  ü|ccD 
boDtn  De  oculatte  afgefncDen  too?i;cn/  een 
jaac  Danc  aan  eDcn  DoDcn  De  oculatte  /  op 
Datfe  met  'ec  tijD  malfianDccbcocoepen. 


Abricoosj  Marcatons, 
Pcrfik-boom, 


ea 


jlSen  l3tnD  UetfcDepDe  ^ejlacDten  Uan 

Perfiken  ?  al.Ö  Avant-perfiken ,  Bloed-perfi- 
ken)Perfiken  van  der  Meer»  Kale-pcrfiken? 
Mercatons,  dubbeldeen  en  kei  de  Monta- 
niens,  Swolfe  Pediken ,  &c.  ^c  DCffenutge 

Die  Dcfc  55ömcn  epfcïjen  /  ië  Dat  fp  ücgee^ 
ccnoDcDc  tn  tijooöc  cronD  i  fp  too?^en  a.it«' 
cetedt  Dnn  (iecn-pttten :  maaï  fp  5ön  betre 

JÖJa  niecc  fp  op  Pi  uymi  Abricoos,  Of  Aman- 
del ftammen  ge-ciit/  ofoeöCiUccctUJo^Dm. 
<©p  een  Moi-rbefien  boom  gc-cnt/  ofte  ge^ 
otuleci  1 3nnDe/  Djengen  fp  Djucfjten  boojt/ 
Die  tooDadj  tg  Dan  bleifcf)  5nn/  en  Deel 
Ij^oeaec  cijp  UJciDen,  ^p  toojDen  oofi  Düo? 
affupging  anngcqncföu  USen  irtnntfe 
lange  De  muvaetc  of  ijcpntagcn.  Abnco- 
ien  en  Perfiken  Doo?  ecn/  izïwetcn  Dan 
malïtnnDvt  op  ecn  lage  (lam  cm  De  toacm- 
te  /  en  ban  De  totnben  brbjijö  re  5ün.  <a>^ 
fommiae  piaatfe  tno^Dcn  fn  tot  ^talboo- 
men  geplant,  ^n  't  begin  Dan  Maart  fup; 
toert  men  Defe  25oomen  Dan  fjet  Deifto?Den 
Öout/  entoateclooten/  enDe  in  DeHerfft 
too^D  l)aac  ix>o:tel  ontl-ioot  /  eaDe  met  ftet 
afgeUallen  loof  gcmtfl.  ^nDicn  Defe  ^oo- 
men  tccurcn  /  foo  Qiu  toatcc  met  toijn 
moec  Di-rmengt  /  ofte  toatec  Daac  boonen 
in  gchooïu  5i)«  nan  Ijaac  moittl  ^nDien  fp 
ban  't  getoojmte  bcfcöaDigttoecDen  /  toa*- 
Den  De  fclbc  met  afcD  en  D^oeffem  ban  olie/ 


een  toiUigc-tjiUte  tofg.  55jengfn  Oi ges 
ff t)?omgelDe  en  Duple  b?ucjtten  boo?t  /  foO 
!al  men  De bift  ban  Dcm  (tnm  onDcc  o  fnrj- 
Den  /  e».De  m.nmeei;  De  quaDeboctiriglieDen 
genoegfaam  5nn  iipi  g^bloten/  De  m  anDert 
bjeDerom  met  6lep  en  mi.0  becmengt  /  be* 
flcpen» 

Aart  3  kracht »  en  gebruyk» 

^e  bjncOten  3i)n  feout  enDe  bot  f)t  m  Den 
ttoeeDen  gvaaD/gebtn  Ut  t  licljiam  toci'nig 
DoeDfel  /  en  Dat  noclj  bjateng  en  bol  Qua* 
De  obectolUgljeDen/Da'-Tom  en  Dienenfe  niet 
alö  De  ionge  lupDen  /  Die  öeet  üloeD  W^bbm 
en  flecli  ban  maiig  3ijn.  ^r»  böojDcn  be* 
Quaamjï  boo?  -inDcre  fpijfe  gegeten  /  DocD 
fp  moeten  fobcrli)!!  m  met  fo?ge  geDnipltt 
toojDen  /  enöe  men  moerec  geen  ^iec  / 
j  maar  goeDe  Wip  op  Djinlten,  <De  binnenst 
(Ie  fternen  5ün  bJ-^rmenD^oogbanaart/ 
en  Doo?  ftaar  DitterljePDopencnDc/en  afba^ 
genDe/nur  om  alleberftoptljepD  banDe^lei» 
ber  en  jBilD  te  openen  en  te  ontfluüten.^e 
blaticren  bJOjDenfeec  gepjefen  tegen  Detoo?^ 
men  ^ec  tonge  htnDeren/De  fclbe  alleen  ge^: 
feneu(l  en  op  De  nabel  gebonDen.  ^e  bloe^ 
men  5ün  goeö  tegen  sbJaarmoeDigegueï? 
lingc  en  toosmen/  tot  Dien  cpnDcDerepD 
men  Dan  Defelbe  tm  bcguaamSyroop,eben 
aljS  men  ban  De  Violen  bloemen  berepD. 

Amandel-boom, 

5^e  Amandel-boom  iÖ/bOlgenjSDe  OllDCC^ 
fcljepD  Der  b^ucljten  ttoceDerlep  /  De  eene 
biengt  foete  /  De  anDere  bittere  5ilmanDe^ 
len  boo?t,  l^r>  begeert  een  toarmc  plaatfc  / 
een  getemperDc  lugt/  en  een  D?ooge  fanDigc 
fteenacïjtif^c  aüarüe,  l^pbJccDbermenig:? 
bulDigt  Doo?  £  af-fupgen  op  ^^upm-boo^' 
I  men  /  en  fulftjS  gefcbieD  in  Maart ,  ooB  bait 
Cf  cffe-pilTe/  met  Dei  DerDe-part  b3ün-a5i)n  ,1  pitten  /  Die  men  eeid  een  Dag  in  Ijoning- 
bf'rmenat  /  bcrDxben.  ©allen  Debjndjf  I  toatcr  bneeïit  /  en  met  De  fcljerpe  punt  on^ 
ten  ontifDig  af/  foo  ffa  een  toig  ban  jlöif?  D^^vtoaarDjS  in  De  aHarDeioelit :  al^'  Op  nu 
pel-lJoomcn-licutini)aarVoo2telcn  ofbco?t  jtlneetaar op tlfn  piaatfe gcftaanDeeft/fal 
«en  gat  in  De  (tam/  enbiUtD^rbjeDcrmet  ^mcnüem  15  of  20  boer  ban  Den  anDeren 

TB  bec* 


1 8  De  Verftandige  Hovenier  3 

bCtpIantCn  /  W  acfcDtcU  ban  ten  i  o  De- 
cember tot  t!cn  3  o  of  in  't  Dcgfn  ban  janua- 

rius.  <!?e  Amandel  boem  Utm  b?CCg  /  m 

fijn  b?uc!jtm  too?ticn  vijp  in  Juiio^  Die  men 
berfamelt  nl^  öc  botaa  open  gnat ;  30cr^ 
feensf-miiS  /aan  be  toojtel  öclepb  /  öoct  befe 
25oom  (bete  ^manbcït'n  blagen ;  maat 
^anrbe-mi^maabttiefelbeljeclcnbjucDt' 
baac. 


Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 
"^t  foete  Amandelen  5ijn  Cebelljfi  bJaritt 

cn  b?ooö  ban  natuur/  te  toeten  niet  becfclj ; 
maar  bo?  gcteojben :  be  bittere  5r)n  toarm 
en  b?oog  in  be  ttocebe  graab.  ©an  öaar 
binneïsfie  /  of  bunne  fcöojffe  ontbloot  sijnbe 
(loppcn  fp  ben  Onpli-ioop.^p  ^ijn  feer  gocb 
boo2  uptgctcerbc  licDamen/toantfp  boeben 
toel.€>ïie  ban  foete  Amandelen  beef acötbe 
fnttJenbige  pijn/  toaarom  fpooli  tegen  be 
na-toeen  bec  ^caam-b?oub3en  ingemcpn 

0eb2Upïi  igf.    <©Iie  ban  bittere  Amandelen 

Isf  feecbienftiö  boo?  't  gcabcel  en  pijn  in  ïse 
nieren.  TDe  Amandelen  bjcrbengcbefïgt  op 
berfcïicpbe  manieren/  men  eetfeb^oog  upt 
be  Qanb  /  of  men  maaïit'er  .Tï^arcepcpnen/ 
en  anbcr  ^upfjer-teetft  af/  ooïi  bJecb 
ban  be  fclbe  inbeApotiieken  ecn^manbcl- 
melïi  lyitw^  I  ofte  (Olie  baar  upt-gqparjl. 

Qiice-appel  ?  en  Peeren. 

<^e  Qaee-bocm  begeert  een  boube  bocB- 
i\^^  gronb/  en  beel  l«eber  ïolTe  alö  iJlepncfjï 
tige  t£arbe  /  en  b3afï  gaarn  aan  beföater* 
6an$/  I)p  too:b  boojtgeteeïtbanbjojtel? 
fp^uptcn  /  "iiiz  foo  groepfaam  5ön/  batfe  in 
't  ttoeebe  iaar  b^ucöt  b?agcn/  oo^too?b 
DP  beel  op  booine  flammen  ge-ent  /  of  ge? 
griffet ;  maar  iö  beel  \imt  op  fltb  felfsf, 
H^en  plant  bem  in'tbJafTen  banbe.#aan/ 

in  November  of  February,  flCDtbOetenbatt 

malBanber.  ^e  biucDten  toerben  in  oao- 
ber  riip  /  enbe  M  ban  metb^oogbjeer 
gepiubt  5önbe  /  feonnm  ïang  bijbjaarb 
l»ojbm» 


Aart ,  bracht  >  en  gebruyk» 


<De  Queen  jijn  bout  en  b?oog  tot  f tt  bm 
ttoeeben  graab/  treljftcn  te  famen  /  en  (Ioïm 
pen  beïjam?c-gan{i/bej5oo-loop/  en 't 
bïoebfpDubjen ;  fp  bertïerj^eo  be  H^aag/  en 
boen  D^t  b?aben  opDouben.  ^Inbienfe  op 
Öet  laafle  ban  be  maaïtp  gegeten  toojben/  \ 
foo  tïuptenfe  be  monb  ban  be  maag  tce/ " 
en  beletten  batbe  bampen  ban  b^  fpöfe  niet 
na  be  ijeciTcnenop  endijgen:  jjiautogc* 
ö^upfet/  Jijnfe  fcBabeïijb  /  en  maaöen 
brimpingeinbebupb:  gefooben/  geb?a«ï 
ben/geconfrit  /  of  tot  iBarmeïabe/bat  men 
oofe  Quee-vieefch  noemt/  gemaaftt/  5Dnfe 
beauamer  en  Ueflper  om  te  eeten,©an  öet 
fap  met  fupbectoerb  in  be  Apotheken  een 

beguaam  Syroop  gemaafit.  Quee-kerncn 

in  -aoosf-bjatcr  gebieebt  /  i$s  een  gemeen  / 
bocö  bienjlig  <©og-toatec. 

Müpelen-Boom» 

"^t  Mifpeien-boom  toafl  feec  toel  in  bet 
en  fanbacïjtig  ^arbrijft/entoil  gaarn/ alö 
beQuee-boom ,  aanbe  bjatec-bant  geplant 
flaan :  öp  toecb  ban  fijn  pitten  gejaapt/  en 
00b  ban  fön  too?tel-fp,nipten/in  November 
boo?t  gefet  /  en  baar  na  op  be  felbe  ge-ent/ 

men  macD  \Wi.  OOll  op  Queen-  ï  Appel-, 
Pcer-boomen  Êfl  Hage-doorn  enten.     J^p 

begint  b?oeg  te  bloepcn  /  te  toeten  in  a- 
pril  ofte  in  't  bcgtnfel  ban  May ,  maar  be 
b'iutDtcn  toojbcn  feer  fpaOe  enöe  in  't  laat^ 
(ïe  ban  OSobcr  eerfl  rijp.  3©anneec  aan 
fnn  too?teïen  mi^  met  afcö  /  boo?nament^ 
liib  ban  toijn-ranbcn  /  gemengt  gelepb  \$i 
toerbBPfc^rb?ucötbaar. 

Aart ,  kracht  ?  en  gebruyk. 

Mifpeienjnnftoubenb^oog/  enflerl»;» 
lijb  t'  famentreb^fenbe  ban  aart/  toaarom 
fp  be  öamer-ganft  fïrrppen.  Mifpeien  ge^» 
b2Cogt/  enmetbe  fïeem?:^  geflo^n  m 
gebaonben  mift  )»ittw  W^wi  ^^M  be 


over  de  Maand  Maart 
flcM  il  öe  0kvm  en  55ïafi'.    a©ntcc  ö aar 
onnvpc  |K  j  pcicn  in  öC50ïïcn  5ijn  /  io"  oocö  Maagdelieven. 

om  aile  f  innm-jcn  U  beletten  /  ti-:  op  öc 
ö-el/  tauöenentanti-blccffliUaUcn/  als 
tiv;n  Oc  monO  Daar  meOe  fpoelt  of  gorgelt. 


«9 


Violen. 

^rt  öc  Maart  fpniptcn  uptticr^Ü  irtrc  ïje 
ffïjjonc  tOk-l ricfïciiöc  USaarte  Violen, 
öie  in  alle  Eaaöen  Ueel  gctuui^fit  en  tn  De 
Igüljen  /  om  Den  reuft  en  ijoeDe  ïiracliten/ 
Die  men  D  jat  inmechr/onttccDouDe!!  toet' 
öeiu  iDnn  De  felöe  Mim  men  U  lelDccDanDe 
Cefïticlitcn/  al^  tamme  en  in  't  toiiDe  lOtif^ 
fenDe  /  toel-cieöenDe  en  fonDf c  ccufi  /  en^ 
feeioe  en  Dubbeltie  /  toitte  en  Dlaiitoe  /  al.ö 
meDe  iteeemanl  ülccpenöe  Violen,  ^p  Dc> 
geecen  eengocDe  gconDenfcljaïTntoacljtige 
plaatfe/  cn\»cïDen  Doo?t-öeccelti  Doo?  5anD 
en  affetfelö :  l^et  sapcn  macö  cjefcOieDen 
in  De  Herfft  m  Lente ,  ijct  Decplanten  toooz 
De  eerden  Das  ban  Maart.  iBen  magfe 
niet  planten  of  japen  alicftiar  opem»iaat;= 
fe/  of  anDerfïntjS  falfe  öoo?t  Djengenfeiejïne 
Ijloemen  /  Die  toepnig  reuhef  ijeöben :  ^t 
DuUDelDe  Violieren  Ozcngen  geen  jaaD 
V>oo?t/  caDe  inDien  menfenietenocffenDe 
en  DtötöilsÈ  berplanten  /  fp  fouDen  toeDer* 
jOmeif)]^lDiöt)o?Dett* 

Aart,  kracht j  engebruyk* 

®e Violen,  foo  toeï  De Woctttcn aliS De 
bïaDeren  5iin  UerfeoelenDe  entoncOt-mafeens 
De  ban  aart.  ^p  50"  f*f  t  n»t  teoen  alle 
bec^ittince  Der  intoenDiae  Deel  en/  aljS  Dan 
De  Eeber  /  |5i«?ren  en fötafe  /  i|f .  ^p  ma- 
tigen ooft  èn  DerfeocienDegrootefiitteDan 
èe  üjanDenDe  Uoo?tfen  /  OcDtoinaen  De 
fcöerpiööepD  Dan  De  oalatfttigebocötiö-' 
SeDen/  en  Derfoeren  De  rautoigfiepD  Dan 
Deb02ö/  fteel  en  drotte.  5DanDeWcemen 
toa-D  tn  De  Apotheken  eenïie^i'|ft  ^pronp/ 
Co  ifcrf /  <0lie  en  oeDiflilleerr  iüo?itcr  ge- 
tnaafet/  om  tot  De  lioojDecljnalDeöeDje:; 
ËengeD^upltttetoerDen. 


^e  Maagdelieven  Derepfcfjen  toetinig 
oeffcning  /  en  toerDen  gefet  rcnDom  De 
25eDDensf  op  DocBttge  plaatfea  /  ma  ir  in* 
Dien  menfeDuübelD  toil  DouDcn  /foo  moet*: 
mcnfe  om  Ijü  anDcr  jaar  in  oaoi  er  of 
Maart  Dan  een  fcDeuren  e-i  berrlanrcn  } 
toant  te  lang  |taanDelïjeröcnfi»Ucl)t*liji^ 
enficlt*  ^p  Dloepen  mecf!  ijct  geljcei  urne 
oD^r  /  en  Dragen  rooDe  /  incarnate  /  toitte 
en  bonte  ölocmen» 

Aart,  kracht,  cngebruyk. 

^e  Maagdelieven  ïjebben  trt  fj:»ar  bTaDe^ 
ren  een  DerfioelcnDe  /  enDocUt-maljenöe 
feratljt  /  toaarcm  fp  nutteli){i  tegen  De  Der;= 
Dittinge  DejS  leDcrjj  en  Dan  anDere  Deelen  / 
alö  raeDe  tegen  De  feooitfengebjuplittoec^^ 
Dem 

Bernagie* 

^e  Bernagie  fiomt  op  aïlerlep  gronD  eit 
3fiarDrp  Doo?t/  en  een^  ge5aapt  ^ijnDc 
DermenigDulDigt  ban  felfjs  Doo?  (jet  af- 
gcballen  5aaD/  en  bloept  een  groot  Deel 
ban  De  Somer ,  tot  ö^el  Diep  in  De  Herfft , 
maar  De^  Winters  bergaatfeDoo?  De  fiouDe* 

Aart,  kracht,  cngebruyk. 

'  Bernagie  i.ömerfeelpbocBtig/  enbera 
feoelenDe  ban  aart  /  en  't  ijeeft  De  feibe 
firatftren/  Die  ban  De  Violen  befcljjeben 
5iin.  "^i  bloemen  toerDen  ban  bcele  ober 
falaaD  gegeten,  ^n  De  Apotheken  bjczö 
ban  be  bloemen  een  Conferf/  en  ban  Bet 
fap  een  nutte  ^proop  gemaa&t. 

Buglos. 

1  ^ebïaDerenbergaan  meDc  De??winters, 
alö  ban  De  Bernagie ,  maar  fp  beboeft  niet 
gejapt  te  bïojDen  /  toant  in  't  ©oo?-taar 
fPJuptenfebJcDer  uit  Saar  bJO?tel.  a^n 
^  z  aart/ 


20  De  Verftandige  Hovenier  , 

0r-5ct/  fiMcTn/  enöclJ?uiïabomtf^m«tie 

Bcrnagie  olJCt  CCn. 


Latouw. 

(©nljf c  te  Latouw  tocrtfc  fiegrepm  öc 

Kronkel  en  Krop-falaad?  Of  Sluyt-kroppen, 

^e  Latouw  löccti  oc5apti  tn  oocöc  bette  m 
toel-gcmeftc  ^aröc  in  Maart ,  inijicn  men- 
fc  fecr  b?oeö  bcoccct  5apt  menfc  op  ccnjpBc^ 
joen-bcrö  /  of  anöcre  toarmc  en  toel  tet 
^on  öclcoenc  plaats,    ^e  Krop-faiaad 

lllOjtl  ontiec  geele  Wortelen  Of  Ajuynge' 
jaapt»  en  ÖCÏ*Unt  i  tse  Prince-kroppen  tDO?^ 

tien  in  April  ge5aapti  /  en  in  aoeöe  factie 
toijö  toan  een  bctplant  /  om  tic  fclbefcDoon 
en  tolt  te  Ijcüücn  /  foo  ütnöen  fommf  ge  Uo- 
lïen  öct  opperde  te  famen  /  tloee  öagen  te 
booren  /  eer  öat  fpfe  upt-tceftften  om  te 
toerplanten/  en  (Icopenticc  öaac  na  fanU  op. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 

Latouw  hjccö  geacDtboojïKtDcfletoan 
alle  fBoejS-fecuptJcn/  en  i^hom  en  toocöttg 
Dan  aan:  'ttoccïioelttjeljeetemaag  /  en 
tempect  öe  [cOecptgDepti  Uanalle  fjumeu- 
ren :  t^  öecïjaltien  gefont  boo?  ionge  Itetien/ 
tiie  öcet  /  en  tooi  galö  3i3n  /  en  f  ö"  in  öe  Ro- 
ttier/ bpfeccD^Jfttoeec/  een  aangename 
fpiif^.  ^P  toecUjehi  öe  fiaap  /  en  neemt  öe 
Cepligöcvö  toeg,  f^cn  eet  öe  Latouw  ge? 
meenlijft  rauto  met  (Dlie  /  ^^iin  /  en 
^out  /  en  ftan  al.ö  Dan  eenigjlnis  Uen  ap- 
jietijti  bertocfUien. 

Carduus  Benedi(5lus, 

^it  ferupö  tooju  in  öe  loben  feec  naar? 
pelp  geoeffent  en  onbcrDoutien.  J^etöe- 
0eert  een  matige  gronö  /  en  een  toarme 
IJlaatfe  i  men  jaapt  fietin  Maart  en  toerti 
in  juiio  en  Augufto  gepluöt  /  bergatiert 
en  tot  D«  a^tj.jupltt  betoaart. 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 


öjoog  in  öen  ttoecöcngcaati/fcer  Wttecban 
fmaafj/opeticntie/en  fupbcrenlje  ban  fecag? 
ten :  ^ien  bolgcnöc  opent  alle  berdoptöe* 
ben  öecintoenbige  bcelen/fupbert  fjet  bloeb 
en  een  berbuplbe  maag.  ^oh  i^  bit  ftrupb 
feec  iiracDtig  tegensf  alle  befmettdijöe 
ficfiten/eneen  gmteen  geneejs-mibbel  tegen 
be  becbenbaagfcöe  en  langburenbe  fioo^tJ 
fen.  l^etfeïupbtoojbinbJDnoföiecgefCM 
ben  /  of  gepulbecifcertmeteenigljequaant 
nat  ingenomen,  ^n  be  Apotheken  maaöt 
men  ban  be  felfbe  gebijiileerb  toatec/^p;s 
roop  en  ^outom  beauameljjö  geb^upöt 
tefionnentoecben. 

Gouds-bloem. 

«©e  Gouds-bioemen  begoeftbjepnigoef* 
ning  /  toant  fp  gcoepb  op  fulften  gconö 
aljes  men  totl :  ooft  en  begoeftfe  alle  jaar  niet 
ge5apt  te  b3o?ben/b)ant  altoaacfp  in  Maart 
een0  gejapb  i^  /  groept  boojtaan  ban  get 
afgfballen  jaab.  ^ifetoiljS  berplant  jpbe 
b2engtfe  grootec  en  fcöoonbec  bloemen 
boo?t.  <©c  Goudsbioeyen  Dloepettban  ben 
April  of  May  ben  ge|jeelen^omec  booj/tot 
in  ben  ïDintcr  m.^p  treftfeen  Ijaar  blabe^ 
ren  beiei  nacbtö  in  gelijft  be  ïilaberen/  en  be 
5aben  3ön  foo  fttom  in  een  geftroftelt  /  bat 
fpbe  felaubJcn  ban  een  ^Qogel  geUjfien. 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk» 

<^e  Goudsbloemen  jijn  toarm  en  b?60(j 
in  ben  ttoeeben  graab :  fp  berflerften  't  öer^ 
te  /  bjeer(taan  't  berglft  en  alle  peflige  en 
befmettelpe  ftoojtfen  /  en  openen  be  bec? 
doptljeben  be^  gngetoanbiS  /  toaaromfp 
be  Höaanbftonben  ber©20utoenberb3eft^ 
ften.  ©an  be  bloemen  maaht  men  (©oubjï- 
bloem2ïl50n/  enConferf/  tentöbenbaa 
^e(le  feec  nut  en  bienflig. 

Venkel. 

Venkel  gcoept  op  alle  plaatfen/  en  fit 
aU^ïucöt/  'tw^röj5C3apb  in  Maart ,  m 


over  de  Maand  Maarc. 


21 


*m\xo^  flf-fnpcntie/fpnipt  Ijetaltijti  W- 
ttv  upt.i^et  5flatitoo?ï3  tn'tlaattlcUanAu- 

guftus ,  Oftcm  September  rüp.  ^CiJ  ïDiH- 

mfs  ücrgaan  tie  Ijlatiei-cn  cii  (tcclcn  /  en  Uc 
toojtclcn  Dlijüen  alleen  tn  't  leben/  tite  öaac 
na  tn  't  ©oojiaar  tocticcom  nteu^üc  niH- 
fpjiiptfelenUan  ülaïjeren  m  jlcelen  geüen. 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 

ï|«  5aati  Uan  Venkel  tö  toatm  fnljcn 
ttowtien/cn  ïï?oog  in  ücn  öectien  ocaat»:  Ijct 
Êcupö  tö  roo  öect  niet  /  maar  meer  o^ma^ 
tiöt.  'tEnaïJ  Ijjeelit  tointen  /  tlcïïitïKt 
ÖCficDt/UcrmeeröertDe  mcll?  tn  ticc  SDjou- 
toen  25o?(tcn  /  öoet  Ijct  a32a\3ecl  lofTen/  en 
opent  tje  üerftoptDetien  banEetjer  eniïöilö. 
^uW  moet  ooft  ban  Ijet  ficiipt  en  öe  too?* 
tel  tierflaan  toetöen.  .fBen  öifleleei-t  ban 
5i^enöel5aaï>  een  fetacötig  a©atec  en€>lie. 

Erwten. 

tO^e  Erwten  toojben  Diecte^nntje  inT^o- 
ben  en  ©elöen  beeï  /  en  feec  ocmepnl.jft  on= 
öecljoutïen  /  fp  begeeren  een  open  lucDt  /  en 
titet  al  te  bocïjte  gtcnti ;  tnen  plantfe  on.- 
tcenteentjupmöiepin  öe  3llartie  oprpen 
toaar  bp  men  taftfien  fleeftt  /  op  batfe  öaac 
öp  foutje  op-fiUmmen ;  öit  gefcljieti  in  Bet 
ïaatfle  ban  Maart,  of  in  'töegin  ban  April. 
benige  berfeefeecüi  /  öat  Ue  Erwten ,  tJie 
too?m-fleeftig  jijn  /  betec  om  te  5apen 
5önal0ijegabe. 

Aart  5  kracht ,  en  gebruyk. 

5©e  Erwtpeulen  5ijrt  Dan  aart  en  firacB- 
ten  De  getiieene  25oonen  feec  gelijft  /  en 
tnititielmatig  geflelt  tuffcöen  W  Dingen  / 
tie  goeö  en  quaa^  boeöfelgeben/  en  Die 
Deel/  oftoepnigboeöen.  ^p  Dienen  meer 
tot  De  ï^euöen  /  aljs  in  De  jBeDicijne. 

Afpergies. 

<De  Afpergies  ïjegeecenUeelocffeninpcn/ 


boo?  eecjl  /  fnl  men  De  p\am  een  Uat  te 
booten  tjcccpDcn  /  Daau  mcnfe  toil  fctten  / 
en  Die  toe-ficUcn  ban  beue  /  ^toarc  en  toel^ 
Doo2-tojogrc  'JüarDc  /  Dnau  toe  fal  men  De 
DeDDinge  npt  gcaltcn  bicc  boet  Diep  /  en  Die 
OP  bullen  laa.T[  cm  lang  met  goeDel^oe- 
miö  en  bette  $ïarDe  /  tot  op  De  ïjoogte  ban 
D?ie  boeten/Daac  na  fal  men  Daac  op  leggen 
ttoee  iarige  planten  ban  Afpergies ,  en  Dat 
met  foo  beel  regeld  /  alë  na  p?opo?tie  öct 
25eDDe  D^eeD  iö  /  l}Ut  op  fal  men  Dan  toe^ 
Decom  (Icopen  een  Ijeele  boet  bantoel-be^ 
repDe  ^acDe.  ^ejs  JBintersJ  fullen  Defe 
f25eDDen  geDeiit  too^Den  met  fioepe-of  paac* 
De-mi$f  /  of  flcoo.  jBen  moet  De  Afpergies 
boo?  fjet  biccDe  iaac  niet  fnijDen  /  enDe  ban 
pDec  planten  tbjee  ofte  D^tefcljeuten laren 
tot  5aaD  fcliieten  /  toant  al  De  fcfjeuten  toeg 
te  nemen  fouDe  De  onDerganïtDec  planten 
5ön  /  en  ftaat  te  mecfien/  Dat  men  De  fcBcu^ 
ten  Die  tot  jaaD  geftomen  5i)n  /  niet  fal  af- 
fmjDen/  boo?  en  ai  eecljettot  flfnbolfto^ 
men  rijpte  t&  /  't  toelh  gefcDieD  in  't  laat^ 
(te  ban  De  Somer  of  Auguftus ;  ban  Dit  jaaïï 
toerDentoeDer  nieubjc  planten  ge5aapD» 

Aart 3  kracht)  en  gebruyk. 

53^e  Afpergies  ^ijtt  bJarm  iu  Den  ecr|ïen 
graaD/mateUjftböc|)tenDaacDpaf-bagcn^ 
De  ban  aarD.  ^p  openen  De  berfloptfjepö 
ban  De  Hcber  en  ban  De  5öisren  /  en  fetten 
[jet  3Batec  en  <6:ïïbecï  af  /  maar  fp  geben 
toepnig  boeDfel.  jï^enflootfe  of  toetDen  al^ 
leengefoDen  met€>lie/  ^5iin/  peperen 
^om/  of  met  25otec  en  i^otemufcöaat 
gegeten. 

Aartifokken. 

^efe  b^replTcBen  een  gocDe  bette  groiiD 
en  moeracötige  ^arDc/  en  een  tocl  ter^on 
gelegene  plaatfe  /  Baar  ocff cning  ijSDatfp 
Doo?  5p-fcBeuten  Der  ouDe  planten  toerDen 
boo?t-geteeiD  /  inDefHDaanDenban  Maart 
en  April,  ban  eengefcBeurt  3iinDe/  toerDen 
fp  ttoe  boeten  ban  malöanDer  geplant.  %{^ 
mi  De  bniföt  tot  fn'nboïftomentBepD  gefto^ 
men  ijs/  moet  ter  beljoojipe  tijD  afgefnc^ 
^  3  tm 


2  2 

ïïcn  loo?ljm/  op  ^t  öe  plant  toeöccom 
jonöc  5J'-fcl)ootcn  macU  te  borjrctjijn  bjen? 
om  /  toam  tiic  tnttc  bloem  fclnctm  /  fal  öe 
cuUc  plant  uptgaan  /  en  foo  fiilt  öP  öecooft 
5ijn  Iran  tongc  planten  /  om  tegen  tt  aan? 
(laanljc  Éenten  \3D02nente5un.  j^ï^cnmoet 
ïicfc  planten  ticö  aBintet«  met  fJaaröe- 
mtss  of  tet.ö  anöecs?  tioo?  tie  j^o?|l  beïjehfien» 


Aart }  kracht  j  en  gebruyk. 

^e  Artifokkcn  3ijnU)acm  eni3?oog  toan 


De  Verftandige  Hovenier , 

natuur/  totinömm)«t?mcrraaU»  ^èt 
üoetifel  öat  fp  atben  x^  m^  gocö  /  toant  fp 
Do^ngcof/  ^Vo.iai:/  eu  mdancolp  bloeö 
in'tlic'ianti  giopen.  ^>p  tocröenuan 
fommigc  rauto  met  fBcper  en  ^out/  iïocö 
me(?(l:  gefotJcn  met  een  fauffe  /  Vioo?  een 
lefefti?re  fpijfe  gcae^en  ?n  aeb?upfet/  tot  Uec^ 
toiöïir^e  öit  becfclKlnhe  lujicnj  .!^aD« 
ael)2up?i  b.in  Artifokken  iü(l  men  öemecn:! 
lp  Uupl  en  (Unfeem  toatei% 


De  Verftandige  Hovenier,  fijn  oefFening  in 
APRIL. 


T  ^  W  .ïlQaant  i^  tie  ©ccflanWöe  l^ob^ 
*  nier  eiten  öcflg  om  fijn  i^of  tn  goetie  o?- 
tter  te  ü^engen  met  fpf  tten  /  oraben/  5aj!Jen/ 

Cnplanten.5|?  jaapt  nu  Pompoenen,  Com- 
commers  j  Pietercelie>  KerveU  Biet,  Spina- 
gie ,  Erwten  ,  Boonen  ,  Wortels  ,  Rapen , 

Kool,  Kroppen,  cnanöereiBoejS-Brupben/ 

al0  OOfe  Bafilicunij  Thlafpi  van  Candia , 
Oyevaars-bekken >  Flos Adonis,  Koorn- 
bloemen ,  flos  Africanus  ,  Wol-kruyd  , 
Bidder-fporcn ,  Vingcr-hoeden ,  CO  Lipi- 
nen.  i^p plant  Mcliflèn,  Salie,  Roofmarijn, 
Thijm,  Marioleyn,  Wijn-ruyt,  Yfoop 
Beeren-oor,  Mater,  Hepatica,  Averuyt, 
Irias  5  Scordium ,  cn  Steen-violieren.  ï^p 

Craaft  upt  be  ^fiarbj  /  om  te  öeb?upfeen  / 

Alant- wortel ,  Angelica ,  Lavas,  Imperato- 
ria ,  Valeriana  ?  Peper- wortel ,  &c.  ^nbtett 

be  jonge  55Qomen  niet  toelboojttotllen/ 
meet  menfe  tont  bcrcjuf  ïifeen  met  berfcö  re^ 
gen-toater/of  met  f(oottoater/met  mljSge^ 
menat  /  begieten  /  en  baar  boei  tierig  /  en 
U;iucïKbaar  te  mnften/bocl)  alless  na'ttocer 
^cötoc-binagt.  ^n  ben  April  fp^upt/  en 

bloept  be  Amandel-boom ,  Perfik ,  Abri- 
coos ,  A  ppel  3  Kerdèn  ,  Kaftanien ,  Hage- 
doern ,  Nootc-boomj  Vlier-boom,  Linde- 
boom, enaubcre^^aawcu.  ,|ïöcnfcptbat 


be  bloepfeïiS  op  be  55oomen  niet  en  ber?* 
briefen  /  ijS  't  bat  tuen  onbcr  aan  beflam 
een  toollen  lap  binb/  en  laten'tepnbein  een 
pot  met  toater  Dangen/  bat  be  lap  altüU 
nat  blijft. 

Van  't  zaayen  dor  Zaden. 

IJSen  moet  in  acDt  nemen/  batöw  '^nnn 
bequaamjl  gejaapb  toerb  /  bianneer  öct 
groote  öulpeban  ben  i|emel  mag  genieten/ 
bat  10/ toanneecDet  booi  toarmtc  en  bocö^ 
tigïjcpb/alö  mebe  ban't  liegt  bejS  ^-nö/en 
bêö  .#aans6  beDo?bert/  en  't  berb>ogen  bcc 
.i^onne  boo?  tic  bogtigöepb  be^  iBaanjf  ge# 
matigt  toerb:  baarom/  toanneer  be  iBaati 
mu\3i  i^  I  ban  iss  Ijet  goeb  jaapen  /  en  alle 
Eaben/  bie  men  jaapt/  moeten  ban  ben 
eerden  tot  ben  laatdsnbag  nabe  nieutoe 
I  jDa^n  gejaapt  toerben/  toant  allejEftoat 
I  beel  %nv^'^  faï  brengen  /  moet  in  't  toaffen/ 
!  ofre  't  eerde  quarrierban  be,ïl§aan  gejapt 
5'injmaar  "^^"^  tn  't  afnemen  gegapt  too^b/ 
\!^W.  onber  be3larbeyen  toa(t  in  be  toojteï, 
<Bt^  moet  men  letten/  bat  men  in  be  öou^ 
bc  iLanbcn  b3oeginbe  Hcrfft,  en  laat  in 
be  Lente  fa(  ^?.pcrt.  %'t  Eaab  moet  öoo? 
a ',  rfi  11/  bol  /  jtoaar/  e'-i  grt-f  jtj > V  goeb  ban 
öoleur/  en  toit  ban  pit;  toant  een  go^e 

gronb/ 


Anijs. 
Keule. 

Gouds-bloem. 
Koorn-bloem. 


.      over  de  Maand  April. 

grcinti  /  tw  öoeö  ^aaö  mmm  W  maUian*  ( 
öcc  3ijn  /  antteriStö  mocpK  en  aiDcpti  öer-' 
looven  /  öaarom  ötcnt  ccn  aocti  S^oUcmcc 
ïitt  aan  temeröcn  tiatpticrS^aatJOfïirupD 
licmitt  tt  Dibbrn,  i.  €cn  VJ?pc!ucljt.  2. 
<eêrt  toacmc  plaatjS  of  gconti.  3 .  ^Bacmte 
üSnMtcn.  4. 5Bncmc  natuur  in  1 5aai3. 
5.€cn  ooeïje  Uette  ^üaröc  üanontcc  <?• 
3^?uclitljarcn  öoum  «n  rcvjcn.  7-  ©?P  ^^^^ 
Quaöeïuföt/  imelöauUJ/  tio?retomticn/ 
en  5cetinmp?n.  8.  €n  öat  Dct5aatinocI) 
Jjcrmuft  /  of  ff  DtmmcUg  en  3?.  <©e  Ber- 
(lantiïgc  ï^oUcnier  moet  toeten  Doe  ïaiiQ 
Set  5aati  Goetï  blijft.  Eaatj  öat  ronö  en 
JijïJig  tiS  Duurt  becl  lanaer/ alö  't  geen  ïilepn 
«n  plat  tö.  a©P  fuUen  Dier  een  lïcöifter  Doe 
ïang  pUer  5aaD  öuuren  mag  /  Dptooegen. 


23 


Zaad  dat  drie  jaar  duurt. 


Nip. 

Kigilla. 

Porceleyn. 


Zaad  dat  een  jaar  duurt. 


Angelica. 
Ancraone. 
Kroon  Imperiaal. 
Erwten.     ■•  "    j  - 
Afpergies. 
Africaan  j  of  Theu- 

nis-bloem. 
Bafilicum.    * 
Bitteravien. 
Lupinen. 


GenofFcIs, 
Maan-bollea. 
Mater. 
Parey. 
Pionien. 
Paftinaken. 
Carduus  -Benedid:ns. 
Indiaanfchc  Karflèn  j 
en  meer  andere. 


Kors. 
Kool. 
Radijs. 


Zaad  dat  vier  jaar  duurt. 

'Meliloten. 

Rammelatfcfl. 

Rapen. 


Zaad  dat  vijfjaar  dutirc.' 
Pimpinel. 


Zaad  dat  twee  jaiïr  duurt. 


Ameranthus. 

Ajuyn. 

Aquiley. 

Bernagie. 

Blattaria. 

Comcommers. 

Cawoorden» 

Kervel. 

Suring. 

Spenagie. 

Lathyris. 

Meloenen. 

Dam»i\  bIo€in* 


Suyker-wortel. 

Majoleyn. 

Seven-gety. 

Sonne-blom. 

Thijm. 

Valeriaan. 

Vingerhoeden. 

Winter-roos. 

Yfoop. 

Irias. 

Pietercelie. 

Ridder-fpooren. 


Zaad  dat  fes  jaar  duuft. 
Moftert.  Venne-kool. 

€en  peoeïp  5aatJ  Reeft  ooft  flin^Pö^n 
tp  tn  't  uptfp?upten/al^  't  gesaapö  isJ.Ba- 

filicum.  Rapen,  Raket»  Spenagie  ?  factnt 

op  D?ie  Dagen/na  öat  Set  ge5aapDlo.C0m. 

commers,  Kers  en  Moflcrtzaad  opDen  Wer* 

Den  Dag.  Parey  op  Den  feftcn  Dag.  Melde 
op  Den  acDtflen  Dag.  Kooi  op  Den  ttenDen  / 
Coriandcr  op  Den  ttowtigflen  Dag»    Keul 

en  Orega  op  Dcn  Dertiötfen  Dag.  Pieter- 
celie lept  fejs  toefeen  in  Der  3fiarDe.  gi«Diett 
öet  51arDri)ö  Do?  enDjoogijS/  enDatöet 
5aaD  niet  toeJ  en  mag  uptfp?upten  /  meet 
men  't  felfDe  öefp^engcn  met  regen-toatec 
of  ftoottoater  Deö  morgens?  en  DejS  aUonDjèf/ 
Dat  Doo?  De  ^on  ticrtoarmt  iö/ toant  liout 
en  50ut  toater  i^  een  bpanD  üan  alle  ferup? 
Den-i^et  jaaD  Dat  men  D^oegge5aapD  Beeft 
moet  men  uw?  De  bo?|l/  njp  en  feer  groote 
feouDe  DeDea&en/enDe  op  Dat  Det  felfDe  Ijan 
Dea^ogelen/  iBicrcn/  iiBupfenofanDec 
ongeDïerte  niet  DefcDaDigt  en  toerDe  /  toee* 
feen  Ijet  eenige  in  fap  ban  Donder-baard  of 
Huys-iook,  anDere  fl^Uen  fiet  tetoeefieti 
in  toater  /  Daar  roet  upt  De  fcijooMteen  in 


z^  De  Verftandige  Hovenier , 

ocfmoltcni^.  ^lllcf'tltcupöt^opgchomcn/ .  toarm  in  tcnccrfim/  gnborïjtfnticnttoféi 
inti?9ogetpcn/ moet  men  'tiJCQ  mo?gen$s  1  ten  3cnati.<;§iptostrec(tacn  tiet  i^cgifr/tjoeti 


boo?  tien  opöanfit!cr^t>nneDföe32faViont.ö 
na  urn  onticcotT.iïi  ücuucljtiijen  en  Defp2en= 
öcn/  m^nt  nictoü  t^cn  öccrcmiööag/  toant 
Det  hcupö  öaac  öoc?  fouöe  becb^anijcn  en 
Uergaan.  • 

Vyge-boom. 

^.c  Vyge-boom  ïjcgcect  cctt  toarme 
plsatfc/  tiic  toel  tet  ^êonnc  fraat  /  üi>  eeniae 
uiuragte  /  en  toan  öc  |^Do?tJe-tointi  beb^jjo 
lö' ;  i3a.ic-en-üotien  bemtnö  ï)n  bet  /  (lerb  / 
en  toel-öenUH  aaröriift.  ï^p  too?ti  ïjf  cc  te 
Sauöc  Uan  tPo?tei-(p;iupten  en  tafeïten  Ote 
men  op't  cpnïje  feneufl/  en  een  !ioo?n  of 
fUepn  flecntje  öaac  inflceht/  aangetoond 

nen.  <©tt  acfCÖtCÖ  fn  Maar:  of  Apnl,  ^t 

jonge  ^ottefien^f  en  ülaDcrm  Bomen  fiicr  tn 
tre  Meymaand  eecd  tcboo2fcljün/  entic  alö 
öcfe  bottchenis  opfcDietcn  tocctien  öe  Vygen 
l!00?t  gcD2acljt»<©efc  boom  tö  teer  /  en  toert 
ïtcöt  Doo?  lie  öartie  b02(l  öcfcDïïötgt  /  öaar* 
öm  toerïJ  8?  beel  fa  toüüens?  gcfet/  im  Dejj 
^Winters  fn  öe  fïobe  Detoaart  te  toeröen  /  of 
Sptoertifnlje  Winter  met  flroo  of  peosan^ 
öerjS  beöefit  /  en  ontierUe  (tam  met  "^up- 
laen  mfft  l)elei»ti.  5Bp^omcr-tijtitofïfip 
toel  en  toeel  begoten  en  gftoatert5ijn*  <©e 

Vyge-boom  toaft  gaam  bp  Öe  Wün-gaard, 

«n  tuffcfjcn  öaac  bepDe  toert  een  fontier Ifngc 
b?fenlifcIjapof  Sympathie  befpcurt.ï^p  to'fl 
Ulytfa  in  öe  Herfft  met  ^iipben  mt(t  ge^ 
metl3ijn/toaartioo2fj)nb?uc8tenbeelU2oe? 
$ec  rijp  toojtien.  gnötenöPbantieiBfe^ 
ren  bcfeljatifgt  toerö  /  foo  beflrpt  üe 
ïtam  met  rootie  aaröe/  boter  en  teer.  %aat 
f\p  omijöig  fiinbnicöten ballen/  fpoboo? 
tn  öe  flam  na  bp  öc  toojtel  een  gat/  en  fiaa 
$aar  toeöer  een  toig  fn ;  ofw  ïiafet  met 
m\  bijl  fn  beflam/  toanneeröeblalreren 
beginnen  uptte  fpjuptcn ;  auticrc  begieten 
öc  to:?tcl  met  toater  en  pelicl  bermcngt. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk. 

^e  ©Pöcn  bolfiomcn  rijp  tytivM  /  jijn 


5toeften/er.ö?ijben  öe^oüjenö  en  iKafeien 
upt  /  en  boetïen  feer  toel  i  fp  rcpnf gen  Ue 
boifl  /  enbcrbeterenöen  Doefi.  öpttoentfg 
geb2up6t/i3frmo^tocnbUeren  /  blocti-^to»*» 
ren/  en  öarticgextecllen.  ï^ct  meUiacijtige 
fap  im  iDc  ionge  tahften  f  n  hc  ooren  gctJaan/ 
öoet  öc  a[Bo?men  W  öaar  in  3ijn  /  ftcrben. 
^c  ©ijgc-blaöcrön  ^ijn  fcf}crp/  opr  nentie/ 
bertecrcnöe/enöc  fr  ficpöcnöc  alle  bllcrcn  eit 
ftartje  gc$toeUen.  ^^10  men  Det  fondament 
met  ticfe  blaticren  to^ijft/  openen  fp  öe 
fpeen-aöeren  /  en  öoenjloel-ganftljcbDen. 
TBt  biaöers?  met  30ut  en  a^ijn  gcftooten/gej' 
neefl  riipöigöepö  en  fcDo^f  öe  finobbel.ö» 

Moerbefien-boom. 
^e  Moerbefien-boom  toettfjifr  tC  %(M- 

öe  fn  öe  ï^cben  beel  onöcrljouöen  /  men 
biüö  bnn  öe  fclbe  ttoeeö^rï^anöc  foo?te  /  öe 
eene  tic  3toarte/en  b'anöer  öie  toiti  e  bjucö ' 
ten  boo2J  brengt,  ^v  to^(^  feer  tferfg  fn 
betre  en  toel-geme(ïe  plaatfen/  en  bemfnöi 
een  fjeetecn  ö20oge  \u(\]t.  j^p  toojö  aangc* 
teelt  ban  3aaö  /  maar  ï^eft  alö  öan  lange 
iaren  ban  nooöcn  eer  ïjp  b:ttcöten  booit- 
bjengt/anöcrfine  ban  1©o?te'-fp;jupten/  en 
inleagen.  J|p  magoaöopficljfUfsi/  UU 
men-boomen ,  en  andere  ge-ent  toeröen. 
jBen  plant  ftemfn'tlaatflebanFebruary 
of  fn  Maart,enfp2Upt  upt  aljï  öe  feouöeban 
öe  lor Ot  bergaan  f  ef/  toaar  bp  men  befpeu* 
renttan/  of 'er  nocö  eemge  bo?|l  tebei> 
toacHten  fsf  /  enö?  fiin  b:ufliten  too^öen  fn 
Auguilus  rijp/  enbeguaam  om  teplufefeen^ 
<©p  öat  t)p  beouameliift  macD  op-toa(Ten. 
fal  men  fn  oaober  fnn  toojtel  ontbloten/en 
iBoer  ban  ouöen  Wip  öaar  aan  gieten/ 
anöere  bcbocllt•g^'nfe  met  berfcD  <0^ert- 
bloeö/  en  bertoacDten  öan  feer  fföoone 
bjucDten. 

Aart  5  kracht  >  en  gebruyk. 
*De  Üïaöeren  ban  ÖC  Mocrbefien-boom 


ïjefitacBt;  m5i)n  cenoenwmfpyfeUoo^tic 
^ijDc-too^mm.  <©c  onrijpe  D?uc[)tenbcr? 
hoiUn  Intienöctljengraati/en5ön  öaacöp 
flcrgeljjli  t'  famcntrehftcntie  ban  aacr.  TDe 
rijp^D^ucljtcn  5ön  oofi  berfiortcnöe  en  bcc- 
öjaoentïeban  aart/niet  fonöec  cenfa<J  t'fa- 
mentccftfnnoc.  ^conrüP^  Moer  béficn , 
(jcöjooot  5üHt!C/  (telpcnallrerfjiwtielocp 
tje053upö«r/tic  oUcrWoeWge  lïöaaniï-flon* 
ticn/cnüerfeocicn  üe  Bectco83i»eUen  Uan  trc 
nionD  en  ban  Ue  ïieel  /  tot  ölen  epnöe  too?t> 
inöe  ^potljcRcnUan  Dctfap  tree  felhen  een 
^pïoojj  gcmaaftt»  <©e  fcöo?ffe  Man  He 
3©o?telen  jön  toarm  en  ti?ooo  /  en  af-titi? 
genteljannatunc  /  toaaróm  öe  felbcUcc- 
JoptDcUenUantieletiecenmilt  openen  /  öe 
ijupfe  toeefi  maften  /  m  öe  3©o^men  af-ïa- 
öen.  USenmoetöetiJpe  Moerbefien  alleen 
of  boo?  anöece  fpi)fegeD?up6en.  dommis 
ge  fpoeïenfe  eer(t  mettojinaf  /  eneetenfe 
metfupfeer.  31lnöereöoenfe(neen  glaö/  en 
gietentiaarbanDaar fapoDer  /  entieftgen 
€at  glajj  bicöt  toe :  enDe  foo  betoaact  5ön^ 
hi  Dl  ü^en  fp  lange  ttjO  goei). 

Liguftrum* 
Liguflrum,  bJClft    006     Mond-houd 

gcnoemt  toecö  /  tjSeenöoomafDtfgeöf^' 
ftec/toafi  gaarn  op  DocDttge  en  toateracD' 
tigegconOen;  menDeplantenDeBleet  tiaar 
meöe  öe  fiepntngen  en  ^?ieeïen»  i^et  tooit 
aangetoonnen  ban  5aaD/  trat  men  tn  fanti;; 
acljtlge  aacöesapt  i  enti?teiaacge(laan 
DeDöentje  toecö  fietUecfet  /  traac  men  *t  öe? 
-öcgeect  te  planten,  t^et  Dïocpt  in  't  laatfle 
Uan  May  of  in  't  ïïegin  toan  Juny ,  boo?t- 
Ijjcngentietottte  25loemen/  enöe^öefien 
toecDenlaatitt'tiaactüp. 

'  Aart  3  kracht  j  en  gcbruyk, 

^e  Dïatieren  ban  Lugiftrum  jjin  li?oog 
en  hout  ban  aart/en  t'  famentrecftenöeban 
Rracijt:  fp  5ijn  Ocqnaam  om  öe  3toeUtngc 
en  ijeete  stoeennge  b^nöefeccUnbanöe 


over  de  Maand  April. 


ïf 


mono  te  gencfen.  ï^ettoatecbanöebloc* 
men  geöiflilleect/  ijsf  fcer  goeö  om  aïleciep 
önpö-loopen  /  ©?outoclijöe  blocöen  /  't 
ïJloeö-fpoutoen  en  ö^nppinge  öec  oogen  te 
doppen.  i§ommige  maften  banöetfjout 
tanöen-ftooftecjs?/  öie  fpfeecpjijfen  tegen 
öe  geb?ee6en  ban't  tanö-blecfclj. 

Berberis. 

^e  Berberis  t$  een  tamelrjfte  ööoge  öee 
(let  /  toecö  gelijft  öe'Liguftrum ,  meöe  aart 
tjepningen  geplant/  Op  beaecct  te  toafTen 
op  ongeftontoöe/öof  ï)  niet  Deel  öo?ce/maec 
toat  bocDtae  Dtigc  plaatfm.  Jgp  toerö  aan? 
geteeltbantoo?tel-fpjupten/ljpfp>uptupt 
in  April,  ïjioept  in  May,  en  fönèe|iett 
toO?ÖCnin  September  rijp» 

Aart ,  kracht  >  en  gebruyk. 

^e  blaöecen/en  öe  bjucfiten  3tjn  ftouö  en 
ö?oog  ban  natuuren/öe  röpe  b^ucfjten  bec^ 
Roden  feec/  bectoefeftenöe  appetijr/WufTen 
öe  obermatige  Dttteöecb?anöcnöeftoo?t* 
fen/en  (toppen  öe  öupft-loopen/en  alle  blce* 
öen/foo  tod  ban  ©joutoen/aljï  ban  j^an* 
nen.  't  a©airt  öaar  öefc  ^öefien  in  gefoöeit 
3ön/i!S  goeö  tegen  öet  onfupbet  tantbleefcD 
en  ontflefelnge  ban  öe  fted ;  inöien  men  öe 
mono  öaac  meöe  toafl  of  go?gdt.^p  tooj^ 
öen  om  Daar  amperenfmaaft  bed  geeonj» 
fijt  /  en  in  öe  Apotheken  Derept  men  ban 
Öet  rf§ap  een  licfïpe  en  gefonöe  ^^pcoop^ 

Laurier-boom. 

<©e  Laurier-boom  j^eeftberfcFicpöe  me^? 

Öe-f00?ten  /  alieS  Laurus  Nobilis,  of  Luykfc 
Lauwrier ,  fmal-bladige  Lauwrier,  Of  Law- 
werier- Manneken  j  Dreed-bladige  Lauwe- 
rier  Of  Lauwerier- Wijf  ken  ,  BakeJaar-dra- 
gende  Lauwrier,  wilden  Lauwrier.  ï^p  fK^ 

geert  eenbafle  gronö/cn  öj..eat  fjier  teir  an^ 

öefelöenb^ufljten.^eLaurusNobiiis  tooit 
in  potten  of  toböen^  gcp!anr/om  öejsf  Win- 
ters booj  öe  ftouöe  gcbojgê  te  toeröen/  men 
ot  teelt 


De  Verftandige  Hovenier; 


tecUDcm  ami  öoo?  flcfeficn  /  tit  inïic  Maar^ 
ittöeaacöc  öetlcfecntoojöcn.  <©c  Smal-bla 
dige  Lauw  eiier  bcrcpfctjr  tc  fclf  Dc  OcffenUt^ 
ge/  all^toan  öe-  Laums  NobiHs»  ;ï^Breed- 
bladige  Lauwerier,  iJie  OO&gemceneLau- 
werier  ijS  gcttOCltlt/  tocrö  ban  ÖC  Bakelaar 

0e5apt/  en  tn  tielBaant  May  öne  Wngc? 
ren  öicp  tn  gceöe  aacöc  öcfet  i  maat  tn  't 
tiaaflciaacmoctftpticrplant3nn  J^).itoo?ti 
ooft  ban  fün  to02tcl-fp?uptcn  af-o^fct/men 
tnoct  Ijcm  öeö  Winters  Uoo?  Dc  ©o?(l  /  cn 
e^nceuUJ  met  (Icoo/of  ttctöeftfeen.  gntiien 
gp  Ö002  houöe/of  I30?|t  feomt  3toart  te  too^ 
öén/of  teUecDojten/falmen  ö  w  fto?t  bp  öc 
too?tel  affniitien/  omöaacnatoeDecupt 

te  fp^Upten.  ^e  Bakelaar-  dragende  Lauwe- 
rier begcertfooliantaeocffentnge/  al»  ban 

De  Laurus  Nobilis  gefcpt  10.  ï©e  wilde  Lau- 
werier toafl  tteria  in  bocljte  /  en  fcöaöuto^ 
acDttge  plaatfen  /  fijn  blaöeccn  m  bjeeö/ 
«effen  /  en  Winftenti  /  öoclj  fonöec  ceuft ;  öe 
filoemen  toitacfnfö/  en  flaan  (troont  cc- 
lj)ij0  boDen  op  t  epnlie  ban  öetafefeenbip 
malbanöec  i  Hebenen  5ijn  De  Myrtus  befien 
ban  Gctiaamefeer geliift  /  tn  fcfioon  blaiito 
ban  becbje.  %\[t  öefe  55oomen  3ijn  öeö 

Winters  en  Somcrs  grOCn  /  rtiaac  bv  Somer- 

dag  begect^nfe  bcel  begooten  /  en  tegen  öe 
Winter  boo.2  UouUeen  ^neeub)  befcDecmt 
tC5ijn. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 

^eblaöccfnAnbcb^ucDten/bfe  men  Ba- 
kelaar noemt/  ban  be  Laurier-boom  5ljn 
bectorrmcnbecnbertiioogentie/tJiepintien 
tbjrcten  graali :  fp  önibenben  acijn  /  boen 
't  <62'^bcelci)fcn/  openen  öcb:t(loptbcpti 
ban  öe  Heber  en  ^m  /  en  berbjefefien  be 
aiBamb-ftonöen.  ü^ct  gemeene  bolö  ge 

bnipht  Bakelaar  cn  Boontjes  Holwortel 

om  te  3b)ceten  en  alfoo  aUe ruPbigbepb  upr 
te  bjfiben ;  't  fclf  be  i<i  ooft  goeb  om  be  toa^ 
terfufbt  tegenefen.  Bakelaar,  enboojna* 
mcntltift  Olie  upr  be  feïbe  generfl  /  toevb 
nuf teifftft  onbcr  antiere  gencejg  mibbelen  ge? 


Myrtus-boona. 

3Sa  lic  beifcgcpbenTicpb  bet  blaberen 
bjoif?  bcnMyrten-boom  grootcn  cngcobcn/ 
of  ölepnenen  ebelen/of  miöbclbare  Myrtus 
genocmr.  ^n  begecren  lo0/cnftoabclacljtf* 
geaacbe/  eneenplaatfebiebanbei^oojbca 
bJinb  bebjöb  isf.  ^p  too^ben  ïjiec  te  ïanöe 
aangeteelb  ban  t^^ft^enö  /  b(e  onbcc  een 
toepniggcöneufl  /  en  tn  potten  /  of  tobbeniS 
g:fet  3iin:  fp  moeten  bp  Somer-tijd  bccl 
begooten/  en  beö  Winters  fo?gbulbtgIn6 
tn  lautpe  Itatcbel^  bebiaact  bjccben;  biant 
anbetfmtss  foube  fpboo?bctlcen^gfïepö 
ban befelutt)t bergmanen  flecben*  adile be 
foo^ten  3t)n  f\iet  006  boo^  gekomen  batt 
't  3aab/  geitje  5UI60  mebe  be  ^cfi^übec 

banben  Nederlandfchcn  Hovenier  geiÜpgC 

gefienteDebben. 

Aart  >  kracht  j  cn  gebruyk. 

TDe  blabeccn  /  b?uc8ten  en  't  fap  ban  tm 
Myrtus  5r)n't  famen-tceöftenbcban  htatW 
foo  toel  upttoenbtg/  aljEi  tntoenbtg  ge* 
bnipftt  /  en  hJo?ben  boo?  b?oog  tn  ben  bec* 
ben  en  ftoub  tnbcn  eerden  gcaab  gebouben/ 
fp  5ön  bennaam  tegen  Ijct  Woebfpoubjcn  / 
'tbloet-ptffen/becoo-loop/enaUeobertolltge 
bloeben  ber  ©ioutncn.  ^e  beficn  genefenbc 
3toectnge  ban  be  fêteren  of  ^^laasf/  enbc  be 
blabereti  in  3©fjn  gcfoben  en  opgelepb/  l^ec* 
len  be  ^uetfuren.  §jngtalicn  enelbecöbte^ 
nen  De  Myrtus  blabecenin  plaatfe  ban  ïiun 
om  "^ct  %tzt  mebe  te  becepben.Cot  beboo?^ 
becbaalbe  gebzefeen  binb  men  f  n  be  Apothe- 
ken een  ^proop  ban  be  beften  bmp^* 

Meloenen. 

jBen  binb  öeneffeniSbe  gemeene  foö2te 
,  ban  Meioenen,n?cbanbecm/alö  baat  5iin: 

Meloenen  ban  Padua,  gulde  Meloenen , 

witte  Meloenen ,  tjebbenbe  be  buptenfle 


mengt/  om  be  jenwbjfn  tcber|lct&enenlfcbo?fTe  en  bet binnenffcebleefcö Deel tott/ 

tebetbJ^ïmen»  JSuyker  l^elgenkens  of  Mgrcadelle  Me- 


óver  de  Maand  Maart.' 


loenkeiis ,  ficböcttljetiê  ttixh  ban|BufeujEf/ 
en  ew  uptiimtenöefoetcfmaaö.  ^êptoep 
öcn  ^wt  ^  't  ö^ötn  ^an  Maart ,  op  een 
tefonöec  Oaac  toe  DerepDe  plaatfe/  Ute  men 
cemeenlp  een  Meloen-berg  noemt/  aliS 
top  boo?  onöec  öetmf(lentiec3|oDenUec* 
Daalt  geblien  /  totenjs  manf  et  om  ük  te  lie^ 
tepöen  /  al$s  ooft  m  af-beeltfel  ban  öe 
Meieen-bak  tian  öe  SUef-öeïJöerjS  Dp  Uen 

Kederlandfen  Hovenier  fean  gefiett  toet? 

tien.  jBcn  flcefit  elft  5aali  ïj?te  ofte  Wee  DIn* 
gec  ft?ecö  uan  malftanDecen  /  en  een  öalUe 
Wngetlanötn  DeötonU.  ïgetjaaömoet 
maar  een  jaar  ouö  ^vj^n  I  en  menftan  öet 
eetjl  toeeften  tn  foete-melft  of  fiontnc  toa- 
tec  /  om  Det  ecïöec  te  Doen  npt-fp^upten  / 
«1  De U?ucftten  aangenamer  Uan  fmaaftte 
maften.  <©aac  na  moet  men  De  Meioen- 
berg  met  een  glafe  Meloen-bak  öeöhcn  / 
tn  \^ti  5aati  opgrftomen  5nnöe/en  Debl^nöe 
Wee  ölaDeren  /  moet  menfe't  fiobeniteOac^ 
tie  afniipen.  ^tt  geöaan  3iinlic  /  moet 
menfe  Dccplanten  op  eentoPlmet^aac* 
be  mt!Ef  berepöe  /  toel  tec  ^onne  gelegene 
plaatfe  D?(e  boeten  ban  malftanöer/  en  toe^ 
Der  met  öe  glafe  25a6  öefeften  /  of  men  fet 
Ober  pebcc  plante  een  glafe  Éloft  of  Ean- 
teecne/  en  alfTe  beginnen  gtoote  taftftente 
Rcngen  /  moetmcnfe  aUenftjcftenö  lutlöt  ge* 
ben.  <0ntiectu1Tcf|en  moet  men  fo^gbulDtg 
toefen  om  be  balfcfje  bloemen  af  te  Doen/ 
al$8  meöe  be  taftften  /  btefe  te  beel  beöben  / 
toant  ftaac  alleen  tj?te  taftften  öeöoebeno* 
berge!  aten  te  toojöen.  ^e  teftenen  ban  een 
goebe  Meloen  ^iin  /  M  öe  fleel  Mtter  /  be 
b?HCöt  jtoaat  ban  getoicbt  /  goeb  ban 
(euft/  enbeftcupnegacDtjsr. 

Aartj  kracht,  engcbruyk. 

^e  Meloenen  5t1nfioutenbocbtbanna' 
tuuten/licffeliift  ban  fmaaft  en  aangenaam 
ban  rcuft  \  nocljtan-S  tjcöirbf  n,fp  Itclueliift 
in  tïc  iBaag  /  en  brroojfaüen  't  2502t  of 
eenige  quaaüaactiige  Ijooatfen.  <ücn  bcete 
3Saag  /  iö  booi  Ijdar  een  goeöcföofi :  en 
fp  moeten  fonber  (let  ftentoün  niet  geDjupfti 


2r 


toecöen.  ^©ieCoIp/  ^fS^r-bupftof 
eenig  geb?eft  in  beiBilbljebben/ moeten 
Öaar  ban  Meloenen  toacöten.  i^et  5aab  ijS 
goeb  boo?  eenbergitteen  berflopte  %mxi 
D?uftbeacön/  en  berbetect  be  geb^eften 
ban  be  luieren  en  ban  öe  25laaj5f. 

Pompoenen. 

<©e  Pompoenen  becfcblHen  onber  baae 
epgen  foo?teingebaanre  enooftingroote/ 
toaarom  fcmmige  genoemt  tocrben  Pom- 
poenen Wijf  kens  ,  Of  lange  Pompoenen 
fonücr  raerfteltjfte  flrepen  of  ribben ;  an^ 

bere  Pompoenen  Mannekens  ,  bef^^jijn  öifi 

enbuuft-acOtig/  ron^ofplat-tonb/  öeb*» 
benbe  mccftelpe  ribben  /  meeflentjcel  fe^ 
ben  in  't  getal  /  upfgeflrcftt  ban  onïjct  aan 
öe  (teel  tot  boben  aan  öe  ftcupn.  f^ocb  5ijn* 

bec  öiemen  noemt  Roomfche  Pompoenen  , 

fomtijbö  beel  groot  /  fomnjbsif  ftiepn  en 

Plat-ronö:  Winter-pompoenen,  tiefe3nn 

ftlepnber  al0  öe  gemeene/  ban  öetoelfte 
ö'  een  toit  /  en  b'  anöer  geel  ban  bleefcö  i$f/ 
enöe  en  toiröen  nopt  in  beï^oben  rüp/maac 
afgepluftt  3önt!e  /  too?ben  aan  be  balft  / 
tot  Datfe  geel  jijn  /  opgehangen,  ^pbegee* 
ren  altemaal  goebe/en  tamelijfte  bette  aar* 
öe  /  en  een  toarme  plaatfe.  't  Eaab  infoe» 
te-melft/  of  boning-toater  getoeeftt3öns 
be/  toerö  in  't  laatfle  ban  April ,  ofte  in 
't  begin  ban  May  met  befi|erpepuntom 
laaggefet  /  en  in  't  opftomen  toillen  fp  \i^ 
toiljs  begooten  5ijm 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

^e  Pompoenen  5ijn6onb  enbotbtban 
aart  /  bocft  minber  alö  öe  Comcommers , 
maatmeetöer  alö  öe  Meloenen :  ^n  toer^ 
öen  op  bccfcbepöe  totife  tot  fpijfe  berepb;en 
5nn  al0  öan  nut  ben  genen  /  öie  toarm  ban 
compicxie  5ün  /  en  een  fteete  jBaagftcO^ 
ben/  maar  öie  (Tap  ban  iBaatr  ^ün/  moe?^ 
xtw  ficb  gcficel  baar  ban  toat tjten.  ï|et 
5aaö  Fmmt  in  ftracöten  metöet  Meloen- 
zaad ober  een. 

<ïE  2  Cauwoer- 


aS 


Cauvvoerden. 


De  Verftandige  Hovenier , 

ccip  men  fiict  te  %mtt  met  öetlBojB 
pleeg  te  iioen. 


<©nljer  tjefe  toecUen  meeïie  gereftcntte 

Kalbaflen,  enCitrullen.  a[jBen5aptfe/  810 

öe  Pompoenen,  Op  centofilKcepöe/entoaC' 
me  pUatfe  /  en  moeten  t»?te  of  Uier  boet  Dan 
een  gefet  5nn.  dommige  maften  in  't  Der- 
feiefenUan't  5aal»u(tonïjecfcDepi3  /feggen- 
be:  ïjatban't3aati/  öat  omtrent beljalsS 
ban  be  Cauwoerde  legt/Dc  langen  groepen/ 
ban  't  gene  bat  in  be  mibben  lept/be  conbe/ 
en  ban  bat  in  be  5i)be  geplaatfl  W  be  fto?te 
«nbtftfee.  lEen  moetfe  planten  bp  pjieelen 
of  (tofifeen  /  baar  toe  bequaam  gemaalit ; 
tornt  I  inbien  fp  bp  bec  ^ïarbe  blöben  ne? 
bccleggen  /  honncnfe  geen  b?ucf)ten  boojt- 
brengen.  51110  be  Cauwoerde  gefpeent  ijS  / 
f  al  men  baac  een  teple  met  hiatec  W  fetten/ 
ontrent  een  fpan  berre  baar  ban  baan  /  en 
baar  booj  fal  men  bebinben  batfeuptmun- 
tenbe  lang  fullen  toojben.  «©ngelooflp  iö 
't  gene  fommtge  gefcD?ebenbcbben/  alö 
bat  men  eertijbsf  /  toanneer  men  be  men- 
fcbenberb?anben  /  \\\  plaatfe  ban  te  begra* 

Uen  /    in  W  affcbe  be  Cauvvoerden  5aap? 

ben  /  en  batfe  bihtoilö  met  (Olie  begooten 
5-inbe/  in  negen  bagen  grootc  /  enbolfeo- 
men  b^ucfiten  boo?t  b^agten. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

^e  Cauvvoerden  ficmen  in  aart  en  ferag* 

ten  met  be  Pompoenen  Ober  een.^n  1  tallen 

lajD?ti  be  bntf  Ijt  in  ftlepnc  ftuliften  grfnebcn 
In  blcefrt)-fop  opgefoben  /en  met  ©eriupiS 
gemengr  jiinbe  /  ben  ftoojtfige  menfcfjen  / 
en  ben  gefonbe  in  fecr  Deete  triben  tot  fppfe 
boo2  gcfet.  ^e  ^^elgrimö  ban  Vrankrijk, 
I  tallen ,  Spangien ,  alöooft  be  rcpfcnbe  Ite? 
ben  ban  Afia  en  Afilca  plegen  be  Fles-Cau- 

woerden  of  Kalbaflen  Upt  te  ÖOlen  /    Om 

baar  toijn  (©lie  /  of  anbere  bocfttigpcpb  in 
tebjagen.  ;pe©iffflier0banAfrlca,  en 
ban  be  omleggenbe  Hanben  /  gebjuphten 
befe  Cauvvoerden  ooöbeel  om  baar  netten/ 
WefpHpt-gebJOjpenDebljen/  te  teefeenen/ 


Comcommers. 

^efe  begeeren  be  felbe  oeff eninge  aljS  ban 
be  Pompoenen.  |Ben  (leebt  Bet  5aab  in  't  < 
laatfle  ban  April  in  be  aarbe  /  anbere  5aas 
penfein  Maart  op  een  jBeloenberg/  en  be^ 
toarenfe  boo?|icDtelüfe  boo?  ©o?(l  en  l^ou* 
be*  iBenbegoeftfeuiettetoieben:  mitjS 
batfe  fcöocnber  bJ0?ben  /  alieffe  met  j^rup- 
ben  ronbom  befet  3ün.  ^e  Comcommer  en 
toilt  niet  groepen  /  aljS  baar  «©lie  omtrent 
i0  /  felf0  m  maar  alleen  be  gene  /  biefc 
oeffent  /  <©lie  geBanbelt  öabbe»  jiscn 
binb  onber  be  felbe  buitte  en  groene  /  toaac 
ban  be  toitte  boo?  be  befte  gefcljatUio^ben. 
25eben  bien  ijS  'er  een  foo?te  XiU  men  Wil- 
den-of  Efeis-Comcommers  noemt/  beefe 
too?ben  niet  boo?  fmjfe/  maar  alleen  booj 
HöebicpnegebjupSf, 

Aart,  kracht,  engebruj^k. 

5^e  Comcommers  5i)n  öoiit  en  bocDt  itt 
ben  ttoeeben  graab  /  bo^bec0  IjebDen  fpbe 
felbe  firacDten  /  bic  top  be  Pompoenen  toe? 
gefcbjebcn  Ijebben,  ï^eel  blepn  5ijnb!r/too?^ 
benfe  Agurkjens  gcnoemt  /  en  ban  bcelen 

in  ^5ijn  /  met  toat  Venkel ,  Peper-wortel , 

en  f  necerijen  ingelepö  /  om  appetijt  te  ber? 
toefthen/  boo?/  of  tufTcben  anbere  fpijfege? 
getcn.  ^e  bolgetoaflTene  berept  men  tot 
een  ^laab  /  met  <©lie  /  geper  en  2l5ön. 
"^t  Ezels  Comcommers  jijn  bcrtoarmen^ 
be  en  af  bagenbe  ban  aart :  ^p  beroeren 
bebupfe  (lerftelüb  /  en  <agen  af  Deete  en 
teateractjtige  bocbtiglieben.  €otbten  epn^ 
be  too?bbet  fap/  Eiaterlum  gegeeten/  bi& 
gemaabt  3ijnbe/in  beApotheken  betoaart/ 
maar  bet  moet  feer  boo^fïf  Öttö/  en  in  ftlep^ 
ne  quantitept  geb^upbt  too^ben* 

Boonen. 

;©e  Boonen  tóo?ben  onberfrftepben  fti 

igroote?  kleyncenTurkfeOfRoomrcBoo- 


over  de 

nen«  ^C  groote ,  Of  OttfC  gemeeneBoonenj 

tU  men  öeDenöaaasfTuyn-Boonen  noemt/ 
toccöcn  in  Maart  op  epen  in  tic^Ciicöc  gcflc* 
ftcn/cncfcmcnfc  fet/  toecöcnf?  een  öag 
fn  toatec  gctoecbt/  anöcrc  nemen  öjoefTem 
Uan  <©Iie  /  of  ,§alpctccacDttg  \xiitct.  ^e 

kleyne  noemtmcn  Paarden  of  Duyve-boo- 

jien  ,  cn  toan  ticfc  toertrcn  op  fommtgc 
plaatfcn  öeelc  %l\hm  Uol  gcsapö.    «De 

Roomfche  Of  Turkfe  Boonen  i  lant  men  in 

April ,  en  Dp  De  felüe  toojtien  (ïaöen  gcfet/ 
om  öaar  bp  op  te  lilimmen.  iBen  beHoeft^ 
fe  niet  tetoeeöen  öoo?  mcnfeplant/om  öat- 
fe  anöccsf  licötberrotten.  ^n  beminnen 
plaatfen  W  becl  üan  öe  ^on  befcftcenen 
toojöen.  ^n  öe  Boontjes  beDint  men  beel 
fcltoone  en  aangename  liectne  /  DotD  Os 
öemeenjlesönöccltoit. 


t^efe  öobenjïaantie  ^piguur  öeelb  upt 
ïjoebantg  men  een  25cbbe  met  Roomfche 
ofte  Turkfe  Boonen  in  't  becbanb  beplan^ 
ten/  enbemet55oonftabcnbefeitenfal. 

(©p  bcfe  maniere  too?ö  alle^ geplant/ 
toelö  meninljecbanb  begeert. 

Aart»  kracht»  cngcbruyk, 
^,        <©é  groote  Boonen  5ün  feOWbenb^OOÖ 

'  i)an  aart  /  gcben  mateUjft  en  rebeUjb  goeö 
tooebfel.  55oonenmeel  boet  alle  0e3töellen 
rijpen  /  en  i^  fonberlpB  goeb  tot  3Ujeerenbe 
5^?outDen  55o?(ten.  j^an  öet  bloepfel  bet 
Bonen  Ujojb  in  bcApotheken  een  töater  ge» 
biflilleect/'t  toelbban  be©?outoen  feec  be^ 
öeert  iö/omïjet  aangeficlnfcboon  en  blanft 
tcmaben,  ^outuptaflïljeban25oone- 
flrupöen  gemaaUt  /  i^  go^D  om  gral?^el  / 


Maant  AiprU.  29 

I  (teen  en  't  toater  af  te  fctten.  ^e  kieyne 
I  Boonen  geböenbe  felbe  firatlKen :  ZDe  En- 
gelfche  gcben  \mt  ^aaröcn  meeft  ^onen- 
ü?oob  te  ecten  /  toaac  ban  fp  gclooben  öatfe 
betCL-  Ijacen  /  alsf  ban  ben  l^abcc/  en  baac- 
om  onbcrbonbcn  fp  beefe  25oonen  bcel.  <©e 

Roomfe  Of  Turkfe-boonen  3ijn  iW  aart  en 

firacijtcn  be  boojgaanbe  gelijft  /  engeben 
goeb  boebfel.  ^p  tocrben  op  fetfcgepbe 
toüfe  bctoaacb  en  tot  fpüfe  berepb. 

Lupinen. 

^e  Lupinen  toerbcnna  be  berfcDepbent* 
i}cp\}  ban  be  bloemen  onberfcljepben/  aljS 
met  toitte/  blautoe  /  paarfe/  pmrper-ber^ 
toige  en  gecle  toel-rieftcnbe  bloemen,  ^p 
too?ben  ban  be  3aben  /  w  in  be  éautoeii 
beflooten5ün/  in  beiBaant  ban  April  ge^ 
plant/  op  foobanige  plaatfen  baarmen  W 
begeert.  2fianmerfieniS  toaarbig  tö  bet  bat 
fp  alle  bagen  fjun  na  hc  omme-ïoopbec 
^onneheeren/  fcfjoon  ïjet  geen  beloer  en 
blaar  tocer  isf  /  foo  batfc  ïk  3lanb-lupben 
boo?  een  aur-bierh  of  ^onne-tonfer  Bon^ 
nenbienen. 

Aartj  kracht}  engebruyk. 

^e  Lupinen  5iin  toarm  en  b:oog  tot  (tt 

I  ben  tbJeben  graab/  fp  bcrtecren/  berbnibe  n 

1  enboenfcöepben  alle  ilabbenbanbeniiuit 

'i  ï^rop-felieren  enalberbanöe  ljjrDege3tbel:: 

Icn/  enbefpboobenbe3Bo?men/  footoel 

inbjenbig  geb?upfet  /  al.ö  upttoenbig  op 

bei^abelgclepb. 


Ridder-fpooren. 

^t  bloemen  berfcöillen  bcel  in  bertoc  / 
maar  niet  in  blabcren  of  firupb :  )ximt 
fommf  ge  jijn  enbelt/  antrere  bubbelb/  toit-^ 
te/  blautoe /paattTe/bleeft-rocbe/  ficoa- 
roobe  en  geblambe.  ^p  beöoebentoenr.tcï 
ocffening  /  toant  een.ef  in  Apni  ne5cipb 
3nnbe/  feomen  baar  na  ban  felf^  genoeg 

€  i  Am» 


5« 


Aart,  kracht,  engebruyk, 


^c  Ridder-fpooren  jijn  bcrfioelmtje/  étl 
f  famcn  tcchïïcnïïcbaii  aact  i  toaaromijet 
toatcc  /  öaac  Dit  Bcupö  (n  gefoUcn  tö  /  fcec 
mit  i$f  tegen  b?aften/  'tbjahen/  öjoppel 
pm  I  ccaU«l/  (teen/  en  oeeï  fucljt.  't 
3©etD  ooö  \)eelgct!aantntoonti  ti2anften. 
't  aièatec  yjan  öe  bloemen  ^etilïillecö  / 
lijcrö  onöec  öe  oog-toatecö  Uccmengt  /  om 
Ije  ontdecïnnce  UecoogcnteDerftoelen/ 
gencDt  te  \3erfteclien  I  '  " 
te  becöjijljen. 


De  Verftandige  Hovenier , 

Mufcus-riekende  Oyevaars-bek ,  Duyven* 
voet,  Ktaan-halsCnSt.  Robrechts-kruyd» 

toelfieti^ie  laatfle  beel  In  't  totlöc  gcDonöm 
toecöen,  ^p  öegeerentoepntgoeffenfng/ 
toantecn.ö  tn  De  Lente  tn  Denl^of  ge5aapc 
50nDe  /  fp?upten  ban  felfö  Daarna  öooit  / 
maar  fp  moeten  een  iaar  geftaan  fiebben/ 
eer  fp  önar  öloemen  en  5aaDboo?tö?engen/ 
uptgenomen  Dfó  na  Mufcusrieöt/  en  De 
\xmz  foo?ten. 


t 
en  De  fcöcmertnge 


Wol-kruyd. 

^tt  ï^tupD  binD  men  ttoeeDerfianDe/ 
Set  eene  Diaagt  geele  bloemen  /  elft  bloem* 
feentnbnfblaDeren  becDeelt/  tJetanDere 
jieeft  tottte  en  fcljoone  bloemen  -,  maar  fn 
"fejs  blaDeren  geDeelt.  iDen  ?aapt  öet  tn  A- 
prii,  en  betjoefttoepnigoeffening/omDat 
fiet  ficB  felfjcf  genoeg  jaapt ;  öet  bloept 
nieteerD  er  aljs  tn  öet  ttoeeDe  iaar  /  na  Dat 
jpet  upt  De  aarDe  gefp^oten  i^* 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

Wol-kruyd  i^  berD|OogenDe  bawaart: 
't  too?DfelDenlntoenDtg;  maarDtfebJilief 
upttoenDtg  geb?up&t  /  cnonDerfloblnge 
tegen  &ouDe  geb^ee^en  banDeEenubien  / 
en  om  pgn  te  ftillen  /  gemengt.  iBen 
maalit  ban  De  bloemen  een  miz  1  bte  feer 
goeD  i!$  boo?  ^mbepen  /  en  om  alle  pön  te 
berfoeten. 

.  Oyevaars-bekkcn, 

USen  btnD  De  Oyevaars-bekken  m'et  al- 
leen tn  De  feolcur  ban  De  bloemen  berfcDili 
lenDe/aliGf  Daar  5ünDcr  mcrgeblnmDe  bloe^ 
men  /  'itiet  tofttc  /  blaautoc  /  naerfe  /  fteel 
biHpne  /  en  anDere  ■,  jBaar  ooft  naar  ftaar 

rtenac Tjte/Of  fOOJte/aIsS  groot  Oy evaars-bek, 
leggende,  Of  kruypcnde  Oyevaars-bek ,  na 


Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 

I^oetoel  De  aart  enfiracljtenbanDemeetf 
(ïe  fóo?ten  ban  Oyevaars-bekken  onbeftent 
5ijn  /  foo  bjerDen  nocgtanisf  De  Duy ve-voet 
en  St.  Robrechts-kruyd  feer  gep?efenonDec 
De  toonD-D2anften/en  om  'tbloeD  teflelnen/ 
't  bloeD-ptfTen  te  genefen  /  en  om  't  grabeel 
aftefetten. 

Thiafpi  van  Candia. 

^f t  ]fórupD  U)erD  In  De  l^oben  beef  ge^ 
oeffent/  en  men  noemt  iyix  tnonfeiCaal 

wilde  Kerfïen  van  Candia.  ]^etbierttnD0 

IBaant  April  gejaapt  /  en  't  jaaD  toert  Itt 
De  USaant  Juiius  en  Auguftus  rgp. 

Aart,  kracht ,  en  gebruyk. 

^tt  ftrupDIj?  ö^«  ban  fmaaö  /  en  fttu 
ftelpberbJarmenDe  ban  aart.  I^etliomt 
berDerjes  met  De  öracDten  ban  DeTuyn-kiurs 
ober  een. 

Bruynettckens; 

^efe  toerDen  om  fiaar  fcïioone  rooöe 
bloemt jenötn  De  JpiobenonDerftouDen/  en 
in  De  iBaant  April  gejaapt  /  fp  blocpen  De 
^omcrfc  jBaanDen  Doo?  /  en  jifn  onDer  öe 
naam  ban  Fios  Adonis  bpDcï^cupD-be^ 
minnerioi  beöent. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

t©e  fmaaft  en  Den  reiili  ban  Dtt  i^rupïï 

ceeft 


over  de  Maand  April. 

0«ft  te  fiéttmn/öat  't  fcïf bc  toacm  en tJjoog   toontj-fecupti  Qt&tï}t 

ban atuuce  5?.  IJi  Saxen bjecti liet rcGcn 

•toca^^fl  f»  ï*^  (Iccnaepjcfcn/  anöcritnis 

5ijn  ïje  ftcacDten  tot  nocU  toe  niet  Uecöei:  on- 

öecfocDt. 


Bafilicum. 

^ft  f  ö  een  hjcl-rtcfient  ftrupti  /  en  tocrö 
in  April  en  May  in  uctte  aacöe  0e5atJt  /  en 
(p2uut  tecflont  upt  /  inöienmen  't  (ïcaltcf/ 
ai«j  't  gcjapt  isf  /  met  lauto  tnatec  begiet- 
|B  n  moet  Det  op  öen  mititiag  öefpioepen/ 
a  :iDec5$  il5f  antjere  fecuntien/Uic  'ö  mo^genö 
of  'ö  atoonrss  toillen  beboclnigt  5ün.  j^et 
meet  alle  jaic  op  eennieutoge5atntoo?s 
ötn  /  toant  ijct  öe$s  Winters  upt-gaat. 

Aart,  kracht >  engebruyk, 

Bafilicum  toert  gcftelt  otttiecöe  6r«i>tien  / 
t(c  tn  öettoeebengraatiUectoacmen;  f)et 
öcrqutftt't  gccre/  Uertoarmt  öe  m.iag/ 
geneed  tJebecouöerticnöoetl/  bertoeötöe 
piffe/  en  becflerfit  Debotötige  fjerflTenea ; 
jilSaartiiefiranltban  ïjecfTencn  en  Ueel  met 
tjooft-pijn  geqiuelt  5ön  /  iö  De  rcuö  ban  bit 
hmp^  fcö-ibelnö.  ^n  itaiien  boen  fom  mt- 
gebe  Bafilicum  in  öenieutoe3©ün/  om  öe 
felbe  een  li  effeïpe  reuh  en  fmaaft  te  geben. 

Vinger-hoeden. 

^ie  ïönipb  b?aagt  betfcDePbe  bloemen/ 
al«  paacffe/  toitte  of  untöentoittetoat 
bleeft-baarö  bm  öoleuc/  geele/  bale/  ouc- 
ïjer-roobe  en  Uif-bectot  ge.  't  3©erb  om  be 
aarbigbepb  ban  be  bloemen  inbeï|oben 
onnecÖDubcn/  en  toecb  in  April  oe5aut/  en 
brengt  in 't  ttoeebe  iaacinjuiyenAugu- 
ftus  f  pn  bloemen  boojt* 

Aart ,  kracht »  en  gebruyk. 

l|oetoeibitïitupb  alleen  bier  te  Hanbe  tot 
bcccieilnge  beief  ^ofö  geoeffent  toect/nocb- 
tm^  toert  Det  in  itaiien  boo?  een  hmijiiQ 


31 

vDe55oeren  in  En- 
geland 5icDen  ban  bit  lirupb  een  bjauft/ 
toaac  mebe  fi»  ban  onber  en  bobcn  pur^ 
geeren. 


Cbamcdrys. 

mt  mm  too?b  tot  r^c  jiscttf  enne  in  be 
!|obengcoeffent/enmet  fcljeiiren  boojtgc:; 
fct  /  't  bloept  in  juiy  m  Auguftus  en  moet 
boo?  ^k  tijb  gepluöt/  geö^oogt  en  be* 
toaarttoo^ben. 

Aart )  kracht ,  en  gebruyk. 

Chamedrys  i$  geet  en  bjoog  in  benttoee^ 
ben  graab/opent  be  berflopte  milb/geneejl 
be  geel-fucöt/  ballenbe-rieöten/öooft-pün/ 
en  berbenbaagfcöe-boo?tfrn/boob  be  too^* 
men/bertoefit  be  iHöaanb-|lonben/en  fup;» 
be«  be  bo?fl  ban  tape  flupmem 

Veld-cypres, 

l^it  ï^rupb  in  April  in  beï^oben  gejat^t 
5önbe/  groept  toeelbigliib  boo?t/en  bloept 
in  juiy  en  Auguftus ,  en  baar  na  too?b  Det 
saabboojtrpp. 

Aart,  kracht}  en  gebruykt. 

Veit-cypres  i0  toPrmin  benttoeeben/en 
bjooginben  berbengraab/ 't  opent  beber^ 
(loptbeben  banfletoer  ej|5Siercn  /  gcneefl 
be  geelfi!Cbf/'t  fïereciin  en  toaterfucbt/ber*' 
toeï^t  be  .tiBaanödonöen  ber  ©jontoen/  en 
bf rbetert  Ije  boube  geöKben  ban  be  berfli*e* 
nen  en  ^evuVuen.  (€ct  bicn  e pube  toert  bit 
ferupb  in  a©ater  /  ïDpn  of meebe  gefobcn 
en  geb^onben. 

Scorzonera, 

T©e  Scorzonera  toaft  ban  felfiEf  fonber  oef *> 
feninge  inSpangien,  en  fcöünt  fijn  naam 
berbrcgen  te  öebben  ban  bet  ^paensï 
tooojb  SthuKo ,  't  toelb  betebent  eeit  Ad- 
der? 


De  Verftandige  Hovenier, 


3* 

der,  aï^  Of  men  fCptJe  Adder  Of  Slangen- 1 

kruyd,  na  t!C  crootcfiraföttJietiatljfcft 
teocn  ïjct  ucrgift  üan  De  flansen.  !^ct 
tö  Öicc  te  %an^c  Dan  ^paanftf)  jaaö 
aangewonnen  /  en  too?ïi  tn  Maart  gcjapt/ 
tie  too?tel  öUjft  lange  tijö  tn'tleDen/  en 
fpjupt  aUe  iaat  toeöec  upt  /  en  't  bloepu  in 

Juny  en  July. 

Aart  3  kracht ,  en  gebruyk. 

^e  Scorzonera  f  ö  töacm  in  öen  eerflen/ 
en  Docljt  in  Den  ttocetim  graatï  /  en  too?ti 
fecc  firacDtig  geljoutien  tegen  alöevöanöe 
bergtft  /  pede  /  ücfmettelnfee  fiefeten  / 
fioojtfen/  htnuec-poftlten.  ^etoojtelitoecD 
Ueel  geconfijt  /  en  aljef  een  fonUeclinge  re* 
meWe  tegen  öel300?-rjeïDaaHJ^a5t)|cft^tt 
gepjefen, 

KeuleofKun. 

;©e  Kcuie  5apt  men  op  een  matige  bette 
gcontï  /  en  toel  tec  ^onne  gelegene  plaats 
fe  /  in  te  Lente ,  en  toil  gaarne  ontrent  De 
ajuyngeplaat(l5ün» 

Aart  >  kracht  >  en  gebruyk. 

^it  firupD  i0  toarm  en  D?ooginöen 
DetDen  gtaaD/  Uetftecftt  De  jlSaag/  ü?eeftt 
toinDen  /  bettoeftt  DeHSaanD-^xinDen/ 
Djiift  De  iöcö"  /  «"  fcüecpt  W  gefïcïjtc. 
^p  tocct  feec  nuttelp  ge3oDen/en  geftooft 
ftp  De  Boonen ,  enanDeceDiergdöfie  plufi- 
Dntcöten/  DietoinDacötig3ön/  en  geeft 
aan  De  fpijfe  een^ioeDe  reuB  en  fmaa^. 


Rakette. 


^cRakette  begeert  b)el-gemif!e3£atDc/ 
fian  feer  toel  tegen  De  feouDe/  enmacö 
Daarom  b?oeg  gesaapt  too?Den. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk. 

^e  Rakette  ijS  toarm  en  D?oog  in  Dett 
DerDen  graaD/  toerfïcrftt  De  jiaaag  /  en 
bertoelit  Den  appetijt,  ^it  lirupD  toerö 
feer  beqnaam  met  De  Latou ,  Porceieyn, 
en  anDerefioiiDcl^rnpDen  gcgctcn/toantfp 
De  onmatige  fiouDc  epgenfcöap  ban  De 
boojfepDe  firupDen  Deo?  öaarficeten  aart 
matigt. 

Indiaanfche  Kerflè, 
<®e  Jndiaanfe  Kers  toO?Ö  in  April  op  eert 

toarmeplaatfe  Dp  (laafejenjS  /  ofanDere 
fleunfelen  gesaapt  /  cm  Daar  tegen  te  ru^ 
(ten  /  en  öaar  felben  Daar  aan  ba(l  te  ma* 
ben.  ]^et  i^  een  cierlpe  plant  /  DebbenDe 
ronDe  DlaDeren  /  en  geeïe  blcemtjess  /  ban 

geDaante  De  Ridder-fpooren  j  of  Sots-kap- 

pen  feer  geli)B.  't  ^aaD  groept  in  een  aac* 
Dig  Dautoöen. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 
^e  Indiaanflè  Keriïè  ,   cm  Dat  fp  De 

fmaafi  ban  De  Tuynkars  ijeeft  /  Daarom 
toecD  fp  ooft  gelooft  De  felbe  ban  feracDten 
toat  gelijö  te  5ijn. 


De  Verftandige  Hovenier  3  fijn  oefFening  in 
MAY. 


T\  €  ©eritanDige  l^obenier  fijn  l^of  in 
•■-^  goeDe  o?Der  geb^acDt/  be^aapt/  enbe^ 
plant  OcbbcnDe/  moet  met  "een  naarflig 
oog  /  en  een  onbermoepDc  ïwnD  beflg  5i)n 
omtrent  Dft  gccne  \jv  gesaapt  /  en  geplant 


I)ceft.€or  Dien  epnDe  neemt  ö?  in  ncüt/Dat 
alleöbequamelpoptoafTe/  toaarom/  alj* 
i)P  bcfrlinutot/  Dat  öct  ïtrupD  al  te  Dtft/  of 
te  ongelp  upt- fp:upt  /  isf  ï)p  boo?t  beflg/ 
tonar  D^t  t^  «?ift  (laat  /  't  felf öe  te  berDuiv 

wen/ 


over  de 

n«i/  m  toaac  f^tt  tt  ï^M  W  öe  im^i  piaau 
fcntioo?  't  «jecplantmtebuncrn  ©oo?-ccrtï/ 
tn  Viou?  iil  moet  Ijy  D^t  onftcupö  in  fijn 
jcuaö  trmtpcn/  en  u^ttoieö^n ;  toantan^ 
ötrfïnté  'tfcltoe  te  tiicp  öctoö?tcir3ijntie/öe? 
öitft  Ijct  aacörijft/  en  Dcöocöehcuptien 
ta)02Ucn  ortïïecö?üfet/ en öeifliftt.  ïtp 5apïi 

nu  Rapen  ?  Wortelen.  Sala,  Porcelycn ,  La- 
touw?  Majo-leyn,BafiIicutn,Cichorey-wor-  j 
telen  ,  Biet ,  Carduus-bcnediftus  >  Selleiy , ! 
Rarnmelatfen  Ctt  Bloemkool  met  ÖC  nieu=  ; 
toe  jBaan,  ï^p  plant  Meloenen,  Pompoe- 
nen,Turkreboonen,Cyclamcn.  ^p\MtQ^'  ! 

öectnu  ïje  ftrupDcn/  Uan  öc  toelöen  OP  I 
3®atcrcn  /  en  ©lien  UifltlleerentDil  /  tonnt  | 
üc  (eltoc  n»  in  Daac  toolfiomcn/  en  öcfle  | 
flcuc  en  hcacljt  5ijn.  ^n  DetDegin  Uatt  öefc 
Höaanti  fal  OP"  aï8ettecre25öom-öctoaj$ 
«Pt  De  ftoobe  in  öcn  ïgof  ijjenösn  /  aljS  o- 

rangie-boomen>   Limoenen  j    Gianaaten? 

jviyrthen,  enWecoelijfee/  öaartoetoaac^ 
itementic  een  Dag  /  alsJ  ftet  foetelp  regent  / 1 
0n  Dat  omtrent  Denatoonö/  enDiejicUen ' 
aan  De  Noord-zijde  ban  Den  Hof/  om  Dan 
Die  toinDen  DeD?i)D  te  jiin :  men  fal  ooft  De 
aarDe  /  Die  in  De  tobDenjS  of  potten  iiof/  bec- 
berfcftcn  met  nieubjc  aacDe  /  en  miss  Daac 
op  Doen/  en  De  55oom  futtbecen/  enbe^ 
fnoepen  ban  alle  onftequame  tafiöcn. 

Van  de  planten  der  kruyden. 

^tt  gtoote  fiitte  en  D?ooöe  tpen/en  Dient 
menöeenfirupDenteberplanten  /  tentoare 
Dan  Dat  ï)ct  tocDer  öem  tot  legencn  liet  aan; 
fïen/  anDergs  moet  men  De  planten  Deöieten/ 
en  fiiifrö  moet  gefcfiieDen  met  toatecDat 
niet  te  BouD  isJ  /  tot  Dien  epnDe  fal  men  re* 
0en  bjater  in  De  ^on  fetten  /  of  men  macD 
(ïoot-bja^er  nemen»  ©eel  ftrupDenbJiilen 
b3el  berplant$ön  ( uptgenomenPieterceiie, 
Kervel,  Melde  en  Spinagie)  en  goemeerDer 
men  Die  berpïant/  Ooe  fcgoonDer  fp  op* 
tonlTen*  €cnige  ftrnpöenmoetmcn'tons 
Derjlcban  De  bjonelüs  enbefcIingeaffnijDen 
en  rupm  platten  om  fcljotnueDoenoroe? 
pen/  anDere  /  en  boo?namentlijh  De  öloem- 


Maand  May.  3  j 

enbol-aetoatTen  /  b)o?Den  Doo?  aarDDooreti 
met  DeomleggenDe  aaröe  lun-ocnomcn  en 
berplaetsf  .g^e  fcDeuten  en  fp^upten  ban  ijct 
fïcupD  biecDen  tot  allen  tpDen  bantiaac 
geplant  /  al.ö  oofi  Defp^upten  ban  een  iaat/ 
Qi^  men  Die  ban  Debioitel  of  ban  De  (Tam 
af  treftt/  en  onDec  tbat  om-to?ingt  of 
fineufl/  Dat  Doet Defp?uptetoel groepen/ 
infonöeröcpt  alss  't  epnüe  bjat  in  toatcr  eerfï 
getoeefit  öeeft/  enDanttoeeoföjiebingec 
lanïi  Diep  in  DeaacDefetofplant/  gelijfi 

De  fp2Uptcn  ban  Roosmarijn  ,  Salie ,  Wijn- 
ruyt,  Averuyt,  Steen-violieren  enanDerS 

fictipDcn.  (©nDertutTcljen  moet  men  naar^ 
ftig  gaDe  fïaan/inbjatbooj  aacDeDe  hrupi» 
Den  bjeelD^ig  toatTen/  toont  fommigelje*' 
geerenbet/enfommigemiDDelmatig/ane 
Derc  fanD-acïjtig  aavDiijli.  <©aar-en-bobe« 
moet  men  in  acöt  nemen  /  toellte  (trupDen 
een  DpfonDere  en  berliojgenc  b^ientfcDap/en 
De  toelöe  een  iJpfonDere  bpantfcöap  tegenss 
malöanDeren  D?agen  /  op  Dat  De  eerjien  O? 
een/  en  De  anDere  toijD  ban  malüanDerett 
geplaatfl  bJerDen.  €m  berbojgen  bjient;» 
fcDap  öefpeurt  mentufTcDenDe  wijnruytert 
Den  Vijgeboom,  tufTcRen  De  Wijnniyten 
Den  Olyven-boom ,  tuffcgen  De  Myrten  ett 
Lauvvrier-boom,tufrcï)en De  Myrten  enGra- 
naat-boom ,  en  tU|TcF)en  DCl Ajuyn  ,  Roofe- 
boom  en  Lelicn.  "^C  Zee-ajuyn  en  Rakette 

Doen  Dat  De  ferupDen  /  Die  ontrent  Ijaar  ge^ 
plant  of  gejapt  5ön  /  feer  tierig  groeper?. 
€en  DpfonDerc  en  berbo?genbpanDfcöap 
berneemt  men  tulTcöen  Orega  en  Kooi,tuf;» 

fCÖen  Klim-op,  Radijs,  Kool,  enDe  De  Wijn-' 
gaart,  tUffCÖCÜ  De  Aker  en  Nooten-boom» 
en  tUfTcfjen  De  Aker  en  Oly ven-boom. 

Granaat-Appelboom. 

<!^e  Granaat- Appel-boom  b)erDI)i^rfó 

HanDe  toepnig  ban  Bernen  /  maar  meeft 
ban  ftefiften  en  fp?upten  nangetecit  /  Doeö 
D;!cngen  J)iei'  geen  rijpe  bjuctJtenboo?t/  ten 
5P  Dpfecr  toarmeSomers,  baaDetoilDe 
foojtc  Balauflia  genaamt/  too?D  Dier  te 
3LanDe  beel  ban  De  3licföetD«r3;^  geoeffent 
5?  om 


3^ 


De  Verftandige  Hovenier, 


tm  Daar  fclioonc  üïocmm.  ^v  Dcccpfc  (jen 
ccn  bcfonticce  en  f-^gljnlöige  oeffcningc. 
mm  fetfe  in  aocDc  tod  ocmcfie  ^nctjein 
potten  of  öahftcn  /  en  begeerenbpsomcr 
dag  Vjeel  gegoten  5iin  /  en  moeten  öpöe 
Winter  boo?  öe  Hojfl  «auto  ftetoaact  too?- 
tien  i  fp  toetten  ban  tie  Maart  of  May  ge- 
plant  /  en  men  fal  alle  faar  bUitfg  /  't  gene 
aan  tje  (lam  of  bi»  tie  too?tcl  uptfojupt  /  af 
fniilicn.  ^p  toillen  met  outic  ^[^oe-mtö  of 
<efcl«  mtö  becficn  3i)n.  «©p  tat  Daar  bloe* 
men  nter  UcHt  foutie  af-bnllen  /  öoen  eenge 
een  looben  ring  of  een  ^langen  bel  ronlj^ 
om  ben  flam.  §!i'ïïfen  befe  55oom  fecc  ban 
't  getoojmte  bcfcöaötgt  to02ö  /  fa'mcn  be 
|lam  en  tahften  met  €5^lö-Pf  ï*  en©ecftcnö- 
ntiö  beftcnfeen.  ^efe  25oom  totl  gaacn  on? 
mnttje  Myrten-boomgeplaa'fljiin/en  in- 
bien  men  Zee-ajuyn  ontcentöfm  plant/  fal 
5p  tierig  toatr^n. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 
^Cllebe  fOOnen ban  Granaat-appelen  5nn 

Decboeleiibe  cntoatt'  famcn-treftttenDeban 
aact/öocl)  met  Dit  onberfcöepti:i©efocteen 
Dcrlioelen  fo  fccc  niet/  alé  De  fuuccn/nocli  en 
3iiri  foot'famcntceftftcnïjc  niet,  meiac  boeft^ 
tigcr  banfpbcctoehlicntointjenen5toellim 

nc  in  ben  bunU.  TDefUUCe  Granaat  appelen 

cn  bie  eenige  toiangigDepb  in  Wmcv  /  3i)n 
mcrftcUjö  bcvltoclenbe  /  b?oog-mafeenbe 
Én tfamcn-tccütenDe ban aact ;  toaacom 
p  be  (l  *»Pbc  maag  berlteröen  enbe  De  bet- 
löitteberïioclen  /fp  bccb^ijben  alle  toalgin? 
ge  /  boen  l)ct  bjaïicn  opftouben/  en  (loppeti 
ben  ^amev-ganft.  '©e  Granaat-fchillen  en 
be  bloem-ltnoppenbanDetoilDe  Granaten 
berhoelen  /  becD?oogenen  trehlien  t'  famen 
feer  flerii/  becDjftben  en  beDtoingen  De  ont? 
fleefeinge  /  berï)(tringe  en  be  beginnenbe 
3toeeringe  ban  beiBonb  en  9fimanDelen/fp 
3ijn  mebc  (eet  goeb  om  Ijet  bloeben  ber  tan? 
ben  te  boen  otJli'uben/  enbelofTetanben 
Sja(l  te  maften/  al^menbefelbeintoatec 
Én  een  toepnig  5©ijn-a5iin  op5ieb  /  en  baar 
mcDe  t^  öo?a<?lm  ofte  bemonbtefpoelm. 


©an  Ijet  fap  toecb  in  De  Apotheken  m 
UefïuU  en  Dienflig  Syroop  betepD. 

Orangie-boom. 

<©efe55oom  toert  upt  Spanjen  rnltahtn 
ban  Cadix  en  Genua  f)tetgeb?nfö/  oft« 
mei»  queefer  jjcm  Ijtet  reïanbe  upi  t)ei  3aat 
of  feecnen  aan  /  bie  menin  May  of  Datic  on* 
tre  t  in  goebe  en  bette  aacD  fleeht/  en  na 
bat  tip  bnf  of  feiö  iaren  ouD  iö  /  oculec rr  m 
De  jBaanb  ba*^  Junü  of  July.  i^p  moet 
f02i:ibul"igUj{i  bon?  De  002  too?men  m 
pifte-bcDDen/  Darfebe  botten  niet  af-fatiten/ 
a\0  meDe  Dcö  Winters  boo?  De  ©02(1  in  De 
harcbel^  betoaart  to02Den.  ^e  maniere 
ban  't  doften  Der  ftacffielja!  Ijebben  top  booj 
onber  De  oeffeninge  b  in  De  flDaanD  January 
aangctoefen.  ^c  br  rbcre  oc(f  cntnge  ban  Dc«s 
fcn  ^oom  ftonnenbe  Üief-tjebberö  bp  Den 
Nederlandfchen  Hovenier  nautoftfurig  be* 

fcliKben  binDcn/altoaar  meDe  De  poften  en 
baftften/  toaar  in  men  fooDanige^Boomen 
plant  /  enDe  De(tobe  /  toxiar  tn  fp  Deer  Win- 
ters betoaart  too?Den/  fcer  aarDig  b£C# 
toont  toecDt. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

^e  bjucïjren  ban  Defr^oomjnnban 
berfcbcpDen  en  tegen  Den  anDcrei^  in  hraclja 
ten  feer  berfcbillenbcDcelen  aemaaftt/toant 
be  toel-ricftenDe  fclUl  iöbi^tcr-'Cbftgban 
fmnaft  /  bioog  en  toatm  b  in  namur :  het 
toit  bleefcb  bat  naafr  ^«  fcöt'  gelegen  lö/ijS 
ftoub  ban  aart  en  grof  ta'^  (to(Te  /  ijetbm* 
nentie  en  fappig  merg  lö  bcrft jelenbe  en 
D30og-m«iftenDe  ban  aart ;  bet  ^aaD  iö 
toarmenDioogin  Den  ttoeeDengraaD.  <©« 
fcBillen  toeDer(taan  't  fenön/  bertoar* 
men  be  m  ^ag  /  boen  tic  fpnfe  berteeret^  en 
maften  een  goeDenen  foetrieftenbc  ari(Tcmt 
fp  to02ben  gcmeenlüft  tegen  fjat  CoUift/upt 
tDinben  ontftaan  /  gcb?unft'  /  en  ban  fom* 
mige  tegen  De  ftooiref  ingeacbcn.  ^c^  bin^ 
nen(le  merg  of  (jet  fan  /  Daar  nnt  geper(t/ 
tempert  be  öeete  en  gaiacDtige  bocD^göeis 

ben/. 


over  de 
ö«i  /  öwlJjÊBt  fien  &p]fttijt  en  bccfïaat  Dm 
ö02|ï:ll*^i'  isJ  f^^c  nut  en  öi  mUfa  tegen  Ojan^ 
Dentje  öoojtfcn  /  Dcfmcttdpe  fïefiten  en 
f[au\i3-0ccrti?.!)eptj.  |f et  5aaö  beiflecftt  öet 
nccte/  en  liaat  öc  toojmen  u^t  öet  lijf.  ^e 

Orangie-aopelen   en  Lamoenen  5ijn  feec 

goeö  öeöiupftt  tccjen  tjc  fcïjeur-tjupft  / 
toaacom  fp  ooft  ban  tie  Ece-bacenöe  tot 
berucifmöc  feec  üegecct  ttiojöen» 

Citrocn-en  Lamoen-boom^ 

^efe  25oomen  toerden  oyöe  maniere 
ban  öe  Oranje-boom  l}Ut  IC  %m'tii  aange- 
teelt  /  boo?t-öefet  enüetoaacf/  enftaac 

aart ,  kracht  en  gebruyk  ftomt  met  De  feibe 

feec  toelobec  een» 

Roofe-boom, 

T^t  Roofe-boom  geeft  becfcfiepDe  meDe- 
foo^ten  al0  Provintie-Roos ,  cnfeelDe  en 

DubbelDe  witte  Roofen  »  Aart-Roofen  j  en? 
feelöe  en  DUbbelöe/Fluweel-roofen,  Maant- 
roos ,   Caneel-roofen  Die  itt  Vrankrijk  en 

Engeland  beel  gcoepen  /  en  5ijn  öooj  gaar 
Iteffelfifje  reuft  feer  bael  fiehent  /  enïielDe 

en  DuBUelöe  Mufcus-roofen ,  geele  Roofen, 
bie  eerfl  ban  Algiers  tnAfrica  naVrankrijk 
0efonben5Ön/  Rooskens  ban  Kayro ,  dfe 

feer  fpabe  tn  't  iaar  bïoepen/5önbe  toit  ban 
öoleur  en  goeb  ban  reufe»  ^e  Roofe-boom 
t$  feer  plapfieriö  /  bermafielööeti  pjofjj? 
uWi  in  ben  ^(if/  't  5p  alleen  of  aan  be 
(©albecpen  of  langö  öel|epningen  geplant. 
5©enbjel-ebelen  l^eer  AugeriusBusbequius 

betUpgt  /   bat  be  Turken  be  Roofen  fOO 

bed  acljten/bat  fp  nimmermeer  toe  en  la^ 
ten  /  bat  be  bïaberenbaar  ban  op  ö'  ^arbe 
blpen  legaen :  toant  gelöïtcrtoijö  be  Poë- 
ten bercicrr  liabben/bat  be  Roofen  ban  get 
bloeb  ban  Venus  gefp?ooten  toaren/  foo 
öclooben  öe  Turken  bat  be  Roofen  ban  bet 
3toeet  ban  Mahomet  geftomen  3ün.  ^e 
Roofe-boomenb302tien  aangeteelt  ban  ü)?u 
fp2aptfel0  ooft  ban  ^aab  aangetoomien/ 
«n  M  be  5aa?Ungea  een  jaar  out  jijn  mag 


Maand  May.  ^^ 

menfe  berplanten.  ICLeimenfe  met  be  bolle 
jBaan  berfet/  toerben  fp  bol  en  bjugtbaac 

ban  Roofen.    <©e  Mufcus-roofen  moeten 

besf  3©inter3$  booj  be  ftoube  enBo?(l  naubj 

bebJaart  bJOjben.  Leüen  ,  Look  en  Roofen 

bJfllen  gaarn  bp  malftanöeren  toaflen. 
dommige  foo?ten  ban  Roofen  bloepen 
toat  b?oeger/  fommige  later  in  't  iaar: 
ban  mecfl:  alle  too^benbloepenbe  gebonöen 
in  May  of  in  *t  begin  ban  juiy.  <om  ïtm^ 
ge  Roofen  te  Debben  /  fal  men  een  putften 
ban  ttoee  paütten  b^tt^  maften  ronbisom 
ben  Roofe-boom ,  en  baar  ban  '301  abonbsS 
en'jsf  morgens?  toarm  hjater  in  gieten  : 
l^oelitanö  moet  fuUiö  gefcftf  cben  niet  eer*: 
ber  aljS  Ijp  ftnoppen  b^.ciint  te  örijgen. 
dommige  gelooben  be  Roofelaars  te  boen 
bloemen  boo^tOiengen  ban  toat  ftoleurfp 
toiUen  /alö  fpöeftuftften  ban  Roofen  niet 
berre  ban  be  too?tel  boo?  booren/  enbe  baar 
foobanige  bertoe  in  boen  /  aliS  fpinbie 
bloemen  üegcercn  te  fim.  ^^ommige  ber* 
feficren  bat  men  groene  Roofen  berftrrigt. 
3©anneer  men  eenflrupftieban  toittcRoo- 
feiaar  in  een  Huift-boom  grifföt  ofte  ent  / 
nemenbe  een  ranö  ban  ben  Huift  en  him 
booi-boorenbe  /  enbe  inbatgatbenaoos 
fen-ranft|teeftenbe/  m't  felföefoo  laten 
begroepen. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk. 

^e  blaberen  ban  be  bloemen  ban  meefï 
alle  be  fooKen  ban  Roofen ,  om  bat  fp  ban 
berfcftepben  beelen  gemaaöt  sijn  /  gebDen 
baarom  berfcDepben  ftracbten.  |Ben  binb 
in  be  felbe  aaröacjjtige/ 1'  famen-treftftenbe 
en  ooft  bocbte  of  toateracötige  beelen  /  en  fp 
ftomen  baer  in  ober  een  batfe  alle  berftoelen^ 
be  ban  aart  sijn.  <ï^e  Provincie  enbebe  roo* 
be  of  Aartrofen  toerben  meefl  in  be  Medici- 

ne  geb?Upftt.  ^e  Provincie  Roofen  boen  be 

gal  en  galacfttige  bocljtigöeben  feer  facDte^ 
lüft  neberfaftften/  matigm  be  bitte  beiS 
blocb^/  berflerftenbet  gertc/openen  bc  ber;» 
(topte  Eeber/  en  genefen  be  gcel-fucbt/  toa^s 
ter-fucljt/  en  lang-buurenbe  froo2tfen. 
a?t-toeiibig  toerb  feec  nuttelöft  een 
f  z  ijioofen- 


36 


De  Verftandige  Hovenier 


ïioofeu-ïiocltmêt  aoofcn-asijnöeUücött^t/ 
op  m  Dooft  aclept/uoo?  öooftpijn  m  om- 
-  ruflöcpD  (n  l)cm  en  (jjantjcntie  öoojtfen. 
^z  Aart-roofen  5vjn  t'  famctitcefeficntic  iian 
aart  /  Ucrflecften  öe  EcUecen  iBana  /  en 
toecöcn  ueel  oeb^upht  om  tic  üupfi-loo* 
jjcnte  ^empcn»  iBen  maaïit  ban  tie  Roo- 
fen,a©atec/31l5iin/^»ccrop/  Confecf/  »©«e 
en  ïiioofen-öoning  /  öe  ttiellte  in  tie  Apo- 
theken te  Wniïen5ütt- 

Egelantier. 

g[n  tellübcntoccticnöcltie/  tmbbelöc 
en  geeU  Egelantier  aanflcquccftt/  ücocert 
De  fclUe  oeffeninö  W  ton  toan  öeRoofe- 
boom  öefcpt  ïjcböen  /  en  ïiomt  In  öcacDten 
met  De  felDcn  eentgfintssoUec  een. 

Roosmarijn-boom. 

^e  Roosmarijn  tïj  cm  ^oomacïjttge 
l^ceitfc/  en toecti  totbcccietfci  hm  öel^o- 
ben  met  gcoote  naai*(ttgl)eiJti  onDeröouDcn. 
IBenplantljcrtn  Maart  of  April  üanfcljcii: 
ten/  tahften  of  fp?upten/  öetoclfteontier 
toat  gefeneufl  metten  5ün.  't  3©o?tJ  ooft 
Dan  5aat!  aangctoomten  /  maactian  ftomt 
8et  trngcUiïi  Uooj  t  /  en  lm  ï)tec  te  nnöe  öe 
feouticnict  tod  bcitoiunen»  S^etöegeect  een 
tijooge  öanUofluc/  enniettefcccgemcjte 
aacöe  /  en  moet  öcö  Winters  toeï  gctiefit  of 
in  lautoeplaatfen  gefct5ijn.  ^ecutieplan^ 
ten  fet  men  totaaaüetnieutoefjoutfnöe 
aacöcv  en  toillen  öejS  Somers  Ueel  begoten 
5iin/  \)tct  toe  nemen  fommfgefoete-melh 
of  toep.  ^?  blcepen  tn't  beginfelUan De 

Lente  tOt  Diep  in  De  Somer. 

Aart  j  kracht  j  en  gebruyk. 

<J^e  R  oosmari  jn  i^  toarm  en  D?oog  tn  Den 
itocDen  gcaaD/  ^erfterlit  De  8er5enen/3enU' 
toen/  memorie  en  finnen/  geneefl  De  milt  en 
öecl-fucljtigen/  opemDebcrflopteïeber/  en 
J-s  gocD  tegen  De  tottte  iDloeD  Der  ïDious 
to^m  M^  ^^  RoQsmarijntourrg^maaftt 


ï©ater/  mie/  enConferf/  tötDeboc^' 
genoemDe  geb^eöen  feer  Dten^ig. 

Oleander, 

;©e  Oleander  fjEf  cen  55oomac5tfg  gctf 
toa.cf  /  met  De  geDaante  ban  Den  Lauwner- 
boom ,  en  toerD  in  Defe  EanDen  in  De  J^o? 
benban  De  l^rupD-beminnerjS  ban  inlegt 
genDe  tafeöen  boo?t-getf  eit/  De  bloemen  Di« 
ronD  of  toitenbanbijfblaDerengcmaftt 
3ijn/  feomen  felDm  boo?  Auguftus  teboo?? 
fcOi)n.  ^p  toil  bp  Somer-tijd  begooten/  in 
Dejj  Winters  boo?  öouDe  betoaact  5ürt. 

Aart>  kracht,  en  gebruyk. 

;©e  Oleander  tó  f^m  fn  Den  DecDen  ctt 
D^oogtn  Den  ttoeeDen  graaD/en  banbupten 
opgelepr/berteert  alle  ge5toellen/en  Doét  De 
fclbe  fcijepDen ;  jBiar  into^nDig  moet  ö^t 
nietgeb^upöttoojDen. 

Majoleyn. 

^e  Majoleyn  iö  een  feer  toel-riefient 
!^rupD/  enicf  fijne  en  grobe/  alsJmeDe 

Engelfche  Majoleyne  OnDerfCljepDen  i  ïjet 

to02D  gejapt  of  geplant  tn't  laatfle  bait 
Maart ,  Of  in  begin  bin  April ,  in  goeDe  en 
fabelacötige  aarDe  /  en  moet  in  ïjeete  en 
D?ooge  tjjDen  befp?oept5Ört» 

Aart ,  kracht  5  en  gebruyk. 

TDe  Majoleyn  iö  tonrm  en  Djoog  in  Den 
DerDeit  graaD  /  en  feer  Doo?-D?ingeiiDe  ban 
ljracl>t:^p  bcrfterh^  De  fjerlTk^nen  en  5eniu 
toen;  toanrom  fptotDcrfelberfiouDegei: 
b?eften  feer  nuttelijfi  gebcfigt  too2D :  ^p 
bjceltt  toinDen/  en  Drijft  Dje  örijn :  ^p 
too-?D  ooit  gemengtonberDes^ieiSpoeöei: 
om  De  bocïïtiglieDen  upt  tiet  fjooft  af  te 
trefelien.  Majoleyn  onDer  fppfe  geDaan/ 
maabt  De  fp(jfefmaftelp/  en  Den  mago 
aangenaam.  iBen  fean  ban  De  felbe  een 
ftracbtig  a©arer  en  ^lie  DiftilleereiV^n  met 
tf^upu^c  ^enConferf  maften. 

Sel- 


over  de  Maand  May. 


37 


Seilery. 


t©ê  Se  Ilery  toO?tl  til  April  Of  May  Qt^apt/ 

enüc  tiaac  na  in  Diepe  orcopcn  gcniant/  öefe 
opöcfcöootcn  5önDc/  moet  men  öeaacDe 
ijaar  tegen  aan  opïioogen/  fp  begeert  fanti- 
acljtige  -^fi^^ctie.  Om  saaïï  te  toinnen  laat 
men  een  (trunfiof  ttoec/  of  foolioeï  men  De- 
geert,  cUcrflaan/  Dfealsftianintie,fBaanti 
july  Uloepen  /  en  In  Auguftus  5aatileUecen. 

Aart  >  kracht ,  en  gebruyk. 

^e  Seiiery  öomt  fttltracöten  met  onfen 
l^of  Pieterceiietoel  oüer  een  /  en  too?ö  l)e^ 
Jjenti.iag.0  Vieel  tot  falaaö  met  (ZDlie/  ^out 
en  ^eper  gegeten/  en  als  öan  Ijouti  men 
tiaar  l)oo2  /  öat  fp  öe  stoaftBe  HBanss  te 
^aacöljelpt. 

Rammelatfsn. 

^e  Rammeiatfen  öegeeren  t'n  De  jBaant 
May  in  faUclacfttige  aarliege5apt  te  5iin  / 
tn  aart  en  firacDten  Uecgelijlicn  fp  ficj)  met 

öe  Radijfen. 

Cyclamen  of  Verkens-brood. 

^i  Cyclamen  toojlïliooj  5530  en  afge^ 
fclic«rDetoo?rel!Stn  MayUoojt-geteclt/  fp 
toaft  gaarne  op  fcl)ali'»to-aclittge  plaatfen/ 
en  bloept  gemceniijfi  ontrent  öe  iBaant 
ban  September ,  entie  öaar  na  V>olgen  nfeu? 
toe  blaöeren/  tJtcljeö  Winters  groen  (laan. 
l^et  5aaï)  ttioiïï  ontrent  öe  naaitUolgenöe 
SomerüoUicmcnrijp. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk* 

^0  Cyclamen  i$  toarm  cn  ti20og  in  Ijen 
tierten  graiU  /  opent  öe  Uerjtopte  ^aant- 
(tonUen  /  tijiift öc  öooöe  pjucfjt  en öen  tleen 
öf/  en  genecfl  öe  milö  cn  öc  toaterfucöt.<©e 
too?teleti  ban  ött  ftrupö  cetcn  öe  Verkens 
feer  gaarne  /  luaarom  Qet  ooö  Verkens- 
brood in  onfe  €aal  genoemt  to?rö. 


Lilium  Comvallium  of  May-bloe- 
men, 


"^it  Reeft  feer  fcfjoone  /  toitte  en  toelric^ 
ftenöc  bloemen/  en  toert  anöcrsfLeJien  van 
den  Daie  genaamt/  'tbeaecrtgcplnntte 
3(jn  op  toocljte  en  fcbaöutóacljtigeplaat:= 
fen/  en  toerö  öoo?  öen  too?tel  tioo?t  getcelt. 

Aart}  kracht,  en  gebruyk. 

TBt  May-biocmkens5fjntoarm  ertö?oog 
ban  aart/  en  feer  nut  tegen  öe  beroertfiepö/ 
lammigfiepö  ö?ai)tnge  öeö  öooftsf/ballen^ 
öe  fïefeten/en  anöere  geb?elien/öte  ban  öous» 
öe  en  Uocötc  ongetempertljepö  öer  öerse^ 
nen  geftomen  5jjn;  fp  berjlerften'töeïte/ 
öoen  öe  berlooren  fpjahe  toeeöerfteecen/ 
en  beöo?öeren  öe  arbepö  öer  ©joutoett» 
©an  öefe  bloemenmaaht  menaaDün/geöt^ 
(lileertïBnter  en  Conferf  /  totöe  boo?-bec# 
öaalöe  geb?eeften  feer  öienflig» 

Scabiofa. 

^0  Scabiofa  i^  fngemecncenbecmöe 
onöerfcDepöen.  '5^egemeenetoaft  öeel  in  't 
toilöe  aan  öe  Santen  ban  öe  ^ftfier^.  TPe 
b?eemöetoo?ötot  cieraatin  öe  l^oben  aan* 
gegueefit/  en  fjeeftberfcriepöefooztenban 
bloemen/  aLö  öeSpaanfc  ölcöeelbzupn  W 
Ooftenrijkfe  met  rooöe  en  purpere  bloe» 
men/  Indiaanfle  mct  öonfter-rooöe  bloe; 
men/  Scabiofa  met bleeïï-geclc blocmen / 
met  toitte  bloemen/  met  Innberftenitf/  Fran- 
fe  Scabiofa  en  meer  anöeren.  «©efetoo?öen 
in  öe  .fï^aant  Maart  ge5apt/  en  öaarna 
berplant  op  fooöanigen  plaatfen  /  alss  men 
öte  begeert. 

Aart  3  kracht?  en  gebruyk. 

^e  gemeene  Scabiofa,öic  in  öe  Apothee- 
ken  feer  beel  geb?uplit  too?ö  /  ijS  toarm  en 
ö20og  tot  in  öenttoecöengraab/  $pent/ 
ö?öft  8et3^?ct/toeöer(taat  't  bergift/enijs 

^5  ÏHÏ 


2  3  De  Verftandige  Hovenier, 

öclonsetiut  en  ïjcguaam;tóaacom  fp  gcbe^ 
figt  toojti  tegen  inixjcnöicic  Uetjtoeerfnge  / 
pUüti^  I  Docjt  en  De  pefle»  ^e  to?eemöe 
fcBünen  met  üe  gemeeite  Dan  aaït  en  ftcacD* 
'4en  genoeofaam  o\3ec  een  te  feomen. 


Angelieren. 

(©ntiec  öe  25ïoemen/Die  om  Daar  fcljoon^ 
ïiepö  in  De  j^oUenonDccDouDentoojöen/ 
jijn  De  Angelieren  gcenUan  De  miuflc/D^inc 
gefïacöte  en  meDe  foo?ten  5tjn  ücelDeclep  / 
m  aï  te  gcoot  om  ïjiec  te  bccïjalen.  (Cot 
DaacoefTentngb^geecenfp  gocDc  /  lucöttge 
ti\  metmi.ötoeltoc-gcmaaftte^HacDe/  en 
moeten  tn  April  of  May  totec  Dagen  boo? 
iie  UoUeiBaan  gejapD  toccDen  /  De  (loeien 
f  al  men  öet  eecfie  iaar  laten  (laan  /  en  aljf 
fp  öet  ttoeeDe  iaac  bloepen  /  fal  men  al  De 
ïiuDDelDe  uptfetten/  en  Doo?  afleggtnge 
DecmentgljulDtgen/  \\xW  gefcDtcD  tn't 
ïaat(letoan  juiy;  fn  öet  ttoeeDeofDecDe 
ïtD  genefen  5ijnDe  /  lept  menfe  met  fjaaftiejs? 
neDec/  Daac  obec  toerpenDe  5anDacöttge 
SHauDe/  en  (^  Daac  na  ttio?telgefcöooten 
SeöftenDe/  toecDen  ftpfonDec  öecplant. 
<©m  De  55loemen  fcBoon  en  gcoot  te  Deö^ 
fien  /  moet  men  maaceen  (leel  opeen  plant 
ïaten/  en  De  balfcöe  bp-önoppen  aftceB? 
feen/  opDatmaac50f6  55loemenopDefe 
I300?f5»  (leel  Wpen  (laan  /  en  men  fal  gaat 
ölaDecen  DtötoiljS  fupuecen  /  enDe  De  aacDe 
naai:(ïig  toeren  en  öefp^oepen. 

Aart  >  kracht ,  en  gcbruyfc 

^efe  55loemen  5ijnmtDDel-matfgDan 
aart/  fptoo^Den  gep^efen  tot  tect-felop; 
pinge/  Djaajjtngc  (n  't  ftooft/  UallenDe 
(ïefite  en  (luppen  o^fpanningen  Decjenu^ 
toen-  UBen  mfiaftt  Uan  Defe  25Ioemen 
Conferf  en  3ll5nn  Die  meDe  tntöDen  Dan 
pe|lefcecDienjltg5ün. 

Peonfen, 


Deelt/  aï0  Peonien  Mannekens  >  Wijf  ken,' 
witte}  roodej  dubbelde»  lijf-vervvige ,  Peo-j 
nitn  van  Coiiflantinopolen ,  Peonien  medj' 

ölaöercn  \jan  Akeiey  enmeer  ai  öece.>.  ^p 


toec^eti  i\  DeVoor-tijdUanDtöJo^teimaf 
gefet/  en  certö  geplant  sijnDe  /  mn'.jtfiDie 
tieel  iacen  otjcc  ^p  Degeeccn  noeöe  aacDe/ 
en  to4  tec  ^onne  gelegene  plaatfen» 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

TDe  Peonien  5nntearm  enDjoog  Dan  na* 
muce  /  en  een toepnti  t'  famm-tccïUjcrDe 
Dan  aart :  '^^e  too?tel  /  bloemen  en  t  jaaU 
toerD  alleen  in  jBeDictjngebntp&t.  Peoni- 
en teecQuiötDeöccffenen/  üecD^ijftfcOnfi 
en  5toace  D?oomem|Baar  infoiiDcclj^pD  ijS 
fp  Uan  allefeecDecmaacrgctoeedDDO^De 
DallenDe  fieöte.  ^p  \^  feec  nutDengeel^ 
fucfjtigen/  en  Die  pön  in  De  M^w\  of 
25laasS  ïjebben/  uectoefetDejïQaanD-doni 
Den  Der  ©joutoen/cn  opent  De  Der  (loptDepö 
DanDeicDiec.  ©an  De  25loementoo?D  in 
De  Apotheken  een  ^pïoop  en  a©atecöe^ 
cepD  /  De  toelëe  tegen  De  doo^noemDe  geb^e» 
hen  beQuaam  geb^upht  fionnen  toecDem 

Akeley. 

IBenbtnD  in  De  igoDentoanDe  Hief-öeB? 
hm  geen  25loemen/  Die  meeröerfcöeptf 
Den  Dan  ftoleuc  en  geDaante  5ijn  /  aliS  Defe  / 
men  DinDfe  met  enöclDeenbubbelDebloe? 
men/  blaautoe/  en  pucpere/  cooDacö^ 
tige/  incarnate/  liif-DecbJig/  gefpifeöel* 
De/  lïec(lo?Den  toitte/  fneeu-toit/  geel 
gcoene  /  alleen  geele  Deeft  men  tot  notö  toe 
niet  geften.  ^p  DecepfcÓen  goeDe  aacDe  ert 
toel  tecjêonnendaanDeplaatfen/  en  in 't 
©ooMaac  gc3apD5nnDe/  bloepen  fp  int 
ttoeeDe  jaac  in  May  en  Juni. 

Aart ,  kracht »  en  gebruyk» 


^tt  firupD  H  miDDclmatig  hjacm  tm 
^  ,  Decte^renDe  Dan  fecacfitcn,  ]^ct5aaDmet 

'Si^cfe  3ün  in  UcrfcDepDe  foo?tcn  af-ge*  I  ^aifcraan  ingenomen/ toecDfeergep?rfert 

om 


om  Uc  b^cdop^c  HcDet  tt  openen  en  öe 
^cel  fucljr  te  genefen  /  !)ct  tioct  meöe  De 
jBafclen  en  ètnöcr  pofiiensf  upt-flann. 
^ommigc  Qouöen  Ijet  boo?  een  befonöec 
Oeneeö-mttiljel  om  De  ntbcptiDec  ©?outoen 
te  beb02Decen.  't  ^aaD  b30?D  een  btcce  sDcel 
loot0  mer  Ww  t  jgcgeben/  om  toarm  ae^ 
beöt  3önDe  /  öct  3U3ceten  te  bectoehhen. 

Brafilie  Peper. 

;©e  Bi-afilie  Peper  tcfcecfï  fn  Europa  ban 
öe  IB^anDcn  omtrent  Goa  en  Cahcuc  ge- 
lj?acfjt/  en  toecr  in  De  l^oben  ban  fommtge 
^ief-bebbccöonDerï30nDeni't  toert  ge5apD 
In  April  Op  een  Meloen-berg ,  of  anDcre 
toarme  plaatfe  /  toanr  tiet  niet  feer  toel  De 
lt?iiDe  han  berD;{aöen  i  ^c  Ijantoen  of 
)3|ucf)tento.rDenfeer  laat  in  'tiaar  rüp. 

Aart>  kracht  j  engebruyk. 

^it  ttrupD  isf  beet  en  D?oog  f  n  Den  bf  er- 
ben  ac-^aD  /  en  moet  tntocnDtö  niet  ge^ 
Binnfet  tooiDen  /  toant  tiet  De  iteb:r  t  e  feer 
ontfteeht  e£i  bet  f ngetoant  moenlijft  en  laftior 
balt.^C  Indianen  g(?tt2Uphen  't  om  De  loffe 
ta  ïDen  b.ift  te  mabcn  /  nemenDe  IpoeDec 
ban  paariemoeder ,  en  afcU  bau  De  geb^in- 
te  WaDercn  ban  Dirgetoaö/  tefamenfn 
toater  as^toafTen/  tot  Dat  bet  beel  tott  toojt/ 
tn  Daar  meDe  beitröbcn  fp  baar  tanDen. 

Maagde-paln». 

<pc  Mjagde-paim  tï?  obcr  q\  tod  öeftent/ 
en  toafl  gaarne  on  boclue/  en  lommcrafb- 
tige  i3la.v«en/  en  toert  Dooi't  fctieuren  aan^ 
(jeteelt.  T!^e  ölaDeren  5nnftctgebeelefaar 
boo2  grom  /  en  bloent  i-^  Maart ,  April ,  m 
May.  ^n  De  blocmert  toerD  eenfge  onDcr? 
fcbei^D  bcfneurt  /  fommtge  /  en  Dcmecfle 
jiinüiaautoe/  anDcre  totrte/  paarfle/  en 
bubDclDe  b?upn-paar<Te. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk. 

lï^it  ï^rupD  i^  toarm  ?nD|ooginben 


over  de  Maant  May.  g^ 

ttoeeDen  graaD  /  en  tont  t'  famentre&ftcn^ 
Debanfir.icbt/  'tDjijftDcnürün/  genecfl 
toonDen/  en  flopt  alöerbanDe  buphioo^ 
pen.  dommige  bangen  Dat  brui-D  op 
troebele  Wijn/  om  De  feibe  blaar  en  fcboo» 
te  maliën. 


Roomfe  Camillen. 

^e  Roomfe  Camillen  beboeben  toepni^ï 
oeffentng:  toant  ÖöemenDitbrupDmeec 
berteert/  fnoept  enfcljeert/  boebctbetix 
en  getoiUtolühertotifl/  en  toerD  Daarom 
bequanielijb  geplant  tn  eentge  p>teelen  tot 
een  boet  tapüt/  of  op  berbeben  beDDeniS 
Daar  men  De$i  fomerjf  pleegt  op  te  futen  /^ 
of  leggen. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk» 

^efe  25loemen  jyn  toarmenD?oogfti 
Den  ttoeeDen  graaD/  en  Daarom  ooö 
ftracbtiger  tn  't  tocrbcn  aljS  De  gemeene 
Camillen.  ^p  ftiUenpijn/  bermojtoen/ 
bertoebbeiDe|iBaanD-tlonDen/  enariin/ 
en  berfocten  betCoUjft.  l|et  afgefneDen  / 
en  geDjbogt  ferupD  ban  DeiS  Winters  tot 
boettoater  geb?upbt  too?Den. 

M^ter. 

Mater  beeft  enbeiDe  en  biibbelDc  bloe^ 
men  /  bet  bomt  lieber  ban  bpfcbeuten/aljS 
ban 't  5a  ■'D  boon/  Dctodbe  men  in  De 
maant  April  nffcbeurt/  en  plant:  foö 
ba^fl  De  blontien  bp  na  geDaan  bebben  / 
moet  men  Die  affmjDen  /  foo  falljct  te  br? 
ter  bet  naaflc  jaar  uptfcbieten. 

Aart }  kracht »  en  gebruyk. 
t©e  Mater ,.  Of  Moederkruyd  ifS  \)itt  ftt 

DenDerDen/enDjooginDen  ttoeeDen  graaD/ 
afbagcnDe/  fupberenbe/  en  openenDe/ 
ban  feracbfen :  fp  bertoarmt  De  Jijfmoe? 
Der  /  bcrtöebt  De  jfISaanD|lonDm  /  en 
ö?öfttie^ageboo?tenaf. 

Steeii- 


40 


Steenviolieren» 


^itt  ban  ^i  jn  fcfioonc  mctic-fao?tcn  /  aI0 
purper  /  roöö  /  Donte  /  mittc  /  gcel-öonte  / 
($c.  ^p  öcgcmn  matige  SüarUc  /  enbeel 

toater»     ^e    tSUbOelöe    Steen-Violieren 

teï03ticnUan(ïeïifeen/  tn  April  in  öe  ^acbe 
getlcelicn/  aangctcclt/  of  mcn*5apt  ïjet 


De  Verftandige  HöVenier , 

tigc  anactre  geplant  jijn/entijaagt  fijn  bW^ 
mcn<n  tt  iBaam  juny,  cnRo?£baacna 
toeiö  Jjct  5aat!  rijp  /  'ttoclö  meninl» 
iBaant  Apni  5ai^t. 


Aart ,  kracht  >  en  gebruyk. 

^1?  Filipendulajcn  infonöerljenlilje  MiQp 
tel  /  tö  Jjcet  en  D^oog  ban  aart  /  Ujiift  Dc 


Schorpioen-kruyd. 


3aatï  Dan  enfteüie  tn  September ,  enfic^i  örijn/ 't  grabeeUn  bekteen  af /ooUiöfp 
inaartfe  boo?  tic  too^ft/  öan  in  öcLente  ijcr- 1  fe?r  nut  tegen  öe  liaUenöe  lichte /i  ö^ii-inge 
plant  /  Oc^cngcn  öuObclije  üloenien  Uoo?t»  1  M  üoof oö  /  een  benAUtüöc  b02fl/  en  mcefl 

alle  geüKlicn/  tJte  upt  feouöcoojfaaïicn  ont* 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk.  (laan  3i)n. 

^00  toel  gct  hrupt!/alö  öc  Dloemen  ijeö; 
l)en  een  af  bagenöe  feracöt ;  tie  tloemen  ge^ 
nefentie  gebjeften  Dan  öe  %t)i<:t  /  en  ^ie? 
ren*  't  ^aab  ti^ijft  öc  ïBaaniïflonöen  / 
en  |^agcUoo?ten  af» 

Alkekengij  ofKrieken  over  Zee. 

5©aarïjft^rupliecn^  geplant  isS/  ber# 
ntenigmuiiigtöetfcer/  'tiuaft  gaarne  op 
bocöte  /  cnfcöaöubj-acl^tige  plaatfen/beel 
nfeutoefcUeutcn  en  (icclen  upttoerpentie/en 
alle  jaren  uptfp?uptenlic :  ïïc©?utöten  /  of 
l^ertTen/ öic  in  De  blaaöjcniSljeflooten  jijn/ 
too?tien  omtrent  öe  Hcrfftröp, 

Aart,  kracht  >  en  gebruyk. 

<!^c  bjucRten  ban.lie  Aikekenai  5ijn  fimt 
cnti20og  in  öen  tteceöen  gracu/fpljoentoa^ 
ter  loffen/  en  fettcn  't  grabeel  en  tie  (teen  af/ 
openen  öe  UcrfloptJjetieH  ban  öe  lebcr/gene^ 
fen  öe  geelfucljt  /  en  fcBcpben  Ijet  geronnen 
Dloeö  in  fiet  Kcöaam»  iBen  fioofetöeefe 
li?ncDtcn  in  Jöijn/of  anöer  öequaamnat/ 
tn  geeft  Qet  te  önnfeen.  ^n  öe  Apotheken 
Ujcröenbantiefelbe  fiocfeien.ö/  Trochifci 
Alkekengi  gcnavimt/  aemaaïït/tiic  regen  öe 
toaojbcrljaaltic  geb?efien  fcer  öicitfiig  5jin. 

Fih'pendula. 

^g  f  iiipenduia  bjii  tn  bjooac^n  fanbacB- 


5©it  fernpÖbJOJÖ  Schorpioen-kruyd  gc^ 

Deeten/om  bat  bc  [)autofeen«s  baar  öet  jaab 
in  lept  /  cenigfintss  bc  ttnart  ban  een  Schor- 
pioen gelijht»  i^ct  moet  alle  jaar  in  't  begin 
ban  April  in  be  ï^oben  gesaapb  toerben. 

Aart,  kracht»  engebruykt. 
^it  ftrupb  to0?bban  DiofcoridesbOO? 

een  fefeer/en  fiaatliggeneesf-mibbelgeöou* 

ben  /  cm  be  ftChm  ban  be  Schorpioenen  te 

genefen/al5i  men  bar  op  be  gequetfle  plaatfe 
boet»  %\&  men  be  Schorpioenen  met  bit 
firupb  aanraafit  /  ban  ballenfp  fn  jtoijm 
alöcffpboobbjaren/  maarfeomenbscec 
tot  baar  felben  /  ti\^  menfe  met  be  toojtcl 
ban  witte  Nies-wortei  aanraafet- 

Cataputia. 

^ft  Brin'ïï  bJo?b  onber  be  ge(ïacöt«Jn 
ban  WoifsraeJk  gereefient  /  bit  btnb  men 
becl  in  be^oben/  encen$fge5fipt^önï'^/ 
fPiupt  bet  ban  Bet  afgebaUenjaabober^ 
blocbigboojt» 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk. 

Cuajjutia  \0  fjcet  tw  bioog  in  ben  berbew 
granb  /  purgeert  (eer  lierftban  onbcren  en 

ban 


over  de  Maand  Junius.  4t 

uw  tobtti/  te  mciflttcDoïöfte/  en  toa-  tocnUfg  gcbjupfit  tóo?ïr«t.   ï^ctfapöoet 


tccatötJöc  uocï)'.igl)£tien/  en  moet  ïjlejëfjal' 
toen  met  fonDcv  üoo^fif  Drtgöepli/cn  iam  in^ 


tjetOap?  uptljallen/  en  fupUectöeUuple 
feecen/  enfcöu^ftöepö 


De  Verftandige  Hovenier  >  fijn  oelfening  ia 
J    U    N    I    U    S. 


II^'teerfïebanöejBaantr  Junius  plant 
De  3Sei:ttaniit3e  l^oücnt.c  Roomfe  Boo- 

nen  om  giOen  te  eetcn ;  Öp  5apt  Ramme- 
htfen  >  Radijs  ,  Kropfala,  Kervel  ,  En- 

divie,  Porceieyn,  enöntna^t.  ^anjef- 
öag/  om  Dat  Det  aïööan  niet  f  n 't  saaö 
en  fcDtet.  ^r*  {&  öcfig  fn  't  uergatieten 
toan  alöevDanïje  ftcupDen  en  bloemen  om 
te  ötfüUeeren/  toant  ontrent  Dcfe  ti)ö 
trein  men  uvt  Defelbe  üe  meejle  €^\m  en 
Dcfte  feractten»  t^pfalnuöeOiangic-boo- 
meh  en  antiereteeregetoafTen/  tiieöpm 
IJOtten  of  toDbenjS  öe  geöeele  Winter  be^ 
toaart  ïjeeft/  bPöinnen  te  begieten/  op 
tiatfe  nfettoecti?oogen/  maar  te  tieriger 
groeüen/  en  te  beter  Baar  bloemen  en 
to?ucöten  te  tooojfcjijn  brengen.  ;©it  be^ 
toatccenmoetgefcöieöentegenjS  öen  aUonö 
met  regcn-toatcr/  öat  boo?  be  ^onge^ 
toarmt  ijS/  toel  toe-jienbe  batïiettoater 
(00  ncgooten  toerb/  batöetbeflamban 
öe  5èoom  niet  enraaftt/  maar  men  fal 
baar  ban  blijben/  foo  beralsiüetmoge;^ 
lijft  iö :  tot  bien  epnbc  fian  men  ooft  toa? 
t'ec-teilen  omtrent  be  ^oom  fetten  /  baar 
tn  een  reepje  iaaften  lepb  /  tnaar  upt  Bet 
toatec  lanciS  f)et  felbe  gebunrig  na  be 
too?teljcf  afbjuppt»  I^P  faïnuooftfienna 

be  Appel,  Peeren,  Pïianbei'Cvruchc-boo- 

men,  en  altoaar  bc  bntcötcnte  bicöt  bp  een 
Bijn/  toaar  boo?  bc  een  ban  ben  anber 
toerbniftt  too?ö  /  fal  f)p  be  filepn(te  en 
tiuaattle  naarstig  af-lcfcn  /  op  batbe  obe.- 
rigc  b^ter  tot  Ijaar  bolftomcntD«Pb  bomen 
mogen. 


Om  de  Boomen  vruchtbaar  ea 
weldragend  te  maken. 

^e  5Der(lanbige  l^obenier  bJeet  boo? 
goebe  en  naar(ligeoctteiiingebe25oomcn 
en  b?ucöten  beel  Becrlijftcr/  frljoonber 
en  b?ucljtbaarber  temaaUen/  enöitrtoe 
i&  een  ban  be  boo?naem(le  r^meöie  Bet  grif» 
fien  en  enten  /  toaar  ban  top  Bier  boo?ge« 
fcB^eben  Bebben.  ©oo?t!Scmbe25oomen 
U^ucBtbnai:  entocl-b^agenb  te  tnaaften  /  iss 
fcec  gocb  bat  men  Bet  obecbloebtge  Bout  / 
en  be  bo?cetaftftenaf-fnoepe/  begrjotfle 
too?tei!sfontbloote/  be  felbe  op-6lobe/  en 
een  <ïEpften  of  25oeften-Bout/  of  ccnftcp- 
(tfen  baar  in^eefte/  batfpbequamerbe 
botBttgBepö  na  Baar  trefeften :  mebe  iü 
noobig  /  alis  men  in  be  Herffl  be  too,2teï 
ban  be  25oomen  ontbloot  /  bat  men  goebc 
bemiiEf/  banjftoepen/  bacftensf/  fcBa^ 
pen/  BoenbecjS  ofbiipbenbaarbplegge; 
fommige  begieten  be  too^tel  met  3©ijn- 
moer/  of  Hoer  ban  <©lie:  anbcre  ber* 
toacBten  feer  arooteBulpe  ban  55one-fcBils 
len  aanbetoö?telgelepb,  filt5cn  macB  ooft 
een  rinft  toan  plat  loob  onber  om  be  flam 
bupgen/  een  boet  Boog  boben  be  aarbe/  en 
al!Sbe25oom  bloept  toebecom  af-boen/ofre 
men  boon  een  gat  in  be  tlam  /  en  bult  Bet 
toeber  met  een  groene  Olijven-tak,  of  men 
liefmeertbe  (latn  metfap  ban  Porceieyn  m 

Wolftmelk  Of  Cataputia.  ^nbicumeu  be^ 

geert  bat  een  2!5oom  in  't  eerde  jaar/  na  bat 

(]p  geplant  iei/  fal  b?«rtHcn  b?agen  /  foo 

moet  men  in  be  Herffteentoeï-bjagenbe 

e  tali/ 


De  Verftandigc  Hovenier, 


42 

taö/  Wm  Unicljt  men  begeert/  uptfitefen/ 
enfcö^abt  onöecöe  öcnautoeDajï  öaac  Dan 
af/  tot  op  öe  groene  ba(l  ontrent  een  fpan 
lang/  tn  't  afnemen  ban  öe  jBaan/  en 
öoet  om  üie  plaatfe  goeöe  aartJe  /  met  ftoe- 
miö  Uermf  ngt  /  en  tjebtnïj  \]n  toel  met  een 
öoeR  of  ba(l  /  öanfalöe  tah  opöiepiaatfe  / 
Ujojtelenuptftöteten;  <n  öeLentefalmen 
öefe  tabonijerDetbetotntfelaffnntien/  en 
in  goeöe  aaröe  fetten/men  falöatiaar  nocö 
D^ucDtenöaar  öan  genieten,  jBen  ftan  ooö 
een  pot  /  öaaronöer  een  gat  tn  tjef/otocr  titen 
tafe  Deen/  aï«s  tic  baflaljöUoojenliSafge* 
fcD?abt/cnl3ulleu  tiie  met  mtö  en  goete  aar* 
öe/  en  aclit  Dagen  fal  men  tJie  met  tnater 
begieten/  op  Dat  De  tafemaqtooitclöfcfjfe^ 
ten  /  Daar  na  in  De  Maai  tfnijD  men  W  ta6 
onDer  De  pot  af/  men  fïaat  De  potftuböen/ 
en  men  plant  De  tafe  in  goeDe  aarDe  /  en  l)p 
faH3?«c&tD?agenDe  5ijn» 

Aal-befien. 

^e  Aal-befien,  Of menfei^DeAdel-be- 
fien  ,  om  DatfeDeeeDelfïebahalDebefien 
3ijn  /  toojDen  aangeteït  ban  tDoneï-fp^ip; 
ten  /  of  jarige  looten  in  De  aarDc  geflehctt  / 
en  langö  De  Ijepningcn  /  en  onDcc  De  (Ooft- 
boomcn  geplant.  ^p^nninDjiegef^acD* 
tenonDccfcï)epDen/  alöRoodej  Wittenen 

SwarteAaIbcfien. 

Aart  j  kracht  j  en  gebruyk, 
<C)e  Roode  Aal  befien  Jijn  ftCUD  en  D^OOg 

In  Den  tHJceDcn  graaD/fn  berffaan  De  Dojji/ 
bertoeïiften  appctijt/berfioclen  De  Hitte  ban 
De  gal/  en  b^anDenDe  hoo2tfen/  toeDecflaan 
aUc  berrotttngc/  en  bcDbingen  öet  b^aa^ 
èen/engaïacl)tige  bupftlcop.  ^e  Aal-befi- 
en b30?Dengcconf{)t/  ofbanDeöfelfisfap 
een  ^proop  en  Confcrf  gemaaöt.  K^et  fap 
ftan  in  een  bat  bebjaarttoojDen/  om  in 
plaatfe  ban  ^ttjim  te  geb?up6en  /  of  on^- 
Der  3Bijn  te  bermengen/  omDefeïbeeen 
aangename  Roleur  te  geben,  t©e  Swarte 


55?anDebJi)n  gefet/ijEJeenbeguaam  geneeö!? 
miDDel  tegen  Det  <0?abtel  /  en  De^teen, 

Kruys-befien» 

^e  Kruys-befien  Uïo^^Den  Doo?  oeffeningc 
beel  grootec  en  lieffeUjfeer  ban  fmaab : 
iBen  binD  ban  Defeibeecnfoo?teinfom* 
mige  l^oben  /  Die  b^upn-rooDe  /  of  upt  Den 
b?upnen  paanef-acljtige  ^öefien  D?agen.  ^u 
to02Den  ban  affetfels?  geplant/  fpjupten  feec 
b?oegin  De  Maart  upt/  bloepen  in  Aprib 
en  b?cngcn  ijaac  ©efïen  be^uaamomte 
öeb?upben  /  in  May  boojt* 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

<!^eb2ucl)tennocöonrijP5önDe/5önftouD 
en  D?oog  ban  aart/  ent'famentrefibenDe 
ban  Rracöten/bertoefiften  appetijt/beröoe^ 
len  De fjeete  iBaag  en  aeber /  en  onmatige 
berölttinge  /  toaaromfp  Den  feoojtfïge  feec 
nut  Oin.  «Spbjo^DenopberfcgepDemanie^ 
ren  tot  fpijfetoeberepD  /  nocötansejgeben  p 
toeenig/  raubj  /  en  öouD  boeDfef. 

Laurcola. 

<©e  Laureola ,  onDer  De  bJelÖe  006  De  Pe- 
perboom mcDe  gereehent  too^D/  ton?ö 
Doo?  5aaD  /  en  affcïjeucfcl  aangeteelt:  ^it 
getoajS  f^ijft  Winter  en  Somer groen/  en 
'  Dja.igt  5toarte  ^fien/  maar  De  Peper- 
boom rooDe. 

Aart,  kracht}  engebruyk. 

<©e  Laureola  i$  feer  fcFjerp  en  berlöittenDc 
ban  aart  /  purgeert  fterü/  en  D?ijft  De  toa* 
ter  engalacöttgebocbtigbeDcnupt/  Doet 
b?afeen/en  bertoebt  De  iBaanD  flonDen  Der 
©^outoen.  ^eblaDeren  gebnautot/treb&en 
beel  pmige  bocbtigïjeDen  uptljetljooft. 

<©e  Laureola,  met  bJien  De  Peper-boom  in 

ïtracgten  ober  een  öomt  /  moet  met  groote 


Aaibefiai,  oft^eionaelSnoppenopnerfien  boo?^cDti0|epDgeb?uj»lNtbK»aDen/  maar 


over  de  Maand  Juniusr 


mmtftti^  I  flttbcïcUcauamemfiUïcl^n 

Flatnboyfen* 

3^ttGCtöa^aactDc|lfnfcljatïutóacl)tföc 
Mlaatfm/  men  piantfe  tn  r  ebmaiy ,  tn 

ten  ?jaoen  liet  ttoeeue  jaac  üloemen  en 
linicliten;fsï  toD?ïïen  beQuamcUjïi  aan  ^e?.- 
ninnenGefer.  S^enmnöttoetjecftanöefoo?^ 
ten  üan  lïe  fdtien  /  m  met  uootie  en  ö'  an^- 
ijcïmctto3Utel3?ucöten» 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

a^c  Fhmboyfen  ^ünbetöoelenUecntoat 
Ucc^joogenue  öan  aact  /  fp  UcrftecTicn  Ijet 
liecte/  en  too?tien  nutteUjö  öel3?uplit  üan 
ie  aeene  We  Oiftïoü^  tn  onmacljt  tiallen» 

Syringa. 

a^e  Syringa  toaflöeel  toeeltjfc  /  cnfp?ept 
ïiaac  ïüöïï  ^n  Deere  m  l  fP  too?ö  aange. 
St  tian  oploopen  of  toonel-fp?upten  / 
cntöonneïfcuepuentnsyringamettottteen 
met  ölawtoe  Woemen :  öct  tioept  in'tlaat^ 
aebanApriieninMay.  g^efecacpntoan 
mt  amdm  töt  nocö  toentetonïjetfocöt/ 
en 't  bJo?tï  aileen  om  fijn  aangename  en 
toclciehentie  bloemen  in  teJ^oDenonöec* 
ponten. 

Genifta>  of  Brem-boom. 


g^C  GeniftaOfBrem-boomenÏJCminncn 

cenïjjooge  en  (aUelacDtioe  gtonö  /  en  tooj-- 
tïcn  öoo?'t  jaatï  aartge\»onnen/enmenbcc^ 
rtamfetn  Maart:  ^p  Woepenln'tlaatfte 

Uan  April  of  May.  bevreemde  Of  Spaanfe 
Genifta  moet  ïïe^  Winters  \300?©0?tï  Ctt 

lioutiefo?gDulïïtO  betoaact  to)o?Den. 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk» 

Brem  tjS  ïjcttoacnientie  en  toeröjoogenïie 
Dan  aeït/tot  tn  Uen  ttoeeHen  graet/openenUe 


en  fupDec-maftenlieDanöcatTjten/  toaat^» 
om  fp  wuttelp  öet)?up]öt  too?tJ  ban  tie  toa^ 
tecfucl|ttöe/en  tite  geene  W  ecntgc  Dscftopts' 
öepö  in  öe  ^eDec/|Btlt/  soleren  of  55laasS 
DeOöen.  ^e  longe  bloem  fenoppen  Dan  öe 
Brem,  gefouten  en  in  pehel  DeDïaact/  afge*» 
DjafTen  en  gefootien  al$s  Cappec^/  3»n  feec 
aangenaam  Dan  fmaaH  /  en  tuffcöen  be 
fpijfe  gelp  ^alaabmet  (©lic  en  ^sijn/ 
D002  of  in't  laatlïeDanbemaaltnbgege^ 
ten/  DccDJcïiltcn  appetijt/  en  openen  be  Dei> 
fioptDïbcn  Dan  be  S^ebec  en  be  jBilt» 

Endivie. 

<©m  fcljoone  Endivie  tc  teelcn  tot  öet 
ïDtntec  geb?upft/foo  fal  men  bit  5aaijen  in 
be  USaant  juny ,  tienbagen  na  Su  jan ,  en 
een  Ijanb  \iiit^  Doog  5ijnbe  /  moet  men  ^\z 
Decplanten  in  goebe  toette  aacbe/  pbec  plant 
ontcent  ttoce  Doeren  Dan  mallianbec/  als$ 
tie  ban  gccote  en fcDooneflo^len Hebben/ 
moeten  W  met  een  biefe  te  (amen  gebons 
ben  D)o?ben  met  bjoog  Diebec  /  op  bat  ïjet 
binnetiflc  DJit  en  malöfoubcDJo^ben/  en 
baar  na  Doo?  be  ©o?(t  affnijben  /  enbe  ia 
D?oog  fanb  in  be  öelbei  tot  Ijetgeb^upö  be^ 
Diaaccn.  gin  aact  en  fecacDtcn  feomt  ïjet 
met  be  Cichorey  feec  D)cl  oDec  een  /  Dan 
be  DJelfeen  D)p  in  be  flBaant  Februarius  gcï= 
fcö?eDenöebben* 

Ireas. 

;©eireas  H  tn  Detfcöepben  foo?ten  onbec^» 

fCgepben/  alöblaauwe,  bleek-roode,  fiu- 
weele,  witte,  geekj  gecamelotte , bonte, 
EngelfchejSpaanfejgrooten  kleyn  Violette, 
Ireas  van  Portugaal,  Ireas  vanPortugaal 
twemaal  dcsjarrsbloeyende,  groot  en  kleyn 
Ireas  van  Dalmatien,ï)ebbenbe  felacc  bïauDJ 
DiOlette  bloemen  /  groot  Ireas  van  Conftan- 
tinopele  metpiakkenjknobbelachtige  Ireas, 

ireasSufiannaljebbenbefeecfcljooneengro* 

te  bloemen/  ireas  Florentina,  Ireas  van  Da- 

mafco  met  bleefi-paatfTe  bloemen  /  pur- 

pere  Ireas  van  Afia ,  Ireas  van  Tnpoh  mct 

goub-DecDJtge  bloemen.  ;De  oeffening  bie 
(0  2  be 


44  ^^  Verftandige  Hovenier, 

öe  ireas  beaécct  /  i0  itn  toacmc  /  MuiMQt/ 
fit  toel  ttt  ^onnc  (taaiiöc  plaatfc/  en  ooeDe 
SacDe;  ^n  too2ö  aangetoonnen  öoojaf- 
fetrtngc  Dcc  toojt'clcn  in  September ,  "ofte 

5apt  in  Maarten  April :  jBaac  öe  Ireas tïie 

öoo?  't5aaï3ü(;cmenfgDulöï5tto02ti/  bec- 


Aart,  kracht,  engcbruyk. 


Lavendel  i0  töarm  cn  tF;»ooa  fn  ïjm  D^ 
Dm  gcacö/en  tss  fcec  ötcnflig  tegen  ^«c  hou* 
Degcü?ehcnöetfjcc5encn/al^gEcaaütöcpti/ 


toont  mecftcüfte  mmtcmqc  in  fjaac  öupfeUngtn'tOooft/naapfnfVicSeSt 
fclocmcn /  gelijft alsf men  tn öe  Maan-bol-  öe taecftoptfjepö ban öe »m / mit Seohrf 
len  tiet  gefcljieöen,  ^p  blocpen  meed  aïle  in  Dem^aag /  öettoeöt  öe  jBaanö-ftonDen 
tn  May  en  Juny/ommtgeijeteccftciaarna  ^  öec  ©20utoen/ti2ijftöef^ageboo2tenaf/en' 
öat!^?ge5apt5ijn/fommigcöctttoeetie/cn  be  berecht  be  fiebenöfen lamme ïeöen 


tifttoilö  ooïi  tökl  beel  faccn  Daar  na,    %b 

leen  öe  knobbelachtige  Ireas  DïOCpt  tW  't 

laatfte  ban  Maart ,  of  in  fiet  begin  ban  A- 
prii.  ^et  3aab  teerö  in  juiy  rijp. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

T2^e  tooitel  ban  Lias  i^  \}tct en  öjoog in 
ïien  öecöen  gcaaö  /  fcljcco  cn  bütenöe  ban 
aart  /  en  öaac  Ö002  öen  iBaag  en  't  «ijnge 
luant  feec  tegen :  gaagt  boo?  öen  3^amec- 
Canft  fecc  flcrftelp  af  öe  toateraeijtigc 
bocBtigïicöcn/  öaacna  ooögalen  fïijm/en 
opent  öe  becftoptöeöen ;  toaacom  f?  tegen 
ne  bjatecfucöt  feec  gep^efen  too?ö.    ^e 

toOJtelban  Irias  FJorentina  iö  goeb  bOO?  Öe 

beriïömöe  longe/  Denautobe  bojft  en  5bJa 
reijoefi:  öesf  felfsf  poeper  funbertbuple 
toonöen  en  öoet  nieuto  bleefcb  groepen. 
jBcn  mengtfegemecnlijh'onöer  toel-rie^ 
öenbe  poeperjj  /  ofte  alleen  grof  gcftooten 
ginbe/  toert  fp  beouaam  bp  linnen  ofte 
öleeöeren  toecD  (^^Itpt. 

Laven dcU 

J^i  Lavendel  iöttoecöeröanbc  /  groote 
tlf  Lavendel  Manneken  ,  en  kleyne  Of  La- 
vendel wijf  ken :  fp  begeert  een  baooge/ 
openlucftrige  en  toarme  plaatfe  /  en  goebe 
fanbatötige  5(larbe ;  (p\3ict^  aangeteelt 
öoo?  t  affcïmiren  in  't  taatfle  ban  Maart , 
tf^c  in  't  begin  ban  April :  fu  blom  in  ör 
ipaanö  jumus  en  juiius,iiiaen  piantfe  aan 
ïie  üanten  ban  bmnn^  mrabattcn. 


ï^iertoetoeröbanbe  Lavendel  3©atereti 
mk  gebiflileert/  ofte  Conferf  berenb.  ©et 
toert  ooö  beel  bp  linnen  enfeieeberö  öelept/ 
öie  öaac  af  een  goeöe  reuft  hrijgen/  m  bO02 
bemotbetoaartsijn. 

Bloem  van  Conftantinopolen. 

J^efe  bloemen  (taan  beel  f  famen  bp  een/ 
(!raal-toij^  /  en  bjeeö-acïjttg/  feer  aarbict 
ban  een  gefciiepöen/  enmit^fbienfpgem 
reu6  en  öcbben  /  toerbenfe  alleen  om'  fiaac 
fcboone  /  en  öibtoilo'  bcrfcïiepbe  ïtolenr  in 
öe  ïloben  onöer{iouöcn.^p  toojben  aange:» 
Queeht  Ö002  afffljcuringe  in  be  iBaanö 
Maart, cn  bltjben  beel  faren  in  't  mm/  ofte 
ooft  toel  gegapt ;  maar  aijf  ban  bjagen  (n 
boo2  m  ttoeöe  taar  geeii  bloemen.i^p  pie^ 
gen  gemeenlijlj  te  bloenen  in  july  en  Au- 
guftus.  ï^aar  aart  en  firacliten  5ün  tot  nocft 
toe  niet  onberfoclit  /  of  befciijeben/  cn  (i 
bienen  alleen  om  tit  ï^oben  te  berciercn. 

Sonne-bloem, 

v©e  Sonne-bloem  tocrö  trt  Öe  Lente  te 
cn  Daar  in  öen  l^ofge5apt/  mbiemtin 
pe  Somerfche  iBaanben  een  fcftoone  geelc 
bloem  boo^t/  bjoeger  of  laterna  bat  be  So- 
merfjeetcfb?DogMii^tf)tof6outiÉr.  fêet 
5aaö  lepö  feer  aaröig  /  gelijfe  als  öe  25pen 
m  öaat  fjup-eflten/  bp  een  g-ïïODt-^n»  men 
nouöin  'tgemeenöaar  boo2/önöe  Sonne- 
öioem  fjcO  tegen  öe  loop  bnrt  nr  ^on  alle 
baag aenfjcert/  enbc^nacDt.^ m toeber;» 
omOerfteir. 

Aart* 


Aartj  kracht  j  engebruyk 


^c  tccce  en  fongc  (Icclficnö  /  aïef  ooft  ftct 
5acö  /  ö'-'ö2u?,ïhen  ccntgc  om  !u(l  tot  Dpfla^ 
pcntctJcctocftften  /  anDci-fln^?^  Dtentöefc 
55lomt  alleen  tot  Uecmaaïi  /  en  Ucrcteiln- 
0eDc.£U^ofs$. 

Maan-bollen. 

TDcfOOJtC  ban  ÖC  Moan-bollen ,  al.ö  tttcn 
öc  geöaniite/cn  fiolcur  Uan  t!e  liJocmenfoi^ 
tic  totUcn  aanflcn  /  5ijn  bp  na  ontallijft  / 
toant  fp  öoo2l]ct5anenl)ecl  becanöcringc 
onökTto02pen  3ijn:|Kicn  Utnö  'tt  met  paer? 
fe/  purpece/  toittc/  Dlccö-cootie/ fjoog- 
rootie  /  öonte  /  met  tjubbelöe  öioemen  /  en 
meer  anöere.  <Dnöct:  öefe  geffncDten  too?iï 

gcccfient  hC  Gehoornde  Heul ,  mccfl  gcèle 
Wocml32'igentie/  en  Doornachtige  Heul , 

ban  öe  i©aanti  juiius ,  tot  öe  W^ter  toe 
blocpenöe  /  öe  anöece  foojte  Djengen  öaac 
bloemen  in  jumus,  juiius,  en  Auguftus 
boo?t  /  na  todïien  tijti  ijct  5aai3  rijp  toojö  / 
't  toelh  bijf  ianrgoeö  Bljjft. 

Aart  3  kracht  >  en  gebruyk. 

^t  5aetJlim»öf!cnö  en  't  jaeö  ban  trcMaan- 
boüen  ^nnbccfjoeïenücban  aart/jTaaubcr- 
toeöftenti  /  en  piin  (liücnbc  ban  ficacïucn  / 
en  fp  5ün  feec  nu«-  om  De  bunne  en  fcljtcpc 
finhingen  te  üeötoingen.    (€ot  Dien  epnUe 

bjectl  ïil^e  Apotheken  een  Syroop  ,  Diaco- 

dium  genaamt/  ban  bc  felben  Ucccpt. 

•    DiiyrendfchGon. 

0im  öcfucurt  gcooteberrffiejibenficjïb 
onbec  t»e  bïoemen  ban  bit  gi?toaö  /  niet  al- 
ïeen  in  be  fïoiünr  t  maar  ooft  in  't  get.^I 
ba»^  bien :  toant  fommtae  fjebben  bjcpnfrr/ 
fommigc b.'c? b!ocmc«T bu ecnft^ianbe  ^p 
bi::ieecenecnbnffKi?f^rtgcgrünö/  en  bJojtien 
bnr»?  ïï!?  fclbe  rji'^fcnii^ge,  alö  ban  be  An ge- 
lieren  gcfcpt  i.5S/cnoaöoubcn/ui»tgefonbett 


over  de  Maand  Junius.  ^^ 

bat  fp  toat  Derec  tegen  be  ftoHbcmogc!?. 
^n  biencn  mcec  totbcrcieanöc  öes^ï^ofó/ 
al^  nut  in  bc  |ï)cDici)uc» 


Damafi-bloemen. 

^cfe  bjcrben  om  ftasr  fffj^onerenft  /  en 
toitte  bloemen  naar(iig  in  be  ^^obengc;^ 
ocffent;  fp  begcecen  goebe  enbociiteBacöc 
en  tocl  tec^onne  gelegene  plaatfcn/  m 
toecben  ban  5aab  en  ban  affcrten  boo^t  ge^ 
teelt  /  te  toeten/  m  \ic  bloem  begint  te  bec- 
gaan/  fal  men  befteel  boo?t  af-fnijben/  tot 
op  een  öupm  b?eeb  na  aan  begronb/  foo 
fnllen  uptbe  too?tel  tocbecbecl  iongefcbeu^ 
ten  te  boo^-fcbijn  fiomen  /  ijü  men  in  fjet 
©002-iaac  fal  becplanten .-  anbecet^elenfe 
aanban  fleftften/  5ijnbe  een  banb-bjeeb 
lang  /  im  ^e  ^on  in  öe  ffiacbe  gcftcefien. 

<De  Damaft-bloemen  bloepen  in  May,  Juny 

en  hc  gebeele  Somer  boo?«<E>ere  planten  5ijrt 
in  be  boo?ti)b  feec  getjuclt  ban  een  gcoett 
toojmftcn/  battoelnaacflelp  allebageit 
upt  be  ionge  blaberen  ban  bit  getoaö  moet 
opgefoctjt  engeboobtoojbcn/  totfoolan^ 
ge  bat  be  plant  fïerft  begint  op  te  fcDieten/ 
en  He  (teel  metbe  bloem-ftnoppen  te  boo?;- 
fcljijnftomcn» 

Aartj  kracht,  engebruyk. 

^e  blaberen  ban  Damafl  bloemen  5ntt 
fieetenffftcrpopbctonge/  en  bebbeneen 
öoojfniibenbe  /  afbagenöe  en  berteerenbe 
ftcncftt :  fp  bocniterft  ^toceten/  bertoeftften 
De  jï^aanD-fionDcn  ber©20utoen  /  biijbeti 
fje  üuijn  /  en  5iin  rtoeD  bco3  een  benautoDe 
©o:(ï.  iBen  btailleert  Dier  ban  toatcc  / 
t  toelft  tot  be  boojgaanDe  gebaeften  en  iti 
melancöolöfte  fieftt?  feer  bienfligisf. 

Schordium. 

"^(^  Schordium  toaft  gaarne  op  botöte  m 
lommeracfttige  plaatfen/  en  toojD  in  April 
ban  een  gefclienrtenberplant.  ï^etfiomt 
ban  reuften  fmaaft  met  ben  looft  feer  na 
bp  ober  j?en.  i^ettoertbequaamftinAu- 
4^  3  guflus 


^5  De  Verflandige  Hovenier, 

)tuaatt» 


Aart  j  kracht ,  en  gebruyk» 

ScordiumDccftccnbccl'öartticnticcnticc* 
tJ20ogen?3c  \\tat\n ;  't  ö?i)ft  ttcti  anjn  en 
iBaant^ontJcn/fupUcct  öe  25o^lt  tosii  cttcc- 
acljttgciimwcn/opcntDcDcrftoptlicptöan 
S:ctiec  en^fBilö  /  ocmcjl  Ds  fioo?tfcn  cu  fte^ 
fmcttcliihe  ftcöten.  ï^oe  fecacDtig  öat  Dit 
ïicupDin  pê|tUcritialeltOo?tfcn!ö/  ülptnpt 
Öct  Qccnc  De  cDd-ccntocrmaacDeAugcrius 
Busquius  D2acl3anfcïj2i)ft/tetocten/Dat  Op 
ten  tijDcn  tian  een  stootc  pefltlentie  In  Tur- 

kyen  fïin  ÖUpiS-öennDcDOO? Den  Scoidium 

alleen  öcb?iiD  öaDDe/  toan  Dctoelfteljoo? 
öesffelfjS  oeö?upö  beele  geflo^Uen  toacen, 
USen  berepD  toan  De  Scordium  een  Confecf/ 
Electuarium  Diafcordium  genaanu/  enin 
De  Apotheken  feec  töel  tefient:  ooft  fian 
men  Dan  De  feltoe  tot  De  toi?cfiaalDe  geö?eöen 
im  fecacDtiö  3©ateï  Dijlilleecert. 

AfFodillen. 

^eAffodiiienDcöeereningwDeaarDeö^i 
plant  te  5tjn  /  en  taecDen  in  Maart  Uan  mal? 
feanDerengefcDeucten  alfoo  becmenigïjul? 
iiigt/  fp  bloepen  trt  May  en  juny.  <©nDec 

ïrefen  toOjDengccefient  De  Leliën  van  eenen 

dag  met  rooDci  toel-cicfienDe  geele  of  bleeö- 
fjurpece  of  rooD-orangte  bloemen  /  f?  bloe? 
jen  mcijc  in  't  laatfle  ban  May  ofte  èet  be? 
ginfel  Dan  junius ,  en  toerDen  Doo?  af- 
fcöeuringe  in  Auguftus  aangeteelt. 

Aart>  Ia-acht  >  engebruyk» 

^eAiïbdiiien  $ip  toarmenD?oog  fnDen 
ttoceDen  gcaaD/UertoeMien  De  iBaantfïom 
sxenen  Denörijn/  enDjtjUen  ïjet  <0ial3eer 
af/  UoDjnamemlö??  alsf  De  to02tel^  en  aBijn 
gcfoDen  jijn  en  gcD:!onlien.  ^nitaiienge? 
b2up6cn  De  B?outoenDcfetoo?tel!ES  om  alle 
plehlien  en  fp^mm  vn  ïjn  aanijcfidjt  ^n 
Dan  De  fjanDen  teDcrDjijUen» 


Scolopendria  of  Herts-tong.^ 
^e  Scolopcndria  Of  Herts-tong  b)a(l 

gaacneoptiocOteenfcöaDutoacB^igeplaat- 
fen  en  een  fanDacöttge  gronD.  ^it  getoasf 
ijSlietgepeelelaacmetblaDetenDecfiin/Die 
in  April  DerniewtDt  toerDen  /  maec  fjet 
riciigt geen  bloemen/  nocl)  3aaD/  tnaat* 
om  öet  in  De  Maart  Doo?  af-fcècucinge  aan- 
geteelt too^D, 

Aartj  kracht 3  engebruyk» 

<Dft  ^rupD  i^  toatm  in  Den  eccficn  /  en 
D>oog  in  Den  ttoeeDen  gcaaD  /  en  t'  famen- 
tcelïftenDe  ban  fecacïjten/  toaarom  öet 
nuttelp  geb?upbttoert  om  allebloeD  loe? 
pen  en  anDere  bloeDen  te  flelpem  ï|et  i^ 
ooft  feec  goeDDemilD-fucötigeenDieaan 
langDuucenDe  ftoojtfengaan. 

Hepatica  of  edel  Lcver-kruyd. 

^ft  getoas?  tooiD  metbetfcfjepDe  öoïeu* 
ren  ban  bloemen  gebonDen/  al0  mettoitte/ 
^^emelsf-blautoe/  cooDe/  lijf-berUJige  / 
paacj^-acïjtige  /  en  DubbelDe  blaubje  bloe^s 
men:  Det  gcoept  feec  toel  injanDacöttge 
tlarDe/  en  toeDec^aat  De  ïiouDe  Des?  Win- 
ters, tnboegen  Dat  De  bloemen  feecbjocg/ 

te  toeten  in  February  of  Maart  tt  bOO^fCBpH 

feomcn.  ^omtpiS  fieeft  Dit  getoa^  beel 
gcooterblaDecen/  meteenige  plnfefien/  of 
blafeben  gefpibbelt  /  en  Defe  fooien  bloept 
latec  /  Dan  De  anDece.  iBen  b^^cplant  Bet 
in  April  j  en  toetD  alfoo  aangetotmnen. 

Aart  j  kracht  j  en  gcbruyk. 

Hepatica  iis  fiout  en  D?oogban  aart  / 
met  eeniget'famentrefeftenDe/  Beti.öeen 
feer  bequaem  bcljulpmiDDelboo^Deleber^ 
fiicötige/  toaarcm  Det  ocö  edelLever- 
kruyd  gcnaamt  toert,  't  <?3eneefl  ooö  De 
intocuDige  toonDen  /  en  beröoeU  De  ontfïe* 
Jiinge  ban  Iju  ^ngetoanD. 

Andro- 


Androfemoiij  of  Mans-bloed, 


oe  plaatfcn,  ^^tblocpt  in  De  j^nanti  Juiy, 
en  Auguftus ,  en  ontrectoölen  toojö  lïct 
5aaD  ri)p» 


oycr  de  Maandjunius.  ^7 

of  Pape-kappen  ,  na  tjc  öföaönte  ban  öe 
filaautoe  bloemen  /  opnoemt  /  iju  too?& 
Öf plant/  enöC5apttntjeil^Dt)en/  'thimn 
fn  May  of  Juny ,  en  in  Auguftus  toojïj  öct 

5aaDrijp» 


Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 

mt  getoa^  iss  toacm  /  en  tj?ü0ö  Dan 
aart  /  öet  saaö  purgeect  öe  galacötige 
Uocljtigöcticn  /  maac  rtioet  boo^flcDtiöö^- 
ö?up6ttoo?iïen. 

Milium  Solis  >  of  Paarlen-kruyd. 

Paaricn-kruyd  groept  fietec  ban  jaab/  fn 
April  in  öc  aacöe  gebjojpcn  /  ban  geplant/ 
en  begeert  bioog/  fanbatljtig/  enlucötig 
aarbrp. 

Aart»  kracht,  en  gebruyk. 

t!^it  5aab  /  't  teelfi  meefl  tot  iBebicgne 
geb?upftt  b)0?b  /  iöbjacm  en  b2oog  tot  in 
ben  ttoeeben  gcaab  /  bnif  t  bet  (0?abcel  af/ 
tïopt  Xiz  ©ïocb  ban  bet  #anneUjlt  5aab  /  en 
ïivn  ©joutoen  jBclö  tngcgeben/  i$f  een 
ftracbtigmttibd  om  ben  acbepb  berbacen- 
be  j^joutoen  te  bebo^beren. 

Napellus }  of  Wolfs-wortel.  . 

^tt  l^tUPb  b)0?b  006  Monnix-kappen,  | 


Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

Napellus  toecb  toatm  en  b?oog  geacDt 
in  ben  ttoeebcn  gcaab/  en  itf  ben  mcnfcljen/ 
en  beci  biecbocttge  bieren  fcDabcUjb/  ja 
ooftboobelljfi. 

Pomum  amoris ,  of  gulden  Ap- 
pelen. 

Appel  der  Liefde  toO?tl  (tt  bel^Obenbait 

ticfe  Eanben  om  be  aarbigöepbjs  toille  ge^ 
5apt  en  onberöoubcn.  jBen  fetfe  ooft  in 
potten/  en  toillen  met  m^  onberfleunt 
3ön.  jBen  binb  ban  be  felbe  een  foo?te  ban 
^paanjj  5aab  öangetoonnen/  metrecöt 
opflaanbe  (leelbenjs/  anbecDnlben  boet 
boog  /  en  be  anberen  in  allesf  gelüb.  ^ct 
blom  in  juiy  en  Auguftus ,  en  be  biucfitert 
toojbeninbeHerfftröp» 

Aart ,  kracht  >  en  gebruyk^ 

"^tt  ï^rupb  en  ©?ucöten  59n  bcrfioeïetV 
^i  ban  aart/  toaarom  fp b^ttoilöbuur 
genefen.  ^e  b?ucbten  in  €>lie  gefoben/ 
berb?üben  be  fcDu?ftDcpD/  als^meat 
baar  mebe  fmeert. 


De Verftaiidige Hovenier,  fijn  oeiFening  in 

J    U    L    I    U     S, 

T  ^  befenü^aanb  ^m  be  ©er(lanb{gej[|o^ !  berplamen/en  bergabert  m  be  Rrupben  bie 
■■•benier  toeberom  Saia ,  Kervel ,  Endivie,  I  in  baar  befie  bracbt  5ijn  om  in  be  Winter 
Spinagie,  en  anbere  iBosöbrupben.  ^p  foo  toel  tot  be  l^eufien/  aljSUïöebicijnte 
lept  i^e  Angeiiei-en  af/  ominb^Hsffftte  1 0?D3Mp{jmt    m?  o(wKcrt  in  't  öcetfie 


4S 


De  Verftandige  Hovenier , 


ban  üc  tp/  altit^cïianDc  25ocmin  in  't  af? 

Caan  yjnn  ÖC  USaan/  alSf  Appelen,  Peeren, 
Piaiymen ,  Orangie-  Ctt  Lamoen-boottien,cn 

antterc»  gjnmcnfietl^nipD/cnticionö  ge* 
plante  55oomcn  öoo?  al  te öccótc  pitteen 
tijoogtc  Quamcn  tcbcrtaelBcn/  ofteUcc.' 
öojren  /  moet  men  öic  toccaiufiftcn  met  w 
ÖSutoatcr/öatiniDc^onöetoarmtyenmet 
mtö  gemcnat  t^  /  ofts  m  He??  felfjj  plaatfe 
maclj  men  floot-toatcc  nemen :  col!  hm 
men  tot  Uien  cpnöeecntggcajScfïicupti/ 
met  toater  üeUocljttgt  $pnïïe/  ontitnt  öe 
<lam  toan  öe  ionge  ^doornen  Icgoen.  gin 
öefe  jlSaanti  (al  men  De  ^ol  o^te^afTen  upt 
öe  aatJje  nemen/  tiie  bcgsamcliih  Intxn 
ï3>ooöcn  /  en  ff  Ooonmaftcn/  om  tn  öc  Herfa 
toeti«r  te  planten. 

Van  't  plukken ,  en  vergaderen  der  Kruy- 
dcn.  Bloemen,  en  Zaden. 

•^t  Bccftantiföe  i^oVjcnfec  neemt  öoö 
fiintiit  tocltn  acfttom  tic  !^ruptien/5e»loe' 
men/  en  ^atentec  teclitectijti  te  pUififeen/ 
teljercjatieren/  entn  tet?agen  /  op  Dat  |)p/ 
Iwanneer  De  (Itenge  Winter  De  ftrupDen 
öoet  UecDo^renenup^caan/  nocDtanöfoo 
koel  totfpiire  /  Q\fS  .ïDeDicöne  peté  mocöte 
oberigïjeDbcn.  ^n  De  Lente,  of©oo?tijD 
UeroaDert  men  3^cupDen/om  toateren  Daec 
ban  te  Dtjlilleeren.  «inDeSomcrVieroaDert 
men^rMpDenomtctJ200öen/cnin  De  Win- 
ter te  frcLiniPlien.  ^nDeHerfftbergaDert 
men  't  Eaab  toan  De  ftrnpDcn  /  om  te  ge^ 
fi?upïten  /  en  om  Den  i^icf  in  Ijct  ^m-mt 
toeDer  Daac  meDete  Dejaijen.  ^n  De  Herfft 
ÈnLente,alsf'törupDl3ctgaan/enDeferaf8t 
tn  DetoojtelijS/graaft  mentoojtelcf  uptom 
tetonfijten  /  en  te  D?oogen.  iBen  moet  De 
fernpDen  /  bloemen  /  enjaDen  af-plufeften/ 
en  bergat^ccen/  n!sf  Tiet  ffl)oon  Djoog  en 
ï)ciDec  toecr  isf.  ^cttooh-  cniinoe3-Ïjru;?? 
Den  pïulit  men  /  alé  fp  nocD  in 't  ncoeïen  / 

tn  ii\  liaar  ffciir  en  fivncDf  ^ijn.  Wc iBe- ;  en  too:D  in  Duyts-land ,  Uan  De  SanD-lie* 
rjefj-in-ïirupDen/  cei*  De  WnDcren  nf ballen. '  Den  teacn  lana-DunrenDcenDci-DcnDaagre 
<!?eöIoemcn moetmcn bergaDercn/ alsf fp  ïjoonfcn gelr2iiplit:^e fclfbe ïitacör U30?t 
fn'topgaan  ^ijn/  ai  cc i'fc  af-ballcn.  't  EaaD  ïjct  5aaD/  in  De atbacte 53cficn  befioöten/toe 

gcfcli^^^ 


^BerDerjS  moer  men  ii'af^.:pmtitC'tiru,Dtn/  jj 
bloemen/  en  5aDenniet  in  oe  ,^onnc/  maat  ^' 
in  De  (cDaDutue/  en  De  blütir.cn  tutTcDert 
ttoee  linnen  Doefeen  D^oogen  /  op  hn  fp  te 
beter  öaar  htütijf  mogen  beïioii"^en/  Die  'an? 
DecfintebeelDoo?  De  ^o\\  beïmiLtüerr  foiu 
Den totcDen,  <ïF>aacnu fnl  men DcftrupDen/ 
bloemen/  en  5aDen in Doofen /  offafeienss 
Doen/  en  in  Droge  Dor-hm  plaatfen be? 
toacen.  't  SaaD  Dat  tnöautbav  en  fcHirien 
toafi/  al3@  €ibjeten/  ^Boenen/  de.  fal 
men  in  De  fcibe  laren  /  tot  Daï  men  't  saa* 
pen/  ofgebjupfienbJil. 

Vlier  boom. 

;3^e  Vlier-boom  U}.i(l  gaarne  aan  De  Mo^f 
tecbant  /  en  op  bocljtige  plaatfcn  /  in  fom? 
migel.anDen  toert  6p  bp  ijagen/enDepmns 
gen  ban  ?^oben  /  ^feöer^/en  ©elDen  gcfet/ 
en  fiptoozDban  to02rel-fp?upten/  en  fleö* 
ben  aangereelt.  ^jn  May  bzengt  Dp  filrt 
bloemcti  boojt  /  enin  September ,  of  oao- 
ber  too?Dcn  fi)n  befien  rijp.  3llan  De  ouDe 
(Irupben  ban  De  Vlier-boom  toafl  foma 
tpj^  ecnfacöte/  en  b?upnegomme/  Die 
beeltöDsS  De  geDaantebaneenmenfcften  oo? 
fcDijnt  te  ïjebben  /  en  Daarom  judas-ooren 
gcnccmttoerD. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk» 

«De  Vlier-boom  iö  bjarm  in  Den  ttoeeDen 
en  D|Oog  inDeneerflengcaaD/  purgeereti 
De  De  toaterac Ijtiae  /  ftijmciige  en  galacö* 
ttge  bocljtigljcDcn.  ^e  blaDeren  too?Deti 
oob  gelepD  üpDcetegestoellen»  ^eiongc 
fpjuptjensf  opgefoDen3iinDe/  too?Denin't 
©ooj-iaar  ban  Detoater-fucBtigeenroos?- 
baUige  menfcfien  beqnameliib  boo?  een 
^alaaD  gegeten/De  groene  m.iDDcl-fféo?iTe 
met  torinof  toep  uptgeper(l:  /  Doetb^aben/ 


|cu/  mctEotttcn3ll5on(ngeUpö/  cualjj 
l^appctsfafoetcn  /  5iingcfonö  /  enpucccc- 
rm  Ijet  Hltcljaamfocreujö:  ;!^c25locmcn 
Uccfacljten/öocn  öc  <6c5toeUcn  öcrötoijncn/ 
en  Ijjcröen  Deel  tegen  De  ïloojef  ecb^uï^ïit  / 
Dan  tic  felüe  toecD  ooftocnteenlpj^licu- 
a5ijn  oemaaftt/  ooft  3©atcr  öaac  af  ö?^ 
Öt^iUeect.  ©an  öe  röpe23eficntocttiecn 
Conferf  Of  Rob  öetepD  /  feec  Dtenfttöom 
te  tioen3toeeten  tegen  öe  JHoosf  /  ïJoonfen  / 1 
en  öefmetteUjfee  ^teöten.   ^Ifoo  top  De  | 
Hciigt  Dan  De  Vlierboom  l}itt  öcfcD^üticn  /  I 
fuUen  top  uan  DehracBtUan't©lierfap/  j 
Sfcr  nocö  Defel^iflocfeOpDoegen/  geljifi 

'tfelUe  Michaël  Neander  fn  fijnPhifica  De? 

fcDjeUcn  f)eef t.  €  en  fefiec  ©ojflelp  ^ec^ ! 
foon  /  op  Degacljt  sijnDe  /  \$  Dan  fijn  45t^ 
felfcDapin  een^JoffcDagie  toecDoolt/enban 
lien  tecötcn toegaf  gchomen/  en  aï^ljp 
lange  ginss  en  toeDcc  DaD  gereDen/lsi  öp  epn^ 
tieïijö  in  Ijet  mf DDen  Dan  De  55o(Tcljagie  gc^ 
üomen  tjp  een  ölepne  25oecen]^utte/  ah 
toaacfipnatoegeccDenijj/en  DceftDaac  ge^ 
Uonöen  een  ouDcn  grijfcn  Höan  fitten  fcïj  jci- 
l'en  en  toeenen.iDe  3©o2!l  D?aagDe  toat  Ijem 
öeecDe  /  entonacom  Ijp  toeenöe  enfcD?cp^ 
De ;  toaac  op  Den  ouDen  gtijfen  iBan  fepDe/ 
om  Datinp^tpn^aDec  qüalijö  geganDelt/ 
tï\  Dnpper  gefTagen  Beeft.  ^e©o?|ttoa3S 
obecDcfeceDen  fcec  UectoouDcrt/Datfoo  een 
ouDen  grijfeniBannoclj  ccn©aDecfn'tle^ 
ben  öaDDe/  en  te  mcec  Dat  Dp  nocïi  foo  Deel 
fecacDten  öaD  /  om  fijn  ^oon  Dappec  af  te 
fmeeccn /  en  D?aagDe  toat  De  oojfaöe  toaö 
toan  fooDantge  (ïageni  De  ouDe  jisan  fepDe/ 
om  Dat  ih  mijn  ©aDecss  ©aDet  of  <6?oot- 
Dec/  Die  ih  meenDe  op  te  tillen/  en  op  een 
anDcreplaatsS  Uetfetten  toilDc  /  ilt  (jem  on? 
Doo?fTens{  op  De  bloec  liet  Hallen.  5©e  ©ojjl 
toiecD  oUec  Defe  r  cDen  noc  D  al  mecc  Dectoon> 
Dm/  entonjS  DegeeïigomDefcober-ouDe 
HliipDcn  te  (len  /  en  fclfjö  met  Daac  te  fp^e? 
lien  i  Du^  is?  iw  met  Dcfe  ouDe  jBan  in  De 
I^utte  gegaan/  en  Ijceft  ïmfelDe  toaaracli- 


over  de  Maand  Julius.  4,9 

ncfptjfe/  al0  25?i»D/  ^ttttm^^/  m 
Datfe  öaac  genectDen  en  onDccljtciDenöp 
ïirupDen  en  ïBojtelen  foofe  <0oD  liet  toaf^ 
fen/maau  Dat  ecnigftc  Datfe  booj  Öaac  nvt^ 
Dicijne  en  gefontl)cpD  onDecWelDen  /  toaiS 
Datfe  alle  5}acenDet;tipeVlicr-befienUec^ 
gaDerDcn/Daar  Uan  fp  l)ct  rooDe  ^op  iipt- 
pacjïen/  Dit  ^ap  ftoofnen  fp/  en  aten 
Dat  op  Ijaac  D?ooD  /  en  Detoijl  fp  Dit  onDec*» 
litclDen/  toaren  fp  Du$f  lange  gefonDge^» 
ülcUcn  /  en  tot  foo  Ooogcn  ouDecDom  geöo;* 
men/  mitjS  Dien  guamen  De  l^ecren  eit 
(ïEDclcn  Uan  Dtcn  ©ojH  /  Die  fp  na  beel  foe;= 
ftenö  alDaac  in  Defc  i^iitte  bonDen/Die  öaac 
immcrö  foo  feec  alö  beiBojft  oUec  Defeou^ 
De  iupDen  ViectoonDect  öebOen. 


GelderfcheRoos. 

^©C  GelderlcheRoosfiESecngefïaCÖteïJatt 
Water-vlier  Of  Swelken-hout,  en  toO?Ö 

aljs  De  gemeene  Vlier-boom  aangetoonnen. 
5^'iJ  üloeptfeecfieclpfnMay ,  l300?tD?ens 
genDe  toitte  23locmen  in  een  conDen  /  Diö^j 
ften/  en  DcrljeDen  Dol  oftcosSt'famenge* 
Ijoopt  i  De  ^efien  too?Den  in  De  Herfft  rpp. 

Aart ,  kracht ,  en  gcbruyk. 

<©e  i^ature  en  fecacfjten  Dan  Defe  25oom/ 
5ijn  nocD  tec  ttjD  onbeftent/  en  toojDal- 
leen  om  fiin  fcöoone  225loemen  in  De  l^oDeii 
onDecBouDen. 

Jafmij'n. 

^t  jafmijntoetD  om  DeaangenaamBepö 

en  De  goeDeceuftDan|iin55loem/  Dan  De 

,  Slief-öebüersf  in  De  ï^oDen  onDerl)ouDen/en 

1  D?aagt  of  toitte/  of  cfele/  of  Dlaautoe  55loe^ 

I  men.  ^ct  too?D  Dan  inleggen  /  oploopen  en 

fcljeuten/ooh  eenigc  Dan  3aaD  Doojt  geteelt/ 

maac  DeCataiomie  JafmijntoetD  op  toilDe 

(lammetjei^afgefogen  of  ge-ent/  in  potten 

geplant/en  tegen  De  ©o?(lfecttoelDetoaerr. 

1  ^c  anDere  f oo?ten  moeten  geplaatfï  3i3n  tc;» 


ti'gOeDonDcn.  ^e  Bo?^D?aagDetoaaclJp  jenecnmuai-offcöutting/Daacfe  feectoel 
fp  foo  lange  icefDen  /  fp  fcpDen  met  gemee^  J  uan  De  ^on  Defcöenen  fionnen  toecDen/De^ 


M 


Wia. 


fO 


De  Verflandige  Hovenier 


Winters  fal  mcii  öe  ï©o?tcl  bjat  beöeïiïten/ 
en  al  fcöoon  öc  fcfjcutcn  af-to?(cfeit  /  foo  fal 
men  D<e  in  De  33oo?töö  af  fnijUcnom  lüeci* 
lipt  te  fpjuutcn»  sï^e  jafmijn  brengt  OJn 
25locmcn  (n  May  te  tooojfcöijn/  tjocljtie 
tottte  foo?te  b?engt  Ijiec  te  Hantie  felöen 
jaati  boo?t  /  maat  De  aeele  toei  /  in  3toact' 
acBtige  ^öefien  Dedoten  3ijnDe. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

t©e  Jafmijn ,  en  infonDetljepD  jlin  ©loe? 
nten/  5ijnU)acm\3anaacti  'tUccD?oogt 
aUeCOatarncn  en  bocfntööeDenDeci^eC' 
fenen  /  en  IX102D  nuttcUjIt  tegen  Dcc  feiuec 
RouDc  gcbzclien  gcüjupht.  <0Ue  Daar  Defe 
55loemen  tegen  De  ^onne  in  gcïoeclit  ïjeb- 
hm/  to02D  feec  gcp2efcn  tegen  De  gcD?ee- 
feen  DeiSïïiïfmoeDerssen  DccEcnutoen/upt 
fiouDe  oo?faïien  ontilaan. 

Kapper-boom. 
^0  Kapper-boom  loecD  DOO?  fO?g\3Ul' 

ïitge  oeffentnge  in  De  l^obenUan  €>ploo}j£n 
aangequeelit  /  men  moetfe  in  potten/met 
0oeDe  ffiacDe  Uecfien  /  planten  /  toel  Detna- 
teren  /  en  op  een  toarme  /  en  toel  tec  ^on^ 
ne  gelegene  plaatfe  (icUen/  ooft  De^  Win- 
ters DooiDeticuDenaumbeloatem 

Aart  >  kracht  >  en  gebruyk. 

^e  Kappers  en  DefcD02lTeDnn  Deïüiojtc? 
Jen  /  De  toelfee  meelt  gebejlgt  lucrDcn  /  $ijn 
toacm  en  D?oog  inDenDecDengcaaD/  fp 
openen  De  becflopte  i:el3ec  /  en  berfacljten 
öe  ïjatDe  iPilD.  ^e  Kappers  liiecDen  Deel 
tot  een  faujTe  bp  anDecefpijfcgebjupöt/ 
tim  Den  appetijt  te  toeïtoefeften. 

Olijven-boom. 

^e  Olijven-boom  toaft  gamieitt  toacme 

^anDen  /  alÖ  Spangien ,  Italien  j  Cicilien, 
Griekenland,  en  in  Afien;  t«aat!]iCC  te 

^anDe  toeïD  iji?  met  orooti?  moepte  onDec- 


ïjouDem   ï^p  begeert  goeD  en  ölepatfitig 
3liecDtciift  /  en  toccD  omtrent  öalf  Maart  ii 
aangcteelttoan3©o?tel-fp?upten/  of  jonge '' 
tonicfttbace  üooten/  Die  men  niet  boo:  De 
toöfSaren  moet  tierplanten/nocDboo?  acöt 
^aren  befnoeijen.    !§p  toert  006  ge-ent 

op  wilde  Olyve-boomen.     l^pgcoepttie^ 

rig  in  't  gefelfcljap  ban  Wijngaarden  en 

Vyge-boomen,  maar  Den  Ey ken-boom  i0 

OpbpanD.  jBen  bemijï  öem  met  affcije 
banl^alhobenjef  /Die  men  omtrent  De  3©o|* 
tel.ölept/  toaar  Doo?Oplu|tigeropfcö<«» 

Aart  j  kracht  >  en  gebruyk» 

^e  onrijpe  b?utöten  ban  Olijven  $^n 
bouD  /  Djoog  /  en  r  famentrebfienDe  ban 
aart  /  fp  berjlerften  De  iBaag/  en  maben 
appetijt/  maar  geben  't^ifljaam  toepnig 
boeDfel:  ^p  too?Den  alsef  De  Kappers  bp  ' 
fpijfe  Qtb^up^t  I  ofte  alleen  met  bzooD  ge^ 
geten.  "^^t  De  rijpe  Oly  ven  toerD  «©lie  ges 
perjl/  DiebppDer  toelbebent/  eninge^» 
meengeb?up6isf. 

Agnus  Calïus ,  of  Kuyfch-boom, 

^e  Agnus  Caftus  tóerD  in  Deï^rupD-be^ 
minnecssïlobcngeoeffent/  en  toafloptot 
een  ftlepn  25oomtie  \  men  plant  bem  in 
Potten  of  25abben  /  en  moet  gefettoojDeh 
op  een  toarme  plaatfe  /  en  Dibtoilö  be^ 
fpjoept  5ijn.  "^it  getoajS  bjcngt  öi^^r  te 
HanDe  feer  laat  /  en  boo?  Auguftus  niet  (ïiit 
25loementebooifcDijn- 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 

Agnus  Caflus  tjsftoarm  mDjooginDe» 
DerDengraaD/  berD2ijft  DejlBinDeninDe 
IBaag  /  ^drmen  of  Enf-mo^Dcr  befïoos 
ten.  ^et  5aaD  opent  De  berftopte  3leber  / 
j^ilD  /en  iBaanD  (tonDen.  <Dm  De groote 
bracöt  /  Die  Defen  ^oom  öceft  /  ban  De  on* 
bupfcbe  lullen  te  beDtoingen/  tö  \y}  in  fom- 
mige  ^looliersf  beel  te  binDen. 

Arbor 


Arbór  Vit5e  >  oFBoom  des  Levens. 


^g  ArborVita;  iS  aïÖCtCCrfl  Upt  Noord- 

Aiiierica  tn  Viaiiknjk  geD?aat  /  ctt  alöaac 

tn  Ucn  ï|i5f  Öan  lionmg  Fran^ois  den  Eer- 
den ontjccDouncii  i  maac  toerö  nu  fjicc  te 
%m^c  I  en  eiöccö  ban  afgeb^cücn  tahften 
Ijecmeniglj  JltJigt/  W  tjaajt  too^tcIcnfcDic^ 
ten  irsöicnfe  tn  ecnfcïjatiutoacDtigeplaatfe 
ccpltint  3i}n/  en  iraar  na  toojöenfe  in  Ue 
^iBaanti  januari  tjccplanr» 


over  de  Maand  Jimius.  ^t. 

too?öen  in  tre  Herftrijp.  ©fctotmtreceniS 
toaacDIg  tö  't  gene  men  aan  öit  getoaö  be^s 
flpenrt/  te  toeten  /  öat  !]ct  jijn  jaati  lebcct 
elöeciS  ban  öaac  fifn  iJloemenUoo3tgeï?os 
men  5ön  /  't  toelfe  tegen  öen  aact  ban  anuej» 
ce  öcupöen  fss/  öieljaacbjucfKenboojt- 
fi^engen  ter  plaatfe  Daac  öej^loemen  mw 
fensön.  ^ 


Aart  >  kracht ,  en  gebrnyk. 

^cfe  ^oom  tiei  toacm  en  ö.'oog  Dan  aact/ 
gelnh  fniliö  wn  tsefmaaft  en  rcuft  genoeg 
Helïcnttoojti/  nocDtanö  5nn  fm  DecDecc 
ftcacljfcn  ntet  onöecfocöt/  alleen  bccfeöcren 
fonimtge/  öat  tjet  getriftnieertje3©atecen 
<©Ucn  tian  ttefen25oomfeecnnt5ijn  tegen 
tie  fmcctcn  Dan  f  lececön. 

Strammonia  of  Doorn-appel. 

"^it  !^r  upö  fcïjiet  op  tot  een  gcoote  plant/ 
lï?aagt  tottte  bloemen  /  en  't  saaö  /  't  toelR 
In  UeHerfftcvjptoo?!)/  ijSbefiootenfneen 
Doo?nacötigebolflec:  Bet  too?D  gesapt  in 
i^eJLentc,  in  3toaDelatDtige  aacöe. 

Aartj  kracht,  engebruyk» 

^e  Doorn-appel,  enDoo?namentIöfifiet 
5aatitö  feec  Dccöoelenöe/  DecDoDenöe/en 
fïaap-maftenlie  Dan  aact  /  en  moet  tiaacom 
atet  itc^tDaacbelüö  ingenomen  toectien. 

Turx-koorn. 

TDit  getoas?  toojö  ötec  te  Eantretnöe 
l^oDen  tot  een  Dieemtif  gfjepti  onöeclioutien/ 
en  too^ti  na  tie  Decfröepöe  öoleuc  Dan  't  5aaö 
ontiecfcljepDetv  toantDet  een  brengt  b|upn/ 
't  antiec  xmv  cooD/  of  geel  5aaDDoo?f.  ftet 
to02ti  gc5a^ttn April ,  eninnatbecegenbe 
aacbe  geflcefeen/  gelp  Ue  gemeeneBoo- 
nen  gefet  too?D.  ^e  DjucDten/  of 5aï)en 


Aart 5  kracht}  engebruyk» 

Turx-koorn  ijs?  toacmec  entaijec  m  m» 
fe  gemeene  tactoc/  geeft  gcof  Doctifrl/ 
toaacom  \n^t  SeDec  en  't^^lngetoantt  ff  ec 
ïjaaft  Dccftopt/  en  i$s  quaaö  en  moepe^ 
lUöomteDectcecen. 

Betonie. 

^e  Betonie  begeecteenDocljteenïom;' 
mecacïjtigeplaatfe/  entoecD  in  April  Dan 
een  gefcfieuct  en  Decplant/en  in  juiy  bjengt 
fpDaac  bloemen  Doo?t^ 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 

"ii^it  Bcupö  iö  toacm  en  bjoog  inDeit 
ttoeUen  gcaaD  /  't  toectDeel  gebjutiht  tegen 
feoube  gcb?erienDe$fï|ooftsJ/  'tfnpDectöc 
55o?(l/  opent  öeDecfloptèeben  Dan  3teDec/ 
<i5alblaasEJ  en  iBilt/  en  DecfoetDefmecte 
Dan  De  slieren/  en  geneefl  öe  geb?e6en  Dan 
De  ^Slaajef.  j^an öet^cupö  too?ö in  De  a- 
potheken  een  3©atec  gebiflilleect  /  en  Dan 
De  25loemen  Confecf  gemaafit. 

Sleutel-bloemen »  of  witte  Betonie. 

^e  Sleutel-bloemen  5nn  ttocebeclep/ 
groote ,  Of  met  Dubbelbe  bloemen/  en  kiey- 
ne ,  of  ttiet  enfielbe  bloemen  /  en  befen  3ön 
toebecom  in  DecfcBepbelioleucenDecbeelt/ 

allSgeelej  roode,  purpere,  li;f-verwige , 
bleek-roode ,  donker-roode  j  en  witre  Sleu- 
tel bloemen,  "^{t  ^^cupD  Xit^ytm  be  felfbe 
oeffeping  aljS  Dan  be  Betonie  gefept  \^  i  en 
tjetbloeptDeelD?oeg/  te  toeten/  in  Maart 

en  April. 

K  2  Aart 


ï» 


Aart ,  kracht  >  en  gebruyk. 


Witte  BetonieteffontjecmeïMpcDUtc 
ö?oog  tn  ïjcn  ticcöcn  ocaau  /  ccnecfl  te  oc* 
Ijjehcn  tïcc  ^cnutoen  /  en  tjecfoet  tic  fmerte 
ïKt  meöcmatcn/  \3er(tccbt  Dctljcttc  /  en 
bj02i3  onUec  tie  toonU  D?anhcn  oemengt. 
5©tt  Btupö  toJO?lï  !)cticntiaagiS  met  meet 
anöecc  |Boe^  fecupDen  tn  fpüfe  a^öjupfit. 

Suring. 

^t  Suring  toetU  fnöc  Höoe^-Doben  in 
öoetjc  factie  in  De  Lente  ec5apt  /  en  totl  W 
tijooge  tijïjen  beteatect/  en  öifimaals?  afce- 
fncöen  5iin.  ^BenebenjS  öe  ccmeene  Suring 
btnti  men  Plant-Suring  ,  Die  alleen  troo? 
ï\tt  affcljeucen  /  en  berplanten  aangeteelt 
'l»0?ri  i  alsS  meöe  Spaanfe  Suring ,  Die  ge< 

$m/  en  geplant  too?ü. 

Aart  ,  kracht ,  en  gebruyk. 

Suring  f  jS  fiouö  en  D?ooö  in  Den  ttoeeDen 
0taeD/opent  /  fuptocctOetüloeD/enbecUoelt 
alle  intoenDige  ontfleltingen  /  en  lef cöt  Den 
ïjo?(l  in  fieete  ffóoo?tfen.  (CotDienepnDe 
toccDfetoeelin  a©ep  /  of  Batnemelft  gefo- 
tm/  cngeD^onöcn. 

Antirrhinum }  ofOrant. 

'!Bit  Mtüpti  Draagt  betfcöepDe  ^Sloe? 

men/  aljj roos-roode , lijf-vcrwc »  geekj 
witte  j  purpere ,  rood-violette  j  en  bonte 
Bloemen  ,  I]Ct  UJ02D  tn  April  inDel^ODen 

öe5apt  /  en  iJlocpt  in  Auguftus ,  maat  in^ 
ïiien  f)et  na  De  Winter  otoergeblctoen  i^  /  De? 
Oint  8et  fil'n  25loemen  te  bectoonen  in  May, 
tn  DecbolgensS  Den  geljeelen  Somcr  Doo?. 
ïlet  begeert  sanDacljtige  ^fiacDe  /  en  een 
openEucDt* 

Aart>  kracht  >  en  gebruyk. 

tE»tt3jrunD  en  toojD  tot  geen  inlocnDfge 
Ctcbjeben  m  ilicljaamjsf  gebjunbt.  ^e 
25laDecen/  ^ï^ioemen  /  m  't  Zm  too?D 


De  Verltandige  Hovenier , 

feec  niutelöft  met  (©lie  ban  ttoofen  pTaa* 
flertoü  fe  gebjupbt  tegen  De  opflijgiiigeban 
De  5liifmoeDet  /  en  om  De  iBaanDjlonten 
tebectoebben. 


Amaranthusj  of  Fluweel  bloemen. 

^e  Amaranthus  uoerD  becl  ban  De  %kff 
l\Mit$  Dec  ï^rupDen  in  De  l^obcn  gcoef* 
fcnt  en  onDecljouDcn ;  Dcfe  25loemen  bec* 
epfcljen  D?oog  en  jtoabelacötige  aHacDe  / 
bjecDcn  in  De  Lente  gesapt  /  en  't5aaö 
too?D  gemeenUjö  in  De  Herfft  röp. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk, 
tl^C  Fluweel-bloemen  5ijrt  feecgoeDgöis 

bJUPbt  om  De  25uplMoop  /  en  De  toitte 
©loeDDec  3©?outoen  te  (toppen/  enDeöet 
55loeD-fpoub3en  te  genefen,  l^et  3aaD  met 
3I3ön  geDaonben  /  DoetDefogenDej^jou* 
toen  obecbloeD  ban  nBelb  bnjgen. 

Carduus  Mariae ,  of  onfcr  Vrouwen 
Difiil. 

<©e  Carduus  Mari^ljeeft  B^eeDe  /  bleeB 
groene/  en  met  toitte/  ofmelft-bertnigc 
jtrepen  getebenDe  ^laDcrcn  /en  eensi  in  De 
Lente  in  Den  l^of  öC5apt  sijnDe  /  fpjupt  ge* 
noeg  ban  bet  af-geballen  5aaD  boo;t :  ^p 
bloept  in  juny  en  juiy ,  en  't  jaaD  rijp  g^ 
bJ0?Den39nDe/ becgaatfe. 

Aart  >  kracht  j  en  gebruyk. 
=^et  5flaDbanonfer  Vrouwen  Diftel  opettt 

alle  bcr|topt|)eDcn/D2ijft  ïjet  «6?abecl  en  De 
^teen  af  /  en  tocrD  feer  goeD  bebonDen  te;» 
gen  De  pijn  /  en  (leliinge  Der  5üDe :  (€ot  Dien 
epnDe  ban  men  ban  't  5elf  De  met  anDere  sa*» 
Den  een  Emulfie  of  |Belb)e  berepDen. 

Blattaria>  of  Motten-kruyd> 

^it  ürnpD  beeft  berfcbcpDc  meDe-foo2^ 
ten /alleen  in  De  boleuc/  of  geDaante  ban  Dc 
jz^locmen  ban  malliantierenberfcDtllenDe  / 


over  de  Maand  Julius. 


filÖ  geel ,  wit  j  rood ,  bleekrood?  bruyn- 
paars ,  cn  purper-violet :  %[^  W  ceiljö  itl  De ; 

|^o\ïciicc5aPttö/  fp?uptl)ct  allciaacsC' 
toiUloUjft  tocticcom  u?t  /  en  lUocpt  ban 

Junius  af  tot  in  September  tOC  :    tCCtoyl 

too?Dljet5ant>njp. , 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 

^e  Bfttccc  fmaaftUanöitBrupliöceft 
te  ficnnen  /  Dat  ïjet  tonrm  en  ti?ooa  üan 
aact  itf.  ^e  öccmaaröc  J^niptjftennec  Lo- 
bei  pjüd  öet  om  Xk  bectloptljcDen  ban  Oet 
ginoetoantJ/en  ban  ticftlepne  atiecöcniS  öeiS 
%mï^  te  openen,  öpttoentif g  öeb?upftt/ 
tsfÖ^töOcUomaUebHplc  5toeei:en  te  ö^ne= 
fem 

Lathyris. 

©an  befe  b)o?ben  betfc^cpbe  foo?ten  gc^ 
bonöen  /  bet  bjoib  eben  aIjS  öe  Erwten , 
en  anbcce  öauto-b.mcljten  acsapt  /  en  on== 
becDouben. 

AarCj  kracht  >  en  gebruyk. 
^C  Lathyris  j  bie  OOft  platte  Erwten  ge* 

naamt  bieïben/  ftomen  in  aactenficartjten 

niet  be  gemeene  Boonen  en  Erwten  ObeC 

een  /  maat  geeft  Oct  licljaam  meec  en  gro- 
bec  boeöfel/  nocOtanjS  toojö  bet  niet  tot 
fpöfe/  maar  tot  becmaaft/  en  untn- 
rieuölippbin  ^c  J^obenban  bc  naacflige 
J^cupb-bcminncï.ö  aangeteelt. 

Penfeen ,  of  Veld-violen. 

^eVeid-vioien  in  ben  ï^of  geplant/  of 
gegapt  $ijnbe/  toaffen  beel  fcöoonbec  en 
Ueffelpec/  alöfn'ttoilbe:  ^p  beginnen 
met  beMaartfe Violen  te  Woepen/en  becbol- 
gensf  tot  in  ben  Herfft  toe  /  b?agenbe  aac^ 
biae  bloemt  jenö/torttU  in  menbiieberftan^ 
bcftolenc  /  alö  üjupn-paatov  tóit/  en  geel 
befpenit  /  en  baacom  ban  fommige  Drie- 
verwige  vioietten  gcnaamtbjojbcn. 


55 


Aart,  kracht j  engebruyTt. 


^e  Penfeen  5nn  ftoub  en  bcflitig  ban 
aact  /  berfacbtenöe  /  en  toeehmahenbe  ban 
ftracbten.  ïDit  ïjrupb  bJO?b  feec  gep^efen 
tegen  be  l^oojtfen/  en  to^mijnen  bec  iongu 
ï^inbecen.ï^ct  fupbect  be  25o?ftc  en  i:onge 
en  matigt  bi'c  felbec  bccïjittinge. 

Aard-bcfien. 

<De  Aard-befien  plant  men  ban  DaacuuÉ;! 
fp^uptfelen  een  boet  ban  malftanberen  ia 
goebe  en  bette  aCacbe;  fp  beminnen  ooö 
iommecacDttge  plaatfen/en  toanneecfetoel 
tec  ^onne  (taan/  toillenfp  bihtoilö  begoo* 
ten5ijn»  ^p  bloepen  in  be  Lente,  enbe 
Befien,b{e  coob/of  tuffcöengeelen  bjitjijn/ 
too?ben  in  juny ,  of  toel  b^oegec  crjp.  Sm 
fcljoone  gcoote  bmcl^ten  te  bobben  /  fal 
menfc  alle  ö:ic  giacen  becplanten/  en  in  be 
Herfft  fupberen  ban  gaac  obecblocbige  51»- 
fcBeutcn  /  en  maac  een  laten  beDouben.  ^r% 
moeten  in  't  ©oo?iaac  met  5anb  /  of  janlp 
acötige  aacbe  beftcopb/  enbe^s  Winters 
met  öet  afgeballen  loof  ban  Hz  oDoft-boo? 
men/  ofmijSbebefttsijn. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 

I|et  bcupb  enbehjojtelenbecftoeïen  eit 
maben  bjoog  metecnigeffamentcefiBin* 
ge/maec  beb?ucljtcn  5ijn  bouten  bocDt  ban 
aact.  <©e  blabcren  en  toojtelen  ftelpen  be 
25upftloopen  en  onmatelijfteaBloebenbec 
©joutoen/  en  toecben  nuttcUjbgeb^upbc 
tegen  Ht  ontflcbinge  en  5toeecinge  banbe 
monb  en  ban  ^c  3ï!manbelen.  ^ebnicDten 
becfïannbebojfl/  (lecbenDetbecte/  ma- 
tigen be  bitte  en  bjanb  ban  be  H^aag  /  %.c^ 
becenn^ilb/  fupbecen  be  luieren  /  boen 
a©atec  en  <6?abeel  loffen/en  5ijn  ijmd^tcU 
fucDtigenfeec  goeb.  iBen  moet  in  acbt  ne? 
men/  bat  be  Aard-befien  niet  ongètoaf^ 
fcbcn  gegeten  en  bjecben  :  toant  iP  met 
icnia  fenijn  ban  filepnefpinneftenjs/  ofte 
pabben  /  W  ficb  baar  bc^UijbiS  W  ont^ 
j^  3  Ijoubm/^ 


54  De  Verftandige  Hovenier. 

fjoutjcn ;  üefmct  feomicn  3ijn/  en  alfoo  fclia 
tjc  aan  m  fjlDenfcDcn  öcfontöe?ö  fouöe  bp 
ö,2cngen. 


Scarley. 

^0  Scaiicy  töaft  in  aïöÊCöanïK  SHarlic  / 
Êrt  öc5apt  3i3nl3e  /  üliif  t  lange  «iaren  oüec ; 
fp  bcmfnt  toarme  en  lommer  jcfjtige  plaet< 
fen/entoiltitfitotlö  ljcfp2oei?t3Din  fP  öloept 
<n  Juny  cnjuiy,  enUaarblaöcrcrtgeliiftcn 
tie  Salie ,  en  IjkjDDen  een  fcec  jlechen  reuö. 

Aartj  kracht  j  engebruyk. 

Scariey  lö  toarm  en  ti?oog  tot  in  tten 
tjccöen  graati/  fptoertoefetfetacijtelijïïöe 
lH^aaittillonDen  öec  j^joutoen  /  en  ber* 
fcöetptDe^  geficlite:  tie  blaöercn  in  3Bijn 
gelepti  /  geeft  öie  een  fmaafe  alö  Jï^ufca- 
m/  tiotöUeelgeti?onfien/  bertoeötöaafl 
t^onlicnfcljap/  enpjjnin'tJloofr. 

Melde. 
Melde  moet  faaclp.ïJ  in  Februari,]Vlaart 

cn  April  0e5apt  toectien  /  toantfpntette* 
gen  öe  ftouUe  maclj  /  maat  fp  bjil  Dun  ge^ 
3apt  /  en  W&ujilö  öefpjoept  ^ijn.  ^p  toafl 
006  fomtijöïf  toan  gaar  felf^inbe  jBoesf- 
Doljen  /  en  öiocpt  in  juny  en  juiy,,  en  Daar 
iiatDo^tiDaacsaatirüp. 

Aart,  kracht)  engebruyk. 

^^^it  J^tupö  tö  feouti  in  öen  eecflen  /  m 
boclnigintienttoeetjcngcaali;  fietmaaöt 
öe  25up6  toecö  /  en  opent  öebecflootöepö 
ban  öe  5leben  ©et  pleegöe  beelinouöe 
ttjöen/en  toojti  nocö  ftebenlraaöjeiin  Duyts- 
land  onöcc  öe  iBoe^'öcuptien  geb^upfit. 

Duyfcndblad. 

^nbit  l^cwpli  toecö  W  onöerfcöcpö  aan? 
Oemerfet/  Dat  Oet  eeneö?aagtfneeu-toit? 
te/  Die  in'tmiDDenarcft-becteigsijn/  en 
li]ct  anDec  fcïiocn-rooDe/  lijf-bectoige/geele 
t)f  pucpcre  Jölocmen :  ^et  toecD  Doo?  saaö 


crt  affcDearinge  bcrpanten/  in'tbegtn 
ban  April  bermc^igbiUöigr.  ï^et  begeert 
een  goeDe  gconD  /  en  begiiu  bah  May  tot 
Dtep  in  De  Somer  te  bloeden. 


Aart»  kracht?  engebrnyk. 

Duyfendbiad  l^becfeoelenDeent'famüi* 
ttcbfecnDe  ban  aart  ^  bjaarom  ïjet  alle 
25loeö-loop/  en  ©loeDcn  ban  ©?outoott 
flopt  /  [enbeguaamtjSomberfcöe  3©onDen 
tegenefcn. 

Berg-Calament. 

^it  BrupD  iö  öier  te  ilanDc  ban  b?ecmt 
3aaD  aangebJonncn  /  en  too^D  ban  De  l.i  f  * 
fiebberiS  inDeJ^obenonDcrfjouDen.  jéeti 
3apt  öct  in  April  in  goeDe  ^aröe  op  fcöa;» 
Duteacötige  plaatfen ;  De  3©o?tel  bUif-  Dees 
Winters  obcr  /  en  fpjupt  Ijet  bolgenöe 
giaar  toeDerom  upu  ï^etbloeptinjuny, 
en  't  5aaD  bergaDert  men  in  DeHer£ft. 

Aartj  kracht?  engebruyk. 

«©e  Berg  Caiament  tö  bjacm  en  Djoogfti 
Den  ttoe^Den  graaD  /  DjöftDeartjn/  bers» 
toeiit  feec  feracOtig  De  iBaanD-flonDeti 
Der  a^joutoen/  berD?ijftDeï©o?menDe3S 
^upfijEf  /  en  Doet  öet  geronnen  25loeD  in  't 
Hicöaam  fcgepDen/  en  i^feergoeD  tegen 
De  €ngbo?|lig6epD. 

Perfoliata  of  Deurwas. 

^it  ï^rupDfiaatfeecaarDigirtfiinWatf/ 
en  öeef t  geelacöttge  «öloemtjei^ :  öet  moet 
alle  ^aren  in  De  Lente  in  De  ]^oben  ge5apt 
too?Den/  tn  bloeptmeeflenDeel  in  Juiius  en 
Auguftus,  en  9et  3aaïï  gebJ0?pen5önDe/ 
bergeetöet. 

Aart,  kracht , en gebruyk. 

Deurwas  ijs  bjarm/  D?oog  /  en  t'  famen- 
trefehenDe  ban  aart  /  en  bJcrD  f  eer  gep^e? 
fen  tot  berfcöe  3©cnDen  en252euften/  of 
fcDcurfelss  ban  De  jonge  ^inDerw. 

De 


over  de  Maand  Aiiguftus. 


55 


De  Verftandige  Hovenier,   fijn  oefFening  in 
AUGUSTUS. 


11^  Ue  iBaanti  Auguftus  tö  öe  Verflandige 
Hovenier  mc\j  naac|tig  tn't5aij<?nDan 

Spenagie ,  Kervel ,  Vette  ,  Kors,  Rapen  j  ctl 

Kool ,  om  tn  November  «berplamcn  /  en 
i\\  't  naajlciacU-U20cgc  U^ucörcn  tcHcrftrij^ 
Qm.  ^n  ijS  ooft  OcilöintöccgatimnUan 
Icupöen/  cnülocmen/  om  m  De  Winter 
fpijfe  /en  iBeöecijne  tcocb^uphen/aïüJ  me? 
iie  tn  't  pluöften  tian  't  ci)pe  /  en  Uolftomcn 
5aaiï  /  om  (n  öe  Lente  öen  l^of  öaac  tocöec* 
om  meöe  te  öcsaüen.  I^p  uecplant  De  sap? 
Itngcn  ban  öc  pot-tJloemen/  mctöeïiolle 
IBaan  /  in  potten/  M  tie  planten  groot  ge? 
noeg  5iin.  ^n  tsefe  Höaanö  üeginnen  öe 
«©oft-boomen  rijP^  Djncöten  Uoon  te  ö2en^ 

0en  /  alÖ  eentge  Appelen  ,  Peeren  ,  Vijgen, 

Abricoos ,  en  anDere  tozucljten:  üefe  fal  Den 
naac(tige/en©ci:(lanDigeï^obeniec  alief  Dan 
met  D20og  /  en  IjelDec  toecr  afpUiöften  /  en 
becgnDecen.  i^p  fal  oolï  De  ülnDsren  conD^ 
om  De  Driiy ven ,  Die  l.int  ïtip  toojDcn  /  af? 
trefeöen  /  en  toecD-nemen  /opDatfe  tcbetec 
De  Ijitte  ban  De  ^on  ontfangen/en  te  eecDec 
rijpen  fouDen.  ï^tJ  macïi  nu  Dan  De  oncöpe 
Druy ven,  en  Dientet  toel boo2t  toillen  /  fün 
©eciupjof  maften  /  en  tot  fifn  gebjiioft  be? 
toacen.  <ü>p  S .  Lauwrens-dag  tceftt  men  De 
Knoflook  uPt  Der  ^arDen  /  en  men  fepD  / 
iiat  fp  als  Dan  in  ijanc  be(le  ftcacDt  i.Jf  /  en 
öefelbenietcnbecliefl. 

Van  het  uytgraven ,  en  bewaren 
der  wortelen. 

^e  toO?tClen/alÖ  Alant,  AngeHca,  Mee- 

flerwortel,  Gentiaan,  en  meet  anDere  / 
too?Den  uptgegrabcn/  en  opgenomen  in  De 
Herfft ;  a\0  De  blnDei'cn  afballen/  en't  fap 
tn  De  toojtelen  aeDanlt  i^  /  of  in  De  Lente , 
eer  Dat  De  blaDecen  /  of' t  loof  begint  upt  te 
fcöicten.  ^efe  aijs  Dan  repn  g^toaffcn  jijn? 


te  /  fal  men  in  DefcljaDutoe/  iuDienfe  toel? 
rieftenD/  en  Dun  ban  fub(tantie3ijn  /  ofte  in 
De  ^on  en  €>bcn  /  inDienfe  Dift  /  en  bocDtig 
ban  toefen  5iin  /  D?oogen/  on  op  een  D?ooge 
plaetfe  in  een  Dooss  betoaren.^c  bJo?tel ban 
Peonien  Manneken ,  Die  feer  tegen  Den^al^ 
lenDe-ficftten  /  en  ^tuppen  gepjefen  too?D/ 
moet  men  in 't  afgaan  ban  De  jiaaanop^ 
treftften  /  en  D?oogcn.  ^e  toojteien  Die  een 
OoutacDtige  pit  öebben/Die  fal  men  tjetpit 
uptfnijDen  /  en  toccfj  bjerpen/maac  De  ceft 
fal  men  D?oogen/en  beb)aren.;!^eb30?telen 
Die  men  in  De  Winter  totfpnfegebjupftt/ 

aljS  geele  Peen,  Paftinaken  ,  Bietwortelen  , 

Cichorey- wortelen,  en  anDeten/moet  men/ 
uptgegraben  ninDe  /  De  firupn  /  en  (taatt- 
epnDe  affmjDen  /en  in5anD  tota©inter-p?o^ 
bijTe  betoacen. 

Oker-Nooteboom. 

<©eOker-Nooten-boomtoa(t  gaarne  in 
een  Djooge  gronD;  maar  in  natte/  en  bocö* 
te-gronDen  /  en  ontrent  een  Eyken-boom 
geplant/  toil  öpniettoeiaiarDcn.  ï^ptoojD 
aangeteelt  ban  nooten/Die  men  in  De  Maart 
in  goeDe  SfiarDemetöetfcDfrpepnDeneDer^» 
bjaartjs  fet  /  en  ban  tebcoreneenDagof 
ttoee  in  nat  5anD  /  of  tontcr  getticefetïieeft/ 
en  Daar  na  al!(Sï8P  uptfpnjpt  /  en  tbjee^as 
ren  geftaan  öeefr/fai  menljem  inFebruary, 
of  Maart  berplanteu/  en  De  5aaD-b)02tel 
affmjDen :  ^ujS  tot  een  bequamcflam  èp? 
gefcDooten  jijnDe/  moet  öp  20  of  25 boe? 
ten  baneengefettoo^Den/  SpbloeptinDe 
Lente ,  en  De  bjucBten  U30?Den  omtrent 
Auguftus  rijp.^nDien  De  Nooteboom  geeti 
tier  ffljijnt  te  öebben  /  fal  men  Debaflop 
eenigeplaatfen  openen/  anDere  booten  een 
gat  of  ttoee  in  De  bjojtel  /  en  bullen  fjet 
toeDerom  met  ccn  gout  ban  palmboom  / 

Of 


56  De  Verftandige  Hovenier , 

of  men  (ïcopt  affcïic  bp  öc  töo^tcï/ötec  tioo? 
fecijöt  öp  bed/  ciitijocgc  Ujut  Ijtcn  /  Otecm 
dunne  fcDtlDebüm. 


Aart,  kracht,  engebruyk, 

^e  Oker-nooten  jijntoacmtnliencer' 
(ten/  en  D?ooa  tn  tien  tloecöcn  oraaö^maai: 
toat  tocci3?oogt  3ijndc  /  5i3nfe  toarmcc  /  en 
öjoogec/  en  ooh  be  IDaag  fcfjaOelüficc : 
toant  fpUectoefeRen  3^oe(t  /  J^ooft-pijn/  en 
DccmeecöerenDeöalacljtigetsocljttöljeHen. 
«©e  verfche  Nooten  5ijneenooeöe  remeöle 
tegenTUcröfft/  met  vijgen,  Wijnruyten 
toat  Sout  gegeten.  M^n  Conftjtfe  aféfe 
jong  en  eer  De  mtöïjclite  fcDelle  Dart  gctoo?? 

öen  i$*     ©anöe  groene  en  onrijpe  Nooten 

to02li  in  öe  Apotheken  een  jéatei*  geöi^ 
(lilleerD/ liet  toeiö  tegen  altiecöanlre  Öoo?t^ 


Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 


^C  bJUfÖten/  of  Hafelaar-Nooten  50!t 

ïntfiücïmatig  tn  f^ittt/  en  öoutie/  tiocö 
5toaar  ottt  te  Uecteeren  /  fp  maften  De  mcn^ 
fcöcnlïet/lterfiai  tie  ^lenöenen/  5ün  öert 
E^öcc  nut/  en  goeD  tegen  Jjet  <i5?aucel. 

Eyken-boom. 

«©eEyken-boom  en  Uerfmaat  geenöer* 
Öanöe  gconö  /  tnant  tip  toafi  toei  in  fclnalc 
en  5anDacDtigc  5£acDe.  J^p  too?D  toan^B- 
feecss  tJermcnigUulDigt  /  Die  meneenlialUe 
boet  Diep  in  Maart  in  De  aacDe  plant  /  Daac 
na D^ie /  of Diec garen  opgetoaffen  5fjnDe  / 
fnijDmen  De  5aaD-too?tcl  af  /  enberplant 
Dcm  in  january  20  of  25boetenbaneen. 


fen/  UerDittinge  Desf^ngeboanDö/  5^efle/  \  ^©e'Xfter^/  of  bJucDtenban  Defen  25oom 


en  öcfmettelijlie  fïeftten  fecr  nut  isf»  (©p 
fommige  pïaatfenbjerD^öUeupt  De  rijpe , 

tU  ongedroogde  Nooten  geparfl/  DetÓel; 

fee  nocD  berfcft  BijnDe/  in  Deplaatfeban 
25oom  olie  geb?upöt  to02D.  ^e  fc9o?fTe 
Uan  De  Noote-boom  in  ^5ijn  getoeeftt  /  en 
op  De  5^010  gebonDen/  ban  De  gene  Die  De 
|^oo?t$5fteeft/  öetfalDeb^anDnagem  trefiï 
6en/en  een  groote  3©  ater-blaaiS  maften/  Die 
wen  Doo?  moet  fnijDen,  ^e  üloepfelögei 
ö?oogt/  en  eenbierenDeellooDjjmetiBïjn 
ingenomen/  jijn  uptcrmaten  goeD  tegen 
Set  opftiigen  beier  iijfmoeDerief.  <©nDcr 
De  fcDaDutoe  ban  De  Noote-bomenteru* 
flen  /  of  te  fiapen  i^  ongefonD. 

Hafelaar-Nooten-bootn. 

T©efe  25tiom  groept  feer  toel  op  botine 
en  lommeracDtigc  plaatfcn/  en  toerD  Daar^ 
om  in  De25oomgaart  /  aan  De  fiant  ban  De 
toatergraft  geplant.ï^p  b30?D  aangegueeftt 
ban  UJo?telfeupten/  en  in  DemaanDja- 
nuary  geplant.  <©e  Nooten  b)ü?Den  in  De 
maanD  Auguflus  rijp  /  en  De  gene  Die  roo? 
fcftillenaan  De  pitten  öeOöen/  too?Den  boo? 
DefteftegeacDt. 


bJojDen  in  De  Herfft  rijp.  ijBen  moet  De 
Eyken-boom ,  Dm  Daar  meDe  öupfen  te 

bOUtoen/  in  Januarius,  of  Pecemberin't 

afgaan  ban  De  iBaanafljoutoen/  enöet 
[jout  fal  Dan  langer  Duuren  /  en  niet  gaafl 
bermelubien. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

^e  ölaDeren  en:fcl)02fTe  ban  Den  Eyken- 
boom, aliö  meDe  De  Dopften^ö  ban  De  %l\tw 
en  De  3llfter!effelfsf3ijnberD?oogenDeinDeö 
DerDen  gr  aaD/en  fcer  t'famentreftftenDe  bait 
fcracljf.en  toanrcm  fpfeer  nutenbeijuaam 
5iin  om  De  onmatige  iBaanD-flonDen  Dec 
©^outoen/  öet  25loeD-fpoutoen  /  25loeö- 
piffen  en  alle  25upft-loopen  te  (toppen  en  te 
genefxn.  l^et  boeDfel  Dat  ban  De  füfter.ö 
ftomt  ijEf  beter  boo?  De  ©crftenef  alïf  IBen^ 
fcljen.  ^e  gemalen  fcliojlTen  too^Dcn  ï^ljim 
gcnaamt  /  en  ban  DeHleer-toubjer.öomöet 
ilcerteberepDen/  geb^upftt. 

Camper-foelie. 

Camper-foelie  too;jD  in  De  ^oben  aan  De 
p^neelen  gefet/  omDefelbetcbeftleeDcnen 

te 


over  de  Maand  Auguftus," 

tè  \imUtèt\ ;  ^é  Dioemm  W  fccc  tocirte 

fecnti  5iin  Dcrtooncn  ficl)  in  April  of  May ,  Sumach-boom; 

en  De  bcficn  too^öen  in  Auguftus  of  Septem 

ber  cooïJ  cn  tijp.    <Dtt  gcUjaö  too?ö  ban 

toojtei  fp^uptcn  lö^rmeniaViultiiöt  m  o^- 

plant. 


u 


Aart  5  kracht ,  cn  gebruyk. 
Camper-foelie  (-S  gctoClÖfO  Ö^f  t  m  tijOOÖ. 

<©c  tjcfien  öocn  fcec  (Icrö  Ijct  toatct  lof= 
fen  /  cn  ö?ö^cn  Ö^t  <i52abcd  af  /  maar  te 
b^el  gcöjupöt  /  bcrtoeftficn  üloeötg  toatcr. 
;©tt  gcèeele  gctoaiö  t)c\3o?öcre  öc  «^eboo?- 
te/  Ijet  \3ccfoet  Uc  fmecte  ban  De  natlö/  Dcd 
wuctot  öe  fclbe  /  alffe  bcrftact  (ö  /  opentfe 
aijs  fp  bcrftopt  tö  /  cn  bccminöcnfe  alö  fp 
te  gcoot  !iï.(^ot  tjc  bcr!)aaïöc  of  öicftcn  fian 
menbantie  bloemen  een  ^racgttg  an^atct: 
Wiiillecren. 

Seven-boom» 
^C  Seven-boom ,   b30?b  SifCtCfT^nbe 

Dan  ftefeoffilepne  fpjupten  aangcqueeftt  / 
be  feibe  fieefetmen  in  öoeöe  ^acbe  op  een 
tamelftften  bofbten  en  fcljabubjacbttge 
p\aM$  I  altoaac  menfe  laat  jlaan  tot  Ijct 
boïgenbe  ^aar  /  en  aljö  ban  berplant  men^ 
fc  in  Maart ,  cn  moctcn  jaaclöösi  gcfcDoo- 
rcntoo^ben. 

Aartj  kracht  3  en  gebruyk. 

Scven-boom  {^  toaritt  cnb^ooginbcn 
öcrben  graab  /  cn  blijft  af  fecacDteliift  bc 
jBaanb-^onben  /  |^a-gcbooitcn  /  bocbe 
©?ucbt  en  benöcitn.'tgi^  lammec  bat  "^z 
Seven-boom  banfommige  ©?oubJ-Ucben 
miiS-bjupfit  too?b  /  om  niet  5toangcc  te 
too?ben.  Cardanus  bctfjaalt  bat  ^langen 
feec  groot  Üeljigen  in  Seven-boom  fcfiëp^ 
pett  /  en  bat  ijp  baar  omtrent  fomtijbjS  een 
gcoote  menigte  ban  ^öber-flangen  berga 
be«Deeftge(ien. 


^efe^öoom  bjo^bban^aabtn  too?teï- 
fpjHptcn  aangcgueeftt  /  en  bJilbJcl  groeien 
in  fanbacbtige  3(larbe:<©e  bloemen  öomen 
in  be  iBaanb  Juiius  te  boo?fcöün  /  en  öet 
5aab  bJ0?b  in  be  Herfft  rijp. 


Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

<De  bïaberen/  b?ucDten  cn  't  saabbanbe 
Sumach-boom  $ijn  becBoclenbc  in  ben 
ttoecben  /  en  berb?oogenbe  in  ben  berben 
graab/en  flerfeelijft  t'  famentrehftenbe  ban 
öracin :  toaarom  fp  alle  2!$upö-loopen  cn 
©loeben  ber  ©joutocn  floppen  cnbc  genc^ 
fen.  !^et  5aab  in  toater  gefooben/  cnbebaac 
meöe  getoaffcn  /  fupbert  fjet  buple  (Canb- 
bleefcD  /  en  maafit  be  loffe  (€anb^n  ba|l. 

PimperneU 
^e  Pimpernel  toOJb  in  Maart  Of  April 

gc5apt  in  (anbacljtigè  511arbc ;  bc  toojtel 
bliift  lange  tijb  tn  't  Icben  /  en  fcliiet  jaar^ 
IÖ63S  bjeber  ban  felfsf  iiptinbe©oo?-tiib. 
:©c  bloemen  (iomen  in  juny  boo^t/  en  in 
Auguftus  too?b  Det  5aat!  rüp. 

Aart ,  kracht »  en  gebruyk, 

<ï^e  Pimpernel  iö  bjarm  cn  b?oog  in  "im 
ttoecben  graab  /  fupberenbe  /  cn  t'  famen- 
trebenbe  ban  Rracljt  j  fp  issfecr  gocb  tegen 
be  €eering/  ftelptOet^jloeb-fpoutoen/ 
repnigtbe  berbuplbe  ^toeeringc  /  gcnccfl 
alie  afeonben  en^Bupfi-loopcn/  cniöfeei: 
nut  tegen  't  <0jabeel  en  bekteen.  Tï^cbla^ 
beren  in  Wm  gelept/  maften  beaBijtt 
aangenaam  ban  teuö  cn  fmaaö  /  berbeu* 
gen  Det  Ijertc  /  cn  maben  be  jBenfcb  >m» 
liib  en  bïpgcfilig.  ^p  too?ben  oofi  om  baat 
nanacnnamöcpb^ei  toillc  onber  bc  toefecup:? 
ben  ban  ^alaab  begeert. 


1 


Kriiy- 


De'Verftandige  Hovenier , 

[  mijte  atonT3/cnccnfc9abub)acIjtföe  plaats 
Kruyfemunt.  fc/  cn  teetö  tioo2  5npcn  CU  planten  m  De  ^tis 

Urn  Doo?tgefct.^t(  üjcupö  bloept  in  juny , 
juiy  T  en  Auguflus ,  cn  tegen  öe  Wintei; 
Derltcfl  t)^t  fiin  Watreren/  en  in  öe  Lente 
fp^uptöcttoeöeromupt. 


^e  Kruyfemunt  Begeert  geen  gemefle  / 
cn  bette  aarDe ;  maar  een  tiocöte  /  cn  lom* 
meracïittgc  plaatfe  /  en  eenss  ban  öe  tooneï 
Df  tahicn«  omtrent  ïjalf  Maart  tn  öcn  l^of 
genlant  5nnïïe  /  groept  toeelti?tg  genoeg 
boo2t.  %W  men  tie  fclbe  bergaöcren  toil/ 
ntoetmenfe  met  geenme^  affnj)Uen/maar 
met  öe  öanö  afplufefien  i  toant  anOerfint^ 
fouöe  fj?  (terUen  /  en  upt-gaan. 

Aart»  kracht >  engebruyk, 

^it  Brupö  bertoarmt  en  berïï?oogt  in 
ïientertrengraati  /  'tberfterfttteiBaag/ ! 
maafttappetöt/  t)?eeïïta©tntien/  euber* 
lïutftt  Det  öcrtei't  flelpt  be  onmatige  3!>loe* 
ben  ber  ©20ubJen  /  en  toerb  infonberö^pb 
«cpjefen  tegen  be  toitte  ©ïoeb  /  tegen  be 
^teen/en't(ï32abccl/en  tegen  be  x^rmih 
pifft.  ^c  Kruyfemunt  l)ceft  Doben  bten  be=: 
feepgenfcïjap/  batfe  belet/  batbeiBelö 
Jnbe  ^aag  nietenrunne*   ©anbefelbe 

maaftt  men  Water  ,  OÜe  ,    Conferven , 

Svropen ,  tot  be  genoembc  geb^eftenfcer 
bien^tg» 

Nip. 

^(t  töerb  üoö  Katte-kruyd  gcnoemb  / 
tm  bat  be  !^atten  In  bit  Brupb  groorc  ge^ 
ttoegte  fcfteppen  /  en  bat  büitotlö  eetens 
;t  toerb  gesapt  /  en  geplant  al0  bc  Munt. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 

;s>e  Nip  tsr  freet  m  bioog  /  en  ban  ïiratlj- 
ten  be  Kruyfemunt  cenigfintö  gelnïï  /  en 
toerb  ban  beele  onber  be  toc-ferupben  /  bte 
men  Upbe^alaabgeö^upSt/  gemengt/ 
üm  bat  fp  een  lUfiijln  gewrö^eft/  cnbe 
feoiibe  ber  l^rupben  matigt» 

Meliffe ,  of  Confilie  de  Greyn, 

g^e  MeiiiTe  Dege^w  een  Dette  /  cn  toelge? 


Aart,  kracht,  cn  gebruyk. 

^c  Meiiffe  isf  ban  feracljten  bertoar^» 
mcnbe/  enberb?oogenbe  in  ben  ttoeeben  ' 
graab:  ^p  i&  fjet  Inerte  feer  nut/  alle 
bangigöe  b/  cn  5toaarmoebtgöepb  bCiS 
l^erten  berbjijbenbc/berflcrftt  be  <(5eet!en/ 
ftomtteljulpe  ben  geenen  W  met  öloppin^ 
ge  aan  't  ï^t>rte  /  en  be  .^jBiite  gcQueltjftn ; 
fpb^nierïKbe  jBaagen  ||erfTenen/  ber^ 
tocfetbe  iBaanöflonben  ber  0?outoen  /  cn 
berbetcrt  be  fj^elancliolöhe/enflegmarpe 
bocljtfgDeben.  iBenmaaftt ban  bc  Meiif- 
fe gejlillcert  Water ,  Olie ,  Conferven,  Ex- 

traften ,  &c.  ^ommtgc  j^atuur&unbcrjS 
berfceUeren/bat  beMeiiiïèomtrent  be^spe- 
feojben  geplant/  ofte  aan  bc  fclbe  gcDarts» 
gen/  boet  ^atnt  25pcnnictberb?ecmbett 
notB  öaar  tooonplaatfe  licötelp  berlaten, 

Thijm. 

^c  Thijm  toerb  om  fTtrtflcrö/  en  Kef* 
f eljjöe  reuö  in  be  ï^oben  onberljouben  /  ctt 
too?b  boort  berplantenin  Maart  of  April 
boo?t-gefet/en  't  begeert  gosbe  5toabelacf)* 
ttgefïarbe/  en  een  openliuDttgc/  cntoel 
ter  :§onnc  (laanbe  plaats /  cn toil  bp  bjoo^ 
ge  tijben  bifetoil.ö  betoatert  3ijn. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 

^itï^rupb  bcrtoarmt/  enberbwogt 
in  ben  berbcn  graab/cn  10  feerboojfniiben^ 
be  /  cn  fupberenücban  liracfit:  't  ©ertoeöt 
be  j^aanbdonben/  en  ^iffc/  opent  bebers^ 
(ioptftcben  beö  ^ngetoanbsf  /  berb^üft  be 
ï|octï  /  en  (gngbojfligOepb  /  fcïjepb  öet 
geronnen  55loeb/en  iö  fecr  goeb  om  alle  ge* 
ö^eelten/  W  upt5toaar/  eniBelancöo^ 
lp  öloeb  onrjtaan  /  te  genefen. 


óver  de  Maand  Auguftiis. 


59 


Hyfoop» 


t©e  Hyfoop  toO?tï  Dnif  Maart  Q^pïant 

in  öocöe  /  m  toel-tjecepöe  aaröc/  en  op  ccn 
epcnlucljttöeplaat.ö/  f?Wocpt(njiiiy ,  en 
in  Auguftus  moet  men  tiieaffni)tjen/  en 
öjoogen  om  tegeb^upftÉn» 

Aart .  kracht ,  en  gcbruyk. 

7!^t  Hyfoop  i^  toatm  en  ti?ooatntien 
tietöen  graali  /  en  fnn\3cr  maltenöe  ban 
feracgten/toaarom  ï;ct  tie  taiic/enflijmcil* 
öeöocötiaDiJticn  lJOO?tien  ^^amcc-ganïi  af^ 
fet;  opent  tebccftoptlKptiüanljct^nöC' 
toanö/  en  tnfontietDcpö  ban  öc  %w\qc/  ijet 
bcctoefittie  iPaanö-flonlien  /  engcneefl  de 
tecöenöaagfe  $too?tfen  /  J^allenöe-fieö^ 
tm/  <ï5ccl-eniiBtU3-fuc9t. 

Poleye. 

T!^e  Poleye  ftegeecteenbocDttgcöronti/ 
en  lommer acïntoe  plaats/  men  plant Oet 
in  Maart ,  en  i&  toeeltjjtg  in  't  toafTen  /  in* 
tïien  Bet  ijiümaal^  lefpjoept  too?tr.  TDit 
l^cuptfiloept  intjcu^aantj  juiy,  en  Augu- 
llus,  en  alies  öan  moetmcn'tUecgaöecen 
«mtegeb?ii?ftcn. 

Aart,  kracht,  engcbruyk. 

^ft  ^rupö  ië  f^ütn  öjoog  in  öcn  öec* 
öengcaaU/bectDefetfiracfiteliiftöelBaanö* 
(tonöen  öet  ©joutnen/  ïï?ijftöe5SaoclJOO?' 
ten  af/  fHpböct  tie  23o?(lban  taijc  flupmcn/ 
tioeta©atei:/  en  <0?aUeeï  lofTen/  en  opent  öe 
Uecltoprtjepö  Dan  DeïBilti.  ifllSenöanUan 
öe  Poleye  ccnftcacljtiötöarei'öttlillcetcn; 
anöecfmtö  Ijooftt  menfe  alleen  tn3©ateï/ 
of  a^iin  /  en  geeft  tjct  te  öjinfecm 

Seven-gety. 
Sevengéty-j  Of  weh-uykcnde  Klaver  toCCÖ 

4n  öe  Lente  ge3apt/  en  Uaac  't  ceiïö  gesapt 
i^getoecjl/  uaav  lïomt  BctUcDtclöhUan 


fiin  afgcDallen  5aaïï  alle  iacm  toebecom 
Doo?t.  ]^et  Dloept  ï)tcc  te  Sanöe  in  Oe 
maanöjuny,  ju]y,enAugufius. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 

^it  !^cuplj  öccft  een  mitiöelmatige 
fetacBt  om  tebccöjoogen  /  en  om  te  bectee* 
ren;  't  önjft  öen  iltip/  berminöertDe  pijn 
in 't  ïDater  maften/en  bertDclntiej^aanö;: 
(lonlien  öec  3©?ou\»cn.  ©an  tic  bloemen 
ban  Seven-gety  tocrt  ecn  ïiracDtige  mtc  bc^ 
reptj/  om  bcrbJ?ongc5cnu\i)en/bcrfclje- 
bjontjcn/enbjeulien  /  of  fcöcurfels^banions 
gelnnberentegenefen. 

Coftus,  ofBalfetn, 

^e  Coftus  bjerö  ban  planten  in  beï^d? 
ben  naarfleliiö  onberljcuDen  i  men  btnö 
ban  tJefelbettocefoo?ten/  aliSgroote/  en 
MepneCofius.  ^efe  tbjeefoo^ten  bloeijen 
inbeiBaanöjuiyj  en  Auguftus. 

Aart  j  kracht  en  gebruyk» 

^t  Balfem  fjS  bJatm  Ctt  b^OOQt  fnö^t 
tbieeïjen  graab  /  met  een  merfeelpe  t'  fa* 
'  mentrefeöenbe  ftratftt :  't  (tilt  be  pijn  in  öe 
iBaag  en  «©armen;  't|topttie25upftloo*ï 
pen  /  en  belet  bet  neberfmben  ber  CatBac^ 
nen/en  geneejl  bc  gcb?cben  ban  be  IS^tjfmoe^ 
ber.  (Cottiicnepnbebanmenban  bitfirupö 
een  toater  biftileecen/cf  een  Conferf  maöm 

Salie. 

TDe  Salie  fjeeftberfcö^PtiÊ  mebe-foojteiv 

alÖ  groote  >  of  grove  Salie?  kleyne  Of  Edele 
Salie  ,  Edele  Salie  met  geelachtige  blader- 
kensj  Edele  Salie  met  Lavendel-bladers, 
Boomachtige  Salie  j  Salie  met  bonte  blade- 
ren j  Salie  met  witte  bloemen,  welriekende 

Spaanfe  Salie;  mecfl  alle bcfc gcflacDtctt 
finnncn  be  feoube  bejS  Winters  tameliift 
bjcl  bcröjagcn/  iipt-genomen  be  Welrie- 
kende Spaanfe  Salie,  ett  bi^Riet  witte  Bloe- 
^  z  men 


/A 


6o 

men.  ^ptóöjtiéntoflrt  af- öefcljcuctiepïan* 
ten  /  en  taxhenss  aangequeefet  /  gelp  öe 

Roofmarijn,fulft325 OCfClJiCt W öe Lente,  ^p 

moeten  geplant  3ijn  op  een  goeöe  gconti/  en 
een  lommecacljttgepïaatjS:  jlSenmoetfe 
ooft  tJthtoilö  fupücrcn  banlietaMicn/  en 
blaUerö  W  beöojtoen  5i)n/  en  De  aacöe  taac 
omtrent  met  een  troffel  omcoeccn»  ^om- 
mige  planten  wijnruyt  omtrent  De  Salie, 
om  Die  te  öeU?pen  üan  j^ageöifTen  en  paö* 
tien/  Dteficö  anDerjlnt.^ UeeltijDjS  onöer öe 
feltoe  ontöouDen  /  en  De  ölaDeren  tot  gcoote 
fcljaDe  fouDe  mogen  met  Daar  Uergiftbe^ 
fmetten/  gelijïi  fooDanige  ercmpelen  ban 
«rUare  iBannen/  en  bcfonDer  ban  Den 
gcleecDen  ^eelmeefler  Petraeus  bcrljaaU 
toojDen. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk. 

Salie  ijs  toarm  en  DjooginDenttoceDen 
craaD/fp  becftcrht  De.!^aag/  l^crffenenen 
^enutoen  /  fp  i.ö  De  3toangece  ©joutocn 
feer  nut/  toant  fp  Ucrflecftt  De  JlijfmccDer/ 
en  De  ©?ucOt  /  en  maaftt  De  ©joutoen 
b?ucDtöaer;fpgeneefl  en  berbetcr  talie  fioii' 
öe  geb?eben  ban  De55o?|l/cn  Oet':25loctfpoU' 
toen.  l^n  gemecne  bolfe  fioolit  Saiie  tn 
^oete  mm/  om  Daar  meDe  een  bmirige 
€i\  öe5tooUcnï^cel  te  gorgelen. 

Anijs» 

Anijs  moet  faarlpjS  en  De  Maart  fn  goe^ 
ïic  bette  en  gemejtc  anrDe  ge5apttoo?Den  / 
en  Difttoilö  Oefp?oept  ^ijn  -,  't  Dloept  in  De 
aHöaanD  juiy  of  Auguftus,  en  t)?engt  als^ 
öanfljnsaaDboo^t.  . 

Aart  j  kracht  >  en  gebruyk. 

Anijs ,  enboo?namemlöftï)et5aaD/ber^ 
toarmt  in  Den  ttoeeDcn/  enbecDjoogtin 
teneerflengraaD/  D?eefit3©inDen/  bec^ 
toeftt  Denönjn/  becmeerDert  flSelfi  in  Der 
3©?ou\öen^oj(len/rupmt  De  2502fl/  opent 


De  Verflandige  Hovenier ; 


gefoDen/  D?ijft  8et  jtoeet  iipt.  (CotDegei 
noemDe  geb?elicn  toozD  öet  geDiftiUeerDe 
3©ateren(©lie  feer  ïiracDtigbebonDen* 

Ameos. 

^tt  ï^rupD  begeert  De  felfbe  ocffeninge 
alö  De  Anijs,  en  eenö  ge5apt  3önDe  /  fp?upt 
Ijetban't  afgebatlen  saaD  licljtelijhupt; 
ïjet  bloept  in  Auguftus,  en  Daarna  too^lJ 
IjetsaaDrijp. 

Aart,  kracht,  en  gebruyk. 

Ammizaad  i.^e?  bcrbJarmenDe  en  betD^o^ 
genDe  in  Den  DerDcn  graaD/cn  i$  feer  ftracö^ 
tig  om"Dclirimpingeen25upft-pijntc  ber* 
D?i)ben;'t  opent  De  berfloptDepD  ban  Deile* 
ber/  JlBilt  en  ^ijfmoeDer.  jlSen  iiooftt  btt 
5aaD  in  Wijn/  of  gepuiberifeert  5i)nDe/, 
too?D  met  bier  of  a©ün  ingenomen. 

Huys-look  of  Donderbaard. 

^ft^^rupDtoafïopïiupfen/  DaaBencn 
muuren/  ijS  in  'tHatijnfempervivumgei' 
naamt  /  om  Dat  ijet  altijD  groent.  €ot  ber* 
maali  toerD  ïjet  25oom-ljup)S-looft  geoef* 
fent/  enbantaltöftcnsfaangeteeït/  maac 
't  ïiangcen  ftouDeberDaagen/  en  moet  Daar* 
o  m  in  De  liaccDel  betoaact  toojDen. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk.' 

Huys-look  ijcf  fiouD  in  Den  DerDen  graab/ 
en  feer  goeD  tegen  De  ontjlchinge  ban  Defte* 
ber/  ï^tlD  en  ,5^iecen/  tegen  buirige^^up^ 
den/  DeïlooïSenberDjanDOepD.  ]^etfapop 
't  3^00?  ïjooft  gcflreelien  /  (tilt  De  ï^ooft- 
pijn  /  en  pDelljepD  öeö  ï|ooft  /  Die  bp  öeete 
en  b^anDenDe  3^oo?tfen  plegen  te  5[)n. 

SolidagoSarcenica,  ofHcydenfch 
Wond-kruyd. 

^it  ï^rupDtoojD  ge5apten  geplant  op 
mw  ^n  fcDaDubjacDtigeplaatfen/  en 

brengt 


over  de  Maand  September.' 

tjj^ttöt  fiin  Wocmm  In  Juiy  m  Auguftus  j 
te  tioo^fcïiijn.  ï^u  ijteft  fijn  naam  öan  ds 

Heydenen    Of  Saracenen  QCÏiCCOCn/  öfe 

met  Dit  ISrupöcn  öc  a^onöcn  ptcgcn  te  oe< 
nefen. 


ói 


Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 
Heydenfch  Wond-Kruyd  fjcnccfl  nf Ct  al* 

ï«n  becfcO^  fcljaöcn  en  ouctfucen  /  maat 
fupbect  en  ïjeelt  tie  Uccoutiecöecn  Decbupï- 
tnejBonöen-.lwaacom  Detüan  öe  ï^cel-mce? 
ftit^  becl  in  a[©oni3-ti|an{ien  acbcfigt  toojti; 
liaac  en  DoUen  opent  D^t  öen  Uecftoptc 
3ïeloecen|Btlt!  /  en  o^neeft  öe  <6cel-fucl)t/ 
cn't  Dcotnfel  üanöe  aBaterfucDt. 

Verbena  of  Yferkruyd. 

^  mt  ferupti  too?ti  in  öe  i^oüen  gegapt  / 
iof  m  lie  Lente  geplant/  opeenUocljrige  / 
öocl)  open  lucBttge  plaatfe  /  't  üloe^ït  inöe 
IBaanö  Jniius  en  Auguftus ,  en  moet  al0 
tan  ücrgaöect  en  geMogt  too^Uen. 


Aartj  kracht  j  en  gebruyk. 


Verbena  fjef feec  bccïJ20ogenïie  /  matelijfi 
Ucrhoelcnöecnt'  famcntrefilienDe ban  aart; 
't  Dccdcrïu  in  *,toafifte  gefIcDt/  (tilt  öe 
ïiooft-piirt/  ö3iif t  f)ct  (öjnUccl  af/  en  opent 
öe  toccftoptljepö  öanöejUcbcc/  jlJilöen 
Eottge/  en  't  toerö  feec  nuttelijfi  Dan  öe 
upt-tcerenöc  menfcfjen/  en  öie  <etm  fpoui» 
toen  /  oct5;}iipl5t.  (€ot  öten  epnöe  fean  men/ 
algf  ïjet  rjrupö  in  fïjn  Oloem  jlaat  /  toan  öet 
felf  öe  een  ftcacDtig  31Batcc  öiaillecicn. 

Gras  met  veel  bloemen. 

^it  ten'ötoerö  alleen  om  öe  ftma^ 
Öepö  öan  öe  öloemcn/  föicbobcnopeen 
(Icel  alö  een  ftroontie/Dp  malljanöec  groef;» 
jen/  en  im  öcn  toitteeentnepnigpaari^s. 
acïuig  toan  ftolciir^ijn)  tnöe^oöenbatt 
öe  3lief öelJöcriSonöêrDouöen.  ^'etöegeect 
toepnig  oeffening  /  en  toil  gaarne  op  bocö* 
te  plaatfen  toaffen  /  en  9et  öloept  öan  May 
tot  öeel  öiep  inöe  Corner. 


De  Verilaiidige Hovenier,  fijn  oeiFening  in 
SEPTEMBER. 


JB  ïJ^fö  iBaanö5aptöeber|tanöfgclo? 
*UenicrKoorn  Sala ,  Uan  5aaö  öat  eenjaar 

OUÖ iÖ  /  aljS  meöe 5aaö Ijan  Muurbloemen 

in  potten/  ttoecöagenboo?  öe  bolle  jBaan/ 
öan  )3iim  men  Dan  enöelö'  jaaö  öuübelöe 
bloemen ;  maac  al0  't  b?icjl  /  moet  men  öe 
potten  in  Diipjs  fett^n  /  en  al^  fp  fpjupten/ 
tn  öe  Lente  of  Voortijd  becplamen:  iBen 
sapt  00Ï1  Paftinaken,  om  öie  b?oegin't 
5^oo?jaar  te  ö^ööcn.  ^n  öefe  jBaanö  bcr;^ 
plant  men  allegGcöefirupöen/  enaf-fet^ 
felö  banbcupöen/  en  bloemen  öie  men  in 
potten  fet  /  om  bp  Winter-ti/d  in  fjupiS  te 
fetten/  en  boo?öeftcuöcteDetoarcn/  aljs 
Angeiieren ,  LauwcrierjRoormarijn?  ^nölt* 


öere.  Hen  fet  nu  toeöertim  in  öe  aarö  /  c» 
mengueebt  öoo?öebU|ler^aan/  Kroon- 

Imperiaal,  Kivits-Eijcn,  Anemonis,Ra- 
nuncuIijLelicn,  Tulpen,  en  Gladioltó.  ^0 

©cctlanöige  ï^obeniecfalnu  oob  öe  tooite^r 
Icn  ban  öe  <0oft-  en  jfcupt-boomen  ont;* 
ölooten  /  en  gotöc  mt^  aan  öe  felbc  leggen/ 
op  öat  öie  öóo?  öe  regen  berbloepen/  en  na 
öe  onöetflc  toojteien  geb^agt  toeröen  /  om 
alfoo  öe  25oomen  te  berguibben/en  bnicbt^» 
baar  te  maaben.  ^nöienïj?  25oomen  tii  öe 
Herfft  bJil  berplanten/  moet  fulftss  gei 
fcDieöen  ontrent  St.  Lamberts-dag ,  'mm 
öen  15  öag  ban  September  ijs  /  enljpfaï 
blijtig  in  ö(öt  n^^m^n  /  't  geen^  top  boben 

31  $ .        Pm 


62 

omtccm  ï\n  W«ttcn/  cnïjecïrtammöec 
25oomcninticmaantJFebruanustoecmaant 
t^iWz^*  jBcn  iö  nocD  al  in  Ucfc  iBaaniJ 
naatfttgücflg/  met  !jet  Ucrgaï^ccen  ban 

aH3«I)anl3C  Ï^CU^ïJen/  Zaad,  Appelen, 
Peeren,  Caftanien  ,  Nooten ,  Genever- 
befien  ,    Vlier-befien ,     Pompoenen  ,   m 

anöcïe  <i^üft  /  en  ï^cupOcn, 

.Van  't  plukken  ,  en  bewaren  van  Ooft  i 
en  Vruchten. 

^kt  toefïStoannoiJcntiatDe©ccflanlifge 
l^otienii'cticbcquamc  tijtinfct  ciUaatUoo?^ 
fiuoaani  maat  tjat  l)p  fijn  t3?ucötcn  af^ 
piuljtüpfcDoon/  ïjjooa/  cnDclDcEtocEC/ 
en  tod  mrm  öat  Ijp  occn  onrijpe  öjucBten 
af  en  cuhfte ;  maac  De  oene  Dte  öoo?  öaar 
feoleut/  fmaaU/  enstoacttaOcpti  ïïcc  pitten 
öaccDoiaomcncijpiofteptaentoijfen.l^pfal 
ooft  öe  ïinicOten/  öie  Ij?  lange  betoacen 
toil/  jTnticUjö  ntet  öe  Ijantj  aflcfcn/  op 
ïiatfc  tnetocQucttï  /  en  gefloten  entoo?tien/ 
toaac  tjoo?  fp  tececijec  fou^e  ontjleeften/  en 
Ueccotten.  <©e  Appelen  0110  afgepluftt 
5tjnlK  in  öe  Herfft  omtcent  al0  Dag  en 
nacfit  eUen  lang  ^ip/  in 't  afgaan  Dan  De 
01Baan  /  moet  men  öc  geftneuöDe  /  vottige/ 
cntoo?m<lefttgeb3ntiegaDe/  en  Uatte  Ap- 
pelen af-fcïjcpöen/  en  op  eenöoutefolöe? 
ring  leggen/  ïjie  l3?p  toantooft/  cnflanft 
ijS/cntoieniSöenflecöuPtfjet  Noorden  licDt 
fcöeppeni  toant  iuöien  öie  na'tZuyden 
(laan/en  öe  liicljt  öaac  üan  tiaan  ontfangen/ 
fuUenfpfeec  Ijaeft  flap  en  rimpelig  toecDem 
dommige  befmecrenfc  met  potaactie/öjo- 
genfe/  en  leggcnfe  op  een  tijoogc  plaatje?  /  en 
Uermepnen  tiaife  üaac  tioo?  lange  tiiU  goeö 
ïilüUen.  ^Hnïjere  beftlccticnfe  met  öjooge 
©iige  bïatjecen/  en  DefmcerenfctiaacDOi 
toen  opmetpDt-aactie.  ^Inöcreleggenfeal- 
ïeen  in  s^ootc-Dlntieren  oaöec  be  Appelen , 
of  ïegaenfetn  ïDümmoer  of  ïDijn.  Winter 
Appelen  toojtien  fecr  toel  in  ^aab/  alö  garft, 

rogge,ha  ver  $f .  Qf  tn  ÏJCÏ?  fcïf Ji^ftaf  ÖClMaaCt. 

<©e  Peeren  moetcn  Dcrfamelt  toertjen  in  't 


De  Verftandige  Hovenier. 

fcDgn  /  en  betoaacttoojben  aï<J  toï>ban  be 
Appelen  gcfept  Ijcbbcn ;  ooft  ftan  tnenfe 
lang  goeb  begouben  inbien  men  be  tleel 
in  toacm  pift  boopt/  enbefcltoealfooop* 

Öangt.  iBen  bcrepbfe  tot  Braad- peeren, 

al0  menfe  inbiccquactierenfmjt  /  be  ftlofts 
UupfentoücDtoerpt/cnineentoacmeföafts 
fterjf-oben  laat  beoogen  /  boclj  fr»  moeten 
eertteenbag  ttoee  of  b:te  leggen/  toant  an^ 
becsS  foube  befcljiUenboo?beï)(ttcUolblo? 

fen  toecben.  ^e  Quee-appelen  en  Peeren 

toojbenbecfamelt  en  betoaart  aljd  be  Appe- 
len, lïicn  ftan  ooft  be  bcjie  uptfoeften  en 
in  een  Dat  leggen  /  be  fcötllcn  en  ftloftftuï»;' 
fcn  ban  be  flecöte  fiooften  /  en  bat  otoec 
be  anbete  gieten  /  baar  bp  boenbc  een  öanö 
bol  50ut  /  alfoo  batfe  met  be  fcüillen  en  bit 
fop  obecbcftt5i)n/  toellettenbe batfe baac 
in  altijb  bebooben  leggen  /  irn^  ftan  menfe 
een  geöeele  Winter  obec  goeb  beftoubeneii 
geb?up&en.  ï^iec  ftaatin  acDt  genomen  te 
toecben/  bat  be  Queen  omtrent  anbere 
b?ucl)ten  niet  moeten  geplaat|l5iin  /  toant 
boo2  Ijaac  fcDecpe  lucbt  en  reuft  be  felbe 
licDteli)ft  bebecbenfouben.  Limoenen  ftan 
men  in  peftel/  gacfle  of  öaber/  of  als?  menfe 
met  gipssbeftïeeb/  lange  tijb  betoaren.  tï^e 

Granaat-appelen  ftan  mentOt  tn  be  Winter 

goeb  beftoiiben/  alö  men  be  felbe/  finbelijïi 
met  be  ftanb  af-gepluftt  5önbe  /  in  gefmol* 
ten  pift  boopt  /  of  alleen  be  fteel  baar  mebe 
befmeert/  en  be  felbe  op  een  b^ooge  plaatse 
ophangt:  Anbere  beftleebenfe  met  fjop/ 
en  befmeerenfe  toel  liili  met  pot-aarbe/ 
toaar  onbecftafbermengtij^.  ^e  Moer- 
befien  feonnen  langbetoaarttoojben/  foa 
men  be  felbe/  niet  al  te  ri)p  5t)nbe  /  ineett 
glajS  boet  /  baar  ober  gietenbe  Baar  epgen 
fap  op  Wp/  enb«  baar  na  Det  glaö  toel  toe* 
geflopt  5j)nbe  /  toecö  fet.  5^e  Karflen  w 
niet  toateracötig  ban  bleefcï)  5ün/  aliS 
Krieken  en  kieyne  karfltn,  ftan  men  aaneen 
toutoetie  op  be  folberina  opljaiigen  /  en  foD 
laten  b?Qogen  /  of  fp  too?ben  in  een  laautoe 
(Dben  opgeb^oogt  /  enbe  baar  na  maaftt 
lïien  bp  ïBinter-tijb  banbe  felbe  aangena* 


afgaan  ban  be  m^sa  bp  ijim  ^onne?  me  Karflèn  foppen. 


Caüa- 


over  de  Maamd  September. 


6? 


Caftanien-boom. 

;  ;©è  Caftanien-boom  begeert  centoceffc 
ft!ïofT<?  öconö/en  toart  üJci  in  Uogtc  en  fanöj 
acljtta  ^acDcijft  /  maac  in  hlepacfttfgc  m 
feec  Uettc^actie  en  toil  (]?  niet  tocl  aartien. 
I^P  too?tj  Uan  fijn  tijucliten  aangctoonnen/ 
tien  men  m  February  of  Maai  tin  De  3!laröc 
fleefit/  öaacnaopgctoaffen^nnöe/  tocrö 
Ijtj  25  boet  Uan  een  geplant,  ^rintonicötefi 
tóojtienin  tje  Herfftrijp/ötctoerfamcittocCï 
tm  aï?J  De  t)ol|lec?s  beginnen  te  öactlen  /  en 
too?tien  alö  öan  metjloftfeen  ban  öe^oom 
gcfl  agen  /  toant  toannecr  fp  ban  felber  af- 
ballen  honnenfe  niet  lang  goeO  beDouOen 
toecöen. 

Aart,  kracht»  en  gebruyk. 

^e  Caftanien  5ijnU?üogentoatt'famett- 
trefihenöe  ban  aart  /  antierrint!S  in  toarm? 
te  <n  öoutie  miööelmattg  geflelt ;  fp  flop- 
pen  infonöcrtjepti  cauto  gegeten/De  55u)?h^ 
loop/maar  51  jn  öe  25o?|l  fcDaöelöli/^t  öec^ 
toeöften  pijn  inti^ooft:  bojöecö  feomen 
fp  ban  firacötcn  met  De  %^txë  feer  toel  o* 
teer  een. 

Klim-op. 

^it  getoaö  toojö  omtrent  25oomen  of 
outje  iBiiragie  geplant /baar  Dp  öemom? 
toint  en  bat!  aan  maaftt  /  en  tuafl  toel  op 
bocftte  en  toateracïjtige  plaatfen.  jBen 

plant  Oet  ban  November  af  tot  Maart  tOe  / 

cn  't  bloept  in  be  Herfft ,  en  be  jjejlentoo?' 
öen  in  be  Winter  rijp. 

Aart ,  kracht ,  en  gebriiyk. 

;©eKlimop  iö  feer  fteet  en  fcfjf  rp  ban  aart/ 
m  ooö  t'famentreblicnïie  ban  ftracDt/  boel) 
moet  geenjinö  onö^bacDtelnfe  geöjuplu 
too^ben.  dommige  PJiifen  be  ^ejien/  een 
toierenbeelloobsS  met  3©'in  ingenomen/ om 
ÖetKBatcr/<ï52abeeTen^rfenafteb2nben, 
<D?  berfcDc  en  groene  bimxm  i»?rb^n  0?* 


meenlijft  op  be  ^pontenellen  gelenb  /  toant 
fp  trcliliert  alie  Ijumeuren  en  bocbtlgïjcDen 
ban  beanüere  Écbcn  nabe  5foiitcneUe/  en 
,  beletten  bat  be  fclbe  niet  en  ont|ïeelic. 

Genever-boom. 

'©efe  25oom  aart  toel  in  fnnbacljtige  aar* 
be  /  en  in  een  openlucljtige  plaati5/ento02ö 
boo?  't  5aüen  ban  be  rijpe  beficn  en  ^nle^^ 
gen  aangcteelt*  iBen  maalit  ban  be  fclbe 
leeggen  /  ïik  toel  befcïjoorcn  toillen  3tjit 
<I^e  blaberen  blijben  altijb  's  Winters  en 
Somers  groem  be  öefïen  too:benljet  ttoeebe 
51aar  na  li^t  fp  boojtgeliomen  5ija/bolBOi» 
men  en  rtjp/bocij  liet  lebert  allegaar  b?uö^ 
ten  /  om  bat  be  rï)pe  berfamelt  5ijnbe  /  be 
onrijpe  ober  blijben  /  en  in  't  bolgenbe  jaac 
tegen  be  Herfft  groot  en  rijp  toojben. 

Aart  j  kracht  j  en  gebruyk. 
^e  Genever-boom  ijSJ  toarm  m  ÏI2005 

tot  in  ben  berben  graab  /  maar  be  b?ucDtcn 
of  befien  5ijn  fooberbjoogenbe  ntet.^cGe- 
never-befien  repnigen  be|^iere«/:55laa0eit 
3leber  /en  fupberen  be  55o?|l ;  toaarom  f? 
mittelijft  gebjupfet  toojben  tegen  't  <ï32a? 
beel/be^teen/3©ater-fucOten€ngb02jlig* 
Ijepb :  fp  berlterfien  be  jBaag  /  ï^erffenett 
en 't  <6cricöt  /en  beletten  alle  finïnnge  /  tiz 
op  ïit  ODogen  /  (€anben  en  anbcre  Bleben 
ballen:  fp  3ijn  ooö  feer  nut  in  tpen  ban 
^eft  cn  befmetteUjltc  O^ï^ten  gebefïcütte 
toerben ;  ooö  bjeefeen  fp  3©inben  /  (iillert 
be^upfepijn/  en  genefen  be  geb?efeen  bèss 
5inf  moeber^.  ^n  be  Apotheken  berepö 

men  ban  be  felbe  Gediftilleert  Water ,  O- 
lie  ,  Extraa  en  Conferf  tOtbe bOOJttOCmbe 

gebjeöenfeerbienftig* 

Cypreflèn-boom. 

^eefe  25oomtoa(l8oogenbobenfplt3S 
aljs  be  Sparre-boom:  ()p  too?b  gter  te  %ani> 
be  ban  3aab  aangetoonnen/  opgcfiomert 
JÖtt^^i  moamen  to^ltoefii?nbatmcnbe 


64-  DeVerflandfgeHovenlcr^ 

toppen  titetaf  en  fticcfttoffclKuct/  toant 

alfoo  öCJJuctfl  jijnïjc  /  fouiïc  ÖP  uptaaan  en  Kroon  Impcnaa!,' 

UecUojrcm    j^p  too?ïj  (n  ttocc  foojtennn 

ÏJCCfCljepÖen  /  alÖ  Cypres  Manneken  ,  ïDtC 

groot  toojtj  eiinoohen^  öjaagt/  c<i  Cy- 
pres Wijf  ken,  titc  hlepnljlnft  en  onbzuclit 
öaac  i^'  vi^cfe  55oom  böo?ti  fccc  iJan  tie 
iBtecen  oeplaact/en  om  ötc  te  ViecöjteUcn/ 
fal  men  öem  met  !^alh  Dcjtrüften,  ^ict  te 
EanlietoilDPfeer<|ualnftöeaöo?flUerti?a' 
pen  /  en  öaacom  toJecö  Ijp  tiecUijO^  in  De 
(loDen  betoaarr. 


Aart  j  kracht »  en  gebruyk» 

^e  ïJïatiecen  ban  Cyprefle-nooten  5i)n 
Uecö20ogcnlie  en  t'  famcn  trefihentje  ban 
öacr/öocl)fontiei:  merfeelijfie  t)ttre:  fp  flop- 
pen öc  55upft  loop/  25Ioeti-fpoubjen  en 
altjcrlep  jöloetj-oang.  TS)e  fcï)o?ö  tijiift  De 
^tecn  iipttie  Hentienenen  25laa.ö/en  too?t 
Ijp  linnen  en  hïceöeren  aelept  /  om  öe  ijlöot- 
tenen  ^cljietecjs  te  becD^yben. 

Tamarifch-boom. 
^e  Duytfche  Tamarifch-boom  }tmbat 

5P  bccl  In  Duytfland  (jcoept  /  bjfl  nfet  Deel 
tocl  in  treï^obcn  aacöcn  /  maat  De  France 

ofte  Languedokfe  Tamaris  toafl  baat  toeel? 

ö^tgenötoot:  ^p  beöeect  uen  bo(Dte  en 
gcup^acDttöeoïonö. 

Aart  >  kracht  j  en  gebruyk. 
^eTamarifch-boomföafbaöenbe/flipbe? 

renöe/en  eenf  gfïnt.ö  f  famenttefilientie  ban 
aart:  toaarom  Ijp  feeu  firacljttg  ücbonöen 
toozö/  om  tie  btrDcrUc  en  bcrUoptc  lï^ilte 
te  openen/ toanrom  totbtcnepntiein  itahen 
tw  anbec  ^anöen  licocfen  en  hoppen  om 
lipt  te  b?inften  ban  ött  öoutgemaaht  too?^ 
öen ;  maflc  öe  ionge©^outoen  moeten  fïcïj 
ban  öess  felf^  geb^tipfi  ontöouöen/alfoo  ftct 
Ijaarfoubc  onb?ucötbaat  tnaftcn :  eemge 
p?ijfcn  Oct  fcec  tegen  tre  fiofeïien  /  en  ïjoii? 
tKU  Det  (00  WmtitiQ  Q\0  Uet  ^ofi-Dowt. 


^e  25loem  öeeft  betfrtiepbe  mcöc-foó?^ 
ten/  alsfmctgeelefcloemen/  met toitte/ 
metfcljoon-tootie/  met  Itcljt  rooDc ,  met 
enftelöe/  met  DubüelOc  bloemen/met  rtoee, 
oob  met  b^te  epen  bnn  bloemen  Uobenmala 
ftanöecen.  |Bcn  plaut  be  bol  in  t  bmn  ban 
September ,  en  't  too^b  boo?  if  fetfei^i  bet* 
ntenigbulbigt ;  maar  ^^m  jijnbe  övcft 
tjet  lange  ^aren  bjerï^  eer  öet  bloemen 
bjaagt.  't^SloeptinApni,  enfomtijboin 
Maart,  inbien be lucl)t toat toarm i^ /  en 
't  5aab  ö)o?b  in  juny  rj)p.  ^c  ïjracDtcn 

ban  be  Kroon  Imperiaal  5yn  tOt  n:orD  toe 

onbeftent/  en  too;jb  alleen  om  fünfcöoons 
öept  ber  bloemen  in  be  H^oben  onberöoubem 

Kivits-Eijeren. 
52^e  Kivits-Eijeren  Of  Fritillaria  geeft  00&  • 

berfcDcpbc  mebe-foo?ten/  aljef  metgefp^en;; 
ftelbe  bloemen/  met toitte bloemen/  met 
geele  bloemen  /  met  3toarte  bloemen  /  met 

fritillaria  banGuyenna,  biettoee|Baan- 

ben  later  bloept/alö  be  anbere,  ^p  groepen 
gaarne  in  goebe  /  boel)  niet  gemifte  aarbe/ 
en  too?ben  boo?  be  bollen  en 't  jaab  berme;; 
nigbulDigt,  ^p  bloepen  in  April  met  be 
Tulpen  of  toeltoatbjoeger/enmenneemtfe 
op  in  Juny,  en  men  plantfe  toeberom  in 
September,  ^e  ftracljten  ban  befe  bloemen 
5i)n  ban  niemanb  bêfeent  of  berfocöt  ge^ 
boeefl  /  maar  fp  bienen  alleen  tot  bermaafi 
enbercieringbejSïlof^. 

Anemoncs. 

^e  Anemones  5ijn  beelberöanbe/en  tooj* 
ben  in 't  gemeen  in  bjeeb  en  fmal-blabige 
onberfcljcpben:^p  begeren  gotbe  m  toelbe^ 
repbe aarbe/  eneentoel  ter  ^onne  gelege:» 
neplaatö:  fp  bloepen  meejt  alle  in  April. 
T©e  oeffening  biebe  Anemones  epfTcÖen/ 
iiEf/bat  men  saab  ban  be  felbe  in  be  jBaanb 
Maart  5apt ;  anbere  ^aapenfe  in  bf  May 
Of  Juny  ban'tsaabbat  ban  rijp  gttoo^öen 


over  de  Maand  September. 

U/&\  0Ï3S  tJ.Irt  t-rii^Cït  fV  in  ia:  Herfft  i\mcf 
ren.  ^p  lyctm'*  och  ^ci  gekant  ^ijntie  / 
ljco?naiiiem{p  -f  fi'tal  öfcrntjc  /  ca  lüo?^ 
iï!«n  lïoo?  J)c  flfgtfülietiirbs  tooialCit  In  tic 
; m^aauD  Sepierabei-  -jf  Oftober  ïTaiiaCtCélt. 

:  iBen  moet  tn  nc Ijtncmm  /  Dat  ïjoe  DiftFicc 
ifn  finobDclncDiiccr  tsctoojtelcn^ün/  öoc 
I  ecrtjct  fn  too^mflcï'to  tóo^ücn  er»  bcraaati : 
iöaavom  (al  iiicv:fe  allegaar  of  ten  mivftm 
io\Jcr  ttocc  ^ireti  Uan  ccn  fcSjeutcn  en  Uer- 
!  plantei'.  Wii  wcr;  trc  bloemen  tn  Juny  öe^ 
aeect  te  ijcbDen  /  fal  men  t!c  toi>?*elcn  upt 
6c  aatüe  nemen  tA^e  ncblcept  ï)£feücn  /  en 
cp  een  ti20?öc  plaat  fc  tuiTcDcn  papfec 
leasen  /  en  (n  't  naatl  üoïgcntje  Slaat  tn  Oe 
Leute  tn  tie  ^aïtje  liecöcn. 


6f 

tinopolen  >  Leliën  van  Perficn.   ^Hc  lli'efê 

foo?tcn  tojtllentoeltoöffcn  tn  tocl  o^ocffcnt 
en  fabelacljttöe  ^finrtie  /  en  too^ïjenöco?  öe 
feU(ler$s  aanccQuecfit/  Ute  mcnfn  Septem- 
ber plant/  enntctlang  bupten  öe  Éacbe 
laat  lefïgen.(©m  te  maften  ïiat  öe  Leliën  op 
berfcööptJC  repfen  bloepen  /  foo  fal  mctt 
tn't  planten  fommtöe  Leliën  tóo?telenof 
hïfftccgf  12  /  fommiac  8/  fommtae  4'  fom* 
mf  ge  2  binöccen  hkjf^  tn  öe  aacöc  '|teeöen/c« 
na  öatfe  ötcp  ofte  ontuepflaan/  tiaacna 
fuUcnfe  Uaoeo  of  laat  tJloemeii  ö?agen. 

Aartj  kracht}  cngebriiyk*. 


Aart»  kracht»  engebruyk, 

^e  Anemones  5nrt  fecc^eet  en  li2OO0ban 
eact.^citimtge^icïjen  tJC  Olatieren  t\\  itio?- 
tcH  in  5S^ün/om"  öe  fCanö-i'iin/re  acnefen: 
trxij  om  öccïootc  fcyerptgèeptimoettsit 
linipö  niet  Dan  binnen  gcDjupftttoo^öen. 

Ranunculi. 

^efc  tjjagen  fcDoone  falcemen  om  öen 
|g|Of  te  Decctcrcn/  en  5ijn  in  enfidt:!ecn  önD;! 
belöeonöecfcDepöcn/maau  alleöaac  mcöe* 
foo^ten  te  betljaalen  /  fouöe  te  laiirt  5yn : 
nmtgamitie  ïiaac  oeffcning  berepffcDen  fp 

Dct  felUe  Öflt  ÏJOn  De  Anemones  gefepD  10* 
Aart,  kracht}  engebruyk. 

^e  Raniir.cuii  jijn  fccc  ï^m  en  bjanöenDe 
ban  aart/toaarom  fp  bupten  op  De  ijupt  ge^ 
ïepö  5ijnDe  /  treftften  Wepnen  en  blaren  /  en 
moeten  imjöeuDtg  ntet  gebefigt  toojDcm 

Leliën. 

ï  <©nDet  De  Leliën  ijöo^Dcn  toerfc[)epDen 
meDe-foo?ten  gereficnt  /  aï^  De  gemeenc 

witte  Leliën  ,  roode  Leliën  of  Martagons  ? 
Leliën  van  Calvari?»  j  Leliën  van  Conftan- 


^etoo^telenbanvv^itteLeiienbcrmo^bKiï 
De  öarDe  gi'$tocllen.ï^et  toatertoanDebloc^ 
menaeDifiilleert/  tocrD  banöeBioutom 
feer  bcgectt/om  tjet  aangeflgt  toit  en  fcDoon 
te  maften  /  Daar  enboben  tö  öet  goeD  tegen 
ffautotgftepD  Der  ^erren  /  berljttiinge  DejS 
5lel3er0/en  bcüojDect  Den  ar  Dept  Der  stoan? 
gere  Jöjoutocn.  ;!^e  <0lte  ban  Leliën  Mat^ 
luarmt  De  5mutom/l3ermo?tot  De  l^arDeen 
berfoet  De  pijneUihe  gestocUen.  «©e  anDer« 
foo?ten  tooaDcn  alleen  om  De  cieraat  Dan  De 
bloemen  tn  De  ^oDen  onDerj^ouDen. 

Tulpen. 

^e  bloettien  5ljntooo2een!gegiarenfn 
grooter  toaasDe  gêtoeefl/  infonDerljepD  Die 
toat  raar  en  mop  Dan  bloem  toaren.  l^aar 
foo?ten  5ön  feer  Deel  /  en  too?Den  onDer  Dite 
gejlacbten  begrepen  /  aliS  Djoege-/  mtDDel;5 
foo?t  en  late  Tulpen .  ^p  tö03Den  Deo?  ftlt^:^ 
fters?  als?  anDere  bol-getoalTenaaiigeteelt: 
jiBenneemtfefHiviayenjunyop/  en  men 
plantfe  toeDerom  in  September  in  goeDe  en 
Döo?  De  ^n  toel  berlucBte  3ïarDe. 

Aart,  kracht , en gebruyk. 

I^oe  toel  De  aart  en  firatïnen  Dan  De  Tul- 
pen ntetDolïiOwen  onDerfocDt  en  geDonDen 
5ijn/notötan.öD3illen  fommtge  Decfeöeren/ 
Dat  D?  felDe  feer  firacfittg  50»/  om  De 


66 


De  Verftandige  Hovenier , 


ïu(lDanft?-|Tapmtcb5rmccclicten/e\)cn  fo  j 

tDCl  alÖtlCSatyrion,  Uatl  Dc  OUÖe  ^CD?Ö 

DcCiSi  Oaac  toe  foo  fecc  beroemt. 

Gladiolus. 

^c  Gladiolus  ti?aaotiöcrrcïiePlicï!oïcU' 
ren  ban  bloemen  /  alis  purpere  /  tncatna 
u  I  Ujf-Dectoiae  /  fcT)oon-ïootie  /  e»  tottte: 
't  blocpt  tn  May  en  juny ,  en  öe  bloemen  af 
öetïallen  jrjntie/  Uecbjcpö  öaac  De  too?tel  (n 
M  filepnc bollefienö  /  ödiih  De  witte  Vcid- 
ajuyn*  ||et  too?D  toccmenfgHulDtgt  ban 
ïie  berijaalDe  bolleheniss  Die  tn  September 
geplant  b)o?Den. 

Aarc>  kracht>  engebruyk. 

^0  toonel  ban  Gladiolus bjetD  feet  ge* 
p?efen  tegen  HacDe  öe5ixïellert  en  öcop-hlie* 
ren.  ^e  i^oofiDuptfcUengebjupltenDefe 
XoxmX  om  alDerDan^  bloeDenen'tbloeD 
tefldpen. 

Soct-hout. 

^efe  too?teï  too?D  tnfommlge^^obcn 
tinDeröouDen/  en  baw  fim  5t'-fcbeuten  bet-- 
menigbultrtgt  /  en  bjafl  ö«l  toeelDectg/en 
Wiift  lange  garen  in 't  Icben/  maat  De 
blaöecen  fp?ui»ten  alle  ^aac  op  een  nieuto 
toeber  \xox* 

Aart,  kracht,  cngebruyk. 

Soet-hout  iö  matclijh  brcfttenbjarm 
\sm  aact.  ]^et  \$ fcer  nut  en  bequaam  tegen 
öe  gcb?efien  ban  De  !15o?(t  /  ïebcr/  f^iecen 
en  ®l.ife.  Cot  Dien  epnDe  toerD  öet  uptge- 
b20ogDefap  /  Djopban  Soethout  genaamt/ 

b.^el  gebJUnftt;  al<i  meDe  Syroop  van  Soet- 
hout, be  bjelöe  in  De  Apotheken  becepD 
kbO^D. 

Hafel-wortelofMans-ooren.  - 

^It  gcoetH  gaarne  op  bocDte  enfcöa* ' 
butoacbtigeplaatfen/  'tiö  altüD groen/ 
maar  Urpat  in  be  Lente  nieubie  blaberen  / , 


en  bJo?D  alsi  Dan  ban  een  gcfcöcurt  en  bec* 
plant. 

Aartj  kracht}  cngebruyk. 

^cbloDerenban  Hafeiwortei  5(jn  biarm 
en  Djoog  bnn  nart  /  enDebbenccnfupbcr* 
maftenDe  bracljt;  fpDoenobcrgebcn/enia^ 
gen  met  Ret  bjahenai:etaiieen"*ralacl)rige 
botlKiuDeDen  iipt  tjet  Jlicöaam  /  e'ber* 
bjehbenmetcenert^amer-ganö.  ij^tooi^ 
telen  3ijn  meDebertoarmenDeenberD:oo? 
genDe  ban  aart  /  DoentoarerlofTen/  ber* 
toefiöenDeiBaanD  flonDen  DcrBtouUiea/ 
en5nn  DengeenengoeD/  Die  bcrfloptbati 
25o?|l5ön. 

Stok-roofèa. 

^it  ]ferui)D  Draagt  berfcBepDe  öoïeureti : 
ban  bloemen  /  al«  toifte  /  rooDe  /  itif-ber* 
öJige/  licOt-rooDe/  b?u»*n-rooDe/  bleeö- 
rooDe/  paarfTe/  enhelDeenDubbelDe.  tin 
De  Lente  tn  fanDac^tge  aarDe  gesaantjp? 
De  /  (laat  een  gaar  ober  eer  ftet  bloemen  te 
boo2fcï)ön  bjengt;  en  fulöjS  gefcljiet  trti 
juiycn  Auguftusi  Daar  nabet5aaD  riip  ge# 
toozDen  ^nnDe/  bJcrD  De  fleel  Do?  /  maar  De : 
bJojtel  blijft  lang  tn  tleben/  enfp^uptirti 
't  Voor-jaar  öjeDerom  \x^x. 

Aart)  kracht j  cngebruyk. 

^e  Stok-roofen  jiïn  miDDeïmatfg 
bjarm  enbocïjtiamet  cenfge  t'famentrcös 
ftenDc  ïsracftt;  en  Daarom  toerDenfjjge^ 
bnipbt  om  De  i^aanD-^onDen  Der  ©20iu 
toen  te  floppen:  fp^iin  ooö  feer  Dtenjlig 
boo?  De  teering  en  boo?  een  quabe  Beet. 

Hypericuraof  Sr,  Jans  Kruyd. 

I|et  toafl  tnalDerOanbe aarDe/  'tfjeeft 
langtoerpige  Docuacfitiae  bla^ieren/  Die  bol 
öiepne  (liphmö  of  gaatjcnesff  ftimen  te  jijn ; 
't  bloept  \\\  juiius  en  Auguftus,  all»  Dan 
bergabertmenDe  bloemen/  omemöi^iT^ 

i 


iTvvSmi-ü  ijoo?  3ai'm  en  planten  bec^ 

f-n-.t  Aiexandri)ns  Hepencum  gcnatimt/ 

tei^io  uialjcï^n  WcrmaalMe?nlict5ijnm^ 
Dan  öe  5.wm)c.©an  öefc  naam  i^  m  fcec 

cum  G^'iadcnfe  ,  cn  WCtD  om  fUn  aW. 

Sni/  en  üanop-ïoopen  tn  tic  ifföaanD  Fe- 

teaen  (laan/  en  fjeöoeftntet  inljupgoc. 
bStetoeïöen/  en  of  fcöoon  te  tafeben 
Sooöörmoofen toaren / foo fa  men fiet W 
Semt^ta  af-fnöïJcn  /  en Ijct  fal  m De  Lente 
VocöetomuptfpjupKn. 

Aart,  kracht,  cngebruyk. 


over  de  Maand  September. 


..  .^, 67 

laatfie  öan  April  U»t  een  sefcDcuct  en  ge^ 
plant. 

Aart,  kracht,  engebruyk, 

Longei-kruyd  fcöpt  ïje  naamberfitesert 
tt  iKbüen  /om  öat  DctfcerfetacRtfg  öeDon^ 
ten  f  ö  teQcn  öe  gebjefeer.  \3an  öe  Honge  /  ett 
l30o?namentlnfe  om  m  55lotti-fPoutoen  te 
aenefctt.  liet  too?tJ  IjetienljaagsS  öcmcnat 
onöec  öe  !^cu?Den/  toaac  toan  men  gtoenc 
l^cupö  feoefe|en«5  pleegt  te  bafefeem 

Bolbooak  of  Penning-bloemcti. 

Bolbonak  toojU  Uco?  't  5apen  m  öe  ^O;» 
DenontecDOHöen/  'tbloept  gemeenlptó 
April,  eengaacnatjatljetge5aptt${/  öe 
Bautoficnjs  öaat  't  jaaö  in  ueflooten  tfi 
jlaanöeelcierlöö. 


Hvpericum  iö  toacm  en  ö?oog  fn  öen  m^ 
ïjen  araatj/lKt  toetö  ontjec  tjc  tooo?naam|le 
SScupïjengeteftent;  fommigep?u^ 
^ïifttS  nöeö?cöenöaagfe^ooitfem^n 

i^nT^^^^^  KlokskensofBdvedert. 


Aart ,  kracht ,  ca  gebruyk. 

^f  t  ïScupö  /  en  \joo?namentlöfe't  5aaö/ 
i$  toatm  e«  ti?oogtoanaatt/  'ttoettoeöt 
be  iBaanö-flonöen  öec  ®  joutoen/  en  b?pft 
öen  fitö"-   ^"  5aaö  t^  in  feracötenfiet 


öm  w  &en/  entoccööaacomUanöe 
!|eel-meetler0  iweupss  gcU?up«t. 

Puhnonaria  of  Longer  Kruyd. 


aoanöefetornö  mettUecfc8ei>öefoo?tenfn 
ïjel^o\3en  geplant/  fp  bloepen  fn  Juny,  juiy 
enAuguftus.  ^ptoo?öenöoo?bpfc8euten 
cn5aalilKcmenig\)Mltitgt.  l^aacïtïacBteti 
?nn  tot  ttocü  toe  niet  onöetfotöt/  en  toecöen 


De  Verftandige  Hovenier  ,  fijn  oefFening  ia 
O    C    T    O    B    E    R. 


68 


De  Verilandige  Hovenier 


om  öe  feite  ttt  ü^jïuamcc  tijö  te  mogen 

tergen.  ^?  fal  OOh  flinOrangie,  Citroe- 
nen, Granaten ,  enanDcceteece259om-gej 
toalTcn  onHcc  tciö  in  öe  hattlW  tlcllen  / 
om  W  Doo?  öc  ferupti-  en  3loof-berfl{n; 
nenUe  feouOe  en  ©ojft  te  üetoaten  /  en  m't 
öcgfnban  öc[e  i^nant  faï  ÖP  öcfelUe/tiie  ïjet 


öaar  tocimen  m  ïie^ooten  5ijtt  /  foo  fal  men 
tse  felücrfictctnrfenn'ïD'Ie^V  enfjctgat 
met  arrin/  en  ©"tfeenö-nnff/  cf#tTe- 
galleup^toafren/cnfupbpcmöliem  €ot  ï» 
feanïiec  öec  25o:mcH  /  öte  te  fdUe  Uan  ög 
fïam  tot  bcbcn  tnöctopfoutiebeticrUEn/ 
entieDa(ltioen3fiinrttoo?tiavenl3ectio?ccn/ 


nooöigïicbljen/Viecplanten/enDeOaljfem/ 1  moet  men  Ijet  ijefeljaïitgüe  teel  tot  oi:  üet 
of  potten  met  toette  /  en  toel  öerepöe  aaröe  liaut  uptfntjtieiven  öeplaat.<smet3^oemr;j  / 


Uecfien.  ï^piönaacflirj  öefïcOin't  öeacbep 
öen  /  en  omgtatoen  toan  fijn  ï^of  /  in  't  on? 
fecuptJ  upt  te  ö3teticn/cnï)ctfc!j2ale/entJOjce 
aacöcijft  re  bcmtften.  l^p  maclj  nocïj  saycn 

Kooren-Sala,  en  moet  te  Anemones  ,  Ra- 
Bunculi,  Krocufiên,  Hyachintenj  ert  Nar- 

ciflentnlieaactefetten/en  planten.  €nom 
ïiat  ton  fjtec  getoacli  maften  Dan  be25ol- 
getoaffen  /  foo  fulUn  top  tjaac  algcmeene 
oeffening  fiojtelijft  aantoijfen.  ^Ue  25ol- 
öetoalTen  of  ^oMJloemen  UerepRcDen toel- . 
öecepöc/  licljte/  en  bette  aatöe/  tefciue' 
IJlantmeneen  öanö  lj:ecti  tle  in  tie  jBaanti 

September,  Of  OJlober,  en  ftft UOlgente 

51aac/  als?  te  bloemen  afgeDaïlen  /  en  Ucc? 
öaan  /  't  ^aat  cüp  /  enteülateren  berton 
3iin/  neemt  menfe  in'tïaatff^ljanjuiius 
op  /  en  men  lept  te  25oilen  op  een  t?ooge 
en  feljatutoac littge  plantfc  te  tjoogen  /  en 
ije  felüc  gefm'Uect  5ünte/  toosten  tot  te 
Uooinoemte  tijö  /  om  toctcïom  te  planten/ 
tetoaact. 

Om  de  fiektcu  >  en  qucllingen  der 
Boomen  te  remidicrcn. 

't  <6cöeurt  tifilnil.ö  tat  te  55oomen  treu-- 
ren  /  en  fiefi  toosten  /  om  t(t  teUcrbetcren/ 
fal  men  tetoojtelontDïooten/  en  te  feite 
met  a©nnmo2i'  /  of  t^oeffem  toan  €>Vit/  of 
toarertanrLupinentngcfoteH^nn  /  of  met 
Oïite  ^Ditï'banmenfcljen/  of  öccflenbsliDfl); 
tigcn  of  begieten,  ^omtötsj  toectoonen 
ficf)  aan  te  ^éonmen  ftnuctoen/  en  ge5toelï 
ïen/  teaac  in  ttfetoiïs5too?mca  groepen/  tie 
ïje  ©oomen  brenfeen  /  en  beöertoen  /  om 
fulbö  ^e  f)e!mn  /  en  boo?  te  bom.en  /  fal  men 
ïif  bnurben/  en  ge5taellen  openen/  op  tat  te 
fcDatepe  materie  uptbloepe/  enintien 


en  %eem  bermcngt/  of  met  €iit-toa^ 
bDo?  regen  en  totnt  beflrijöen  /  en  MnUnf 
ten.  ©902  qw.itc  lucht/  nebeï/  en  see-tam^ 
pun/  iïj  noDüigtattcni^of/  m^üznu 
gaart  met  een  mantelinrr  ban  ïjooge  5?'0iï? 
men  omringelt  3p.  €n  mtien  't  gebeurt  tat 
te  tabben  ter  25oomen  too?  barte  bjttv 
ten  /  of  too2  onböoificbtig  ncterbupgen 
ter  felbe  guamen  te  fcbeurcn  /  of  fulijten/  fo 
fal  men  tie  ont erüutten  /  oprecbrèn  en  ber;^ 
binten  met  bla?  en  misf  bermengt.  Watii 
neer  te  55oomenmctmoöbegroept3ijn/ 
toaar  too?  fpgeliib  alö  ruptig  /  en  fcburft 
b)o:ten  /  foo  moet  men  te  felbe  toeï  naar^; 
flig  in  botTnigb?eerfupberen/  enfcbooti 
maaïten.  5Jllö  een  ^oom  flf n  fap  berloopt/ 
en  upiblocpt  /  moet  men  eenige  toojtelea 
ban  tien  ontblooten/  en  opbicobcn  /  en  in  te 
fpleete  een  bout/  ofbepfïeenftecben/  op 
tat  tcobertollige  bogtinbeit  taartoo^be* 
^iiamcfiUiuptbToepe.^lö't<0often5frupt 
biojmtteebig   bKi2t  /  't  toelft   gemeen? 
lijb  toert  bcrn02faabt  /  too?  tien 't  aart? 
ri)b/  ofbJawig/  bocbtig  /  ennat/oft0 
t20cg/  to2  en  mager  iö/  tan  moet  men 
't  teater  foefêcntoojgripüclüS  af  te  lepten  / 
en  te  gront  tjcsog  te  maben  /  of  berbetert 
te  aarte  bp  te  tooitel  tooj  mtö  /  en  goete 
bette  aarte.  ïDanneer  een  ®oom  te  tuit 
ban  tiam  iö  /  en  men  te  felbe  begeer;  tibbec 
te  toen  groepen  /  foo  fal  men  te  flam  met 
een  me.é  ::p  tteee  of  t :ie  plaatfen  ban  bobe»i 
tot  beneten  on  fniiten/  en  aliS  tan  faUip 
intibteuptb3afTen..f^ocbbeelaptereceme;: 
tien  tie  een  3©erftarttige-l|obenier  moet  in 
acbt  nemen/  bebben  top  bier  boren  ^efcfi?e? 
ben/altoaer  top  om  te  tornen  b?u<ii' öaer/ 
en  tocl-t?agcttte  te  maben  /  gele^rt  f^ibbctj. 

Linde- 


over  de  Maand  Oktober. 


69 


Linde  boom, 
^i  Linde-boom  fcTnct  OU  tOt  CM  IIÖÖCIC 

en  öihlic  ©oütn  /  tetcivï?  tciUfim  fitl)  DkcD/ 
i?n  UJijtJ  mnfpn?^tcn  /  en  \\\  te  ÏKctc  Somer 
een  nanocn.imc  fcDatiniöclJcrtiodUt.cm  ^p 
tjcsccrt  a^eti/  cnüct  aauUrwïi/  toant  in 
ccn  ti200ö!^  im  öojrc  gconö  {?omt  ïi^  trang== 
ïiUi  \Joo?r.  ï|ïï  öjacigtinöc^nantiMay 
fijn  biocmcn  ötc  ccn  Itcffeliiftc  rcufi  tïcc? 
tocliftcn.  l^iï  tD0?i3  Ijan  too?tcï-fp2nptcn 
aaüöctecU  /  tic  Haat:  na  ttoccof  ö^teöunm 
liih  0(jVB02lien  5nntJC  op  foobanigc  plaatfcn 
alö  mcrttiteücacm/  zoofz-jDoctcnljan 
malUauDcccn  plant. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

<©e  ïjlatïcccn  en  fcï)0?1Tcn  banöc  Linde- 
boom 5ijfi  mateïijh  tuacm/a;  t'  tamcntcch' 
feenöe  Uan  aart ;  toaacom  fp  JDonöcn  en 
Quaöe  fcöucftljcöcn  ö^uefcn.  «S^e  55loc^ 
twen  3ijn  toacm  entijoog  Uan  aact/en  too?- 
ten  fcec  ocp?cfen  tegen  üunfcUng  tjcjs 
i^ooftjS  55ccocrtpcpti  en  üallenöe^ieftte  / 
baac-en-Ooüf n  3ün  fp  fecc  fecacljtig/  om  te 
©joutöe  Daefl  üan  ftet üintc  te  toen  öeclof* 
f^n:  tot  tien  emtöc  toert  ban  Liüde-bioey- 
fel  een  nut  en  öequ/tam  W  atec  getiflilleect. 
3©an  Detï^out  U?ant  menïtoolen/  tie  men 
tOtDctmaknüan  ^u^-poeöcc  geDjupU. 

Coluteaof  Lombertfe  Linfen» 

^it  gcUJa^  tooJt  in  te  ^üben  ban  5ant/ 
tat  in  te  Lente  öe5ant  tóo?t/  b^^oitge- 
fet/  't  5arit  moet  men  lanaetijt/  tot  Dat 
lm  begint  tefcliieten/  in  toatcr  teccFien  / 
h^  tan  in  botteen  met  ,:§cï)a2je-mi.«J  Demifle 
anrte  planten  jBen  moet  fytMm^  iKf  bici^ 
te  ^nac  niet  kfnocpfn;  'töanticftoute 
matrlijh  b?i"t2agtn/  en'tbloeptin  May 
tot  ötet3  in  te  Somer ,  gccie  Iilocmen  boo2t? 
bjengente/  or.uertufff'.ien  too?^  ïietjaat 
in  öauttien  of blaap'jcsj  bejïooten  /  rijp. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

Cohiteaijs  toanti  ent?co0in'töeöinban 


ten  tloetcn  graaö.  ^c  gene  tie  te  Olitercn 
ban  titsacte.isi/  boo?  j^cnc-blatercnne^ 
bniphen  totUen  /  5!)ii  tseöjorjcn ;  nocïjtan^ 
toen  fiï  252r:{ien  m  berccrcn  te  ^unli/ 
maac  met  ö<?ö3clteettgrootcDangiaDept. 

Boomachtige  Althéa. 

"ïBit  gctoa^  begeert  geplant  te  ^ün  op  eeit 
bocijrc  en  bcttegront/'tto?tt2aagt  te  liou^^e 
tameïijft  toel/  en'tb)o?öbanin(eagcnen 
5aat  aangctoonnen  /  tic  men  iw  january 
becplont.  ï©e  bioemcti  Bomen  eecfl  in  Sep- 
tember boo?t  /  en  te  Dïateren  ballen  in  No- 
vember af/  en  fp2U),nen  in  Api-ii  üaetercm 
upt.  ^nticn  tetopcntcfeen.ïjtoo?teiiou- 
te  tess  Winters becto2t5üu/  tanfalmeti 
tie  in't  3^oo?-)aac  af-fnijten. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

^it  geb33!^  toojt  bantc^^ief  fjebbers? 
alleen  tot  cieraattcoïlföontecö^isten/ 
en  tot  jiDeticnnc  gebiuptit  /  ïjct  ïïcmt 

met  tCgemcene  AltheaOf  Hcems-wortel  tïl 

bcacïjten  ober  een, 

Ypen-boom. 

©an  te  Ypen-boom  bint  men  ttoeefoo?s 
ten/ 1'  ee:i  met  b2eete  en  t'  anter  met  fmal? 
Ie  blatcceinftïï  begeert  goete/  bette  en  bocï):' 
te  aart?/  entoo^ö  banninb3o?tei-fp2Uï»^ 
ten  aannequceftt  /  en  groot  geltiojten  5i)rt== 
te/  in  February  tot  Sa' '«^^ i^crplam /  of 
menbcftieet  mcttcfmal-DIatige  te  ^^kc^ 
lcnen<0aantcrpcn. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

^e  Wateren  en  fc0o2fTen  ban  tcfc  25oom 
vn  mciteUif^toarmbannamnr/  aenefen 
ïBonten/  en  toen  te  plaïibcn  en  f[520cteti 
ban  te  Ijupt  bergaan,  <Sc  Ennt-luptcn 
ff ggen  al.ef  te  Ype-boomen  Ijaar  blateren 
bioeg  beviiefen/  tat'er  een  grooteflerftc 
ban  ^eefteti  /  aH  ïioepen  /  «Offcn  /  paar^ 
ten/  (|c»aan|laantef^, 

H  3  Wijti. 


70 


De  Verftandige  Hovenier 
Wijngaard. 


^e  Wijngaard  DCQ[CCCt  CCn  gOt^UC  Ctt  tDaC? 

mc  gronö  cii  plaarfc/  önarom  fal  menfc  tc^ 
öcn  fjct  g^iiPtien  planten  i  Ij u  toil niet  liccl 
öcmcit  5ijn  /  toant  inUcn  öc  ioiiöc  too?tcls 
ticnö  Oe  [clüe  ftomcn  te  bcrcpficn  /  Uctcot* 
teiife  /  maai  in  öicn  plaatfc  fal  men  Ijet  af* 
ÖcUallenlOÊf  ban  ©>iicOt  üoomen/  tic  rot 
aactic  octo02ticn  isf  /aan  öc  mortel  legncn; 
anöcrc  nemen  fijnaclitig  punn  of  felcpn 
öefjaïuc  grepen  /  of  bercot  (ÊpRen-Dcut. 
^n  moet  n!Ic  ^aren  nootifaftcUjIi  ocfnoept 
t)f  oefnctjen  tooiiïen  /  eecöat  öp  begint  upt 
te  Dotten  /  öaacom  oefcDietfulfi.ö  ócboea? 
ïp  in  tie  jï)aanti  Febmary  in  \M  afaaan 
Uan  öe  jüiaan.  ^n  ï)ct  fnijUcn  laat  men  oe* 
meenlijfi  3/  4  of  5  botten  aan  't  Dout  bli> 
ben.  'ïBt  \7i  in  gaard  bJo?ti  tjoo?  inleögingc 
cnfleüïicn  anngeteclr.^etinleögen  acfcljiet 
in  öe  fnoep-tjjb/  nlö  Dan  neemt  men  een 
mantfe  /  öaac  ontcï  een  gat  in  i^  /  en  öet 
fclbc  toel  ba|t  gemaaïit  sijlhöe  /  fteeftt  men 
öoo?  öct  boo2f5.  gat  /  een  ranli  ban  ben 
Wijngaard ,  en  bult  ftet  ban  op  met  goebc 
HiUbe/  foo  falt^cingelepöccanbïKtfelbc 
giaar  nocli  toojtelen  ff{]te.ten/baai;  na  fnijt 
men  be  xmh  onber  Ijet  mant|e  af/  en  plant 
fiem  baar  men  begeert.  <Op  geliifte  toiife 
fal  men  bc  longc  fcljeuten/  bte  cnbec  aan  be 
(tam  ban  bc  Wijngaard  uptloopen/  inleg? 


gen  /  en  in  be  Sfiacbe  bupgett  /  gelp  boo? 
in  be  5?iguut  5^.  3.  gefien  öan  tooiben. 
^002  jtebfteHtoojb  bc  Wijngaard  aange* 
queeln  op  liC  bolgenbc  manute :  }^pt  be 
afgefnebe  canhen  /  fal  men  een  loot  fuijbcn/ 
bat  5  of  7  botten  Ijeef t/bie  fal  men  fcuiipn^ 
iii  be  aacbe  flesöen  opeenlommecaclitige 
en  bocDtige  plaatfe/  foo  bat  maar  een  of 
tbJee  botten  boben  be  Sfiarbcmoet  uptfle^ 
hen.    ^e  Wijngaart  ïjitcft  cen  berbojgen 

bpanbfCfjap  met  be  Lauwerier  ,  HafeJaar , 

» Kool  en  Radijs,en  moeten baarom omtrent 
.  be  felbe  niet  geplant  boo?bm. 

j  Aartj  kracht  >  cngebruyk. 

^e  aan6en/25ïaberen  tn  ï^laiitoierfemsl 

banbeWijngaard5tjnber6oelenbcenflerfees 
lijfet'  famemrcblienbeban  aart  /  toaarom 
j  fp  nut  5ön  om  alberönnbe  25ioeb-ganfe  en 
jöuph-loopen  te  floppen ;  men  fpoeït  baac 
mebe/in  toater  gefoben5pnbe/feernutteln8 
be  iBonb  /  om  be  ontfteeftinge  ban  bfen  en 
ban  bc  2lmaHbelen  te  genefen.  ^e  fclf  be 
:  ftcacöten  öebben  be  onciipe^ni?ben  en  ber 
felber  fap/bat  men  5^cr  jnpö  nocmt.ïï^e  tiy 
pe  ^?upben  maben  toinben  in  be  iBaag 
en  darmen/  infonbcc^pb  bte  fuuracTjö 
tig  ban  fmaaö  sö^.  ^e  a©ön  i^  bertoac* 

mw« 


over  de  Maand  Odober. 

itictttJC\iM  nat^  /  en  b?r(?f rfit  en  Ucrgui^u 
öc  t^acbomi  !jinc  t(r^  3liflMam<J  /  en 
Ujo^jö  Diar  m  ni  t  ccctjt  ccffpo  /  iïBclö  te 
5i)nDoo?  ouöe  lui^ticn. 


71 


Krocuflèn. 

Krocuflen  5Önt!ltiC  Lente  Of  Vroeg- 
bloeyende  cn  Herfü  Of  Laat-bloeyende  OHi 

öecfcljcptien  /  men  \Jint  ontrec  öe  felbe  Ul^c^ 
fctjcpoe  Roïeuccn  \>m  üloemcn/alöinoïctte/ 
ölflutoe/  bJitte/  (jcclc/  purpere/  mepii 
cn  gcoot  /  öefpjcnhelöe  /  oecle  /  aouUöcele/ 
geele  met  5^^?  putpcte  (lieeften*  ^p 
Wocpen  U20pg  fn  öe  Lente ,  te  toeten  in 

Maart ,  Uï»tOen*mentieHerfft  Krocus  ,  en 

tooiUen  Dob?  tie  öoUen  /  Die  men  tn  October 
plant/  aanaeteelt. 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

^e  firarïiten  ban  tie  Krocuflen  jönDptre 
nfeutoe  ^cunö-tjefcöJnUerö  ntet  onöec^ 
focl)r/nof  l)  ban  öe  <Dutie  befcDjijbecsef  af  na^ 
^eUtm  oetoeefl ;  ^p  too^öen  wilde  Saffe- 
raangennemt/  oraöatfpnecgen'ef/  al^tot 
beccterina  öejS  l^ofss  nut  of  bequaam  3ijn. 

Hyac  hinten. 

<©e  Hyac  hinten  5nn  becfcljepbe  ban  fto- 
ieuc  /  aï0  bjftte/  öiiautoe  /  pnrper-rootie/ 
afcïj-brïtotiïe  /  Ujf-bcttotöe/  toupne/  cn 

befe  3pn  bertieelt  in  Nederlandfe ,  Engel- 
fche  ,  Spaanfche  ,  Orientaalfe  en  Hyachint 
van    Conftantinopolen.    ^p  bloep'^n   irt 

Maart ,  en  xw  junybJOjtienöcboUenuptDe 
aarbegpnomen/  en  inOftobertoeberom 
geplant.  M>v  toojbenboo25aa?ïen/  en  maat 
beter  boo2  af  fetten  ber  bollen  becmenig- 
bulbiat» 

Aart  3  kracht ,  en  gebruyk. 

"^t  to-'afclban  Hyachinten  berBoelttot 
in  iKtfieginfelbanben  berbcn  graab  /  en 
bcrbjoogt  tnbcn  tto^eben,  't  ^aab  i^  bcc- 


b^oogenöe  in  tenttoebeniiraab  /  en t'  fa' 
mc?urc[iïïcnbe  ban  lirachr.  ^e  tooiteï 
b^iift  ï5Crt  Hrijn  en  flopt  be  ïinmcrganft  / 
m.-iar  b^rsaab  iwrfttflerïicr  /  en  genec{lbe 
EootJe  en  alöevljanbe  ji5iipli-loopcn. 


Narciflên. 

t!^egc(iafbrenbnnbeNarciircn5ïjnmeeï' 
ntgcrlimtie  /  entoo?ben  mecfl  alle  m  vroe- 
ge 5  middel-iborten  en  ff  ade  NarciOên  on» 

bcrfc!)cpbcm  ^p  Degecrenalc^alleOol-ge^ 
toalTï'n  /  gorbe  fabelacbtige  aarbe/en  to02== 
ben  boo?  be  bollen  meefl  aangcreelt  bic  in 
September  geplant  toojben.  5©c  b?oegc 
foo2te  bloept  Ijier  teïïanbeinbe^obenin 
bet  beginfel  ban  Api-if,  be  mibtici-fooircn 
in  't  laatfle  ban  April ,  en  be  fpabe  in  May. 
©crfcbepbeb?eembe  en  teere  foo^tenban 

Narciflcn,  aljS  mebCbmibeHyachinten  , 

W  be fneeuto cn  b02flnict  bonnen beibja^ 
gen  /  fal  men  in  be  Winter  fo?obulbiö 
bcbebhen. 

Aart }  kracht  >  en  gebruyk. 

Narciifen ,  cnisfonöerbepbbclöOKelen/ 
jüntoacmen  bjoog  in  ben  (tocebcn  graab/ 
en  toat  afgaanbe  en  t'  famen-trcbbcnbe  bait 
fetacbtcn.  ^p  beden  ï©onbcn/  berfoeten 
Pün  /  enbecb?übenbege5toeilcnbec^?ou* 
toenbo?tien» 

Coriander. 

^e  Coriander  begeert  op  een  goebcen 
betre  gronb  in  be  Lente  ac5aPt  te  ^.pn  /  bet 
3a.ib  to02b  in  be  Herfft  bergabertenbCtf 
toaarr/  cn  boe  ouber  bet  3aab  i^  /  boe  bc^, 
tec  D^t  na 't  5aïjen  uptfpjupt. 

Aart}  kracht}  engebruyk, 
Coriander  2aad  tn  3Biin  Of  Uljijn  gC?^ 

toeebt/  cn  toeberom  geöjoogb/  en  ban 
een  toepnig  boo2  beneetenueneten/  ber^» 
fleibt  bcilSaag/  boob  bc  9©"o?men/  eit 


7^ 

ï3'4ft  t«^  .!l5atm^-fl0tiljcn  en  ürijn  af.  l^ct 

alfoo  öeöjuphr. 

Dille. 


^t  Dii  10020  ac5aaru  (n  uc  jBaattti 

Maart ,  cnÖCa«^fït  ÏJC  fclfÖC  OCtT^^ï^lHO/  öi^ 

top  ban  öc  Anijs  in  tJcjBaanïïUaaAugu 
üusïjefcD?eUenljcDben. 

Aartj  kracht,  en  gebruyk. 

Dil-zaad  t^  tor-^rm  cn  lijoog  in  öcntto?^ 
ïjcn  gcanö/  't  ftiU  ïmmpingcinUctDac^ 
men/  ticrtoclttticpllc/  öuftöel^iltop^ 
ïjonticw/ iDcroiccrticct  öc  .iBclft  in  fccc 
©'üuVticn  '!i?.ü2f!cw  /  ir>  ncncc(t  tic  öcb?i^^icn 
ti^  Etirm^cïJcrj;.  ©.in  Dct^intptj  ban 
Dii  manïitmcu  ccrt#!icom  j)nn  te  üiWny 
tn  alk  rauteeboflitiötjctjcntotbolftomcn 
Concoaie  tc  Djcngcn. 

Genttana, 

^e  Gentiana  flaat  fccc  ftcrlijfi  in  flfrt 
55ïocm/  eii  b3ojti  tsasromnaarfliginöc 
liobm  ontscvIjoitDcn.  ïDitiJtupöbfOfcrt 
0oeïïc  cn  tocï-licrcptïe  o.irtie  /  enectilom? 
tticrafDttac  pli?atö.  'ta©02t!  tiooz  5aati/ 
't  teclft  mm  iss  De  Herfft  bagaöcrt  /  aan? 
gctcclt. 

Aart ,  kracht »  cn  gebrijyk. 

Gentiaan,  f n b092namendijft  bctoo?' 
td  /  is$  toatm  in  tjcn  ör rïwn gracö  /  cn  fcer 
ïitatlvA^  om  te  fupbcrcn/  nf  tebflceo/ 
cn  aïIeberilö^Ttïjcöen  te  openen/  ft>too?tr 
fcec  gcp?efcn  tegen  be  beten  ban  öoUe 
llottUen  /toeberdaat  't  Jpenijn  /  tiefmettin^ 
gè  en  berrottinge  tiec  iiumcijcen/  bcr? 
fterht  ïïe  aï^aag  /  bcrróeht  te  iBaanö- 
(lonöcn  tree  B^culoen  /  gcncetl:  aï^eröanttg 
naïatenöe  l^oo?tfen  /  tn bocïï  ïie  a©o?men, 

AgritEonia. 

^it  ürupö  begcevtb)epni0ocffemn3/ 


De  Verftandige  Hovenier, 

en  toatl  opfanïjacDtfgeenffïjnt'iitóafTj^ige 
piaatfcn/  'ttJloept  in  Juniusof'rcl  lircc/ 
en  ï)er  3aaiï  toojö  in 't  Liatiie  b;:n  öc  Somer 
rijp.  ^e  Agrimonie  tie  men  gcb>n»*t»en 
teil/  moet  m  May  geplulit  Ciujvbjoogt 
too?öen. 


Aart»  kracht»  en  gebruyk. 

Agrimonie  ijT  toarm  ett  ti2coo  i^  öen 

ttoeeöen  ecaat!  /  opent  en  bcr fïecin  De  Ee^ 
I  bcr  geuccsi  ïjct25loeö  pbT^n/tJÏiuitie  pi$f/ 
!  «jB' diud)t,%D0?tfen/enlt5eitifCi  rnuf?i;löfi 

in  te  T0criD-tJ2auftcn  gctaan.  ^cn  bcc- 
!  maarticn  j^eecPetnisRcmbus  b'^rijs^alt/ï^at 

ïj?  ni?t.^  Ma0  bcbonsen  en  r)<^ötie  om  ijet 
1  «ï^jabed  vpi  te  interen  te  tijijben  /  alsj  i)et 

gctiftiaecrtap^atci;  ban  Ut  3^cun&. 

ArumofKalfsvoet. 

^e  Arum  moet  men  planten  op  een  ff  fja^ 
öiitoacütiai*  plaat<j/en  üJ0?ö  troo?  affetfrlö 

ban  flfn  b)0?tel  in  September  of  Oclobcr 

boo2t-getecit.  ^eb!ucï)t/  Die  ale-  een  trojss 
;©2unben  in't  miDDen  opfc'gtet/ie^  ban  btel 
bol-faöpige23e}lente  famen  gefet/Die  alöfe 
mv  3ün  /  een  feec  fcDoon  cooDc  Boleuc  ber^ 
tooncn. 

Aart ,  kracht  ?  en  gebruyk. 

Kaïfs-voet  berttracmt  en  becb?óO(!t  I)p 
na  tot  inbenbiecDengcaaD/  baagtafen 
opent  Rracfitig  /  toaawm  bit  geïjeele 
ftcupb  be  biWieenftömerigebocDtigDöben 
Dnn  maalu  /  be  bccftopte  25o?|l  en  be  bec;» 
buplbc  ^löaag  fupbect.  't  poeper  ban  be 
bJOJtel  in  buple  3b3eecinge  geftcopt  /  belet 
bet  teeelbjig  boo?t  toaiïen  ban  jöetobep 
b!oebï0  ai  onnobtg  ^i^ïeefcö- 

Serpentaria  of  Speervrortel. 

'^it  ïtrunb  Iieeft  een  rccDt  opgaanbc 
(leel/öie  feec  aarbig  met  betfcbepDe  fioïeu^ 
ren  befp^enlielt  iö  /  be  bloem  i&  groot  /  in 
toienss  ntibben  een  tcng  fb^vtacDtigUan 

bet? 


over  de  Maand  Odobe^  fj 


fclfDc  öeffciittö  /  tJic  top  ban  De  Arum 
aanncnicrfii  Dcööcn  /  m  i^  ooft  in  aart  en . 
iiwcD«n  ïJ^n  't  felföe  nkt  UerfcDillcnöe. 

Aloë. 

ben  nanrtliaUjïi  ococffcnt  en  onöecDouDen : 
U5en  ulant  !)et  in  potten  of  Oafeften/cn  moet 
öeo  Winters  nautiJ  Doo?  öeïioutie  Detoaact 
toornen  i  men  gueeöt  Det  aan  Dan  ^pfcljeu* 
ten  /  tk  men  in  potten  of  baölien  in  goetie 
fatoelacljtioe  aarUeplant. 

Aart  j  kracht  j  en  gebruyk. 

Aloë  iö  toarm  in  öen  eerften  entijooc  in 
tien  öectien  graaD  /  't  purceect  öe  <©al  en 
anöece  ViocDttalietien/en  iötieiBaag  nutcn 
^tquanm/'t  opent  tie  ^peencn/cnbeïtoeftt 
te  ilöaanö-flontien/'t  toctlJ  ooft  öequaam 
gebontien  om  toonöen  te[)celcn/tieloopetti3e 
gaten  te  fupUcien/  en  öaat  na  te  ftupten : 
't  toccö  ooft  feec  nuttelüft  bcrmengt  hp  ge? 
tteeismttiöelen/  öteï)et25loeö  (tempen/  en 
bie  men  öeb3up6t  tegen  te  geljjeften  öec 
<0ogen.  Aioc  tejg  abonïJsS  tooo?  öen  eeten  in- 
genomen  purgeert  ïïe  |l^aag/maac  na  öen 
?eten't^ooft» 

Pyrctrum,  ofBertram, 

'l^it  ^rupö  too?ti  fn  öe  !|oï3en  (ti  goete 
aarUe  gejapt  in  öeiBaanij  Dan  April,  't 
Irtoeptin'tlaatftebantie  Somer,  cnöaac 
na  too?ti  m  5aaö  röp  i  iBenigmaal  too^ö 
ïjet  ooft  aangetooitnen  alleen  Uan(teeltiensf/ 
W  in  tie  aartie  gefteften /  toel  Deftlpen. 

Aart?  kracht j  engebruyk. 

T©e  too?tel  banBcrtram  f  ötoarm«nti?oog 
(n  öen  tertsen  graat/treftt/  geftnautot  sün- 
te/lteel  bocötigöcten  uprljctl|oofr/en  ter? 
foet  De  (Cant-pijn  upt  öc  ftoutte  oojfafteont* 
flaan/  en  tjs  (eer  nut  om  aUe  oute  en  ftoute  i 


genefen. 


Porcekyn. 


^e  Porceleyn  toO?t  in  April  of  Maart  irt 

tel^obengesapt/  en  eer0ge3apt3ijntie/ 
fp?uptfe  taar  na  genoeg  tan  fclfsï  too?t/ 
fu  toafi  toeelt?ig  op  goete  tctte  en  toel-Dc^ 
repte  aarte. 

Aartj  kracht,  engebruyk. 

^itïirupt  i(?  Rout  in  tjen  terten  en  tocK= 
tig  in  ten  ttocctcn  graat!  /  't  tcrftoelt  feec 
intocnöige  en  upttoenöige  tcrljlttinge/  Oet 
fïopt  te  ©joiitoelijftc  aBlceten/en  belet  Ijet 
netcrfinften  ter  Catftarnen.  iBeneetfe 
tifttoiljS  /  't  511  rauü)  /  't  5P  geftooftt  met 
<B\U/  5fi5iin  en  ^out  /  maar  fjet  toetfel 
tat  fp  geeft  i.j^ö^ltocpnig/  entanctoc 
onp^ijfelijft. 

Lychnis  Coronaria  of  Chriftus  oogen. 

«I^efe  55loemen  too?ten  in  te  Lente  in  te 
^otenge5apt/  te  tntöelte  too?ten  aan? 
getoonnen  too?|ïcftftenen  affcgeuringe  tec 
planten  /  tie  men  in  Auguftus  in  te  aarte 
(ïeefttentcrplanti  fp  bloepen  ten  geöeele 

Somer  tOO?  /  te  tÖCten  in  Juny  July ,  00^ 

toel  in  Auguftus.  ;zDit  l^rupt  toojt  om  te 
aangename  bloemen  /  en  niet  tot  iiBctecö'^ 
ne  In  te  J^oten  ontecfjouten. 

Venectfe  Alchea» 

mt  ^tüp'ü  moet  gaarUjftiS  in  Maart  of 
April  ge3apt  toojten  /  en  't  bloept  in  juny 
of  July ,  Det  5aat  lept  tn  öcltere  blaa^ienss 
beflooten.^e  ftracljten  tan 't  feite  5ön  niet 
onterfotDtofbefcD?eten. 

Noli  me  tangere ,  ofKruydtjeroert 
my  niet, 

l^it  ^rupt  toojt  tn  te  Lente  ge5apt/ 
en  eensÉ  gegapt  Jijnï^^  /  <^  Ö<^f  onnottg 


74 


taf  mm'ttoetterïjaïe/tojajitljct  fpn«t  ober 
Uloctitj  ban't  afgctiailcn  3aat!  upt:'t  öjaagt 
in  De  Somer  gceïe  25ïocmcn  aJö  ceii  ïjooccn^ 
fecn  omgiliïomt/'t  5aaö  lept  tn  lange  ronöe 
ijaiitohenö  Delootcn/  öe  toelöe/alö  't  5tiati 
njp  gitöDJïJcn  tö/  tntïienfc  aangeraaüt 
too?öcn  /  ficlj  tecftont  inftcfnfeelen/  en 
ftsaaOUaUen  laten. 

Aart,  kracht?  cngebruyk. 

l|oe  toeï  men  ttt  ï^cupö  tntoenlJig  niet 
neft2up6ett  mag  /  entie  öaacom  Uan  mccjl 
öl  tiei^rupö  tjefcljiiitoerö  al^cnnut  geacöt/ 
nocéfanjs  toecD  tn  fommtge  Santen  ban 't 
felUeeen  toatctgetitttilleect/  'ttoelö  fcec 
Qoeti  licbontien  tocrö  om  öe  piinban  'tf  le^ 
recüntebecfoeteny  upttocntiig  met  linne 
tioefeen  of  een  fpongfe/  ötfttoiljJop  Ijet  pijn^ 
ïpeUtj  gelept!  5ijnöe. 

Satyrium  of  Handekcns-kruyd. 

^it  ï^runö  toaft  beel  in' t  totlöe  op  UocDte 


De  Verftandigc  Hovenier. 

(ji.iDeren  tufTcÖs^n  öe  fcïj^ótie  pucpece  broe^^ 
men  intcnffen;  al$f  ooft  Satyrium  geJubt 
of  fonber  bollefeen.Ö  /  en  Satyrium  Henna- 

phroditicummet  ïattge  uptfp^uprfeïjs  aan 
öelJvUcöen^. 


Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

"^t  tooKci  ban  dtt  föruptr  bjojti  bïarm 
en  bocöt  ban  aact  geacgt  /  en  fccc  gep2efen 
om  öe  luft  ban  bPtïapen  te  bectoeftften/  entre 
öe  5bJahltP  jlSan^s  te  becftecfien.  €entge  ge;j 
bjupften/  alöeen  bpfonöete  remeöte  /  tegen 
öe  tjcröenbaagfe  öoo^ts?  /  een  bolleöen  ban 
tje  bJO?tel/  getJ?oogt  geftooten/  en  tn  'I 
aanlionwn  ban  öe  feoo?tsS  Ingenomen. 

Orchies  of  Standel  en  Kullckens- 
kruyd» 

^ttBruptJ  groept/  aï^  be  Satyrium,  o^]^ 
boclitige  en  toatecagtige  gconben  In't  totlb/ 
bcljalben  öe  biecmtje  foo2ten  bte  mcrft  upt 
Portugaai  bjfcben  obctgefbnben.  0imfitt 


bjoch-acDttgevlaatfencnï^oplanöcn/  en!  ban 't  felfbe  bcrfcftepöe  geffacöten  /  aïjS 


in  öe  i^oben  ber fet  5nntie  /  moet  f^et  op  een 
bocljte'en  lommcraclïtige  plaatfc  geplant , 
toectjen.  ^e  bloem  bieboben  op  öe  top  ban  ! 
"öe  fteel  in  öe  Höaanö  May  of  Juiiusineen 
tcoö  te  boo2fclniii  ïtomt  /  iö  in  bttfcïjenöe 
Boleuren  bccbeelt  /  alsf  Satyrium  met  bleelt- 
purpecc/ bnipn  paarlTe/ltcnt-i'OOöe/teirt?/ 
iüf-bcrtotge  en  biole tre  bloemen  /  öefe  alle 
5nn  met  berfcljepöc  (tippelficn^  befpjengt. 
^aar  en  boben  binö  men  Satyrium  ttïet 
fp?en6elöe  blaöeren/  enöie/  öenbielfeen 


Voffe-kullekens  ,  Hons-kullekens  ,  Boks- 
of  Hafe-kullekens,  HanekuIIekens  ,  Sots- 

kullekens,öaarcfi  boben  5ünöerberf cöepöe 
geöaante  ban  bloemen  /  alö  Mannekens , 

Wijf  kens ,  Wefpen ,  Byen>  Vliegen,  Mug- 
gen ,  Spinne-koppen ,  en  Pepels  of  Vijf- 
wouters met  gepiekte  bladeren,    ^n  öert 

ï^of  geplant  jnnöe  bcgeerenfe  in  goeöe  aar^ 
öe  en  op  eenfcli^öiibjacHngeplaa^ögefec 
te5iin.  ^  brricïjtenfeomenfpgeöeelmet 
öe  Satyrium  ober  een* 


De  Verftandige  Hovenier  >  fijn  oeffening  in 
N    O    V    E    M  ^B:   E/  R. 

T3^öefen|ïöaantfalöe©er(lanö{ge3^obe?  ifnijöen /  en geeie  Peen ,  Paftinaken ,  Bfct- 
*nier  tot fitn Winter pjobifie/  eeröcmöe  wortelen,  Rapen  enanöcreiSojtelenupe 
MM  oberballe  /  öe  gebonöen  Eudivie  af*  i  graben  /  öe  ferupn  en  |laa«-epnöen  afhoi^ 

m 


over  de  Maand  November^ 


.m/  cnlrtti2OD0fanijfnlic|iciti0c  boo?tie 

5^0?|l  b.toai'Cn :  fip  fal  000  öe  Artifokken 

W\  ïïeölicn  om  üan  öc  (litnöc  ©o?jl  De\3?rjt 
te  5ijn/  en  D^  moi^tïjc  tecce  pot-fii:u^;>öen  en 
Ijloemen/  ötc  men  imjelcpöDceff/ tod  oaöe 
fïami  /  op  öatfe  niet  en  uecDecben.  <!^e  Lau- 

wcricr   Ctt   Roofmarijn-boom  fal  l)p  met 

^$tto:i  of  ïtiet-matten  öctUeeöcn  /  op  öatfe 
tiiet  en  uctb^tefen  /  nocD  öoo?  öe  ^neeuto/ 
ijic  ijaac  feec  fcBaUelijö  ijS  /  fiomen  te  Uec^ 
ïjo?ren  of  upt  te  aaan.  li>  plant  nu  ooh 
«©oft  m  ftm  üoomen  in  't  toajTen  ban  öe 
|]B  len/en  öouKDt  öe  ionge  aQ^o?tel-fp?upten 
flf  in  't  af-nemen  banïje  iBaan.  ^e  ocffe^ 
ninge  W  omtrent  Dct  planten  en  Uerfetten 
öec25oomen  5ijn  toaac  te  nemen  /  öunnett 
Uoo?  in  ïie  iBaanU  Febmary  oefien  too?tien. 
3|tï  falmelje  inöefetöötoilligenöcoepen/ 
öffnööÊnenbecfamelen/  om  öe  Wijngaard 
en  anlietetjoomen  in  öe  fnoeptjjD  öaac  me- 
jti^  te  l)inDen  en  ba|t  te  maöen. 

Om  het  ongedierte  uyt  den  Hof  te 
verdrijven. 

^e  Swartc  Vliegen  öoenfeecocootcfcBa^ 
te  aan  öe  ^öloeffem  ban  öe  25oomen/toaac 
Uoo?  alssïian  alle  öoopeban  U?ucBten  te  öe^ 
éomen  onö  öp  na  öenomen  too?ö :  om  öe^ 
feiue  te  toeciï2pen/  fal  men  öc  zoomen 
met  ^tïoo  en  anöecempgte  öeroofien  /  of 
men  öegietfe  met  fiouU  toatec  /  toaac  öoo? 
fp  af-Uallen  en  becö^eben  too?tren.  <0m  tie 
Mieren  te  beoagen  en  te  öoen  ttcïbcn  /  foo 
fal  men  fjaac  nejlen  met  ö^oeffem  Uan  <©lie 
öegieten  /  of  met  fön  gejlooten  Orego  en 
^^toaliel  /  of  met=Kc0tenafrcöeöe|lcopen; 
^^ommige  öjanlien  eenigebanöefelbeöp 
tïe  nefïen  op  cenöoolebwui:/  cnbecmepnen 
tiatöeantjecetjaactjoo^blieöen  fullen.  ^m 
öien  men  öe  flwpö  Dan  te  ïJcupDen  of 
^tam  Dai  s  öe  ^Soomen  met  iBoec  ban  (a>^ 
Ut  öaac  Lupinenin  gefoöensön/  of  met 
<©tTcn-gal/  (Ceec  enuBoecbanci^liebe^' 
mengt  /  Defmceren/  foo  en  fuUen  geen  Mie- 
ren op  öc  felbc  opliltmmen.  (€ot  öien  epnöe 
6an  men  ooit  een  a^affiat-tinö  /  öie uptge- 


7f 


MöiüS/  om  öe^tam  ban  maften/ en  öe 
felUc  met  toatec  bullen  /  anöece  bebinöeit 
öe^tam  onöec  met  a©ol  /  toant  fpniet 
gaai'ne  nbcc  öe  3Bol  lopen  /  toant  O'  licljte:; 
lijft  in  öe  felbeftomctuebectoaccen.  ^e 
Ruypen  5i)n  fecc  fcljaïjelïjfte  geöierten  boo? 
öe  25oomen/  toant  fp  öilitoiljs  loof  en 
25loemen  af  eeten/  öaacom  fal  men  öe 

Ruypeneften  frt  December ,  Janiiary ,  Of 

ten  langflen  February ,  toecü  öoen  /  bccnie^ 
len/  bectceöen  of  berözanöen/  eec  öatfe 
DaecobecöengeDeelenj^ofDcfp^epöen.^rt;' 
öten  öe  Ruypen  obcr  al  öen  ^oom  boaccit 
gcftropen/  fal  menfe  met  rooïj  öan  .^tcoo/ 
^oo^\\0  of  <^toabel  beriagen  en  öoen  flec* 
ben/  of  men  falfi  op  bolgenöe  toijfe  becö^ij^ 
ben.  iBcnmoetöeoiBojgensbJOcg/  na 
öat  öet  geregent  geeft/  öe  jöoom  fcïjutiöen/ 
toaar  öoo^  fp  /  met  öe  ftouöe  ban  öe  nacOt 
öebangen  en  becfïijft  5ijnöe  /  licötelijft  ful;: 
len  af  ballen/  en  bectceöcn  ftonnentoeci^ 
öen.  ^m^  öe  Moiicnfetmengemeenlijft 
5lBolJ5-baUen/  men  ftanfe  ooft  bangen 
toanneecfe  gemeenlijft  tojceten  /  't  gefcgiet 
'Sf  mo?gen0  omtrent  6  uuren/  '&  miööagsï 
omtrent  1 2/ en  "jEf  abonöjs  omtrent  6  uureti/ 
afó  öan  fal  menfe  ban  acljteren  met  eert 
^paöe  Defetten/  en  optoerpen  /  öocD  men 
moet  letten  /  öat  öe  toinö  niet  na  gaar  toe 
en  10/  toant  fp  Bonnen 't  (iraft^rupften. 
^Cnöere  geb?upBen  öefe  manier  /  alsf  men 
een  jl^ol  bangt  /  öoet  öie  in  een  öiepe  pot/ 
en  graaft  öie  in  öe  aaröe  /  öesf  nacfttö  fulleit 
alle  öe  anöere  Uöollen  öaar  om  öe  ^ot  ber* 
gaöeren/en  öaar  in  ballen  om  öe  eerfte  te 
öelpen  /  en  fullen  alle  alfoo  gebangen  toer^ 
öen.  ^e  Katten  enWefeikens  5ijn  gaar  ge=ï 
5tooore  bpanöen.  (©p  öat  öe  Muyfen  §et 
ge5apöe  niet  bernielen/  falmenöetsaaö 
ban  te  booren  met  <6al  befp^engen.  ^z 
too?telen  ban  öe  Artifokken  toojöen  feer 
ban  öit  ongeöierte  öoo?-finaagö  /  om  öit 
boo?  te  Bomen/  fal  men  omtrent  öefelbe 
a©erBems-mis5  of  WtUt  ban  25oeBen. 
Ijout  /  ban  eengeH^anöe  ï^at  of  JBefei leg? 
gen.  ^nöien  men  onöer  öe  =Krupöen  Raket- 
te 3apt  /  foo  (uilen  fp  minöer  ban  öe  acart- 
%  z        blopen 


-}(> 


De  Verftandige  Hovenier 


Abricoos  en  anöecc  ©zucljr-ücmcn/tiieaa-^ 
|^':pntngcnocplant3rrr'/  plegen  UeeUijSjSöc 
Oor  wormen  Op  te  ftruppcn  /  cn  öe  rijre 
Ijjuf  Öten  te  beöecljen/öier  tooo?  fal  men  \m 
en  öaec  afgefar  gtic  epnöen  toan  (©ffcöoojnen 
Jn  t«c  ^oom  (iellen/  toaar  tn  fp  fullen  hrup? 
jjen  /  en  alfo  gemafefeeip  feonncn  geUangen 

en  getlOOÖ  toCCtien.  ^e  Pierwormen  De» 

fcöatitgenDettonge^cuptJ  ooft  feec  /  oefen 
fal  men  'js  a\Jontisf  /  na  tJatöetgcregenU 
beef t/bp  De  feaacss  op  famelcn  en  toecD  Doen. 

Hagc-doorn. 
^e  Hage-doorn  fp?upt  <n  De  Lente  feec 

tjjoeg  upt/  en  fieibeguaam om  dagenen 
J^epningen  contom  öen  J^of  en  25oom? 
oaacïï  öaaï  toan  te  maften/  tjlemcnttcc- 
iijft  öupgcn  en  fcfteerenftan ;  Op  toojötoan 
jaaö  en  uptfpjuptfcliS  aangeïnonnen. 

Aart>  kracht  j  engcbruyk. 

^c  b?uc8tcn  of  25cfïen ban  Hage-doorn 
5ijn  D?oog  en  t'  famcn-tceftftentje  ban  aart ; 


befiootm  too?ti.  ï|et  toojtr  boo?  jaab  öl 
'tfcOcuten  öec  too?te;en  intjcïioöcnaan* 
getcelt. 

Aart  j  kracht ,  en  gebruyk. 

^e  ïJïaöeren  ban  te  Palm  5ijn  met  ecnf  ge 

öjoogte  f  famen  tceftftenöe  ban  aart/ gelijö 
fu!&]5  uptöefmaaft  genorg  te  onticcbi  Den 
i^  I  maat  in  öe  iBctiïCiine  Dceft  Det  geen 
geb?upft  ofte  nut. 

Slee-pruymcn> 
^e  Slee-pruymen  ftunncn  tOt  tJCb^rjftti' 

gen  ban  öe  25oomgaartJ  aanöej^epnm^ 
gen  geplant  too?tten/  anlierfin$j  jönfem 
't  bJtlöe  genoeg  te  bintien.  ^p  Dloepen  iti 
April,  en  inöeHerfft  toojöen  fynb^ucijs 
tenröp. 

Aart}  kracht,  en  gebruyk. 

5©e  Slee-pruymen  ^ijn  feOllD  enUjOOg  tOt 
in  öen  trecöen  gcaab  en  (lerftelijft  t'  famettss 
treftftenDe  ban  naruuren ;  toaarom  5pnut 


jfp  floppen  De  %\\x\M  bc  25upft-loop  en  5ün  om  aUe  25«pft  loopenen©!ocDenbec 
obccblceöjge  iBaanti-llonöcn  bet  iD^ou-  j  ©joutoenteflopprn.  (CotDiencpnDctoecö 
toen.  ^cbinnen(?efternenbanDefcb:ucl)j  ïKtfapbantiefelbeiiptgepard/  entot een 
tenb^eften  be  ^teen  enD^ijbenbieuptDe  0ob  gcftooftt/  'ttoelftmeninbeApothc- 


3ilieccnen25laaj2f. 

Palm  of  Bux-boom, 

J^fec  ban  5iin  ttoee  foon^'n/  groot  en 
felepn ;  TDe  ftlepne  too?tien  tot  cieraati  Dcjef 
l^ofss  conöom  De  ftanten  ban  ^cDDen  en 
55locm-parften  gefet :  ^egrootebjaflop 
tot  een  filcpn  25oomt|e/  todar  ban  men 
^baanen/  pautoen  en  anDere  geDaante 
fcficect/  of  men  maaftt'  er  ^^eggen  ban. 
^efe  moeten  geplant  tof»?Den  in  Maart  of 
April,en  cenö  Dcsj  giaarö  of  om  flet  ttoeeDe 
^aar  öefcïjooren  5nn.  I^icr  bp  ftan  geboeg^ 
bJfCÖCn  Dcftekcnde  Palm,  bJicnö  cpnDeDer 
blaDeren  met  eenfcberpeDoo^nbcfetjijn/ 
$nDiaagtro0De35e|len/  toaaïinDet3aaD 


ken  Rob  Acatise  noemt. 

Qualfter-boom  of  Lyfler-beficn. 

ïï^efe  25oom  pïant  men  aan  De  ftanten 
banDen25o^mgaert/entoo?DenDon2't5aeb 
bcrmcnigbiUötgt :  tP  bloePt  in  May ,  en 
inDcHcrfftbJOJDenDe^efienrijp/  toaac 
meDe  men  Hpflerj^/  öêneppen  en  anDere 
<0ebogelte  bangt. 

Lavas, 

'^\i  ftnipb  iö  fïerfi  en  f'ieferp-atTitiQi 
ban  reuft  en  fmaaft/  enDe't  ȕio:D  in  De 
Lent.  tn  bette  en  mateliiftboflveaarDege? 
5apt/en  Daar  nafpjwpt  ^t  toeDerom  ^^^^t^^ 


over  de  Maand  November. 


^m  l)et  iJiocuKn  en  saaö» 

Aart  >  kracht  j  en  gebruyk. 

Lavas  ijsï3itiï»{ïi'rticnïie  cn  bei'ör  oa^ntjc 
jn  Oet  begin  öanöcnOccöcnotaatJ/  Ucr- 
flecöt ö- (ioiiDe jBiag /  üjccft^ itBinöen / 
Ijcctocftt  De  jBaanoitonöcii  tjcr  ©joutoen/ 
fttJt  i)et  op-jliiai'nöc0iliif-moeöcc3S/  en 
opent  De  becjlopte  iBtlD/  en^^eöer.  La- 
vas Ujo^D  in  OlDün  gefiooftt/  of  öesffelfjS 
too?tcitif  5aaD  öepiUUei'tfecrtmer  ïBijn/tc- 
genOeUeïöaalDe  gcbjeefecn  tngenomen. 

Hoppe. 

Wt  !^timD  DelióeftlmunfOfdeffenwc/ 
tn  tomD  en  niecïic  f? f  ü  feiUen  om  De  tlsfiöen/ 
flafecn  /  en  anDe  re  Dingen  Daar  lier  Dpa^fet 
löDOjD,  ï^et  toaft  toeclD2ta  niljette aarDe  / 
cntoel-bercpoe  'HiWicrjf.  5©c  ülaaö-aclj'tge 
teilcficnö  tOOJöcn  tn  Auguftus  c^  Septem- 
ber ViergaDert/  om  öaac  25iec  meDe  te  ö/ou- 
toen. 

Aart )  kracht ,  cn  gebruyk. 

Hoppe  i«?  toarm  en  D20D0  in  Den  ttoi^eDen 
0rn,(D  /  op 'nrnDe  en afbngenDc Ijan  ftracij- 
ten  /  repnigr  fj?'  ©loeD  )om  alle  o'^fnubcr' 
ïjepD/  opcn^  De  üerfloptftp»  D  Dan  öf  %c\i>t/ 
ïBilDen  luieren  /  (jenecftDe  iB^tl  en  apBa- 
tcrfucHt/  en  alle  Samj-Diini-enDc  ï^oo2tfen, 
;©c  ionge  fpiupren  toojDen  gefoDen  /  cn  in 
Hv  Booj-iaac  al0  ^alaaïJ  met  <i^\k  en  5fi^ 
50n  gegeten. 

Duyve-kerveU 

^ftferHPD  eenö  a?^apt  5nnDe  /  berme- 
ntgtoulDigt  fitH  fdf??  bin  t)et  af-geballen 
jaaD.  ^w  May  begt'^r  Her  te  bloenen/  en 
moet  aiöDangepiufet/  geDjoogt/  en  öe* 
toaacttoojUen. 


77 


Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 


Duyve-kervel    ftf  iJCrllOetcnDe  /  tX\  CCtt 

toe  nig  becD?oogentie  Dan  aart/  'toüent 
De  berftoptijepD  ban  3lebec  en  .tI^ïIö/  fup:: 
bert  \}u  ^loeD  /  genecft  De  ^cburftöepö/ 
en  onfuplierljepD  D?!ö  ifunDö  /  en  Dnjff  öc 
galacUtigs  UocDtigDeDen  un  Doo?Denll^ 
tün/ enï^amerganB. 

Beeren-klauw. 

Beeren-klauw  too?ö  ban  De  3B'*'2tü!en  tn 
Maart  aangeteelt/toaiit  De  3B02tii  terr  lang 
in 't  leben  blijft;  tn  De  Somerfe  iBaan^ 
Den  b?engt  ö^t  |ï)nöloemboo?t, 

Aartj  kracht  j  en  gebruyk. 

^tt  ï^cupD  iiS  miDDelmattg  tufTfFjen 
flitte  entiouDe/  entoatbocDtigbana.irt/ 
b.cmo2toenDe  enberteerenöe  ban  tiracïjf  en 
^c  blaDcrcn  too?Den  f  n  bliftcren  geb,jiu'{it/ 
en  5ijn  ooHDienjtigopberb^anDöenir/  m 
Öcet  ;f  lerecijn  gelepD  te  toecDen. 

Beeren-oor. 

^ft  5fótrttiD  toecö  om  De  aangename 
ceuïiDec  bloemen/  enDeaacïii'^tjepDban 
Dien/  ban  DeHtcf  Dcbberief  naacfttg  onDec*» 
boiiDen  en  gcoeffent.  .f^öen  btnD  ban  De 
fel' «e  beelDerlianDefJoleucen  /  als?  purpere, 

roode  en  witte-gefpikkelde ,  bleek-roode  > 
fchoon-roode ,  fneeuv> -witte ,  enmeecatt^ 

Deren,  ^tt  begeert  geplant  te  5fin  op  croeDe 
fatoelncötiae  gconD/en  een  lommerar  öttge 
plaa^^:  't  apDccD  Dooi  af-fcïjeucinge/  Die  in 
De  .ïOö^aanö  Apnl  of  May  gefcUJet  /  aang^i; 
toonnen. 

Aart  5  kracht  j  en  gebruyk. 

<!^itï^rupöi!ÊrD?oogbanaact/  en  ff** 
mentreïiftenDe  ban  ftrncDt/toaarom  t^mt^ 
gen  in  en  mntoenDiae  toonDen  /  al^  ooö  tCf 
gen  fcDnitfel.^  /  ferr  gcp?cfen  too?tit 

%3  ~  Sanï. 


DeVerftandige  Hovenic<i 


Sanikel. 

'  Sanikel  ï)*5cm  ccti  tictteotonlïmtoel- 
cemcilc  nacöe  /  en  öcmintlommtcatBttae 
plaatfcn/  't  liarfecctocuegentjcï^ouöeen 
a^o?|t/  UJam  t!c  bïatiercn  blyUenO^tce* 
öccle  51aac  Doo?  erom/  en  't  Dioept  tn 
May  en  Junius.  |Ben  5a»Jt  Ijct  in  öe  Lente , 
en  toti  tjpti?oogetijOenfomtütis{befp?oept 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

'©ft  l^cupö  iö  toacm  enöjooö  inöen 
ttoeebcn  ocaaö  /  t'  famen-tccftficnlie  ban 
ftcacBt  /  en  öaacom  onöec  öe  tioo?naam(ïe 
3©onti-ïiru?'tien  rjereeftenti/  oenecjl  Ijet 
25ïocti-fpoutücn/  ïooti  .fEicU30cn/  enöe 
^toeerenöc  stieten.  j^cnft?oï«titt3^cupö 
in  3©atei:ofa©ijtt/  entoecOalfooingege* 
Uen. 

Salomons  Segel. 

ï^^itï^ïUïïUöeöeertfnfantiacötfgeaactJe/ 
en  op  een  fcBaïïutoacDtigeplaatsiöcplant 
te5i)n :  öetti^aagt  flm^iMoemenin  May  en 
Junius  ,en  too?ti  in  tie  Lente  ijoo?  't  af-fcöe«? 
renöet  3i©o?teïenDecmeniötiultiiöt« 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyki 

Salomons  Segel  tjS  toarw  en  D?ooo  Uart 
natuuccn  /  afgaantieent'famert-tceïilienöe 
Dan  litaclitcn.  ï^et  toojti  fcec  felöcn  om 
(ön  moepeïiiïie  toalgelijlie  bitterfiepö  in^ 
toenbtg  ncü^jupfet  -,  upttoenïïig  Uicnt  Det 
om  aflBontjen  tegenefcn/  enfpjoeten/  en  al- 
le ölaautoe  plafehen  te  toecDjijben» 

Alchimilla,  of  onfer  Vrouwen 
Mantel. 

Alchimilla  toaflttetig  op  goeöeen  boefje 
ticie  oconöcn  en  lommecacDtige  plaatfc n  / 
't  tociu  ï!oo?  affcöeuïingen/  en  planten 
aangetoonnem 


Aart ,  kracht ,  en  gebruylj/" 

^it  !Kcui?tï  \$  tien  Sanikei  ban  aart  ett 
ftcacBten  feec  gcliih  /  foo  trat  Dct  cene  boo$ 
Öet  ani3^c  toel  mag  g^Defigt  bJOJöen. 

Wijnruyt.. 

5©e  Wijnruyt  b)o?ö  fn  bee<  ï|oben  ö^^ 
planten  onöecÖouUen/ljp  Dcgeecr  özooge  en 
lucDtigepïaatfen/  en  bcmnu  een  ü?aftacös 
tige  gconïi/  en  bJ0?lï  ban  toonelsef  en  ta6- 
fpjupten/  alö  Salie  en  Roofmanjn  boo^tge- 
teelt  /  fomtijös?  fpjuptDp  ban  fnn  afgebal^ 
ïen  5aati  boojt.  gintjienfc  In  tie  bloem  toil 
fcöicten/fo  fal  men  De  felbc  af-fnjjtien/hjant 
fï>  anïjeïfjn^  teeecöecbecb^oogt/  enuptj» 
gaat» 

Aart,  kracht,  engebruyk. 

Wijnruyt  \^  toarmenbjoogirtöenöer^ 
öengcaab/  fcBepttiebJintien/  becteerten 
maaöttiunaUeöi&lïeentapebocBtigBeöen/ 
toeöecflaataUebecgift/  (letötöet  «6eficBt/ 
gcnecfl  öe  3©aterfucDt/  en  alle  fmer  ten  bati 
be  ^o?(l  /  W  ban  Itouöe  becoo?faaftt  jijn  / 
en  toecö  fcec  öeguaam  g^acfit  tegen  de 
^tuppen  bec  ionge  ^inberen.  usen  be^ 
cepbban  be  Wijnruyt  gebtflilleecba©ater 
eno^lie» 

Rijnvaarn; 

'©ft  ï^cupö  toii  geplant5önöP^c8te 
en  fcöabutoacBtfge  plaatfen/  'tbloeptin 
Junius  en  juiius ,  en  fn  Auguftus  b)o?b  öet 
5aab  becfamelö.  Rijnvaarn  bJ0?ö  bodj 
5aapen  en  planten  boo?tgeteelt. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

Ri;nvaarn  \^  geet  en  b^oog  f n  ben  tbjee^ 
^m  graaïj  /  't  toccö  beel  geb?upöt  om  be 
toojmcn  bc??  55upF5!Sfteboobenenafteia# 
nen/  'tberbjciötöearün/  gcnceflbefiou^ 
be  Ps»  /  enisf  beniBaagfeec  aangenaam. 


over  de  Maand  November. 

ionoö  en  t«re  öïabcrcn  too^ticnnut? 
teliift  iti  't  31^00?  laar  onöet  (itupf  hoehjen^ 


79t^ 


Ecrcn-pj-ijs. 
Eeren  prijs  toO?titlOO?'taf-fffKUWntiCC 

planten InMaart uoo^tgcfet /  't Deöecct ge? 
plant  te  5ijn  in  fantiacijttgc  aacöe  /  en  op 
tm  opcnlucDtigc  plaats  i  't  Dlocpt  in  juni 

«s  en  Julius. 

Aart ,  kracht ,  en  gcbruyk. 

^tt  l^cupö  i^  ttiacm  en  tj?oog  ijan  aart/ 
opent  öe  Uecftoppinge  Uan  31  cDcc  en  il^ilt  / 
tjijft  öc  öcijn  en  't  <02aUeel  af/  geneed 
tie  geene  /  Uc  €mt  fpoutoen  /  m  met 
im  3töacen  J^oeft  geguelt  5i)n- 

Imperatoria  of  Mee fter- wortel. 

imperatoria  itioet  ge5apt  Of  geplant 
toojöen  (n  fantiacbtige  aactic  /  't  Dloein  in 
junius ,  enöaacna  toojö  rjet  5aali  tijp:  ^e 
toojrel  öKift  lange  iatm  oljecjlaan/  m 
fp?upt  alle  iacen  toeöccom  upt. 

Aart,  kracht)  en  gebruyk* 

Meeftcr- wortel  bectoarmt  ettUettijóogt 
fn  öenüecfien  gcaaö/  öJijft  öet^Sliieet/ 
fcdepr  3©tnïjen/  foo  toel  ban  i©avmcn/al.ö 
IBaag  en  Eijf-moctier»  't  a©citi  ooö  feec 
nut  öebonöcn  om  öeiBaarib-fionöenöcc 
3©mitoen  te  bebojtieren  /  Dct  op-ftiigen 
bcö  3li)fmoetiec$S  te  beletten  /  en  De  j^age^» 
öob?te  en  boobe  b?utöt  af  te  biöben» 

Gratiola  of  Gods-genade» 

^iti^CHtJb  too?b  boo2  affcljeurfnge  aan? 
geteelt  /  men  moet  bet  op  boekte  en  lom- 
meracötige  plaatfcn  planten  /  *t  b?aagt 
fijn  bloemen  in  juiius  enAuguftus. 

Aart  >  kracht  j  en  gebruyk. 

iiCiatioia  i^  toarm  mti?oogbanaaït/ 


ÖclibcnbeeenflccReficacDt  cm  be^imb  te 
üeroeren/  erifoo  tocl  bnn  boben  alö  ban 
onöcreii  te  purgccren/  en  flljmacDtige/  öift? 
ftc  en  galacJjtifje  bocbtigljebcn  upt  te  jagen: 
«ï^aricom  en  meet  Ijetnict  al^metboo?riCl> 
mt^epu  en  gocö  obccleg  en  bat  tot  (leihe 
licDamen/  gctJ^upfit  too?öcn* 

Fraxinella. 

^e  Fraxinella  toojb  filcr  boo^  jaaö  öatt* 
gctcelt/  in  toil  gcfet  iijningoeöe  fabel? 
acDtige  aacDe  /  men  binb  ban  be  feibe  ttoee 
foo?ten/  b'ecne  met  blccfi-roob  putperatö- 
tige/enb'anbec  met  fneeubj-toitte  bloemen/ 
bie  in  Junius  te boo?fcljijn  bomen/  maat 
Ijetsaab  too?b  öeel  laat  cijp. 

Aartj  kracht  j  en  gebruyk. 

Fraxinella  i$  toacm  en  b?oog  fn  bm 
ttoeeben  gcaab/  't  b?ecbt  be  ^teen/b2bft  be 
JBaanb-ftonben  eni^a-geboojten  af/  opent 
be  25o2fl  en  geneeft  be^allcnbe  Richten/, 
en  alle  ftoute  geD?elten ban  öe  ï^ciffenen. 

Bryonia  of  witte  Wijngaard. 

^it  W  f  en  gemeen  en  feei  toel  bthmt 
bCHpb  /  en  bjojb  geplant  in  een  fanbacljtige 
gronb  aan  pjieelen  /  om  be  felbe  te  Dl  befi;^ 
ïten/en  alfo  in  be  Somer  aangename  fcöabu* 
toe  tegen  be  ïjitte  bet:  ^onmebe  tebeelen. 

Aart ,  kracht ,  en  gebruyk. 

^c  toojtel  ban  be  Bryonia ,  w  alleen  in 
hc  lïöebicpne  geD?upËt  too?b/  fjeeft  een 
fiipberenbe/  b?oogenbe  en  matelpfi  ïat^ 
toarmenbe  feracöt/  en  faagt  af  boo?  be  ha^ 
merganb/  be  tape  jpuipmen  en  toater^ 
atbtige  bocbtigöcben ;  toaacom  fp  mim^ 
Ipb  geb2Uphttoo?b  tegen  be  ï©atef-fuc8t ; 
baar  en  boben  fupbectfe  be  übf-moeber 
ban  alle  buple  en  Quabc  bocljtigbeben  /  en 
toerb  baarom  /  tegen  b^t  opfïijgen  bejsi 
felfis/  en  om  be  #aanb-flonben  tebec^ 
toebbcn/  beeltijbjiföetijupöt. 

De 


8o 


De  Verflandige  Hovenier, 

De Verftandige Hovenier,  fijn  oeffening  in 
DECEMBER. 


T  ^Ucr?,ïBaanïïfaïtiÉ  3^0rj^öntlf5c!:^oll^' 
J'nfe^:  fiin  tijti  tjcflctjgn  in  *t  af-Doutocii 

tan  Öe  tafeftcn  Ijan  Willigen  ,  PopuJicren , 

Abeeien ,  Elft ,  Ipen ,  en antsre  ^©otmcn/ 

OOli  moet  ÖP  nu  bc  (©Oft-ftOOmcn  /  OlÖ  Ap- 
pelen 5  Peeren  ?  Pruymcn  ,  Kerffen  ,  Mifpe- 

len,  Q^Lieen,  en  anDcrc/  fupbcicn  cnüe 
fnoepea'  en  öe  raliften  tot  fijn  ö?.inl5ïMge  hp- 
tm  tinïjen  /  cntie  op  öe  ^olöer  late  ■  ^?do- 
een»  l^v  fil  nu  fit\)  bcrflcn  ban  goebc  micf/ 
om  üe  fcltje  in  ti)ö  Dan  ncoD  in  Ijoc^raati  te 
IjeDtJcn.  ^e  30cc(l:anöto:ï^oUmiecfalnu 
ooft  fiin  3^of-oereetifföipnafien/  entoat 
öe02oohcn  of  Qcfrtionöen  10  /  laten  Ijer^ 
nieutoen/op  öat  ïjpTin  fiin  acDepö  nimmer 
Verlegen  en  5ï». 

Vau  't  havenen  ea  fuy veren  der 
Boomen. 

ïDcfcoeffeiünö  gefcïjiet  alöerDeouaamjl 
In  December,  öaarom  moet  men  alief  öan 
toe-flen/  toaac  fjctgoutalteoliccbloeïJig 
gclöatT^n  ijS  /  of  toaac  öat  öe  ^Doomcn  met 
trojrctafe^jenoftoatec-ïootenbeftoaactjijn/ 
op  Dat  tic25oom  tinec  Doo?  niet oeljcel  OcDo?^ 
ben  entoo^tie  /  of  onUjucDtlJaac  blijbe/  öefe 
(al  l}p  uptljoutoen  en  Defnoepen/  tjoc  D  naac^ 
(lig  in  acïjt  nementie  öat  tic  b?ucï)tOace 
taïiïten  en  Botten  niet  cciïuctft  nocD  öefcDa- 
niatentoeutien.  911ltoaac  öc  25oomcn  te 
iJigt  jlaan/en  ö'eenljan  ö'antiec  ontJecö?ufit 
b3o?ï)/  fal  men  tjen  geene/  tiie  minftin 
toaaröcn  ^nn  /  tse  cbecbloeïiiac  tahfien  Oc^ 
cooUen/  of  öetiuti?  enonbjucDtDarenge- 
fier I  upt-roepen.  ^n  't  Defnoepen  tree  5500- 
men  moet  in  acDt  genomen  toertien/  tat 
U\\M  nf  et  en  gefcïjtetie  in  öarDe  tlo?m-toin^ 
tien  /  en  untcrm-itcn  flccnrrc  feoutie  /  toaar 
öooi  tie  :25oomen  miQc  Utfel  mocDtcn  ije^ 


feomen*  ;©eionöe25oomcn  moeten /boo? 
öatfe  Djie  of  üiec  |aac  ouö  3t)n/  niet  Bcfnoept 
too^Oen.  <3n  bccljtig  en  regenacDtia  toeec 
ticnt  men  öe  Zoomen  ban  Jjet  11^033/  toaac 
öoo?  tic25oom\jcriin'töcoepenenb?utï)t* 
ijaacDcpt)  belei  too?ö/  met  Boute  of  öcenc 
mejTen  af  Doen  /  fupberen  en  of  fcljjaljbcn. 

Dennc  of  Mift  boom, 

«De  Maft-boom  toöjb  Ijfer  te  Hanö'?  ban 

bjcemö  5aati/  't  ïoüU  upt  Noorwegen  of 

anticre  plaatfin  UJOJöobrrjefcnDen/  aan? 

Ccteclf  /  en  m^Vt  ^'oco  i«  ti»^  Lente ,  op 

lecnfeertoai-me  plaatpen  Daarna  fteQuaem 

!3t)nDe  om  te  bcrplanten/  'ttoclfiboojDe 

J4Sacen  niet  moet  gcfcljicDen/  bJo^Dfjp 

I  geplant  iiHt-\t  men  Dcm  Degeect/  16  of 20 

1  boeten  ban  een/  Debi02telconDomDeDeft? 

■  fienDemetgoeDefatoelacïjttgeaacDe.  ^efe 

^oom  (laat  öct  geljeele  ^aac  Doo?  groen» 

Aa  rt  >  krachtj  en  gebruyk» 

tD^fJïaöercnbanDenne  boommcttoobe 
3©iin/of  gejtaalö  3©ater  ingenomen/  flop^ 
pen  alle  ©loeDen/  en  't  rooD  |Beli5oen»  ^e 
bocöte  öecfi:  ban  Defe25oombermo?bJt/ 
berteert/  en  hwt  ft  j^epDen/  ingenomen/  QS^ 
necfl  €ngbo?fligriepu  /  öptrepttnge  /  en  't 
Sciatica,  en funbcrt Derrierenen  55laasf. 
^ie  Den  aar.ö-Darmuptgaat/  fullenop 
een  plano  ban  Dffcn^öoom  fitten/  Die  te 
booren  tegen  buur  toel  ^eet  gemaa&t  i^. 

Populier- boom. 

^^e  Populier-boom  blaft  tifcig  iit  botO^ 
|tige  en  Djochige  plaatfcn  lipt3cgimin't 
epnDe  ban  Maart ,  of  in 't  begi^i  bnnApni 


over  de  Maand  December. 


8i 


ttwm f  Énöi>too?ïïDan to02tci-fp?uptcn 

lb00?t  Ö^teClt.     ;©e  Abeel-boom  Ö(C  OOfi 

wttc  Populier  gcnaamtfcf/  toecö  opöc 
felbe  löijfc  aangcquccfit  /  en  Daac  naar  öc^ 
Quaam  jö^ïJ^  totEanenmjö^mamcUn' 
senl^erplanr. 

Aart  j  kracht  ?  en  gebruyk. 

^ê  Waöercn  en  fcDo  JtT^n  Uan  tre  Populier 
<n  Abeelboom  jijn  gctcmpcct  in  tDarmtc 
en  ïiouDe/  nocötanjs  tnat  öjooöcnafba^ 
ccnöe  ban  aart.  ©an  öe  jonöc  Populier- 
knoppen toO?tl  InöC  Apotheken  öe  UJCllJC;= 
ficnUc  Popuheren-faif  bcrcpli  /  De  Ujclfie 
feergoclitsftcöcn  aUetocröttrtngeen  allctoer- 
fcöe  gefiagcn  /  gcflootcn  ofte  gebaïlcn  Dup^ 
ien  i  tje  feitoe  öoet  006  ruflen/  aanöe  fïaap 
Uan't  l^ooft  en  De  ^olgf-aöeren  geflreften. 

Berken-boom. 

^efe  25oom  beljoef  t  in  geen  bette  gronö 
Ceplant  te  3im  /  toant  8p  in  fanUacDttge  en 
iio?re  gronöch  tn  't  totlöe  toaffenöe  ge* 
Donöen  too?lï  i  D?  fp?upt  tooo?t  Dan  jaaö  / 
en  ijS  metie  bequaam  omtotmanteltnge 
lier  ©oomgaacijen  (n  Februaiy  geplant  te 
loo^Oen. 

Aartj  kracht,  en  gebruyk, 

^e  ölalrercncnfcfjo?iT<?i)an  De  Berken- 
boom 5ijn  toarm  en  ö^oogtnöenDeröen 
^aaDr^etlooftntoatergefotienDerb^oogt 
ïieïoopentie5eeren;Defcöo?1Teinb«pletoöiv 
öen  gedropt/  geneefltiefettje.  I|ettoater 
upt  een  gat/  fn't©oo?iaarfntiefe55oom 
Cemaafit/  tj^uppcnöe/  toerb  feergepje? 
fen  om  't  (©^atoeelenöe  ^teen  \xpt  öe^te? 
ren  en  25ïafe  te  berti?öben/  en  om  alle 
buple  ïStoeetinge  te  genefen, 

Elfl. 

<!^e  Elft  begeert  op  feer  Dotöte  plaatfen  t^ 
(laan  /  toaarom  't  ooft  in  öe  ©eenen  aange- 
teelt  too?tJ/tiie  opgelwafTen  3önïie/  in  Maart 


bcrplant  toojlien.  iP.enningiie  Elft  tot  Dp^ 
tictDo?tel  af  ftappcn  /  en  fn  f  al  tiaar  na  toe 
ïier  genoeg  uptfpjupten  en  opfcDtcten. 

Aartj  kracht  j  en  gebruyk? 

:rïefcl)o?1Tenbanlïcfe^oom  ^iinftouti  / 
berti?oogenïie  /  en  t'fanicntrcfeftentie  ban 
natuuren.  I|ct  Elfen-hout  ijeeft  üefe  eps 
genfcljap/  öatfietonDeröeaarlje/  enin^' 
fonljcrljepö  in'ttoatecgefet5ijni5e/  nim^ 
mccmeer  toerrot  ofbergaat/  öoetoclöat 
'et  bupten  öe  aactie  in  te  lucDt  DUjbenDe/ 
Ijaaitelijhbeijerft. 

Willige-booni» 

^efe  too^ö  ban  fleftften  /  in  öe  aaröe  ge^ 
jtefien  /  aangequeeht  /  en  begeert  op  een 
bocötige  plaatfe  geftelt  te  5ün  /  altoaar !)? 
tjeel  tierig  entoiUigtoaii. 

Aartj  kracht»  en  gebruyk, 

^e  blaberen  banöewiiiige-boom  jfjn 
fiouö  en  b?oog/en  een  toepnig  t'  famen  treft^ 
ftenöeban  aart  /  toaarom  fp  goeö  5ün  tegen 
get  25loeti-fpoutoenen25loeD-b?aften/  en 
om  öe  onmatige  3©loeöen  öer  ©jcutoen  te 
floppen:  ^p  too?tien  meöe  gebnipftt  tot 
3©oet-ïJaliinge  om  ffaaptebertoeftften.  ^e 
groote  tafiftenbanbefejöoomtoertienbaii 
öe  Eanö-lieöen  gebefigt  om  8o?öen  en  an^^ 
öereöingenöaar  ban  te  biechten:  ^e  ftlep^^ 
ne  geb^upftt  öe!^obenieromfim55oomen 
en  ^tjngaaröen  öaar  meöete  binöen. 

Chalotten. 

^e  filiderö/  toaar  öoo?  öe  Chalotten 
too?öen  betmenigbulöigt/  toojöen  in 
Maart  ecn  ijalbe  boet  ban  malftanöeren 
geplant  /  en  na  öat  ïjet  lof  bergaan  x$ ;  in 
Auguftus  toeröenfptoeöerom  upt  öe  aaröe 
genomen/  enöetoaart. 


P 


Aart, 


8i 


De  Vcrftandigc  Hovenier , 


Aart )  kracht  >  en  gebruyk. 


^e  Cchalotten  fioitimfn  fttaclötert  eti  QC; 

ÏJJUpft  met  öe  Ajuyn  en  Knoflook  oUcc  ccn/ 
maat  oegctcn  3niiöe/en  lïertoeftfecn  fp  foo^ 
iianlac  bangen  iucl)t  ntet  /  al$$  ^t  gcnoemne 

Balfem-appel. 
^e  Baifem-appei  i0  fnttoccfoojtcnoti? 

tlCrfCfiepöCn/  alö  Balfem-appel  Manneken> 
Cn  Balfem-appel  Wijf  ken.  ^eeccflCfOO^e 

moetiaarUib01ngoctic  bmcaaröe/  en  op 
tm  tDcl  ter  ^onneftaanöeplaatöo^^apt 
3ün/  en  alö  ïjet  f|eet  en  ti?oog  toeer  tö  /  moet 
fiet  met  toatec  öar  in  öe  §on  bectoacmt  t<!f/ 
fiefp?oe"t  5nn.  H^en  befeleeömetftctfeltie 
oBianöerpcn  en  ^^teelen/  om  onöet  öe 
fcfjaöutoe  tjan  ött  oetoaief/  ïJoo?  be  fteete 
dralen  lïanöe^onbeb2tjtte5ijn.  ^etöan 
öefeoiitie  niettoel  bcröjagen  /  öaarom  tier- 
öo2tïietfooï)aa(t  alöfiinbjurfjen  riiP5ön. 
3^ct\ïieebe  foozte  fö  ban  öeecrftebeel  bet- 
fcOillenbe  /  toant  i}n  ntet  fcct  boog  op^ 
fcbiet/  en  beeft  lange  enbooj  fpitfebla^ 
tieren  /  öe  (leclen  5nn  be  Porceleyn  gelijft ; 
't  bloeptin  juiius ,  en  in  be  Herfft  bjojöen 
beb?ucï)ten  of  9fippeïï?en!$  gemeenln  ftrijp. 
^ir  getoaö  moet  meöc  alle  ^accninbe 
Lente  ge5aptbJ0?bfn. 

Aart  >  kracht ,  en  gebruyk. 

^efe  bïabeten  en  bjucQten  ban  Balfem- 
appel  Manneken  3nntoarm  in  ben  eerden 
en  b20og  in  ben  ttoeeben  graab ;  fp  genefen 
fo  toel  intocn^tge  alö  upttoenbtgeJDonben . 
;©e<©Iiebaarbefeb2iifl)reningctoeeftt5ljn 
fö  goeb  boo2  fcbcurftlö  en  gequerfte^enu^ 
toen.  ^e  aart  en  ftracbten  ban  Balfem- 
appel  Wijf  ken  jgntot  nocötoe  onbeöem. 

Glas-kruyd. 

^it  =öcupb  toafl  0aai:ne  aan  ou:ïc  muca- 


gie  /  en  h3o?b  opfcbabutoacfitige  plaatfeti 
in  brn  ï^ of  g:plant  i  Oetfpzupt  in  ben  May 
eer(l  upt  bet  aarben/  en  in  juniusenAugu- 
iiustoo?bl)et5aabï9p. 

Aart ,  kracht  >  en  gebruyk» 

Glas-kruyd  iö  ban  een  getcmpetbe  na^ 
tuut/  'tftiltpnn/  b2nftöet<62abcelaf/ 
bermo2tot  en  berbjpfr  be  geftoellm  en 
jtoeeringe  bet  ©?outoen  2502flen  /  en 
betfoet  be  fmette  ban  't  jfletecpn» 

Bugula  of  Sene-groen« 

«ï^it  fitnv^  iö  Winter  en  Somer  groen  J 
't  begeert  geplan^  te  5tjn  op  bocfjte  bocD 
open-Uicbtige  plaatfcn.  gn  April  of  toar 
later  brengt  bet  3i)n25loem  boo?r. 

Aart ,  kracht  j  en  gebruyk» 

Sene-groen  tó  meteeniget'famen-ttelfa 
6ingemetfteli)6betb20ogenbe  ban  aatt:  bc 
bf  tbere  ötacbten  ban  't  felbe  becgeipen 
(iCD  met  ben  Samkel  en  Alchimilla. 

Valeriaan. 

t©e  Valeriaan  begeett  op  bot^té  gtott^ 
ben  geplant  te  5tin  /  'ttoojb  boo?  af-fcöeu* 
tingen  en  5aab  aangeteeit :  öiet  beneben 
binb  men  een  foo2te  /  Xiii  Valeriaan  Graca 
genaamttö/  en  too^b  op  be  felbe  maniere 
aangewonnen,  ^efe  bloepen  allegabct  in 
öeifeaanben  May ,  junius  en  julius. 

Aart>  kracht»  en  gebruyk. 

;©e  to02tel  ban  Valeriaan  iö  toatmfti 
ben  eerflen  en  bjoog  in  ben  ttóeeben  graab  / 
bcttoeïit  ïjc  lïSaanbftonben  Xin  ©  jöiiinen/ 
b?Bft  ben  arjin  /  en  beb2bb  b?  iBenfcben 
boo?  ^efl  en  befmetMiifte  $tchten  /  en  fp 
macft  ooft  feetnutteitiftbp  be  J^onb-bwn;? 
ftenbitmengtbJetben. 

Tor- 


Qyer  de  Maand  December. 


8j 


Torftientille. 

^e  Tormentilie  moÉt  opcencocUefa 
Uelflclniöc  öconU  en  een  fcDatiutoacïKioe 
plaatjs  o»-^Pl'3nt3ün/^'t  too^b  öoo?  De  mp 
telen  tooo?t-ocfet/  öie  men  in  Maart  ban 
een  fctjiuct :  't  Woept  tn  öe  ^omerfe 
IBaanöen,  ^e  too^teïmacö  tot  allen  tij= 
Uen  Dan  't^laac  opgenomen  en  tot  Det  0e^ 
l)^upööetoaarttoo?Uen. 

Aart  >  kracht  #  en  gebruyk. 

^e  too?tel  ban  Tormentilie  f0 tijoog  in 
iien  öeclien  gcaaU/  en  t' famentrehöenöe 
ban  aart.  |feengeD?upfirfcbcel  tegen  öe^ 
fmettelpe  fieöten  /  fi»  betknefit  öet  ^bjee- 
ten  /  eii  flopt  alle  onmatige  Bloeöen :  ^p 
i$  ooltfeecgoeö  om  intoenöige^uetfuren 
te  genefen  /  en  öet  geronnen  55loeö  te  öoen 
fcöepïjem 

NIes-wortel» 

a^anlJttUcuptï  b)o?b  ttoeeöeröanbe  ge^^ 
fïacijten  in  De  i|oben  onDeröouDen  /  alsf 
f warte  Ni  es-wortel,  ijebDenDe  gcoenebloe^ 
menen  3bJacte  bjojtelen/  en  witte  Nies- 
wortei,  toieniEf  blaDeren  feec  aacDig  als»  een 
Brabandfe  Huyk  geboubjen/  en  bJo?telen 
toft5ön.  ^p  bJo?Den  infanDacötige  aacDe/ 
en  op  een  fct}aDub)acl)tigeplaatfe  geplant. 

Aartj  kracht»  en  gebruyk. 
Swarte  Nies-wortel  fjj  geet  en  D?00g  iW 

DenticcDengcaaD/  purgeert  De  taöe/  gal- 
acötige  /  en  infonberöepD  De  melanftolftfte 
bocljtigööDcn.^eöfelf jj  geb^ipft  berepfcgt 
cengoeDoo?Deel/  encenboojficfitige  öanb- 
Witte  Nies-wortel  ijEf  bjarm  cn  D?oog  in 
DenDerDengraaD  /  purgeerenDe  De  taije  en 
c\3erbloeDigc  bocljtigbcDen  ban  onDcr  en 
banboben  /  maar 'ti^bepUgerinDe.öfelfjf 
piaatfe  anöcregeneejis-miDDelcn  te  ^thiup-^ 
feen.  I^èt^^oeper  ban  Dcfc  iBoncl  in  De 
l^eujS  op-geljaalt  D002  flecli  fniefen/ 


fupbert  De ^ttsmn  banbeel  quaDe  Uoch- 
ttgöeDen» 

Winter-groen. 

tï^itï^rupD  WijftDesf  Winters  groen/  en 
toajl  gaarne  op  bocöte  /  Doclj  open-luföte 
plaatfen:  't  Draagt  toel-riehenDe bloemen 
in  De  iBaanD  junius en  juUus. 

Aart ,  kracht »  en  gebruyk. 

Winter-groen  ies  feouD  in  Den  tbjeeDen  en 
D|oog  in  Den  DerDcn  graaD/  'tbJo?Don^ 
Der  De  boo?naam|lc  3BonDfitiipDen  gere< 
fienti  'tgeneejlDe^SuplJ-loopen/  25loeD- 
fpoiitoen  en  oberbloeDigem^aanD-flonDen 
Der ©?outoen.  l^et^^rupD  teoiD  inaDSatcc 
of  a©öngefoDen/  enDetaf5icDfelgeD|on^ 
fien. 

Lepel-bladen.. 

Lepel-bladen  bjafl  ^ier  te  EanDe  obec^ 
bloeDigaan^pen  en  op  Jliet-lanDen  /  fp 
fiunnen  ooö  ban  5aaD  inDeï^obenaange^; 
teelt  b30?Den :  ^p  Dloepen  in  April  en  May, 
en  't  5aaD  tooiD  in  juny  bolöomen  röp. 

Aartj  kracht,  en  gebruyk. 

mt  ferupD  i^  toarm  in  Deneerflenen 
D?oog  in  Den  ttoeeDen  graaD.  l^etfapisf 
niet  alleen  feer  goeD  tegen  De  ^cöeurbupfi/ 
maar  ooö  anDere  geb^eBen/  Die  upt  grof 
en  5bjaar  55loeD  ontflaan.  jBen  fioofit  De 
fclbe  in  3©ep  of  ïBön  /  of  men  eetfe  tot  550^ 
teren25|ooD.  ^n  De  Apotheken  bint  men 

Extraft  van  Lepel-bladen  tegen  De ^CDeur? 

Oupfe  bJonDerlülï  Dienflig. 

Alfem. 

l^ierbanbintmentb)eefoo2ten/  alieJ ge- 
meen e  en  Roomfe  Alfem ,  fP  licgceren  goe^ 
De  fabclacDtige  anrDe/  en  toójöen  Doo?  't  af^ 
fcDeucen  Der  planten  bernKnigbulDigt. 

flïÖ  2  Aart, 


84    De  Verftandige  Hovenier,  over  de  Maand  December. 

Aart»  kracht j  cngebruyk. 


Alfem  10  Fi«t  cn  02005  iJ^n  aatt/  en 
toctli  ffer  goeö  bcbonUcn  om  tre  flappc 
3fIS  lag  te  betftecfien  /  bc  calacötige  boel- 
ttaftcöen  boo2  bc  ttamcc-cnnft  cn  acijn  af 
te  fctfcn  /  cn  Xit  tape  fluPtticn  te  berteecen. 
^ji  tocberftaat  alle  becrottinge  /  opent  Ijc 
bcrdonfe  ILebcr  en  iBtlb  /  geneeft  bc  3©a 
ter-fucfK/cnboobbeï©o2menbe6'25iiPftsf/ 
©an  bftï^cupb  maaBtmcn  Aifem  wijn , 
Corferven  ?   Syropen  (tl  Oliën ,  blC  fCCC 


btenfltö  regen  be  boojberöaalöegcDKeöe» 
geb^upfitfeunnenbjccben.        »  *     »» 


Stinkende  Gouwe  of  Schelkruyd* 

^«t  öcupb  begeert  bjcpnfgoeffenfng/ 
en  too?b  op  bcclooren  piaatfen  gefet/  en 
eenö  geplant  5nnbe  /  fp^upt  ban  m  feïtó 
boojt/  en  blijft  lange  giaren  fn'tlebcn: 
't  bloept  ban  April  tot  öeel  btepfnbcSo. 


REGI. 


REGISTER 


Van  de 


Verftandige   HOVENIER. 

Aanwijfende  alle  de  Boomen  en  Kruyden  ,  in  de  felfde  begrepen. 


A. 

Beclboom 

Abricoos 

Amandelboom 

Aalbefien 

Aardbeiien 


Afpergiens 

Aartifokken 

AfFodillen 

Agnus  CaHus 

A^uyn 

Angelieren 

Akeley 

Alchimilla 

Aloë 

Alfem 

AJantwortel 

Al^cekinei 

Amaranchus 

Anijs 

^meos 

AnetTiones 

AncbirrhiniHB 

Appelboom 

Arbor  Vicae 

Arum 

Avcruyt 

Androfemom 

Agfimonia 

B  Alfem 
Balfem  appcj 
BaHIicuin 
iBelvcdcr^ 


B. 


80 

17 
ihid. 

42 
53 
21 

ihid. 

46 

50 

% 

38 

ihid. 

78 

7? 

8| 
6 

40 

52 

60 
ihid, 
64 
52 
9 
51 
72. 

47 
72 

?9 
82 

31 
P7 


Beeren-klauw 

Beeren-oor 

Berg-calament 

Bernagie 

Buglus 

Berkenboom 

Berberis 

Betram 

Betonie 

Biet 

Biet-wortelcn 

Bieslook 

Blaccania 

Bloem  van  Conftantinopolcn 

Boeken-boom 

Bolbonak 

Boom  des  Levens 

Boomachtige  Althéa 

Boonen 

Brafilife  Peper 

Bremboom 

Bruynnettekens 

Bukxboom 

Bugula 


C, 


CAmpcrfoelic 
Capperboom 
Caftanienboom 
Carduus  Benediftus 
Carduus  Marias 
Cataputia 
Cauwoerdcn 
Chalotten 
Cichorey-wortelert 
Ghriiks'oogen 


M3 


•     77 
ihid, 

54 

ihid, 
81 
25 
75 
51 
6 

ihid, 
14 

5Z 
44 

67 

51 

69 

28 

39 
45 

30 

76 

82 

5tf 

50 

63 
20 

52 
40 
28 
81 
14 

Cycla» 


R    E    G    I 


STER. 


Cyclamen 

Cypreflènboom 

Citroenboom 

.3^ 
35 

|.  uranaat-appel  boom 
Gras  met  veel  Bloemen 
Giatiola 

61 

79 

Colutea 

tf9 

Gulden  appelen 

47 

Comcommers 

28 

Genevcr-boom 

^l 

Confilie  de  Greyti 

58 

Cornoelienboom 

3 

H. 

Coriandex' 

71 

IJ  Age-doorn 
*-*  Handekens-k 

7« 

Coftus 

59 

^uyd 

74 

Camedrijs 

31 

Hafelaar- nooten 
Hafel  wortel 

5Ö 
66 

D. 

Heydenfch-wondkruyd 

60 

"pV  Amaftbloemen 

^  Duyfentfchoon 

45 

Hiacinthen 

71 

ihid. 

Hypericum 

66 

Denneboom 

60 

Hyfoop 

59 

Duyfend-blad 

.,?f 

Hoppe 

77 

Deurwas 

ibid. 

Huyflook 

' 

SS 

Dil 

72 

Huift 

4 

Doornappel 
Donderbaart 

51 

Hepatica 

4tf 

«o 

Hertstong 

ihid. 

Dragon 

IJ 

Duyvekervel 

77 

T  Afmijn 
J  Imperatoria 

I. 

49 

E. 

79 

17  Erenprijs 
•■-•  Egelantier 

79 

Indiaanfche  Kerflè 

3* 

55 

Ypenboom 

69 

Eykenboom 

56 

Ireas 

45 

Elft 

81 

Yfcrkruyd 

6t 

Endivie 

43 

Erwten 

21 

K. 

Eflènboom 

3 

17"  Alfsvoet 
-'^  KerflTenboom 

7» 

10 

F. 

Kervel 

12 

Ü  Ilipcndula 
*   flamboyfen 

40 

Keule 

.,?? 

43 

Kun 

ihid. 

Fluweelbloemen 

52 

Kroon  Imperiaal 

64 

Fraxinella 

7P 

Kivits-eyercn 
Klim-op 

ihid. 

5^ 

G. 

Klokskens 

67 

(^  Ecle  Peen 
>J  Gelderfe  Roos 

4 

Kool 

II 

49 

Krieken  over  Zee 

40 

Genifta 

43 

Krocufïèn 

71 

Gentiana 

72 

Krop-Salaad 

«9 

Gladiolus 

é6 

Kruytie  roert  my  niet 

^A 

Glaskruyd 

82 

Kruyfemunt 

58 

Goutsblocmcn 

iO 

Kruysbefien 

4^ 

Gods  Genade 

79 

Kuyfchboom 

50 

REGISTER. 


Kullekens-kruyd 
Kapper-boom 


T    Amoen-boora 

*-•  Liguftrum 

Lauvverier-boom 

Lathyris 

Lacouw 

Laiireola 

Lavas 

Lavendel 

Leliën 

Lepelbladen 

Leverkruyd 

Lelium  Convallium 

Lychnis  Coronarie 

Lijfterbefien 

Lombaarfe  Linfen 

Lindeboom 

Longer-kruyd 

Lupmea 

li/T  Aagdel ieven 

*-^^  Maagdcpalm 

Mater 

Maanbollen 

Maybloemen 

Majoleyn 

Mans-oorea 

Maftboom 

IVlelde 

MclifTc 

Marcatons 

Meefter- wortel 

JV4ilium  Solis 

Mifi  eiboom 

Myrtenboom 

Meloenen 

Moerbefien  -boom 

Mottekruyd  . 

Mans-bloed 


L. 


M, 


N. 


NApellus 
Nurciflèn 
Kiesworccl 


74 
50 


35 

ihid» 

5i 

20 

4i 
76 
44 
65 
8^ 
46 
37 
73 
76 

ihid, 

67 
29 

19 
39 

ihid, 

45 
37 
36 
66 

73 
54 
58 

17 
79 
47 
18 
26 
ihid. 

24 
52 

47 


47 
71 
«3 


Nip 

Noli  me  tangere 


O. 


r\  Kernoocen 

^^  Oycvaars-bckken 

Oleander 

Olijvenboom 

Onfer  Vrouwen  Diftel 

Onfer  Vrouwen  Mantel 

Orangie-boom 

Oranc 

Orchies 


T>  Almboom 

*■    Paftinaken 

Parey 

Penfecn 

Per  f  oliata 

Perfikken 

Pcereboom 

Paarlen-kruyd 

Penning-bloemen 

Peonien 

Peperwortel 

Pietercelie 

Pimpernel 

Pyrethrum 

Porceleyn 

Poleye 

Pompoenen 

Pomum  Amorls 

Populier-boom 

Pruymboom 

Pulmonaria 


r\  Ualfter-boom 
^^^Queen 


Tl  Adijs 
*^^  Rakette 
Rammelatfen 
Ranunculi 
Rapctt 


P. 


Q* 


R. 


5t 

73 


55 

3Ö 
50 
52 
78 

35 
48 

74 

75 

4 

13 

53 

54 

ï? 

9 

47 
^7 

'I 

II 
57 

73- 

59 

%7 

47 
So 
II 
<^7 


7Ö 
19 


12 

3* 
37 
H 

Rijn* 


Rijnvaar» 
Ridder-fpoorcn 
Roofenboom 
Roofmari  jn 
Roode  Peen 
Roomfe  Caniillcti 


register; 

Suring 

Suyker-wortelen 
Stinkende  Gouwe 


S. 


CAlic 

^Salomonszegel 

Sanikel 

Satyrium 

Sellery 

Scabiofa 

Scarley 

Schel-kruyd 

Scolopendria 

Scordium 

Scorloncra 

Scorpioen-kruyd 

Steenviolicren 

Senegroen 

Sevenboom 

Scvengety 

S  erpentaria 

Speer-wortel 

Syringa 

Sleutel  bloemen 

Stramonia 

Slee-pruymen 

St.  Jans-Kruyd» 

Soet-hout 

Stok-roofcn 

Solidago  Saraccnica 

Sonne-bloem 

Spenagie 

Sumach'boom 


78 
29 
35 

5 

39 


59 
78 

ibid, 

74 

37 

ibid. 

54 
84 
46 
45 

31 

40 
ibid. 
82 
57 
59 
71 
ibid. 

.43 

ibid» 

51 

76 
66 

ibid. 

ibid. 

60 

44 
12 

57 


TAmarifch-boom 
Thijm 
Thlafpi  van  Candia 
Tormentillc 
Tulpen 
Tuynkars 
Turx-kooren 


VAleriaan 
Veld-Cyprcs 
Veld-violen 
Venkel 

VcneetfeAIcea 
Verkens-brood 
Vijgen-boom 
Violen 
Vlicr-bootn 
Verbena 
Vingerhoedcn 


»''  Wijnruyt 
Willigen  boom 
Witte  wijngaard 
Winter- groen 
Witte  Betonie 
Witte  Peen 
Wolkruyd 
Wolfs-wortcl 
Witte  Biet 


W. 


64 
85 

51 


82 

31 
53 

20 

71 
37 
24 
19 
48 
61 

31 

64 
78 
II 
79 
«3 
51 
4 
3^ 
41 


E  Y  N  D  E. 


M  E  D  I  C  Y  N-W  I  N  K  E  L. 

Of  €rbateit 

H  U   Y  S  -  H  o   ü   D   E  R: 

Zijnde  het  III.  Deel  van  het 
VERMAKELYK       LA  ND-  E  EVEN. 

ij^ntrctVönfcntie  /  ftoc  itten  hxcmn  en  faipmi  öe  Steden  jfjeplfame  ïKe^ 

ijtciinfn  uooa  öc  gcü?ehm  UanHacnfcüen  en  5£»ec)Un/  |al  toemafeen  en  uettpotiw 

MET 

Een  Onderrigtinge  ,  hoe  iiyt  verfchcyden  Bloemen  en  Kruyden  >  nutte  en 

wel-ruykende  Wateren ,  fal  konnen  uyttrekken  >  en  diiUUeren, 

9filö  mcbc 
Den    Naarftigen    BYEN-HOUDER, 

Door  P.  N  YLAND,  der  Medicijnen  Doüor^ 

I^ofïjl^öie»^acötei:fip-0el3oe0t  Den  verstandigen  kok. 


t'  Amfterdam ,  by  <Ie Wed.  van  GpUrt de'lSreet ,  tuffchendetwee  Haarlemmer 
lluyfen,  indeGrootcliijbel.    Met  Privilegie  T«or  i  ƒ  Jaren»     170», 


ExtraB  tiyt  de  Privilegie. 

Dr.  Keercn  Staten  van  Holland  en  Wefl-Vriefiand ,  hebben  by  Brieven  van  Octro/ , 
gciafc-\i  den  lo  Decembcv,  i668.  aan  MARGUS  DOORNIK,  Bock- 
verkooper  rot  Amllerdam ,  vcrleenc ,  om  alleen  te  mogen  doen  Drukken  en  Verkoo- 
pen>  voor  den  tijd  van  1 5  achter  een-volgende  Jaren  ,  een  Bock,  genaamt  He^tov/zr^^f- 
)ifk  Land-UvcH  ,  bujU-mdi  in  drie  deden ,  eerft  ,  Den  NederUndfchen  Hovenkr  ,  met  curieuji 
?:'i;en  va-de  d  ^  ten  tweeden  Den  Verfl^ndigen  Hovenier  ,  ende  ten  derden  ,  ^e  JiBctJCCljn- 
a^iniiCli  m'.fgaders  de  FüfarJige  Kph  ^«"^  met  verbod  van  het  felve  by  yemand  an- 
ders in  geenderkande  Talen  te  mcgcn  Nadrukken  of  Verkoopen  ,  in  't  geheel  of  ten  deele, 
sn  groot  of  klcyn  Formaat,  opalfulkc  pcenencn  Amenden,  als  in 't  felve  Octroy  breed^r 

;^  begrepen. 

K^<t/  ondertekend , 

J  O  H  A  N   de  W  I  T  T. 

Ter  Ordonnantie  van  de  Staten  > 

H  E  R  B.  van  B  E  A  u  M  o  N  r. 


Voorfz.  Privilegie,  met  alle  den  aankleven  van  dien,  hebbeikondcrgefchrevenaan 
MicHittde  Groot,  Boekverkoper ,  getranfporteert  en  overgedragen»  Aftum 
in  Amfterdam  den  30  Juny  1677. 

Marcus  Doornik» 


VOO  R-R  EDE 

'^t  'm  0CfonWicpi5{)ctfant!amcntbanaHconfeItrcïc|i^ 
ten/  tuciiiingcu/  ttni  c«tpi)oniinen$p/  banecnpbci: 
of  met  groot  p?of!)t  /  of  metövoote  fttnaben/  öaa^Öjl^s? 
genoegfaani  lieUnibeii ;  Itïant  ijtt  opregt  geöJiiilr  hm 
bit  aïle.ov  fontJei*  öegefouböeitti/  met  boïmaalu  öetlaan 
Mn/  en  tiaarom  met  regt  een  beröo^^gen fcï)at genoemö 
tuevtr ;  tuaarom met  groote  reöeit  öen tuijfen  Socratcs  fijn 
l^^ienben  be  gefonböepb  tot  allen  tr}btn  tiielmac()t  te  nemen/  erntleïijk 
termaanti  ö^eft»  M  aar  möien  ïvp  öiltuilsf  tn^tm  en  tegen  o  n^  tuüle  en 
mepninge  in  beeïJserïjanbe  fïe&ten  beibaïten  /  en  met  tie  felbe  als?  ectt  MW 
Op  :^ee  /  öoo?  een  onbertoacïjten  flo^m  omgefïmgertï  luo^tien  /  füo  lian  mi$ 
met  tti^  gtengrootetU^ienöffiiapiieltïefenlïïOe^tïcn/  als^f  toanneei*  on^in 
fotiam'oe  gebaren  öe  beöuïpeïïjèe  ïjanti  meöe  gebeelti  itïo.2tï.  €-n  nabt^ 
maaltup  bolgens^tieupt-fpjaali  ban  tien  toeï-fp?eöenben  Cicero ,  m\  bttit 
boo^  m\^  -i^aöerlanb  /  ten  öeele  boo^  on.0  b^ienöen  en  ^bett-naallcn  geüoo- 
ren  ;tjn :  .f>o  öeeft  öet  on^  goeb  geöacöt  /  öen  geenen  /  bit  een  afgeftijepben 
en  bn^tm  leben  boeren  /  en  baar  boo?  bi toil^  ban  beöoo^ïijfee  beönlp-mtb 
beien  in  fjaar  fttUtn  ontbloot  ^ijn  /  met  een  boo^frij^tft  toaar  in  5p  bequame 
<^enee^-nubbelen  tot  beelberfianbe  $Cf  tibenten  bïnben  bonnen/  beöuipig  / 
boo^beelig  en bienllïg  te  $ün.  ïl^p  öeböen  befe  <0enee^-nnbbelen  met  met 
brei  $b3are  en  moeplrlfieberepbutgen/  bit  benApotheekcisnibeièteben 
obergeïaicn  moeten  toerben  /  Öe5li>aren  toillen  ^  maar  alleeti  fobanigen  npt : 
gefeofen/bïe  meetlenbeel  een  naarlïigeïpobem'er  oftelCanbman  in  ^ijn  %uil:: 
Öof  of  d)upn  onberöouben  /  ofte  in  't  ïlDilb  "bp  be  Itjegen  /  op  Ifeher.s'  en  m 
be  JBelben  berfamelen/  en  felf^  berepben  (lan/be  inelhe/boo?  i}a^x  fefteröepb 
of  opregtigljeïb/berffigöepb/en  gemeenfcgap  met  ben  aarb  ber  gnb^oonbe;: 
ren  /  be  tipt^^eemfc öe  5D?oogen  m  't  müifte  met  en  Itii j&en :  M  aar  inbien  be 
gebjeufcljtenpri&omllenentuerl^mgenöieropjlrali.i^/  naar  btn  felbeuge^ 
bmph  nkt  en  feomen  te  bolgen  /  fo  en  $ijn  nocl)tan^  be  felbe  niet/  al^  onnut^ 
te  /te  berbjerpen :  bjant  b'  oo^faah  baar  ban  niet  op  be  felben  /  maar  op  get 
^tual&fie  en  It^epnig  omtrent  be  fieïiten  erbaren  00 jbeel /  al^  mebe  be  toeber- 
fpanntgljepb  ber  ^ccibenten  /  te  leggen  i0 1  en  in  foobanig  gebaï  fal  öet  nut^ 
jle  en  fefeerfte  ^ön  /  met  eerfier  gelegentgepb  met  totjfere  en  in  be  <25enee.^- 
feonjl  erbarene  M  annen  /  «Ig  te  beraben  /  op  bat  niet  fiet  quaab  boo^  langr 
gepb ban tijbtebiepingeb.io?telt$ijnbe/  onoberbjinnelijh beoberbanb  bt^ 
louben  /  enaïfoo  be gelbiffe boob  met  fig  fleepen  mogte. 


^2  ^e 


rag:  4 


©e 


M    E  D  I  C  Y  N  -  AV  I  N  K  E  L , 

(0f  oBcDarcn 
HUYS-HÜUDER, 

Onder  wysende 

ï^üt  menl&tpïtaHiefBebïtgncn  I00O?  j^enfcljenBerepbenfal 

Het  I.  Ca  p  ittel. 
Van  de  Purgerende  Genees-middelen. 

eu  Dnn  trc  uoojnaamtlc ,  %m  f"  ï^o«tna  te  famcn  oitnioltcn  cm 

looï  /  ticcmcnot  fjct  te  fömcn  en  öceft  Der  tn. 

Een  ander. 


oronö-reoulen  in  öe  <6C' 
nccö-lionft  lööcfe/  tctDc-- 
uu:  ^e  oozfahe  \jan  öe 
flcft^c  teea-aenomcn  51)11  ^ 
ije/liDmt  öte  ö.m  fclfö  tecef= 
fcccn  c»  op  te  Ijoutsn  /  toaacom  Ijet  In  Dcr^ 
ffljcptic  tottonllcn  noUic  t.ö  /  l)ct  Ucüaam 
t£  boren  /  Dod?  purocercntje  mttiUelen  of  ten 
tiöer  te  laten  /  teontlnflcn/  eer  öat  iïc  onae- 
tempertOeut  ter  ileïue  0002  Defonöere  Oe- 
I)uip-niit)tielcn  han  toea-oenomen  toer 
ijen :  en  op  önt  tn  tiefen  öeele  De  Dec-afaele- 
öen  ^anti-man  ntet  onboojden  en  3P  /  iuU 
Icn  ton  ecnigc  in  't  aanflcn  öeringc  /  tjocl)  in 
öcc  tjaatï  nurtevpucacrcntje  en  funöcrenöe 
^cneeef-miöticlcn  /  foo  Itjel  ban  üoben  0002 
't  bzafien/  alö  ban  onüeren  D002  öcn  (tocl 
CtanïJ/  öcQuavje  en  obcrtolltoe  bocljtiglje;: 
Dcnupt-toccpenvie/  bao?-fcljnj\3en. 

Om  ce  doen  Braken. 

5^ccmt  8  /  9  /  of  10  blatieren  ban  Hafel- 
wortel  Of  Mans-ooren ,  (lootfe  jn  ecn  fleene 
|B02tiei'  /  öaac  bp  boenbe  een  Dalf  mutfien 

Spaenfche  Of  Franfche  Wijn  ,   to;>inot  Ijet 

too?  eenöoefije/  en  geeft  Oi-'t  nucljtecen  te 
tjiiihen.  (Om  tie  toerfiinge  teö  felbe  te  De? 
tio.2öcvcn  /  fttin  men  een  mirtie  öaar  na  /  een 
öocöe  ö^onli  geOottert  Dier  öaac  op  D^inöen. 

Een  ander. 

S^ecmtupt-geperdfap  ban  Mans-ooren 
Ijlaijcren  ö^ie  niiintim/  of  Ö2ie  biecenöeel 
b,in  f  endoor/  witce  Wyn  m  Dalf  murfjen/ 1  ttn 


.fleemt  af  gcfc02aapte  fcljillen  ban  Ra- 
dijs ttoce  loot/  bJ02te|  ban  Mans-ooreneen 
bierenöcelloot.ef/  5aatïban  Melde  ttocebie;; 
renüccl  lootö/  be  ©locm  toppen  ban  Dil , 
bloemen  ban  Genifta  cfBrembaneiftöfoo 
bed  men  mffcljen  ti2ie  bingctcn  beljouöen 
Han :  l^oolit  Dit  te  famen  in  jBeöe-  of  jj^o^  ■ 
ning-toatec  tot  een  mutficn  nat  /  Ut  boo? 
een  Doef?  getojongcn  3ünöi' /  öoet'eccen 
loot  2fi5ün  met  J^oning  gcfmoUen  baar  bp. 

Een  ander. 

I^cemt  ban  tre  optoaarts*  af  gefröjaaptc 
miötrdfie  of  groene  Vher-baft  4  loot  /  hooftt 
bie  in  ^octemdft/  D|iifit  tjet  upt/  ert 
geeft  'et  te  ö^tnUen. 

Een  ander» 

l^eemt  gebjoogUe  55laljeren  ban  Cra- 
tioia  of  Gods-genade  een  fjalf  Of  geljeeï 
loot  /  toeelufe  en  fioofttfe  in  ïBiin  of 
©leefcD-fop  /  en  boet  Det  boo?  een  boelu 

Om  de  Gal  door  den  Stocl-gank  af  te 
fctten. 

^eemt  gepulberifeerbe  Rhabarber  een 
bierenb^el  lootje  /  becepbe  VVyn-fteen  een 
Oalfbierenbeel  looté/  bermengt  Hit  tefa^ 
men/  m  neemt  8^t  metji$ierof3©JceMop 


Een 


De  Medicijn- Winkelof  Ervaren Hius-houder.  5 

,-  ,  Anij^-zaad  foO  Uccl  UICU  tllffcrKtV  D^ie  iHil' 

nU'UW  cn  QCbniptn  !)Ct  op  CClirePjSf.     €>fj  Eenander. 

neemt  Aioü  ccn  Dcröe  pan  ban  ccntoiccciu  j  i^ccmt  Sene  bladeren  ttocc  loot/  Cf- 
öccUootdtJCönüontijöVioojofiin  öcn  aUont:  trocn-iaad  ,  Venkelzaad  Unn  CUliS  ceit 
mnaltijt  in/  cti  i)ct  fal  u  in  De  Uolöcnöc  Dag !  Dtcrcnttcd  loofö  /  Tamarinde  ccn  loot/ 
foctcUiU  piiïGfcrai.  I  tjanöt  tsit  tn  m\  faUicn  m  2&iei;  /  't  pur> 

Oni  riijm  en  waterachtige  vootighcden     i  occtt  ocmalvlidijli  /  öaac  mcDe  mcn  pêd 

door  den  Stoelgank  af  tetetten.  |  ^iettoljcpt  ÖC  CUÖCll  CU  lOllÖ^  lUnOCWnlmn 

.fl^ecmt  Meehoacan  Of  Jaleppe  ccn  bfe*    ^^f-fCttCtl. 


runDccl lootjj  met  !2dtcc  of  ©IccfcOfop  in. 

Een  ander 


Om  open  Lijf  te  houden. 

^0'  m\  oemcen  mioDel  em  ^^iipm-fop/c/ 


5!)Cfmt    Gratiola   Of   Gods-genade    CCll  ,  ViOOinamemlyÜ  alÖ  önac  Sene-bladeren  in 

ïoot/ Z^- winde  Of  SoudaucUcn  toicrcnöceliöe^ccht  of  aeftocïit  5i)fi'    ^nticix  cetm 

lOOtÖ/  Anijs-zaat   CCU  Ijalf  lOOt/  Rofijnen    allCCn  öCilOOf ÖC  St.  Catrijnc    Pruymen, 


önnc  öc  ficrnen  inn  ceöaan  5ijn  ccn  loot  / 
fiooht  Dit  te  fam^n  in  a©i)n  tot  ccn  miirf^ 
icn  nat  /  Dit  Uicrlit  Ijan  onöcren  en  öan 
öoDen. 

Om  Mclancholijke  of  aangebrande  voch- 
tigheden door  den  Stoel -gan^ af 
te  fetten. 
J^CCmt  Sene-bladercn  gen  lOOt/  Ö>?finCU|l 


Een  Mey-drank  om  het  Bloed  tefnyvcren. 
5^CCmt  Duyve-kcrvel ,  Ctt  \XitlDC  Cicho- 

rey  mct  De  3©o:tel  /  Suring  Uau  clftes  een 

IjanD  nol  /  Senebladercn  nnÖcrOalf  lOOt  / 
Anijs-zaad    CCH    \3tCCCnDeel  lOOt.Ö  :   iiOOlit 

Dit  in  een  pint  focte  ïDijn  tot  Dat  Ijet  Dec* 
Den-Deel  ü.t50Dcn  i^/  3cö?nplit  Dtcc  iJan 
Öet  DecDen-Decl  ïioo?  een  ïs^0» 


Het     il     C  a  p  i  t  t  e  l. 

Van  de  Genees-niiddelen  voor  de  gebreken  van 't  Hoofd. 


Om  't  Hayr  te  doen  groeyen, 

•^-T  €emt  n^t\]t  ban  Averuyt  ,  maaftt 
J[_\i  Dier  Uan  met  Ijet  af5ieDfel  Uan  tjct 
fclUe  !^ruPö  een  looge/  to2ijftei:cft 
öe  plaatö  met  een  coutoe  Doeh  /  en  fïooft 
tf  beUof ijiot  De  plaatö  Daar  öp  Het  l^apj 
toilt  Doen  groepen  /  DiUttiilömetDefe  looge. 

Om 't  Hayr  te  vcrdrijvcnendoen  iiyt- 
vallen. 

jBteren  €pcren  met  5Bijn  bcrmengt 
cnopgcfmeert/  maalit'tï|ap?  lo«$  en  Doet 
fiet  umballen/  alö  meöe't  fap  Uan  ^Se- 

flènUanDe  witten  Wij ngaart  ofBryonie  en 

fap  Dan  alle  gefïacDten  Dan  Woifs-mgik» 


Voor  feerc  Hoofden. 

I^ecmt  DlaDeren  ban  Wügcnboomen? 

ban  Glas-kruyd  ,  ban  Witte  Biet ,  ban  Wik- 
ken; liooütDitopin  fcljoon  mater  /  en  na 
Dat  Ijet  l^oofö  inec  meoe  gebJallen  W/ 
f iueert  Daar  op  De  nabolgcnDe  3alf :  S^eemt 

Swavel  een  loot/  Spaanfc  Scep  ttÖCelOOt/ 

maaht  Dit  met  fap  ban  Gias-kmyd  Jïf 

Patrietaria  tOt  CCn  Dun  falfjcn.     (Df  Seven- 

boom  gepulberifeert  /  metü^oomgemengt 
enop'tj^ooft  gcfmeert.  <ï^c  Pracipitaat- 
faiftoerDDiertoemeDebeel  ban  De  gemee^; 
ne  ^lupDen  geb?uuht  /  Doe  toel  Ijet  betec 
'blaar  Dat  fp  biat  boojfigtigcr  te  toerft 
l  ötno'^n  /  boo?namentlün  in  longe  liiotierm/ 
%  3  b)iens? 


De  Medicijn- Winkel , 


tólcn^  ^;  filïc'iii^cl  nDtij  niet  acnocg  ocjTo* 
ten  oftoccljncö  i<$:  öooiöelwlftcnDit  Dol? 
pcntjc  ticci  li:?5iuimcc  ié :  ,^ecmt  4  Doren 
ticin (gpcccn/  aDcclicncf-iciifel/  dirpcntnn 
biinciN  ttecctoot/  lact  tiit  te  (amen  fmcl^ 
ten  /  en  roert  ïjcr  tuel  ontier  een. 

Voor  korfien  op  de  Kinder  hoofden. 
I^cemt   O'fïötcn    Myrrhen  ,      Irias  en 

fwarte  Nies-woitel ,  bnnelft^emöcrtiepnrt 
hm  een  bicrentjeel  loct^/  <€>\U  toan  Speren 
ren  ïoot  /  bcfmcect  Ijü'c  mcüe  Dn  Ijcoff. 

Voor  Luyfcii  en  Neten  op  't  Hooft. 

^\tm  tiifTclji-'n  l)ct  ï^ap?  ofpuli^^rf- 

fecröC  Cociilus,  of  Staphisagrien  zaet>  Of 
Ö^OG^'W  Pr^cipitaar. 

Om  de  Hcifienen  door  't  Niefen  te 
fuyveren. 

ll^Cemt  Nardus-zaet>    Roofmarijn  j  fiine 
jVl'ijoleyn,  Tabaks-bladeren,  toariClïl.Öecn 

iMif  Qutntiin  of  een  ftalflUcrenöeel  lootsf/ 
witte  Nies-vvortel  en  tiertie  part  ban  een 
btiTentieeï  loorcf  /  met  cben  foo  becl  May- 
bioemtjens ,  (loot  ött  tc  (amen  tot  een  fijn 
yoepcc  /  en  Ijaaït  Ijct  in  öe  ^ieu.cf-öatcn  op. 

Een  ander. 
„^eemt  fip  ban  Wijnruyt  en  Majoleyn  , 

b.ihcUvö  een Ijalf  loot/  Vlier-azijneenbie^ 
renïïcel  lootcJ  /  (icpiUbecifeertie  witte  Nies- 
wortel  ttcn  orcpn  /  mengt  Uie  onder  mal- 
hanticrcn  /  en  Daalt  öiec  ban  een  toepmij 
t\\  tje  5l5cu3$-oaten  op. 
.     Om  Hooft-pijn  uyt  koude  te  verdrijven. 

f^eeittt  Camüle  bloemen  ,    Genever-be- 
fien    ,  Wijnriiyt ,    Majoleyn   ban  elllö  een 

ïjanUbol/  tJirhlc^ïn  gefneöen/  maaïulifcc  I  l'onae  ïtupfiensS/  of  een"^ïDupf  opocfpou* 
ban  een  fabje  /  't  bjclfi  met  ftecfien  öoo?  |  tóen  /  en  onöcr  De  boeten  geDonDen. 
naapt  isf  /  ^k^  Dit  ebcn  op  in  aBDn  /  en  legt  |  Een  ander. 

Tiet  op  't  l^oof  &♦ 

F^n  .nlnr.  1      I^^Êmt  Wijnmyt ,  Honts-draf  bHH  ÊlftÖ 

^^"  *^"^^'^*  een  OanD  bol  /  ^oiit  foo  beel  men  niffcDcn 

S^cemt  een  öepnlbcrifecröe   Notemn f- 1  Djiebingeren  batten  lian/  ^unr-öeea  foo 

caatofttoec/maahtDetlieetineenpan/  en  |  beel  genoeg  ts?/  floot  Dit  met  toat^'sijn/ 

legt  liet  tuUcDf^n  een  graau  p;^.piec  op  Ijer  en  maalit  f)ter  ban  IwUm  om  ontier  De 

l^oofö.  i  boeten  te  OinDen. 

'  Voor 


Een  ander. 

5^?emt  i!ot-gepürilcn  <Q\k  bnn  Note- 
muicaat  nuDcrlialf  bicrcuDeeUcDböf/  gcDii 

(Icleccöe  cölic   ban  Salie,  ban  ióarnfteen, 

ban  Majoleyn  ban  eüio  tien  Droppelen/  en 
bejtnjlu  lUcr  meDe  De  (ïapen  ban 't  $|oofö. 

Om  Hoofd -pijn  uyt  hitte  te  verdrijven. 

i  .^ecmt  ijïoofen-toater  bier  looD  /  ftoo^ 
!  fen-olt:tbJee  looD/  iïOofcn-n5iin  een  looD/ 
I  fïaat  Dit  met  Docï»en  cm  't  ©ooMjoofo. 

j  Een  ander. 

j    ,?^cemt  De  itcrucn  ban  Karffèn  ,  ban  Per- 

I  fiken  ,  wit  Maanbollen-zaad  ban  elhö  een 

looD  /  floot  Dit  in  De  |löo>tier  /  Doet  Daar  bp 
1  aoofe-lüatct  /  ll^eegO^-e-toater  /  ban  elliö 
I  fc0  looD  /  tojingt  Dit  D002  een  Doeh  op  Dat 
I  Ö'Jt  gelp  een  jfeelf?|e  too^D  /  Doet  t)ier  b? 
1  aoofen-a3ijn  een  looD  /  en  gcü2uiht  i)ct 
:  al0  'i  boojgaanDe. 

1  Een  ander. 

I  l^eemt  Garften-mecl  ttóee  looD  /  h)it 
■  Maunbollcn-zaad  Djie  bierenöeel  looDjS  / 
Roodc-roofen  of  Pad-roofen  oiaDeren  een 
bicreiiDcel  IogD^  of  quintijn/  maalit  fjiec 
banmetRoofen-azijn  eenpaplmi/  enbinö 
Üet  boo?'t  B30?UoofD» 

Een  ander» 
l^cem  Garftcn-meel  ttoee  ÏOOD/  Roode- 

roofen  een  Ijalf  looD  /  fap  ban  Huys-iook 
foo  beel  ban  nooDen  iö  /  maaftt  ijier  ban 
een  papltcn  alö  Ijet  boo?gaanDe. 

Om  brand  in  heete  Sicktcn  uyt  het 
Hooft  te  trekken. 

(!ren<;^ecU/  of  een  pelicl-fjaring  /  of 


i 


of  Ervaren  Huys-ïioiidcr.  7 

Voor  Cuharnen  en  Sinkingen.  j  tC  fijmcn  /  cngcOjnpïU  ÏJICÏ  U.W  '^  matqin^ 

S^mWt  Ma^oleyn  ,  Saiie  ,  Betonie,  Roof-   nuCljtCfcn  ÖC  OlOOtcU:ill  (fCH  Notc  Muskaat 

Een  ander  >  indien  he:  van  dunpcn,  die  uyc 
de  Maag  opklimmen ,  ontftaan, 

I^CCllU  Mcertcr-vvortc!,  Pionicn-vvortel. 
Calmiis-wortel  XtaW  CM  tlDCiJ  VitCrCllDCCl 
lOOt^f/  Roomie  Aifem  -,  Cardiius  ]3enedi(ftLis , 


Saiie 

manjn  ,  üaü  clftes  ccn  l)aiUc  Danti  Hol  / 
Isardus-zaad  cm  i]^[f  llMü/  Notemufcaat 

een  DiercnDiTcliQot^  /  tlcotüfr  tct  yoi'pcc ;  en 
mnalu  ijicc  ban  ct'n  fatjjc  nv:t  25oom-\jJol 
gcbulö  /  en  met  toijöc  flelicn  öoo^iaapt/ 
om  op 't  i^^oofD  te  icögcn. 

Een  ander. 

I^ccmt  een  flnhie  of  ttoce  Wierook, 
ffoht  fjct  op  öcö  abontiï^  alö  OP  te  bcööe 
caat/  en  Dccoolit  u\n' naföt-gocO  met  Ma- 

ftikj  Wierook  j  cn  Barn-fteen. 

Om  flaap  te  verwekken, 

3^ecmt  een  gctijooijtie  Maanhol ,  ftooft 
Ijfe  in  ^(ec  /  en  Qcuft  ftet  te  t!?tnïicn,    <&f 

neemt  Comcommerj  Pompoen,   Meloen? 

en  Citrulien-zaad  ban  t\\\$  ttoee  btccen 

Öeel  lootö/  \3iit  Mianbollen-zaad  ecnlOOt/ 

Latouw-zaad  een  bterenöeckt  Inois?  /  <loot 
tit  in  een  ,|Bo?t!cc  /  tioct  Dier  ü?  een  Dalf 
pf nt  geftoofn  <©i'rflen-toatec  /  en  toJingt  ött 
öoo?  een  doeft  /  en 't  fai  een  )y)n  .f^^elfijc 
fcï)ijnen  te  5nn/  mr>afit  öit  foet  met  iènpfjcr 
of^jïcoopban  Maanboiien,  en  gcbjUPtit 

Voor  Ydelhoofdigheyd. 


Betonie  ban  clliö  ecn  iiaroc  Dant»  bol  /  gc^ 
bylt Staal m\ loDö /  Khabaibcr tbjeebiccens 
treeUoob.ef/Alocantierljalfbterenöcellcolïï?. 
^oet  ïiit  te  famen  tn  ecn  fahie  /  cn  Ijangt 
\}\:t  tn  een  ïianne  Wijn  I  en  ö^inftt  Ijicr  ban 
nucftteren  een  rocmecrjc  bol  /  Ijet  IjouO  met 
cenen  open  lijf» 

Voor  beroerdheyd  of  Popelzy. 

gntiten  pemanïi  boo?  bcfc  feer  öeblcrc 
fïüUte  iBo^ti  aangetatt/  fal  men  f)cm  fiin 
%lt\\\z\\  en  Reenen  Ij.iit  b32nbcn  /  een  ftcc^ 
be  Cliftecsi  laten  fetten  /  cn  baar  op  boen 
^Der-laten  /  in  be  J^cusf  fal  men  f)?r  3^tcö  - 
poeper  /  bobcn  om  bc  £|cctTencn  te  fupbcren 
boo^  gefcb?cbcn  /  tn-blafcn  /  bc  ([ai.tcn  bau  'c 
f^oof b  en  onbcr  be  J^eus'  met  gebiftUleecbe 

O^lie    ban  Bam  fteen  Of  Wijnrnyt  bcjlrö^ 

ben  /  en  tnbien  l)ii  netö  in  f  luelgcn  ban/  ecu 

lepel  bol  ban  liet  bcr^pbe  Genevcr  water 

jin-;jcben.   TDaar  na  ïneberom  tot  5i)n  felbe 
l^cemt  Hcnnip-zaad  bicr  lianbcn  bol/  igehomen/falmenfiempurgccren/enbaac 
ftooöt  (jet  in  Roofen-  en  Lawendel-water  op  l)ct  bolgenbe  gebjupben  laten/  5|5cemt 

Pionien-vvortel)  Meeüer-vvortel>  Alant  bail 

clbjS  ecn  loob/  Galmus  tto^c  btercbecl 

lOObÖ/  blabei'Cn ban  Betonie,  Roofmarijn, 

Majoieyn  ban  clft^  ccn  banb  bol  /  5aab 

ban  Pionien  CCn  ÖalflOOb/  Lavendel-bloe- 
men, Maybloemen  ban  Clb.S'  fOO  bCClmClt 


ban  clbsj  ecn  mntfjen  /  b3i(;e  3Bün  anber- 
ïjalf  miKfjen  /  (toet  tiit  baar  na  rot  ccn  üap- 
feen/  en  legt  Ijet  tuffcDen  ttoce  bocbeu  op 
't  ï^oofb. 

Een  ander. 

^eemt  een  l^alfsJ-  of  .^cbapcn-long  / 


toatm  uptljct25eeftgetrobben/  enomltetl^^^'^l'^"^^^^^^  Conn- 

l^oofb  gebonben.  '(Dob  ban  Ijier  bienflig  | L^f,:iïi^,^ir?/,  ^^^}'^t  Hf '^y?,^?; 


tegen  ge bjupln  toojben  öct  gecne  ton  tegen 
be  igoofb-ptjn  upt  öitte  ont|laan  /  booj* 
gefcD^eben  Debbcn. 

Voor  duyfcliag  in  'c  Hoofd. 

^eemt  Conferfban  Roofmarijn,  Beto- 
nie, Majoieyn  ban  elb^  een  loot/  gcconftjte 
Gember  ttoeeWmnbeel  \m^l  mcnst  bit  |bji"eau(ntijn/  Gtmberecnquintijn/  ofbie;= 


ning-bjarer  tot  ecn  pint  natö. 
bienenoob  bc  Coi^ferbin  ban  Roofmarijn, 

Betonie,  Majoieyn,  bJatCCban  May-bloe- 

men  mct  a^jjn  gcbifïiUccrb, 

Voor  beroer theyd  in  de  Tong. 
3^eemt  een  Notemufcaat,  Moftert-zaat 


8 

rcntjccl  loDtïJ/  Mt  orof  ac(lootcti  ^imtic/ 
Ifoofu  liet  in  aiDijn  en  fpoelt  öe  iBontJ 
Dtccnicöc 

Voor  Lsmmigheyt  die  na  de  Beroertheyt 
komt. 

Dccnn  Lavendel-bloemen  ccn  ï}Hm  bOl  / 

Bcvergcyi  ccn  bicrcnöccl  lootfS/  oieï  l)^cï 

op  een  pint  je  Önn  DeDcjlC  Genevör- wateren , 

iaat  Dit  (laan  toeeficninöe  ^on/  öietiJan 
necft  tjcn  ^ichcn  alle  mo?ocn  ccn  lepel 
böl/  üi  DaYo  of  iloofc  öc  cccaalite  Ecöen 
met  !)ctl3olaeni3e  baö :  5^ecmt  öe  too?tclen 
Uan  Riindc-nctelcn  Dier  Ijanöen  Dol/  Dlatic- 
ren  Uan  Velc-cyprcs  )yUt  \\?,nXicn  bol  /  Salie , 

Wijn-ruyt ,  Roofniarijn  ,  Bakelaer ,  l)an  Clïl.Ö 

een  ïïani3  bol/  Geuever-befien  anDiTDai^ 
ben  Ijanti  Dol.  I^ooht  öitin  toatec/  öaac 
na  Dcfmeertfe  met  i3e  bolgenöe  ^alöe: 

^eemt  ^\iC  \i:i\^  Lauiier-baycn  cn  Nar- 
dus-zaet  ban  eUlÖtUJec  loot/    Ganfe-ve«, 

<iDlPe  Dan  Voïïln  ban  elö^  een  loot  /  »©lie  ban 
Tai-pentijn  ttöee  (jnintün/  ttiengt  Dit  on 

DCC  een  /  ofte  neemt  Roofmari^n ,  Majoleyn , 
Kruyfemunt  y   wilde   Munt  j   Seven-boom  , 

Silie  ban  i\M  een  IjanD  bol/  feooftt  Dit 
te  famcn  in  25ocim-olie/  cn  Doet  Ijicc  bp 
ï^lautocn  fmeec  /  cn  ö)>lngt  Hu  Daac  ua 
Doo?  Den  Doch. 

Voor  de  Vallcnde-fiekte. 

5^cemt  een  goet  Deel  3toartc  Krieken , 
floot  De  licrnen  aan  (Infihcn  /  en  Difliileert 
Ijiec  ban  een  ïBatec  /  Ijiec  toe  Dient  ooft 

Lindenblocyfel }  May-bloemcn,  Cn  Hy- 
'foop-warer  met  <;$pC00pban  Pionien-bloe- 

men  bcrmenijt. 

Een  ander. 
I^Cemtfapban  groene  Tabaks-bladeren , 

en  lioolu  l)iec  ban  met  ï^ontng  ccn  ^p- 

rOOp/  cn  ÖCÖ^UPlïtÖCt  met  Pionien- water. 
Een  ander. 
3^CCmt   ccn  lianD  bol   Pauwen-drck  3 

3feD  lïft  op  tm  pint  Wiin  /  en  geeft  Dit  in 
ïj2ie  repfen  te  gcö:up[ien/  te  toeten:  ,5^a 
u  oberbal  ban  D?t  ac ciDcnt.  (Ccn  tbjccDcn  /  • 


De  Medicijn- Winkel. 

tnDien  men  De  felbc  fócua'om  gcbüclt  of 
boo?  De  fclbe  bcbjeefl  i.c.  <en  ten  DecDcn  / 
een  uur  na  Den  ttoccDcn  oüccbal. 

Een  genees-middel  voor  de  vallendc-fiek- 
te  ,  't  welk  den  Koning  van  Dene- 
marken toegefchrcven  word. 

I^ccmt  gcb^anD  23chfiencel  ban  een 
.üBenfcl) een bicccnöcel loot^/  Elantsklauw 
ccn  !)alf  Quintijnof  Ijalf  bievenDecl  lootjS/ 

DiiC  Pionien-2aden  ,    maaftt  IjtCC  ban  CCll 

i^ocper/  cn  geeft  ftct  Den  ^tcfeen  D?tcDas 

gen  nCÖlCC  ccn  nucDtercn  met  Lavendel- 
water  in. 

Voor  Stuypen  en  Tormijnen  van 
kleyne  Kinderen. 

I^eemt  Pionien-wortel ,    Pionien-zaad  > 

ban  elfts  tbJintln  grcpn/  Irias-wortel , 
Eians-kiauvv  ban  clbjsi  ticn  gcepn  /  Saffc- 
raanbicc  gccpn/  geeft  fiicc  ban  ticn  grcpit 

met    Vrouwen-zog  Of  Pionien-water    iW* 

^oumiije  bccfelieren  Dat  De  i^tnDeren 
geen  ö^tunpcn  onDei:b)o;jpen  fullcfi  5ijn/  in^ 
Dien  menfe  ,fo  liaaft  alö  fp  geboren  sgn 

met  DefC  3©i)n  af  biaft:  S^ecmt  Pionien- 
wortel  fc0  loot/  Bevcrgeyi cen ïjalf  bicccn? 
Deel  lootsj  /  3ifD  Dit  in  foo  b  cl  ï^ijn  al]S  ban 
nooDcn  fal  5iin.  ^aac  en  bobcn5ijn  De  ge* 
DirtilleccDc  HBatcren  /  Die  top  tegen  De  bal* 
IcnDe  ^icfttc  goet  te  ^m  gefept  Debben  / 
ooft  Dienflig  om  De  ^tuppen  Dcc  jonge 
J^inDcccn  te  gencfen. 

Een  ander. 

5^eemt  Theriakel  ccrx  bieccnDccl  lootje?/ 
Pionien-wortel  fijn  gcflootcn  ccn  ïjalf  bic* 
renDeellootö/  <èlic  ban  Foelie  ticn  gcepn/ 
bcrmengt  ^t  te  famcn  /  cnDc  beflrijTit  fiiec 
mcDeDcftolftban'tü^ertc/  Dejinap  banljct 
ï^ooft/  enDnDccDei^euïf-gatcn. 

Voor  fware  -Fan tafyen, 
J^iCL*  tCC  ief  nut  Confilie  de  Greyn  in  ï^jjtt 

gc5oDen  cn  geD?onfeen  /  aijcf  mcDe  De  Con? 

fCCbcnban  Bornagie  cnBuglos-bloemen. 

Om  Vlekken  en  Malen  in  'taangefichc  cc 
verdrijven. 
I^emt  Borax ,  fmcU  Die  in  Wcegbre  CU 

5500* 


of  Ervaren  Huys-houder. 

530dnen-bïocpfcI-tóatec  /  öoct  IjUt  tjp  ccn ;  öiin  tljten  Eyeren 
iBjjpmg  <0lK  ban  ïBijn-ftccn/  of  neemt 

tJg  bCtfCOe  toO?tCl  ban    Salomons  Zegel , 

(loot  öem/  enilcptljcmopDcplcfeUen. 

Om  roode  Puyften  en  Pukelen  in  *c  Aan- 
geiicht    te  verdrijven. 

I^ooïu  Hyfoop  in  Wm  I  en  toafcDt  Oct 
annocfif  Ot  Daat  mctie  /  ofte  neemt  een  tjalf 

loot  Camplicr ,  tÖJee  lOOt  Salarmoniac ,  Öït 

toei  gepuibectfeect tn een  ijlasf  gedaan/  en 
Roofe- water  öanc  op  oeootcn  /  bat  tjct  een 
Wngcc  b?cet  Ueöcftt  iö  /  ttopt  ftct  glaies  öif Ijt 
toe  /  en  laat  öet  in  be  ^on  beoogen/  ü^eeht 
Oet  oM  /  en  boet  bp  tjer  boo;zfepbc  aebjoog^ 
be/  een  ö  if  loot  52^oot  toit/  m  tojiift  bit  aU 
ïcjEf  met  Boom-olie ,  cn  llcijïit  öct  op  De  |>up5 
den/  eii  tnafcljt  Det  baat  na  metbe  booi^ 
fepbe  W>m  af. 

Een  expert  water  voor  roode  Puyften  en 
Pukelen  in  't  Aangeficht. 

fleemt  bp  na  ciipe  Aard-befien  een 
jionb/  ttoee  fuete  Appelen,  toojtel  ban 
Watcr-patientie ,  bat  aan  be  6'^nten  ban  be 


AluyfltbJeelOOt/  Cam- 
pher,  Wierook  ban  eilifif  een  btercnöcel 
ioot0/  mengt  bit  tefamen/  en  bifïuieect 
Ijicc  ban  een  ii^atec  /  toaar  mcöe  men  bet 
aange;lcOt  bifebjil.ö  betten  en  toafT-cljen  fal. 

Voor  Roodighcyt ,  Puyften  ,    en    Jeukfel 
iw   't  Aangefigt. 

^eemt  0<?t  binnenjïc  unt  een  Citroen , 
5teD  bit  op  met  gefmolten  ©cchena-rcua 
fti  /  tojingt  Det  boo?  em  boeb  /  lont  Ijier  iti 
cenbJepnigtoit  Wasfmclten  /banï);tbnuc 
genomen/  en  al?$  tjet  begin  te  (toihen/ 
coectbaac  onbec  een  Ijalf  loot  Salanriomac, 

Om  de  ruydige  en  rauwe  Huyt  in  't  Aange- 
licht te  verbeteren, 

5^ccmt  J|acte-bct  /  fmelt  'et  op  fcboon 

JbJater/  baac  afgenomen  5i)nbe/  Doet  'cc  bi» 

i  gepuibenfecrDe  Eorax ,  Vernis,  ingetoaf' 

1  fcljep  Loot-wit  foobcei  ban  noobent^/  en 

maaiit  ü(ec  ban  een  kalfje. 

Om  Lidtekens  uyt  het  Aangeficht  wech 
te  nemen. 

I^eemt  Rinfe-harft ,  fmelt  'et  met  em 


;SlotenbeelU)a(t/  fcöfoot/  betfclje  Roofe-  bjcpnig  Tarpentijn,  roert  Ijier  onDer  gc^ 
bladeren  een  t)albe  banb  bol  /  Suering ,  1  pulbcrifeerbc  Gom-tragant  foo  beel  tot  bat 
Weegbree  bladeren  ban  elftief  een  ftanb  i  bet  aio  een  ^lepjlcr  too?b  /  fmeert  ö^t  op 
löol/  Ceyten-melk  een  mengelen  /  'ttoitjeen  boeö/  en  legt  Dct  op  be  3llb-te&ensf. 


Het    III.     C  A  p  I  T  T  E  L. 


Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  der  Oogen. 


Om  het  fwake  Gelicht  te  verfterken. 

N(ïEemt  3©02tel  ban  Alant,  ban  Ven- 
kel ban  elfeö  een  loot  /  blaberen  ban 

Oogen-trooft  een  Öanb  bol  /  Betonie  , 

Yfer-kruyd  ban  elliÉf  een  balbe  banb  bol 

Venkel-zaad  ?   Genever-befien    ban   elÖjS 

«n  ijalf  loot  /  maafit  bier  ban  een  faafije  / 
en  bangD  bet  in  ï©nn/  biaac  ban  men  fom- 
ti)bjSb?inbcnmoeb. 

Een  ander. 

jSniib  fctt  ftruph  ban  Venkel  onbec 
«cnlib  af/  en  ijaalt  meteen  ^oo?D«  pit 


uptbe(lrup6/  bie  in  De  gronbbafliö/  tot 
aan  öet  bolgenbe  liD  /  bult  öet  toeberom 
met  ^upöec/  en  (topt  boben  Ijet  gat  met 
een  Venkei-ftruyk  toebcrom  toe/  laat  Dit 
een  bag  of  tbiec  foo  (taan  /  tot  \i^i  be 
^uphec  gefmolten  i%  /  bat  gp  alss  ban  in 
be  «i^ogen  fult  boen. 

Een  ander. 

|5eemt  een  toacm  (€attoen-b20ob  / 
fnijö  fjct  \\\  't  ttiibben  booj  /  (tropt  biet  op 
Karni  zaad,  en  f)oub  oit  foo  bjatm  tcgen 
be  €>ogen, 

55  Een 


10 


De  Medicijn- Winkel , 


Êen  ander. 

^mm  fap  ban  Venkel  ttoaaïf  loot/ 

ban  Wijn-ruyt  fcö  fOOt  /    fUpbCCC  Honing 

Df  CC  loot/  fetmttn  een  ola«  in  öc^on/  en 
ocbjupïit  öaac  na  ïj^t  (iiace  tot  een  «Oontoa* 
ter. 

Voor  ontflekinge ,  pijn  en  roodighcyt 

der  Oogen. 
!^Ct3licRanm  met  Scne-bbderen  t5CfUp? 

toert  5i)nöc  /  fal  men  een  3iöer  laten  opctien/ 
en   Daar  op  öefe  rcmeülen   geD?upben: 

J^eemt  Roos-water,  Vrouwen -melk ,  't  tolt 

baneenbcrfcDEytDci  gcftlopt  en  Doo^  ge^ 
tiaan/  maaln  Ijicc  Dan  een  <0ogtoatcc. 
%m  boo3  fjet  Boo>ljooft  geitcten  bla= 
öercn  ban  Braam  bcfien ,  offc  Oct  bolaertöc : 

^^cemt  Endivie  ecil  Ijantl  bol  /  Garfte-mcel 

een  loot/  toit  ban  een  Ey  en  een  toeinilfi 
5C5iJn  /  floot  en  lineufl  Dit  te  faimn. 

Een  ander. 
I^Cc'mt  ftcrncn  ban  Quee-peeren  ,   cn 

toeelït  Die  tn  Roofe- water,  ïjet  tjS  een  fcec 
bcQuaam  m  armeen  <Doo-b3atec. 

Voor  VJiefcn  en  Vlekken  op  de  Oogen. 

I^eemt  fap  ban  gcoote  Tabaks-biade- 
3cn,  cnbcrfclje  May-boter,  ftoofjt  Dit  een 
tocpntg  te  famen  /  Defmeert  fticr  meDe  iiiu 
bienDitj  De  (Ooaen/  fjet  Dijt  toel  cerft  een 
tocpnig  tn  De  €>OQm/  maar 't  gaatDaaft 
toeDcrom  ober,  , 


Een  ander. 

I^eemt  Suykerkandy  eert  miintiin  of 
bicrenDeel  lootö  /  ïjercPDe  Tutia  een  half 
bicrenDeel  lootcf  /  Zee-fchuym  ttoinrii 
gcepn/  toitte  VuriooUicngrcpn/  floot  Dit 
tot  een  W  fijn  poeper/  cti  Dlaafl  m  mt 
eenfcDafjeinDeOogen.  '  "^ 

Voor  feere  druypendc  Oogen. 

3^cemt  Tutia  en  Aloë  ban  em  ttotn^ 
tig  grepn  /  Venkei-water  een  half  muif- 
jen/  maaöt  bier  ban  em^og-bJatec. 

Voor  finkingen  die  op  de  Oogen  neder- 
vallen, 
^cemt  Salie  ,  Lavendel-bloemen ,  batt 

eilief  een  IjanD  bol  /  Wm-am  m  mf 

f.^"i'M°.^^  ^"  ^"  ^'"^  toc-gcDeluen  pot 
tot  De  jdft  /  neerm  Defe  n^^n  DiübJitó 
toarm  in  Den  monD.  ^icr  toe  öan  men 
opfi  o^t  mmic/  'ttoeilitop  tegei?^S 
catarnen  boo^gefcD^eben  Dcbben  /  op  m 
^onfa  Dragen.  ^  ^ 

Voor  blaauw  geflagen  ,  gevallen  of  ge- 
ftooten  Oogen. 

|^?etnt  gepulberifeert  Comijn-^aad  , 
maant  Uier  ban  een  papöcn  mt  Vrou- 
wen-melk ,  en  logt  f^t  tufTcljcn  ttoee 
Doehen  op  De  drogen/  Daar  na  neemt  D?oo. 
gen  Hyfop  ,  Doet'et  in  een  faftje/  hooht 
oct  in  toater/  cn  bet  Dier  mcDe  mmm 
bc  (Dogen. 


Het  IV.  Capittel. 
Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  der  Ooren. 


Voor  pijn  in  de  Ooren. 

N€cmt  Roofmarijn-bloemen  ,  JicD  DiC 
op  <n  Wijn  l  Roos-olie  ,  cn  <©lfe 
^  uan  bitter  Amandelen  ,  Of  Knof- 
look in  25oom-olie  gc50oDen  en  in  't  (©02 
g^;"PPf/  fn  metCatoenDicDttoegcftopt. 
jnDicn  De  pijn  feer  Debigie?/  enuptöitte 
onrrtaat  /  neemt  Vrouwe  melk  ,  (Diie 
mXi  Rocfcn  ,  fap  Ijan  Kccskmyt ;  CU  \  bJit 


ban  een  Ey ,  roert  Dit  tocl  onDcr  ^^izw  m 
^yxm  [)ct.  '    ^ 

Voor  de  doof  heit  en  't  ziiyfen  der  Ooren 
5^eemt  Venkel- water,  Karui-water  bött 

t\W  een  loot  /  boo^loop  ban  Genever- 
water  tbjsc  bicrenDeel  lootiS/  mcnatfieten 
Diuppt  Dct  in  De  (©oren.  i^et  toarm  €ar. 
tocn-c?ooö  met  Karuwaad  om  gct  0^gt 


of  Ervaren  Hiiys- houder 

«b^rfïftRcn/  booj-cjcfcTmbön  /  icr  Dier  toe 
ooft  fcec  tiienfllg  op  Ijet  «ao?  gclcpr. 

Een  ander. 

I^ccmt  «n  ocoDtc  Paling ,  fifrft  Rem  / 
til  (tccht  fn  tic  fnclje  ge|tootcn  Knoflook  > 
ftjaatOmiaati'tfptt/  enocbiupht  ü^t  af- 
gcloopcn  bet  met  25oom-tool  /  tiic  tip  Muf- 
cus  gelcaen  ïjceft/  in  De  (©oren. 

Een  ander. 


II 


l^ccmt  Bakelaaröe(100ten5ijntlt/  fiooöt 
tic  in  Wm  I  ^"  ontfangt  öe  0oo&  ttoec- 
maal  tie^  uaagi^  in  Oe  (2^occn. 

H  E  T    V.     C 


Voor  Wormen  in  't  Oor, 
't  J§ap  ban  Alfcm  ,  of  ban   Gentiaan  , 

Of  ban  Centauria  in 't  <0o?  gebaan  /  \^ 
gocr. 

Voor  ctterige  materie  die  uyt  het  Oor 
loopt. 

I^eemt  (ap  ban  Venkel ,  ban  Scabiofa 

enbc  Roofen-honing  ban  clftjS  eben 
beel/  cnöe  (leelit  Ijct  met  een  toieft  !n  be 
ODocen/  of  ftoolu  Jje  blaberen  ban  Oly- 
ven  in  ï^oning-bJatec  /  enb^upptljetin  ïk 
(©ocem 


A  p 


I  T  r!E-'-t^?''?5"'^'-''*^'' 


Van  de  Genees-middelen  tot  de  gebreken  van  de  Neus. 

batfoitbe  öetgecabenspn  ^en  ^bct  teopc^ 


Voor  de  verftopte  Neus. 

Hgct  toe  gebiupftt  Ijet  ^ieö-poepec  / 
bobcn  om  öe  ï^ecfTcnen  te  fupberen  / 
booj-gcfcljjeben  /  of  neemt  Scvcn- 
boom ,  öooöt  öet  in  toatec/  «n  legt  öet 
toacm  iJoben  be  .s^eujJ, 

Om  't  bloeden  uyt  de  Neus  te  ftempcn. 

gnbien  pemanb  fletö  upt  be  i^cujS 
Woeb  /  fal  men  in  be  eene  ïiocö  ban  bet 
ï9og  "^t  bupm  /  en  in  b'  anbec  öe  btngec  fet^ 
ten/  cnbieflecfetefamenbjubBen/  en  öet 
bloeben  fal  Ijaajl  opljouoen ;  maat  in  W  ge* 


nen. 

Een  ander. 

ï^out  bjarec  in  be  i^eö  en  \x\  't  aangeflgt 
gegoten/  of  een  natte  boeli  in  be  .f^efe  ge? 
lept/  enfjetbooftmetftoutbjatec  en  ^5pn 
geteoffen.  ^nbece  leggen  bJater  ban  Wceg- 

bre  of  Harders-tas  met  CCn  tJOeb  Op  be  %%' 

bec/  jBannelpöept/  eninbe^^eö. 

Een  ander, 

(©m  Bet  2Bloeben  te  (tempen  öan  mert 
006  nuttelöö  öe  lllrmen  cu  55eenen  feec 
(lijf  binben. 


H  Ê   T       V  L      C  A  P  1   T  T  E  L,^ 

Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreeken  der  Tanden ,  en 
van 't  Tand-vleefch. 


Voor  Tand  pijn. 

Of^  bc  flnïïingen  "im,  op  be  Canben 
ballen  /  en  albaac  pijn  becoo?faben/ 
te  bibecteren  /  bierb  uuttelp  Set 
lütesf-pocpci:  boben  om  be  ï^ecffcnjcS  te  fup* 
beren/  boo^gefcljjcbcrtgetóupfit/  baat  na 
neemt  Campher ,  feoobt  bie  in  ^ijijn  /  en 
lioubijettoarminbe  jiDonb/  en  inbièn  be 
<Canb  bol  iö  /  neemt  Campher ,  en  Was , 

tnengt  Dit  te  famen  /  en  bult  be  (Cant  baac 


mebe.  (©fneemtStaplaifagiien-zaat,  bOet 
fjet  in  een  boefeie  /  bieebt  Ijet  in  %'m  /  eit 
öoub  Ijet  tuffcfjen  be  €anben  s  anbeceit 
nemen  <ölie  ban  Nagelen ,  of  Orego  met 
ïèol  in  be  (€anb  ^e(ieeben.  Nardus- zaad 
in  9i!$önge5obcn/  en  in  be  iBonb  geDcu*» 
ben/  iiJ  mebe feer goeb. 

Een  ander. 
|!5eemt  Pyrethrum- wortel  Cen  fj^lf  ÏÖOt/ 

Hyibp,  Salie  ban  elftiS  ecn  Ijalbe  fianb  bol/ 

JJ5  2  Comijn- 


12 


De  Medicijn-Winkel , 

Nardus-zaatban  ClftsfanUcrs  i  Dadelen,  Zeefchuym,   Drijf-flecn,  Ooft 


Comi)n-23at 

ï^alf  toicrentjccuootsf  /  ftooht  Ijctmap^ijn/ 
en  öOHöljct  tnöciBonö. 

Voor  Tand-pijn  die  uyt  heet  Bloed  >  door 

de  Slag-aderen  van  'c   Slaap  des  Hoofcs 

op  de  Tanden  fchictende ,  ontftaan  is. 

gitcttit  Vüft  ban  ccn  <êp  tod  gcWopt  3i)n- 

ÖC  /  Roofen  azijn  m  Roofen-water  bnn  flftÖ 

een  lepel  bol  /  (6ac(lmof  €actoen-mecl  foo 
bcel  ö^nocg  lö  /  maafit  ötec  ban  een  pap^ 
fien  /  en  biin  Ijet  o'p  öe  Slapen  ban  't  ^oafu 

Om  de  Wormen  uyt  de  holle  Tanden 
te  verdrijven» 

3^«nit  5aat  ban  Biifen-kmyt,  bcnncngt 
öft  met  Qicl  ïDa.ö  /  nianbt  (jtct  ban  een 
fiocfiie/  legt  tJie  op  een  pfece  plaat|c/op  fteere 
fioolen  gelept  /  fet  DauCObececn(€reclner/ 
öte  men  in  De  IDonö  moet  Doutien  /  om  al- 
foo  De  rooU  in  De  f»EanD  te  ontfangen. 

Om  de  Tanden  wit  te  maken. 

jScemt  Roofmariin  een  foot/  geÏJwnD 

3©(ttC-ÏJ200D  een  Ualf  loot/  Iiias-wortel, 
Pionie-vvortel ,  afcll  ban  Tabak ,  gepulUe: 

tifeecDe  0>tumo2-(tcen  ban  elfesf  een  bic> 
ïcnDeel  lootö/  (loot  Dit  tot  een  fijn  3^oepec 
cnto^ijft'ec  Dc.(^anDen  meöe. 

;    ,,  Eenander. 

I^emit  tooDc  Coralcn,  De  (iccnen  upt 


Indifche     Porccleyn-fcherven    ,     geb^anU 

Zout,  banellisicbenbeel/  en aeD^uplu Dct 
al0  't  boo,2gaanöe. 

Voor  vuyl ,  bloedig  en  quaat  Tantvleefch. 

5i5eemt  Biftorten- wortel  D?ic  bierenöeel 

lOOtW  bloemen  ban  toilöe  Granaten  ,  Gra- 
naat (chellen  ban   elftjö  ttoce  bierenöeel 

lOOt.Ö/  Salie ,  Hyfoop  3  Myrten-bladeren  ban 
el60   een   IjanD  bol  /   Liguftrmn ,  Roofe- 

biaderen  ban  elftö  een  Dalbe  banb  bol/ 
Aiuyn  een  loot  /  faoolJt  Dit  in  co:Dc  Wijn  en 
KDatec  foo  bcel  ban  nooDen  i0 1  toafc|)t  5et 
Cant-bleefcl)  Daar  tueDe/  Daar  na  Deficijht:; 
fe  met  t)et  nanolgenDe:  s^cemt  gcfmolteit 
^oningof  fóoning  ban  Roofen  ttoue  loot/ 
Aloë  ttotnttg  grepn  /  Myrrhentiengrcpn/ 
ronöe  Oofter-Iucie  Wortel  een  fialf  bjecetts 
Deel  lootsi  /  mengt  Dit  tot  een  ^proopje. 

Een  ander. 
5^eemt  Maagde-palm  ,  rooDe  Roofen  , 
Lepel  bladeren  b.m  elfisf  een  DanD  bol/ 
öooht Dit m rcrcDe X©ün  tot  een  Oa[f  pint/ 
eii  gcüniplit  Der  alef  't  boo^gaanöe/  enöe* 
ftrüHf  net  Car'D  bicefcï)  met  fjet  boliTen* 

De:  5^:cmt  ï^oning  ban  Roofen  ,  Moer- 
befien-fap  ban  rltië  een  loot/  geüianDm 
Aluyn  een  balf  bierenDeel  lootö  /  Egiptiac- 
faU  een  bicrenDeei  lootö  /  becmengt  Dit  met 
malbanDeren. 


H    E    T      VII.      C    A    P    I    T    T    E    L. 

.  Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  van  de  Mont  en  Keel. 


Voor  een  gefwollen  en  feere  Keel.        j 

Dgit  ^cciDent  pleegt  Den  iBcnfclicn 
feec  te  Denautocn  /  enbe  men  fal  Den 
Ziehen  ten   eerflen  met  Sene-bla- 
deren  Of  Jaiappe ,  aljS  top  Doben  geleert  öebï 
ben  /  purgceren/  Daar  na  ter  3CDer  laten  /  en 
tinDertulTfben  De  l^eel  DilitoiliS  go;gelen. 

3!5Cfmt  judas-ooren  ,  Die  aanDe  Vlier-boom 
toaffen  /  Dlie  bierenDeel  lOOt^  /  Violen-bla- 
deren ,  Salie  ,  Vlier-bladeren  ban  elÖ0  een 
ÖanDbOl/  CorinihcnttoeClOOt/  Soct-hout 


een  balf  loot/  ftoofit  Dit  in  toatet  tot  eett 
balbe  pint  en  gorgelt  Dier  meDe  /  en  jïaat  öet 
bolgenDe  bupten  om  De  $teel :  i^ecmt 

Vlier-bladeren ,  roode  Kool  ban  elÖ0  eben 

beel  /  Dalit  Dit  ölepn  en  frupt  Det  injöotteï 
en  Jioning. 

Een  ander. 

I^eemt  geD^oogDe  j^onDen-Dieft/  <0att* 
fen-D?e6  ban  elfttf  een  ftalf  loot  /  fioofit 
Dit  in  ïDën  en  aiDatec  tot  een  Dalf  pint|e 
nat/  en  goigeU  Diec  meDe. 


ofErvaren 


£en  ander. 


5|5ccmt  itw  ï^tonnlbcn-ncft  /  met  ccn 
ïjanö  bol  Salie,  ftooftt  DUtn^octc-mclft/ 
en  gcOiiipht  Ijct  nlö  't  Uoojaaanöc. 

Voor  de  Hiiyg  in  de  Keel. 

I^cemt  gclJ20ogöc  25olflcc  ban  Okcr- 
nootcn  een  Ijalf  bicccntjccl  iootïf  /  55loemcn 

ban  iDtlöC  Granaten  ,  Of  Balauftia  ,  Granaac- 

fcheiien   ban  ciftsj  tUJiiitig  mm  i  oc- 
liMHDcn  Aiuyn  tljtcn  gccpn/  UcDt  Di^c  wcoc 


Huis- houder.  13 

Voor  een  rauwe  en  heefe  Keel. 

J^ecmt  ti?op  ban  Soct-hout  een  Half  loot/ 

CandySuyker  CbCnfOObCCl/   Gomtraganc 

tbJimtg  gccpn  /  maalu  fncrbanmet  Roo- 
fen- water  fiochjcnö/  omtiiöcmont  te  laten 
fmelten  /  en  aUenolicnjS  Doo?  te  S^iUm. 

Voor  een  ftinkende  Afcm, " 
5^eemt   Karui-zaat  fcö  lOOt/  of   Poley 

i\ai^  Danöen  bol  /  ftooht  trlt  in  een  feanne 
Wm^l  tot  bat  öeljElft  betjoben  lö/  en 
ö^tnht  Ijiec  ban'sGf  mo?aeniS  en 'si  abonbjJ 
een  oot'öen  b^onft. 


Het    VIII.     Capittel. 

Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  van  de  Borff. 


Voor  de  Hoeft, 

N<!jCmt  Genevcr-befiën  bjfC  fianbcn 
bDl  /  Uooht  bit  in  een  mengelen 
%ktl  tot  Xi^x  l)ct  bccöenbed  bet? 
50tjcn  iss  /  en  b^taht  Oiec  ban  een  goeöcn 
bionft  /  en  legt  een  gcaanoi  païft.c  met 
fiaarö-fmecc/  baac  geftootcn  Comijn-zaad 
opgeftcopt  i.9'  /  op  De  23o?it, 

Een  ander. 

gjecmt  gepulbciifeeröc  Alant-wortel  , 
Irias- wortel  ban  ell?j$  een  ïjalf  btcrenbcel 
lootö/  ujn-gel^ooïu  fap  ban  VJier-befion 
een  btcrenbcel  lootö  /  neemt  ^it  met  ^tcc  of 
3©ijn  in  Deö  abonbjs  alj^  men  te  beböegaat. 

Voor  Hoeft  door  fchcrpefinkingeont- 
itaan. 

.I^eemt  cootre  !^noren-roofen  of  ï^fap- 
roofencen  Ijanb  bol/  ftocftt  Die  in  Scabio- 

fcn  en  Carde-benediften- water    ban   t[\\^ 

tenpintic/  tot  on  Ijct  Decöen-Dcel  /  boo^gc;: 
baan  ^ijnbe  /  maaftt  liet  foet  ban  ^upftcc  / 
of  met  ^pcciop  ban  coobe  ölap  roofcn  /  of 
ban  Höaan  üDllen.  ï^icr  toe  iö  mcbe  Ww 
(lig  ^pcoop  ban  ©iolen  en  b?op  ban 
^oet-Öout  gebjup&t. 

Voor  Fluymen  ,  en  een  benauwde  ver- 
ftopte  Borft. 


ïoot^ef/  Olaïjeren  banCarduus  Benediaws, 
banAlfem  baneUiö  ttoeebterenöeellootjef/ 
Kriiyfe-munteen  biercnöcellootö /  Rhabar- 
ber  een  öalf  loot/  AIoc  een  biccenöeel  lootö/ 

Citroen-fchellen    X>OiZZ    biCCCUbcel    lOOt^/ 

Ijangb  bit  met  een  faftje  in  een  Ininne  \xs\Wf 
en  bjinftt  Ijtec  ban  nuclitcren  een  roemertie. 

Voor  Engborftigheyt. 
I^ecmt  Candy-fuyker  een  lOOt/  25lO?m 

banSwavel  ecnfialf  loot/  mengt  bitonbec 
malftanbcc  /  en  geeft  fjiei:  ban  een  bieren^ 
beel  lootje  op  een  rcpjjin. 

}  Een  ander, 

!  l^cemt  Comijn-zaat  een  fjalf  loot/  gc:ï 
I  fneöcn  Vygen  een  lort /  Averuyt  een  ïjanti 
I  bol  /  ftooht  Dit  in  3Bijn  tot  mi  pint  /  «1 
1  bjiiifK  ijier  ban. 

Een  ander 

!  l^cemt  fap  ban  coobe  !öool/  5ieb  W 
j  met  l^oning  tot  een  ;§pcoop  /  en  neemt 
1  Uier  ötlitoil^bjat  ban  in. 

I  Voor  het  El oed-fp ouwen. 

.^eemt  Smeer-wortel  tbJCe  lOOt/   Soet- 

hout  een  ijalf  loot/  bladeren  ban  Weeg« 

bree  ,    PorceJeyn  ,    Scabiofa  ban  elftjö  ceit 

banb  bol  /  Myrccn-bcfien  een  balbe  tjanb 

bol/  öoofet  Xixt  in  <i5er(te biater  tot  een 

pint/  m  maaht  9ct  foet  met  j^upfter. 

3&  3  £«» 


14 


Een  ander. 

SScatit  jant  taan  Sumach  ttöcc  tafcrcn* 

ÖCCl  lOOtief/  Arabifche  Gom  CCn  bfccmöcci 

lootsf/  maaftt  ïücc  Uanpfllcn  met  Wecg- 
bree  fap  om  Jii  t^U  ccpfcn  te  ocD?upöen, 

Voor 't  Pleuris, 


De  Medicijn-Winkel. 

,  in  seocbcn  25iuten  ön.u  öe  pijn  t.tf  finn  mm 
Glas-kruyt ,  fn  5!5otcc  ocfcupt  /  opieggcn. 
Om  valfch  Pleuris  ce  flillen. 
5Secmt  Nardus-zaat  CtW  IjQlf  (OOt  /  ROOftt 

Dit  in  ^tcc  of  3©[jn/  en  geeft  Dctte  t^inhcn. 

Voor  verfvvoren  Pleuris. 


^c  tcötc  PJeuris  i^  tiUijt  berfelt  mct  ceri 
f cljcrpc  Mmt$  I  en  geöuucige  (lehentic  pijn 
<n  't  'JHatTcm-öalen  /  toaac  üp  o^taocoO  iö 
centi20oge3^ucfj:  (Dm  öft  ?ficctDent  te  ge* 
ncfcn/  falmen  tGritonö  ^ücc  öoen  laten/ 
fn  een  goeUe  quantitept  bloct  aftappen/ 
cnöe  intJicn  tjc  pijn  niet  op  en  öonö/  macf) 
men  f)ct  Den  felföen  tiag  of  nacljteenö  of 
itocemaal  Oecfjalen/  onöcrtuiTciien  inöien 
't  atcDfiam  öenooten  itf  /  ClifterP  laten 
fetten/  cnfjetbolgcntiegeönipfien:  i^eemt 
€)Iiel3anfoet  Amandelen  tfcoee  loot/  ^s 
roop  ban  Kiap-roofen  een  loot  /  neemt  ïjit 
In  /  en  öjiuftt  öaac  na  ban  ben  öianli  tJie 
top  b002  be  ï|oefl  ( upt  fcDcrpeflnfeing  ont^ 
flaanbe)  booj-gefc Ijjcben  DebOen.  ^om* 
mige  piijfen  feec  tegen  fjet  Pleuris  be  roobe 
bellefienÊf  ban  be  Hafe-nooten  ,  geb?oogt/ 
tbJintig  grenn  3b33ar/  metCarduus  Bene- 
diftus  toaiec/  ttoee  of  bjiemaal  '^^^  baagsi 


l^eemt  ^Oepecban  Barndeneselen-zaat, 

mengt  Het  met  ^proop  ban  Violen ,  en 
geb^upbtD^tbi&toüsf  leftfienbe. 

Een  ander- 

l^cemt  een  foete  Appel ,  golt  D«  BI0&- 
Bup0  met  be  pitten  baat  upt/  en  bult  fict 
bjcberom  met  Wierook,  bsaaö  t^w  Appel 
onöecbe  affcDcn/  en  geeft  be  ^ieöen  liiec 
banteceten,  -* 

Voor  de  Teering  en  Longe-fuchr. 
I^eemt     Longe-kruyd  ,    Roofman'/n   , 
^cronie  ,   Venus-hayr  ban  t\U  een  Ijalf 
loot/  Smeer-wortel  aclJtlOOt/  Hoef-blade- 

ren  tbjee  loot/  Viole-bioemen  een  bieten^ 
beeUootïJ/jioot  befe  i^cupöen/  geö^oogt 
5Unbe  tot  poeper/  en  bcrmengt  X^zxmt 
een  ea  f  ponb  gefupiierbe  j^oning  /  riiec 
jbangeüHip&t'iö  moMcnö  en '0  abonbö 
löegcootebancen(©feec-noot. 


Het     IX.     C     p  1  t  t  e  l. 

Van  de  Gences-middelen  voor  de  gebreken  van 't  Herte. 


Voor  Hert-kloppinge. 

^7<Cemt  een  biccenbcel  lootïf  The- 
S  nakel,  mcngt  bet  metJDijn/  bJaac 
,  in  f  oeip  en  Caneel  fre5oben  iö/  en 
gcö^upht  5ij»tie  moet  men  baac  op  jtoec^ 
ten,  ^  ^ 

Een  ander» 
l^cemt  Galigaan  ,  Zedoar,  Caneel,ban 
"tllt^een  Öalf  loot/  MdifTen  OfConfiliedc 
Greyn  een  Oanb  bol  /    Bornagie-bloemen  ! 

foo  bcel  ntcn  tufTcfjcn  \ii\t  bln>7^ren  batten 
fian :  #a:igt  bit  met  een  {:i^^^^  \x\  c.>n 
ftannc  mm  I  en  fjier  bon  geö^onlien. 


€>f  neemt  Confilie  de  Greyn-water,  Car- 
de-Benediclen-water  bau  elficf  iWz  lOOt  / 
fW/S";."!''^'  '^f.^.^öt/  Kaneel- water  eett 
liait  loot  /  Confeccie-Alchennes  eenbieren^ 

Ceel  lOOt^/  ^ptoop  ban  Bomaaie  i\Qit  loot/ 

Sf^^";''"öt  bit  te  f.imen/  en  laat  öiec  ban 
biötoii^  ttoee  lepelen  bol  in-nemen. 

Voor  melancholj-e  en  fwaarmoedigheyd 

van 't  herte. 
^ec  toe  ify  goct  MelifTen  Of  Pimpernel 

in  mm  gc5oben  en  gef>?on6en/  alö  ooft 
Canfcrf  en  geötflcleert  Wüm  ban  Melif- 

len  ,  Bornagie ,  Buglos. 

Voor 


of  Ervaren  Huys-houder. 

Voor  Flaauwhertigheyt. 

3^?cmt  (JTonfCCflian  Bornagic,  Buglos, 
Majolcyn,  Roofmariijn,  \)mi Clft.3  CCH  lOOt / 

een  gcljecle  confi)tc  Nootcmufcaat ,    <©e- 

tOllfo^C  Gember  CCll  ïjalf  lOOt  /   tWCngt  Dtt 

onöcr  m.iift.inocren  tot  m\  Confccf/  en 
rjeO^upfit  öicc  ban  De  gcoote   Dan  een 

Oker-noot. 

Voor  flauhern'gheyt  in  heete  fiekte. 

5^cemt  Conf^cf  ban  Roofen ,  Dan  Ci- 

chorey-bloemen  ,   Dan  COODe  Aalbefien-fap 


15 

Uan  elftfif  cm  ïoot/    Oet  üfnnenftc  mccg 

lipteen  Citroen  Ofte  Lamoen  cal  IjalfiOOt/ 
Confcaie-alchermcs  ceH  Ijalf  lOOt/  ITiaaht 

Ijicc  Uan  cenConrccf. 

Voor  banden  aan  't  Hert  e. 
|^i?cmt  Galangc,  Foelie Canecl ,  Gember, 
Paradijs  kernen.  Zedoar,  Nagelen,  /^nge- 
Iica  wortel  Dan  Clft<J  ccn  Ijaif  loot/  Vale- 
riaan wortel  een  loot  otet  l)(cc  op  een  lianne 
ÖOcDe  a©t)n/  en  lact  Ut  Dccrtten  öagen 
(laan  Dscfien/  geeft  ïm  Dan  Djic-maal  m 
Daag.^  ttoec  IcpcUn  DoU 


Het     X     Ca 


P   1   T    T    E    L. 


Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  van  der. 
Vrouwen  Borftea 


Om  't  Sog  in  de  Borften  te  vermeercn, 

NdtmU    Anijs    of    Venkel-zaad    CCn 
Oalf  loot  /  geeft  W  met  Kool-fop 
in/  a\<S  men  te  ücötregant/  of  5icii 
gtoene  Venkel  en  Del  Ie  iw  (J3er(lcn-D>aï 
rcc  /  maaftt  öct  foet  mi?t  j^upUav  en 
DjtnUt  Diec  af. 

Om 't  Sog  op  te  droogen. 

3^?emt  gefloten  Boonen  ,  Wikken  5  Co- 
riander-zaad  Dan  Clfttf  Ccn  l>llüe  Uinö 
U3l/  fiooht  ött  in  Djatcc/  en  legt  Uöeften 
j^tcr  U\  nat  gcmaaftt  5nnïje  /  op  tie  ©ojjlen^ 
antiece  ncmea  alleen  fpcanfclje  IcU  J©i)n/ 

of  fap  Dan  Kmyre-munt. 

Voor  pijn  in  de  Borften,  door  geklonterde 
Melk  veroor faakt. 

I^ecmt  Boonen  meeltDJeeÖeelei/  Kruy- 

femimt  ccn  Dcel/  maa&i  Ijtcc  Dan  niet 
ongcfouten  55otcc  een  paphe.t. 

Voor  ontftekinge  der  Borften. 

I^eemt  fap  Dan  Huys  look ,  Dan  Nacht- 

ichade  ,  DJtt  Dan  CCn  Ky  ,  (©Ue  Dan  Roofen 

Dan  elfijs  cDen  Deel  /  mengt  Dit  D)ei  onDcc 
im/  en  legt  D?t  met  öoehen  öaa?  op. 


,         Om  harde  Borflen  re  verfachtcn. 
1      l^eemt    Garften  meel    ,    Boonen-meel, 
Dan  elliiS  ttoee  loot  /  Fencgriek-zaat-meel , 
I  Lijn-zaat-meel  Dan  ClftSf  cen  lOOt/  Saffraan 

töJintig  grcpn  /  maa&t  Ijii'c  Dan  met  mu 
Dan  Camiiien  ecn  pap/  en  legt  \jn  op  De 
55o?rten. 

Een  ander. 

|^^:emt  een  toltte  Lciien-wortel  /  ftoofit 
Die  in  ^oete-melft  /  tot  Dat  f)p  DJecli  D3o?ö  / 

Doet  öaaC  bp   Wcyten-meel  foo    DCCl   gc^ 

noeg  iö  /  <Dlie  Dan  Camiiien ,  Dan  DJitte 
Lehen,  Dan  clft^  ccn  lepel  Dol/  l^oning 
tbjee  lepelen  Dol  /  tD)ee  Doucc^  Dan  €15?? 
ccn/  maafetDiccDancenpap, 

Een  ander, 

5Scemt  Biet ,  fioofit  Die  in  (Diie  /  D002- 
geto^ongcn  5ijntie/  fmelt  Wa&  in  öie  (0lic/ 
tot  Dat  f)n  m  een  falf  toojD  /  en  üefmcecö 
IjtcrmcDeDc  25o?(ten. 

Voor  Drop  in  de  Borflen. 

5^eemt  <Dlie  Dan  Roofen  anöecljalf  lOot/ 
Dan  Camiiien,  Dan  DJittC  Leliën ,  Dan  elfejS 
DjieDierentJcelloots?/  Dialthea-faU  ccn  Die^ 

renÖecllOOtjS/  toitWas,  tDJeelOOt/  Roos- 
water  ,  en  Roos-azijn  Dan  elfiö  ecn  lepel 
Dol/  fmclt  ^ie  te  famentoteenfnifie. 

Voor 


i6  De  Medicijn-Winkel, 

Voor  gefwollen  en  fweereude  Borften. 

^mm  iKuvm  ban  3©itte-ü?t)oö  /  ftooht 
öttin  töatcftot  «nöitihc  pnp/  ijcct'ccbp 
Popeleocn  falf ,  U:rfclje  25otcc  Uan  clh0 
talc  loot/  en  Uot  tiit op öe 25o?flen. 

F.en  ander. 

j^fcmt  <0ltc  ban  Olijven,  bccfcBc  Uoc^ 
ii?eb  ban  elhis  eben  bccl  /  mcnot  bit  on^ 
öcc  een  /  en  ti?uht  fjet  D002  een  boch  /  boet 

Daac  bp  Fenegriek-meel  fo  bCCl  tOt  bat  fjCt 

een  bequaam  papben  bJo?b. 

Een  ander. 
I^^^rnt  Boonen-meel  >    Fencgriek-mecl  j 
Lijnzaad  meel  ,    bcupmen   ban    JBittc- 
b?oob  /  ban  elösf  ttoec  Icot  /  cfftfoten 

Akhea-wortel  ti^is  loOt  /  SafFeraan  een  ftalf 

bterenbecl  iootsf/  maabtbitmct  af-5iebfcl!falfjc  ban. 

ban  Kees-kruyd  en  Alchea  tOt  tm  pap/  \ 

baat  bp  bacnbe  4  boren  ban  €pccen  /  <Olie  ^^"  ^^^^^' 

ban  Violen  en  Lijnzaad-olie  b.m  elbö )  j^cetut  (OIU  ban  Violen ,  ban  <!ct>ecert 
onbecbalf  loet.  €n  bjanncec  bet  a3c5tocl  ban  elficf  b:ie  biercnbeel  lootö/  Harten- 
boo?-gcö?ohen /  of  meteen  blüm  boo^(tes  vet,  Bokkentalk  ban  elfiö  een  èalf  loot/ 


Voor  door  gcbrooken  Kanker. 

5^cemt   Ö^P^lbC  foete    Amandelen    fOO , 
beel  genoeg  i&  /  (loot  bic  tn  een  looDe  |I5o?? 
lier/  maafit  b^ec  ban  metfap  ban  Huys- 
look  een  puben/  enbe  toafl  eerft  be  toon* 

öe    met  Carduus  Bcnediftus-watcr,  enbe 

üropt'cc  beö  felf^ pocher  in/  enlegtbaac 
Ijei  boojfcl)?eben  papje  ober  been. 

Voor  feere  en  gekloven  Teepels. 

I^eemt  gefmoUen  Lammeren-vet  met 
Roofc- water  gebjaffcftcn  /   Roos-falfban 

elbÖ  €in  Ualf  loot  /   Arabifche-gom  tbJïns 
tig     grepn  /   Boontjens     Hol-wortel    ge^; 

puibctifcert  tiengrepn/  <B\k  ban<Épecen 
foo  beel  ban  noobcn  i^  /  maabt  Ijia  tm 


6en  !ö  /  fal  men  bet  ccini'jen  met  De  bolgen^ 
ös  falf :  l^eemt  ï^oning  /  fap  ban  Jwf- 
frouw-mcrk  j  bopetö  ban  Cncren  /  Tar- 
pentijn  ,    en  een  toepnig  Garften-meel  onï 

bet  malbanbcc  bermengt  /  en  met  bJie- 
fien  In  be  a©onb  ge|lcbcn. 


Was  foo  beel  ban  nooben  id  tot  ^en  falbc. 

Een  ander. 
^ecmt  een  blit    Lelienblad  ,    Upt    liC 

(Olie  baac  tn  fp  te  bjeehen  (laan  /  en  legt 
Öet  <öbec  be  €epel. 


Het    XI.     C  A  p  1  T  T  E  L. 

Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  ran  de  Maag. 


Om  de  Maag  te  verfterken, 

NOBemt  Anijs  ,  Venkel  cn  Corian- 
der-zaad  ban  elbö  een  loot  /  Kann- 
zaad    een  ftalf  loot  /  Gember ,  Cal- 

mus-wortei  ban  elftd  anbecbalf  bierenbeel 
lootö/  Galigaan  ,  ZcdoarbanelfiiS  een  bie^ 
renbeel  lootö  /  (toot  bit  tot  een  fön  peepee  / 
sn  geeft  bier  ban  alle  mojgen  een  bieren- 
beel lootd  met  aBijnin. 

Om  de  M.ug  te  ftiyveren. 

^Ut  toe  iö  bienflig  Aloë  beö  abonbcf 
tooo?  ben  eetcn  tbJintig  grcpn  ingenomen  / 


I  of  bangt  bit  na-bolgenbe  popi'en  in  een  ban* 
I  ne9©önö/  en  özinlit  Daar'0  mcjgengf  een 
■  roemcrtje  bol  ban:  ^eemt  Alants-wortel , 

'Zedoar  ban  elbjf  een  balf  loot/  Carduus 
/Benediiftusj  CentauriajAlfcm,  Kruyfe-raunt 

,bnn  eUïsf  een  bi'ïlbe  banb  bol/  Rhabarber 
een  balf  loot/  Aloë  een  bierenbeellootsf/ 
Oranje-fchillcnanöerbalf  bierenbeel  lootjf  / 
(toot  liit  rot  een  grof  poeper/  en  binb 
iKt  in  eenfabfen.  Cot  befen  epnöe  bienb 
i  ooft  een  biaab-öjinft  in 't  eerftc  Captttel 
\  befcDjeben/  in-genomni  te  bJcrben. 

i  Een 


of  Ervaren  Huis-hoiider. 

Voor  pijn  in  de  Maag  uyt  winden  ontfiaan. 
^CCmtCCn  gcof  oetlootcn  Noote-mufcaat , 

liooftt  Qcm  in  3©ön  /  en  ti?fnlit  Ijct  /  tjicc  roe 
timt  ooft  Theriakel  rttct  Wip  tnocnomcn  / 

^  Kamille-bloemen  tn  3©i)n  OefeOOtU. 

Om  het  flerk  Braken  te  doen  op-houden. 

I^eemt  ticcg  toan  (Cactoen-ö^ooti  foo 
l)ecl  oenoeö  i&  /  Bakelaar  ttDec  öanöen  bol  / 
Aifem een IjanD  bol/  manftt  Ijiec  ban  een 
25J00Ö  /  laat  Ijet  baftften  /  fnijt  'et  een  (luft 
t>m/  enleotD^ttujTcöen  een  öoefi/  öle  in 


ir 


be  bolgentie  becepöe  25?nnbeto{jn  mt  ge? 
maalït  iJS  /  op  bc  bolU  ban 't  ]^me: 
5^cemt  een  mutfjen  23?anbebjijn  /  Gaii- 

gaan  ,  Cal  mus-wortel ,  ban  ClftSf  f  en  Ijalf 
loot/  Kruyd-nagelen  cdt  blccenöcel  lOOtSt/ 

laat  öit  te  famen  ftami  toecften  /  en  mnaïit 
De  boeft  ijUt  in  nar. 

Een  ander. 

5^ectttt  een  ^ponjs  /  ftooftt  ficm  op  (n 
^5ün/  en  legt  Ijcm  op  bejjt^aacïoffioUi 
ban 't  l|ene/  en  eet  een  (ïuftic  2Ö?ooböat 
in  fap  ban  Granaten  gebjecftt  i&. 


Het    XII.     C  A  p  I  T 


TEL. 


Van  de  Genees-middelenvoordeo:ebreken  der  Darmen. 


Voor  pijn  in  de  Buyk  en  't  Colijk. 

V©02  eecft  ijS  noobig  bat  men  foo^ 
banige  iBenfcljen  met  Rhabarber  , 

Sene  bladen  Of  Jalappe  ,    purgeect  / 

bf  berepb  Diec  toe  bet  bolgenbe  bjanhie  / 

l^eemt  Sene-bladeren ,  bJOKel  ban  Boom- 
varen 5  ban  elft.Ö  een  loot  /  Kamille-bloemen 

foobeelmcn  tuffcben  h^it  bingecen  batten 

ïian/  Anijs  of  Venkel-zaad  een  ÖOlf  lOOt/ 

Corinthen  tbJee  loot  /  feooftt  Dit  tw  een  öalf 
ptmie  toatec  tot  op  be  Delft/  enmaaht  bet 
een  bjepnig  foet  met  ^upfter.  ©aac  na 
gebjupöt  bet  bolgenbe :  s^eemt  Camille- 
bloemen  een  Dalbc  banb  bol  /  ffbillen  ban 

Orangie-appelcn  ecn  bfllf  lOOt/  fiOCÖt  Dit 

in  Wm  en  JDatec  tot  een  mutfien  nat  / 
boo?-geto?ongcn  jpnbe  /  boet  'er  bp  Suyker 
een  loot  /  -^finncf-oiie  fess  bjoppclen  /  geeft  Dit 
bpeenrcpjJteD^inlien» 

Een  ander. 

S^eemt  Camilie-bioemcn ,  een  banb  bol/ 
Venkel-zaad  een  loot  /  fiooftt  bit  in  WQ' 
tec  tot  een  balf  pinti'e  /  boojgebaan  ^ijnbe  / 
boet  'ec  bp  ^proop  ban  Cichorey-fap  an; 
betbalf  loot  /  (olie  ban  Anijs  tien  bjoppe? 
ien  /  bjinlit  Diec  ban  De  Delft  op  een  tepsf» 

Een  ander. 
laeemt  toO^tllbaa Venkel,  ban  Lavas» 


ban  elfi.$J  tlwee  loot  /  Orangie-fchillen  ccn 
balf  loot/  Angelica  tm  lOOt/  Calcment , 
Kruyfcmunt ,  Polcy  >  Alfem  ,  Ülcemcn  ban 

Camiiien  ,  ban  Meliioten  ,  ban  clBjSf  een 

banb  bol  /  Genever-befïcn  ttoce  ICOt  /  Ba- 
kelaar Cen  loot/  Anijs  zaad,  Comijn-zaad» 

ban  elftö  een  balf  loot  /  booftt  bit  in  5öier 
foo  beel  genoeg  isf  /  en  (looft  Ijjec  mebe  ben 
25upfi. 

Voor  Buyk-pijn  van  de  Kinderen. 

5^k*emt  Venkel-water  cen  balf  mutf jen  / 

^pCOOP     ban  Maan-bollen    tbïeC    lOOt  / 

mengt  Dit/  en  geeft  Ijiec  ban  cen  lepel  bol. 

Voor  de  Buyk-  en  Roo-Ioop. 

<0eeft  ben  ^iefien  eerfl  Dit  bolgenbe  te 
geb?upften  :  Rhabarber  een  bierenDeel 
lootis  /  Notemufcaat  fe.ö  gcepnen  ^  baar  na 
berepb  befen  bjanft  :  .fleemt  Smeer-wor- 
tel itoec  loot  /  Kreupel-gras  D?ie  panben  bol/ 
een  b'il^e  Maan-bol :  feoofit  bit  in  <0ar5 
ften-toater  tot  een  pint/  bermengt  Ijier  bi» 

^pCOOpban  Granaten  ,ban  ]Vlyrten-befiën> 

ban eHiöb?ie loot/  en b?tnbt Diec ban  D^ie? 
maal  baags?. 

Een  ander. 

I^eemt   Wijn-tint  een  mutften  /  cen 

^Opet  ï^i^liï  een  Ey »  bJit    Maagden- Was , 

C  maabr 


28 

mnaïït  tiit  cdijft  ccn  ^Jntjccltien  /  en  laat 
fict  Den  ^\ilm\  op  m\  tcp^  ocl3?uphen. 

ï^tCC  toe  t9i  Marmeladen   Of  Q_uee-vlcefch 

ocbjimlit/  ooli  Dcd  oceïJ/  alis  mcücCon* 
fccf  Dan  rooDe  Roofen ,  cntic  t)et  Voatcc  upt 

gCOOtC  Eyken  bladeren  ,  QCÏJtttlllecrt. 

Voor  perllïnge  ende  onmacht  ter  Stoel 
te  gaan. 

I^cemt  Seven-boom  foo  iKcl  ocnocg  U/ 
fioofu  Ijet  in  ïl^atcr  en  %3ipf  entielaat/ 
ten  baaip  aan  Het  ^ponöatiicnt  ontfangen : 
<Dfte  neemt  Wierook  cnDc  Pik ,  entie  legt 
ijft  op  gloeuentie  ïioolen  /  om  mcOe  öcn 
Damp/  aiö  Doocen/  te  ontfangen. 

Voor  Buik-wormen  der  Kinderen. 

3^ecmt  loof  toan  Perfik-boomen ,  ftneufl 
Det  en  Oinö  Ijctop  De  i^a^el  Vian  öe  ^up&» 

Een  ander. 

|5eemt  Zever-zaat ,  laat  Het  in  ouDe  Mee 
bjeeften  /  en  geeft  liet  te  Ditnlien  :  Knof- 
look m  ^oete-mcHi  geftooht  /  UjecD  ooh 
fect  Ueel  gcb^uï'Ut» 

ten  ander, 

l^eemt  Scordium,  Zcvcr-zaat,  bwelhö 
fen  Ijllf  loot/  Corahnc,  Rhabarber  ,  Vi^r, 

e\\\0  een  blLtniDcfl  lootcf  /  fiocr  ï;it  'ot  c^w 
fiin  ^oc^n  I  en  geeft  Ijtec  Uan  ten  ()alf  W 
rcnDeel  looi^ö  tn. 

Een  ander. 
5l5cfmt  Zever-zaat ,  JalappCj  Rhabarber 

\i^^\  eüiö  een  Half  loot  /  Doet  Dtt  grof  ge; 
(looten  in  een  fnHicn  /  en  Hangt  Het  in  een 
pintien  jBce/  en  geeft  Dtec  Han  al-te-metjS 


De  Medicijn-Winkel, 

een.lücpntgte  DjinHcn/  Dit  DooD  De  ï©3j^ 
men  /  en  fetfe  Doo?  De  (loel-ganH  af. 

Voor  het  uytfinken  des  Aars-darms. 

iBen  moet  Den  «pt-gcfonhen  ;!^ann 
tpeDercm  mst  toacme  Doeftcn  in  ftjn  pjaat^ 
fe  brengen  /  enDe  Daac  na  Het  5?onDtimcnt 
met  Het  naHolgenDe  (iooUen :  |>eemt  üaft 
ban  Viier-boomcn  een  HanD  Hol  /  fiooht 
Het  in  ïDijn  foo  Heel  getjoeg  \$, 

£en  ander. 
I^eemt     Eyken-bladeren    Hljf    H'IObm 

Hol/  rooDe Roofen ttoeeHanDenüol/  Hooht 
Dit  \\\  toatec  /  Doac  gloepcnD  {taal  iu  uPt-ge- 
lefcDt  i^. 

Voor  Ambeyen. 
J^eemt  Camphcr  ,   Ceruys-zalf ,  Popu- 

leoen-zaJf ,  ban  ellïss  eben  üecl/  en  Hefiwert 
'\p,  j^onDamcnt  HiecmeDe. 

Een  ander. 

|5ccmtbfrrf!ie25oter  /  Donerö  ban  <^pti 
ren  fcjs't  tilt  te  Timen  il  ccn  pan/  en  Djuft 
Het  D002  een  Doeh  /  en  Hefmeertfe  Hiec  mcDe. 

Een  ander. 

S^eemr  t>:ïtte  Cemys  tbieeloot  /  een  Doper 
ban  een  sgn    bercpac  Tutia  tbJiniici  grepn  / 

Cam.  her  tljien  gcrpn  /  Herte-vet ,  (©Ue  Öatl 

Roofen  ban  elft(!S  em  loot/  Reyger-vet  een 
Half  loot  /  maaftt  Htec  ban  een  faif/e» 

Een  ander. 
5Secmt  een  goeD  Deel   VI  ier-bl  aderen 
maaHtfe  D002  Heet  in  een  pan/  en  legtfj 
met  een  (tuft  root  Scharlaken  op  H^t  5?om 

Dament. 


Het     XIII.     Capittel. 


N 


Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  van  de  Lever. 

Voor  een  verhitte  Lever.  |  üf  tl  HtJnD  HOÏ  /   Tamarinden  ttoeê  lOOt  / 

<!Eemt  Cichorey- wortel ,  Scorzonera- '  HooHt  Dit  in  een  mengelen  foete  3©ep  /  tot 
wortel,  banelöss  ttoecloot/  Suring,  Dat  een  DctDen-Deelber5oDenid/  enDjin&t 
wüde Cichorey,  Boniagie,  banelH.0  ijicc bmi all^ mojgcn ccn mutf/(m 

Voor 


Voor  Watcr-fuchr. 

gn  ticfe  ^tcfitc  fal  men  Mm  ccrfl  pur- 

^CCCCn :  5^ecmt  Jalappe ,  Mechoacan  bflll 
elÖ  MSitÜQ  grcpn  /  Orangie-fchellen  ttetl 

0tcpn  /  affcljc  Dan  Huift  oebjanD  /  fesef 
grcpn  /  maaöt  fjtcc  toan  ccn  f  ocpec  /  en 
neemt  öet  'stf  mo?genö  met  %Ut  in.    ^aar 

iia  neemt  %^(\je  ban  Genever-boomen  , 
Boon-ftruyken  ,  Alfs-rankcn- ,   t)nn    elKö 

lïjic  ganten  ïjol  /  toet  tiaac  een  menoelen 
Garften-water  op  /  a©nn  een  öalf  pintfe 
giet  ö't  öoo?  een  tooUe  Éap  /  maa&t  D:t 
foct  met  i^up&ec/  en  öjtnftt  öiecbaneen 
toemectie  M  ttioeemaal  Daag^» 

Een  ander. 


I^ecmt  een  Peper-wortel  ,  rafpt  öcm 
filepn/  üoet  öaac  Dp  een  mengelen  goeDe 
if!infcljc-ï©ün  /  en  Djinfit  Ijta  fomtüU^ 
ban. 


of  Ervaren  Huys- houder.  i<) 

Een  ander. 

5!5eemt  Alfem  ,  Alfs-ranken  ,  Carduus 
Beiiedidus  Unn  elfiö  een  [)anö  bol  /  Rha- 

barbcr,  ecnlOOt/  Orangie-fchellen  CCil  Ijalf 

loot  /  Ijangt  Dtt  in  cm  fahje  In  een  mengc? 
len  a^ijn  /  en  ti^tnht  Ijtcc  ban. 

Voor  Geelfucht. 
S^eemt  fap  ban  Go«ts  bloemen ,  Schcl- 
kruyd ,  ban  cltiö  een  ïjalf  loot  /  Saffcraan 

tien  gcepn/  3©iincenljalfmiusiien/  geeft 
ött  op  een  repsi  te  D^tn&en. 

Een  ander. 

I^eemt  Venkel-worrelj  Pietercelien-wor- 
tel ,  Dan  dhïi  rtoee  loot  /  Schel-kruyt,  Duy- 
ve- kervel,  Gencver-befiën  ,  Dan  elM  eert 
Ijanö  UOl  /  hooln  Dtt  in  Garllen-water  tOt 

een  ptni/  en  maaftt  ötr  foei  met  ^upficc  / 
Djtniu  Di'Tbaneenïoemectjcbol  tbjccmaal 
ïjejs  öaagsj. 


Het     XIV»    Capittbl, 

Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreeken  van  de  Mild. 


Voor  een  verharde  en  verftopte  Mild. 

N€emt  fc8o?fTe  ban  een  €fren-boom 
een  biecenbecl  pontö/  gtet  fitec  op  een 
fianne  ï®ön/  feooöt  Wtop  be  Belft/ 
en  bjinftt  fttec  ban  een  muteren  '38  mo?; 
genj?  nut bteren.  ;©e  ^cïjo?fTe  ban  be  Cap? 
pee-boom  ^iin  Oiec  toe  feec  nut/  of  fioofit 
^oppetnïDnn/  en  legtfjet  opbe  flinöec- 
Sijbe/  Bfet  öoo?  bJojb  be  iBUt  feec  bec* 
mojtot/  enöegifelfjfpijnge^ilt. 

Voor  de  Blaauwfchuyt. 

||tet  toe  i.0  feec  ötenflig  ben  <s2mm  ban 
Lepelbladen  ,  of  öccepö  befe  ïï^ian&j 


c  l^eemt  fap  ban  Lepel-bladcn ,  ban  Dnyvc  • 

kervel,  banCichorye,  ban'elfijS  fejS  loot/ 
fap  ban  Water-kars  aclH  loot  /  fap  ban 

Beken-boom ,  ban   Venkel  ban  tlbsS  btec 

lootiS/  lïcnfcöe-ï©ijn  een  pint/  fiooftt  öet 
een  cepö  of  ttoee  op  /  gtet  öct  boo?  een  toolle 
glap/  en  geeft  ötec  ban  een  mutjs/en  nucö* 
teren  te  bjinben. 


Een  ander. 

ISeemt  b)o?tel  ban  Pionien  bfec 


loot/ 


Poiey  een  Ijanb  bol  /  Roofmarijn  een  Dalbc 
ganb  bol  /  giet  Dier  op  ttoee  mengelen  25iec/ 
en  ham  liet  op  beD^lft/  W^^^ti  ^iiï\^ 
b?iemaal  baag.??. 


€  z 


HET 


De  Medicijn- Winkel , 


Het    XV.  C  a  p  i  t  t  e  l. 

Van  de  Gcnees-middelen  voor  de  gebreken  van  de 
Nieren,  en  van  de  Blaas. 


Orn  het  Graveel  en  Steen  af  te  drijven. 

NCcmt    Brem-zaad  j      Kliffen-zaad  , 
Perlen-kruyd-zaad ,     Dau    ClftcS  D?iC 

Utcccnticcl  lootö  /  55oft&cn-ülocti  an* 
tict^alf  bicceiiDcel  lootjö  /  !^rccften-oogcn  i 
ecnl3(ccent)ed  lootö/  totttc  <c:<int3p  faphec  ' 
ttocc  loot  /  (toot  ött  tot  een  fijn  ^ocpec  /  en 
0ccft  Witt  btin  een  UtecenOccl  lootss  met 
ajlenrcljctöijniit. 

Een  ander. 
I^CCmt  Wclje  Uan  Boone-flniyken  tjfe 

loot  /  ban  Stcen-breuk  een  loot  /  giet  Ijtec 

op  toatcC  ban  Glas-kruyk>  ban  Aaid- 
befien ,  Renlche-wijn, ban elÖ_$ecnl)alf  pint-' 

je  /  öoct  l)ct  öanc  na  U002  een  bJollen  öoeft  / 
en  bccmengt  l)ct  met  ^pcoop  ban  %U 
niocnen.  l^icr  ban  Djinht  een  coemenje 
tbjcemaal  öaagjJ. 

Een  ander. 
I^CCmt  Peper  wortel  fiïHQCrafptfCÖ  loot/ 

bjuüt  met  een  mutjïjcn  Rcnfche-wijn  (jet 
fap  Dier  urn ;  l)icc  ban  bermengt  De  fjelft 
met  €)ltc  ban  foetc  Amandelen  ttoeeloot/ 
Motemufcaat  ecn  Ijalf  bierenöeel  loot.ö/  en 
geeft  ijet  te  D^i^feen. 

Een  ander. 

S^emit  ^i?coop  ban  Hyfoop  Wt  loot/ 
toatcc  /  of  af-5ietjfel  ban  Gias-kruyd ,  een 
pint/  bccmenot ött /  en öebjuplu ötec ban 
tbjceof  Ö2iemaal  Daao.öeen  coemcctjebol. 

Voor  ontftekinge  der  Nieren. 
g^ecm  Weegbree- water  lJ?!e  mut0ïert$E/ 
Roofe-vvater  aclJtlOOt/  Glas-kruid  water, 

Aard^befien- water ,  ban  elhöeen  ftalf  pinti 

je/  ^ntOOP ban  Violen  bÜflOOt/  ban  Li- 
moenen ttoee  loot/  becmengt  hit  onbec 
een/  en  geeft  f)tec  ban  een  coemectjebol  bjie^ 
maal  öc^  Uaag^ ;  ontie«u(fcöcn  fal  men 


bc  ilentiencn  /  m-^t  Roos-falf  en  Roofen- 
azijn  bccmcngt/  befmeeccn. 

Ora  de  op-geftopte  Urijn  te  doen  lolTen, 
5^eemt  Glas-kruyd  Of  Kervel  in  Öe  25CU= 

tecgcfrupt  /  en  boben  op  öet  <0cmacDt  oe' 

(ïagcn/  ofneemtgcboolnenAjHyn,  engc^ 
b.iupfit  öet  al0  't  boojgaanbe. 

Voor  de  koude  Piiïe. 

^jinïJt  een  q\h  3©ön  /  met  nf-jfetifel 
ban  Soethout  becmengt.  j^ommtge  ge^ 
b^uplicn  tnec  tegen  Notcmufcaat,  offenop* 
pen  ban  5bjarte  Aelbefien. 

Voor  fnijding  in  *c  Water  maken. 
5^ecmt  Althéa  ,  Keeskruyt  >  Pctercelie- 

wortci ,  ban  eifijsf  een  öant  bol  /  fiooftt  bit 
in  een  pintie  25iec  /  tot  De  ïjelfc  berf<^en  ief: 
I^tccban  geb?upfttbe  O^ftbJarm  meteen 
toepnig  onge5outen  23oter. 

Voor  't  Bloed-waterea. 

iSeemt  ïDojtel  ban  juffiouw-merk  9 
ban  Venkel,  ban  Pictercciie,  ban  elösf  eeii 

loot/  Weegbree,    Harders-tas,  ban  elfejef 

een  Ijanb  bol  /  Boofet  bit  in  55iec  of  ï©ijn  / 
en  foct  ban  ^upliec  gcmaafit  5Pöe/ 
b^inöt  Diec  ban. 

Een  ander. 
IScemt  Mumiar,  Vijgen,  Anijs  en  Ven- 
kel-zaad, Raponticum  ban  elfijf  cen  loot/ 
lioofit  bit  in  Rcnfchc-wijn  tot  een  pint/e 
!  nat/  b?infttbaacbantb)eemaalöeiSbaag}S 
een  cocmectje  bol. 

Voor  fweeringen  in  de  Nieren  en  Blaas. 

SSeemt  Aard-bcficn  ötupb  /  en  bJ0?tel^ 
Mi  öanbenbol/  öoofet  bit  in  een  mengelen 
aBtin  /  tot  bat  een  becben-bwl  bei;50ben<si  / 
,  en  batn&t  tikt  ban. 


of  Ervaren  Huys-houder. 

Een  ander 
55cemt  Smeer- wortel  ttÖCC  ïOOt/    Tor- 
men  cillc  Ccil  lOOt/     Akhea,    Harders-tas, 

Weegbree,  ütin  £\\i0  auöetljalUe   ö'inö 
iol  /    Betonie ,  Akhimilla ,  tan  tlU^  CCll 


21 

ijanii   bol/    Soet-hout  antifcDnlf  ïoot/ 

Wcegbrec-zaad     bjie     lïiCCCnJJCCl     lootö  / 

Anijs  een  Ijaif  loot/  5ieö  titt  {noocöc  ^l^ce/ 
tot  een  mencelen  /  en  ocönipht  l)tec  \3an 
tujce  of  ö^ie-maal  öaag^- 


Het     XVI.     Capittel. 

Van  de  Genees-rniddelen  omtrent  het  Gemacht. 


Voor  fcheurfel  of  Breuken. 

N<iEemt  geel  Was  ,  Maftrk  ,  Spijk- 
olie ,  toan  eUiö  een  Ijnlf  loot/  oDllc 
ban  €pecen  een  Uterenöeel  lootsf/ 
mengt  tft  ontiec  een  /  Ijcfmeert  Ijitt  meöe 
öe  é?cuft  /  en  legter  een  Oxycïocium- 
plaafter  op  /  cn  Ucrfiet  Ijet  met  een  bct^uame 
öantTi  onöcctuiTcljen  laat  Dtcc  ban   qc-^ 

ft^upftcn:  l^cemt  Tormentille-wortel  ttDCC 
öcelcn/  Kreeft-oogen  ,  Cal  mus -wortel}  ban 

clhsai  een  Deel  /  (toot  ött  te  famen  tot  een 
öcof  l^oepcc ;  neemt  Dtecban  ttoeeloot/ 
Ctet  öaac  op  ccn  pint  goeïje  H^ijn  /  laat  öit  te 
famen  toeeften  /  cn  oceft  Dïfcb:in  te  ö:lnöen 
ttnecmaal  öaaa.ö  ccn  coemect/e  bol. 

Een  ander. 

|^cemt<©Ueban€pecen/  't  jBcrg  iipt 

tm  Hamelen-lchinkel  ,  Qcel  Was  ,  Wie- 
rook,  Hars ,  ban  elöjEf  een  loot  /  maaöt 
Ötec  ban  een  falfie  /  cn  geb^upht  D«  al^  Ijet 
ijoo^gaantic. 


Een  ander. 
I^rcmt  Hoppe ,  Salie-bladeren  ban  elïl^ 

tbjee  öanöen  bol  /  fioofet  ölt  tn  gocö  en  ftctH 
2öiec  /  en  legt  Ijet  op  De  -:ï5?eiili. 

Voor  hec  uyt-puyien  van  de  Navel  dor 
Kinderen. 

J^t'emt  Oxycrocium-plaafter  ,  (Itijftt  FiCt 

op  een  ftuö/e  iteec  /  enDe  legt  Ijet  op  De  i^a- 
bel  ban  De  25up&. 

Voor  die  fich  door  vallen  of  ftootcn  aan  fijn 
Gemacht  befeert  heeft. 

Jicemt  Garften-meel   ,    Booncn-mecl  » 

ban  elft  biec  loot  /  roede  Roofen  een  bie^ 
cenDcel  lootjes/  ftoofet  Dit  met  roode  Wijn , 
cneen  bjepntg  %}m  tot  ce«  pap/  Doet 'cc 
bp  <^\k  ban  Roofen  een  lepel  bol  /  een  ge:» 
ïjcel  €?/  bermengtDtttefamen/  en  (ïaat 
!)ct  om  D^t  <0emacDf. 


Het    XVII.     Capittel. 
Van  de  Genees-middden  voor  de  gebreken  der  Vrouwen. 


;    Om  de  Maantftotiden  te  verwekken, 

E(ZEn  blerenDeel  ÏOOt^  Paflinaken-zaad 
met30arme  Wm  nucDtecen  tn  gcno- 
men  /  Djöft  De  |lSaant-(lonDen  hcacO- 
telnhaf.  <ïDf  neemt  een  öam  bol  Genever- 
befiën ,  feoofetDlt  tn  een  mengelen  JDiin/ 
tot  Datï)etDecDen-Deelbec30Den  fö/  Dztnfet 
ïjtt  D2ic  Dagen  acfitec  een  /  Daac  na  geb?up6t 
nocD  öjt^  Dagm  «n  ïjalf  biacnDwi  loot^ 


Trochifci  de  Myrrhe,  DtC  tn  Jl^Apothekcn 

beccpD  toojDen. 

Een  ander. 

S^eemt  fap  ban  Seven  boom  met  3©öti 
upt-gepecft/  tbieeloot/  Kaneel  eenbleren^ 
DeellootjEf/  SafFeraanfejsgcepn/  geeft  Dit  09 
m  xm  u  Datnöen. 


€3 


2  2  De  Medicijn- Winkel 

Een  ander. 

^ttmt  By-voet  Confilie  de  Gieyrij 
Carduus  Benediélus  ?   Poly  ,  Seven-boom  , 

t3aii  eUrtS  cm  (janD  bol  /  ftoofn  tiit  tn  een 
fetinne  3©ijn  /  tot  öat  een  öeröen  Deel  1301:50* 
Den  fö  /  en  Ö2inftt  Ijtec  ban  '$f  mo:oens{  en 
'0  abonöjct  een  roemertie  bol. 

Om  de  overvloedige  Maantftonden  te 
floppen, 

l^cemt  ^aïJcle-flcenen  /  tootrc  Coralcn  / 
CorianDer-5-nat  /  ban  elftö  een  bteccnDeel 
ïo«tö/  maalit  Oiccban  een  fijn  ^oepcc/i 
en  aeDjuplit  Ua  ban  een  öecöen-DceU 

Een  ander, 

fleemt  fap  ban  Dtiyfent-biad  ,  ban 
Weegbree  ban  elfijS  een  loot/  ^pcoop 

ban  Myrten-befiën  tbïce  lOOt/  Weegbree- 

watcr  bJatei*  ban  vlier-bloemen ,  ban  elliö 
a(l)t  loot  /  geüjupïu  Dit  tn  Djtc  «pfen. 

Voor  de  witte  Vleet  der  Vrouwen, 

lieemt  bjojtel  ban  Tormentiile  een  loot  / 
Averuytj  Roofmarijn ,  ban  elftö  eentjanD 
bol  /  aeD?oogDe  onciipe  Mocrbefien  een 
loot:  Èooht  Dit  tn  een  mengelen  roode 
Wijn ,  tot  Dat  een  DecDen-  Deel  bec5oDen  ts"  / 
^tet  ban  Djinfet  nucDteccn  een  coemenje 
bol. 

Voor 't  opftijgcn  van  de  Jijf-moeder. 
I^eemt  ban  fjCt  (Icrftfle  Geneverwatcr 

ten  öalf  pinric  /  €>\ic  ban  Roofmarijn ,  ban 
Barn  fteen  ,  ban  elftö  ttoinriQ  Dioppclen/ 
geDjupht  ötcc  ban  fomtijDgf  een  lepel  boU 

Een  ander. 
I^eettlt  Mecftcr-wortel  ,    Comijn-zaadj 

ban  elfeö  een  bierenDeel  lootsf  /  toitte  Peper 
ttointtöorfpn/  lïoot  Dit  tot  een  fijn  poeper  / 
om  In  tbJec  cetfen  te  geö^upfjen, 

Voor'tnederfinken  van  de  Lijf  moeden 

"^i  felbc  toeDecom  (n  fün  pïaati^  geDiaot 
3ünDe/  falmcnDefe  ftoobinae  ofbnipfien: 

55eemt  CyprclTe-nootcn ,  Gal-nooten  ,  Gra- 
jiaacfchillen ,  Olocmenban  bJilöe  Camaten  , 


5aat  ban  Sumach ,  ban  eUiïS  bfcr  loot/  Dia- 
Deren  ban  Myrthen  ,  ban  Eyken  ,  ban 
Olijven  ,  en  Kreupel-gras ,  ban  elfejcf  een 
finnD  bol  /  roode  Roofen  ecn  l)albe  Oanö 
bol  /  hoo&t  Dtt  tn  tooDe  JBiin  foo  bcel  tot 
een  (loobtnc^  cfnocg  is?.  öü^iiDcrtuffcOen 
sebjupht  Den  bolgenDe  D?an6  :  5^ecme 

Lauvverier-bladeren  j  Myrthen-bladeren  ,  of 

De  ^Scfien/  ban  eïfeij  een  loot    Cyprcfle- 

nooten  anDecljaïf  lOOt  /  5aat  ban  Paftinakcn 

D?ie  bierenDeel  looté  /  feooöt  Dit  te  (amen 
in  een  mengelen  3©i^n  /  en  geeft  Dkt  ban 
een  öalf  mut^ien  te  Djinlicn. 

Om  de  geboorte  te  vorderen. 

,5^cemf  Borax ,  bla\?eren  ban  Diaamnum 
ban  eifejS  ttointtg  orepn  /  Barn-fteen  , 
Seven-boom ,  ba?^  c\n^s  tien  grei^n  /  Saffe- 
raan  feö  crepn  /  m  iaï*t  hier  biin  een  fijn 
poeper/  en  geeft  Dc£  met  pmercelie-bjatcc 
te  D>inhen, 

Een  ander. 

I^cemt  DIaDcren  ban  Scariey ,  ffootfe  m 
DinDfe  op  De  l^abel  ban  De  25upö. 

Een  ander. 

I^cemt  Heems  wortel  acf)t  ÏOOt/  Kees- 
krwyd  tbJCe  Danken  bol  /  By-voet ,  Bingel- 
kruyd ,  Confilie  de  Greyn ,  ban  el6ö  eeti 

fj^nDboi/  Lijn-zaad D?ie loot/  tien  ©ügen 
in  't  mtDDcn  Dooj-gefneDen  /  öoofet  Dit  'tn 
genocgfanm  toater  rot  een  fïcobinge/  en 
gcbjupfet  {jet  bolgenDe  ^alfje :  i^eemt 

Dialthea  eenlOOt/  <ÏI^lie  ban  Leliën ,  Lijn- 
zaad-olie, bat!  eiftö  anDerljalf  loot/  maafit 
tjicr  ban  een  <;Salfie, 

Om  de  Na-geboorte  af  te  drijven. 

I  5^eemt  Borax  een  bierenDeel  lootö  /  Saf- 
I  feraan  tbJintig  grepn/  toatec  ban  By-voet 
I  bier  loot  /  Kaneei-water  D2ie  loot  /  mengt 
I  Dit  onDer  malftanDeren/  en  geeft  Dier  Dih* 
toil?S  tbjee  lepelen  bol  ban. 

Om  de  na-ween  te  flillen. 
55cemt  Confielic  de  Greyn,  PoIey,Ca- 

miiie-bioemcn ,  ban  clhis  ccn  ganD  bol/ 

Bakclaar 


of  Erv^aren  Huys-houder  2? 

BakelaarfcnrjMf  loert/ hooïuöit  in  3©ün/  ttoorfc  tn  ccn  (lecne  mortier/  en  öoctfcw 

UccfcDe  25otcc/laat  öit  üeectictitiaaen  (laan/ 
Dan&oolul)ct  een  toc.niij/  en  to^inoi  ijet 


en  geeft  Diec  Uan  te  D^inhcn 

Een  ander. 


öoo? een Doeh /  en fmeectljtct mebe b.in  öe 


|5cemt  Scraiey  foo  Uecl  UnnnooUcnf.cf  / '  .^al)<'l  ncDecüja.u-ö.ö  na  öe  ^cDamciDepö. 

Het     XVIII.     C  a  p  1  t  t  e  l. 

Van  de  Genèes-middelen  voor  de  gebreken  van  de  uytcr- 
lijke  Ledematen:  envandeHuyt. 


N 


Voor  kloven  in  de  Handen. 

€cmt  <0\k  Uan  Roofcn  ttoee  loot/ 
tott  ï©as  een  loot  /  l^oenöecen  Utt 
anOcrljalf  loot  /  maaht  Diec  Dan  een 
iSalfic. 

Voor  fehurfde  Handen. 

^ecnu  Voos  faif  ttDee  loot  /  Boont- 
jens-hol-vvortel  een  tilccenöeel  lOOtjÉf/  Souc 
ban  Salpeter  tlüfmig   öre?)n/  Mercunum 

Duice  tien  greiin/  maaftr  öiec  Dan  een 
^alfie. 

Een  ander. 

,^eemt  liet  binnenlle  ban  eenfiierefCpi 
pel  /  ^toebel  /  <iE>emüa-  /  ^^out  /  Dan  dlht 
cenblecenöeel  lootö/  ©^tlieno-reufcl  lüwe 
looïiQf  /  maafit  Ijdt  uan  een  ^.ilfje. 

Voor  Kak-hielen. 

iBialit  eeu  pcpfttc  bis*  fir^elc  Gratia 
Dei  Plaaftcr,  Of  Mccmrged  Bao/  %ai-(t/ 
ODUe  ban  (ïDlüöcn/  Mm  Hun-sa Jö/  toan 
clliö  ti;>tc  loot  /  (Offc  ber  ^cl)  nie-Dt/  Dm 
clhsaf  anbcrljalf  ioot  /  ïBferooH  een  loor/ 
rooöe  Höente  tto*c  loot/  maalu  |)ier  Uan 
«en  ^alf/  öte  DiectoefeecDtenflIaiö. 

Voor  Podagra  uyt  hitce  ontftaan. 

I^eemt  gellooten  9ilupn  foo  beel  oenoe^ 
i^/  ^out  een  tocpnïg/  niaaht  l)iec  ban 
roet  toit  ban  een  €p  /  m  een  toepntg5ii5ön/ 
cinpapbeu/  en  iTaat  ()et  Daar  om. 

Een  ander. 

^m\t  llaU^wn  ban  ^upsf-looft/  (loot- 


fcfn  een  |Bo?tier  Deel  Fslcjin/  boetOter  D|» 
Uiat  ^oiit  en  %^ijn  /  roert  fjet  tocl  onbec 
een  /  en  Oefmeert  Ijier  meöe  be  Pünelnljc 
plaats. 

Voor  Podagra  uyt  koude  ontflaan. 
J^cemt  Genever-beficn ,  J^OJtelen  bait 
Hadik  ,   KamiJIe-bloemcn  ,  ban  elftd  een 

IjanD  bol/  fioofttDit  inaBijn/  enliooftbe 
Boeten  ^ier  mcöe. 

Een  ander. 

I^cemt  toater  ban  ïjru?ti>  roert  mijn 

ïiUt  I   ban  Vlier-bloemen  ,    Brandewijn, 

ban  elft^eben  beel/  en  flaat  Dit  met  bou^ 
hen  om  De  j^eten. 

Een  ander. 
I^i^emt  <ai^C  banRoofen,  Brandewijn, 

bm  tUiö  fbenbsrel/  fmeert  Ijier  Dcplaatfe 
meöe  /  foo  tjaajl  Die  öegint  te  5bjellen  of  jeec 
te  Daen. 

Voor  dikfuchtioe  Bcenen. 

5^cemt  ]©iin-moer  ttoec  Deelen  /  %mt 
een  öcii/  feooftt  Dit  tot  eenDtlipaplien/  m 
flaat  Ijet  om  De  25eenen. 

Voor  vcrkrompen  Zenuwen. 
55eem  jopen-bier  een  mengelen/  Bran- 
dewijn een  pint  /   Klaauwen-vet  een  öalf 
ptntje/  Mumiae  een  loot/  Hondc-vetj  bet 
ban    Palink  ,    Verkens-reuiel    ,    berfrlje 

25oter/  ban  elljjs  bier  loot/  OBlie  ban  Roo- 
ien tUJec  loot  /   Honing  D?ie  lOOt/  Pafti- 

naken-worteien  fiieipn  gefïooten  /  een  Dalf 
pont/  laat  bit  een  jl^aant (laan/  enöooftt 

bit 


24. 


ött  op  /  tn  tó?{ii(tt  öct  Ijfiac  na  öoo?  een  öocö. 
l^tcc  meöc  Ocfmccct  öc  becftcompcn^cnu 
toen  tegen  een  €pften  Uuur. 

Voor  de  Fijkof  Worm  in  de  Vinger. 

%tQt  Watcr-patting  met  Hoendcr- 
drck  Cp   ÖC  ©inoec  /    of  neemt   Swaveh 

Look,  Azijn ,  mengt öït onöec maiftanöc? 
ïcn  /  en  legt  iju  Daac  op. 

Voor  koude  in  de  Handen. 

3^eemt  een  ctoote  Raap ,  Dolt  ö^ni  vpt  / 
«n  uultfe  met  €>l\c  toan  Roofen ,  b^aatfe 
tinöcc  öe  affcDe  /  en  fmeeti  Dtec  meöe  De 
l|antien* 

Om  Apofteunien  en  GefwcHcn  te  doen 

rijpen. 

S^cemt  Driakcl-plaaftcr  feiSJ  lOOt/  Dial- 
thea-falt  Wt  lOOt  /  C^lte  Uan  Camillen  , 

ijan  Dji,  Tarpcntijn,  Dan  clö.ö  ecn  loot/ 
menoi  tiit  onöet  een. 

Een  ander. 

I^eemt  tlcagen-t)?oolj  /  Boofit  Det  in 
Coeö  25tec  tot  een  pap/  tjoet  Dtec  dp  een 
^uft  2Boter/  en  liBïe  ^opec^  öan  aêpe- 
ren. 

Voor  Schurftheyd. 

S^ecmt  Geyten-mcik  een  ïjaïf  pfntje/ 
ban  öe  groene  ba(l  tonn  een  Vlierboom  een 
Dantibol/  eentoepntgSSout/  3tetïï)ct  op/ 
èntijuhtftettjoo?/  en  beesten  Dct  ^cöurfi 
mcte.  ^tet  öiec  boDcn  öoo?  <^cöucf öe  öan> 
öcn. 

Voor  Verbrandheyd. 

.^eemt  cngefouten  25otcc  /  <ï5nnfe* 
t!?cft/  mengt  ïjit  onöec  malftanüeren  /  en 
booftt  Oet  te  famen  /  en  giet  ftet  op  liout 
to.itec  /  Dier  mcöc  fmeert  Ijet  öetDjanöe 

Een  ander. 

3^cemt  <B\ii  ban  olijven ,  en  't  toft  ban 
een  €p/  mengt  öit  onttec  malUanOercn  / 
«n  Dejlrülit  ijet  öaat  mcöc» 


De  Medicijn- Winkel , 

Voor  de  Roos. 

I^eemt  fcDoon  ^egen-toatec  /  Vlicr- 
azijn,  Of  ftoofit  ©Ucv-bloemen  in  25iecof 
.;èoete  mclh/  en  flaat  Dct  Daac  om. 

Een  ander. 

I^eemt  <0Ue  ban  Roofen ,  outie  Wèn 
ban  eiösj  eben-beel  /  en  leg  t  DU  b?acm  op  De 
öoosf. 

Een  ander. 


il 
i 


j^ecmt  viicr-azijn ,  DopersJ  ban  €pes 
ren/  banelbjSebenbeel/  mengt  Ijet  onDec 
een/  legt  Oet  met UnncDoehen  Daar  op:  of* 
te  boolit  <8epelDe  43arfl  /  tot  Dat  fjet  Uiatec 
Dt&  too?D/  eniïaatDcfefiümtöljepö  om  De 
ftoosf. 

Voor  quaat  Seer. 
5^CCmt     Stinkende-gouwe  ,    Oker-noo- 

ten-biaderen ,  ban  elöjs  D2te  IjanDen  bol/ 

Seven-boom  Lupinen,  Water-patting  j  ban 

elbjs  een  ijanD  bol:  ftoo&tDttin  toatec/ 
en  bet  Öet  quaat  j^eec  l)tecmeDe. 

Voor  Hayr-wormen. 
I^cemt  een  mutfien  Franfcbe-wijn,fmtït 

Ijtec  in  een  (luhje  Aiuyn ,  foo  groot  als^  een 
Turkfeboon)  enbctöïecmcDe. 

Eenander. 
^eemtberfCÖe  Paarde- drek,  D2Ufitget 

fap  Daar  upt/  enbcftrptDe  j[^ap?-b)o?m 
Öler  meDcttoeemaal  Daagse 

Om  wratten  te  verdrijven. 

Beemt  fnp  ban  Stinkende  Gouwe,  ban 
I  Porceicyn ,  ban  cifijsf  een  loot/  (Olie  ban 
ISwavel  anDecbalf  bierenöeel  lootjS/  ber^ 
1  mengt  Det  te  famen/  en  beficpt  Daac 
1  meDe  De  3B?atten. 

I        Om  Exter-oogen  of  Likdoornen  te 
i  verdrijven. 

^fb?aapt  een  toepnig  ^pelt  op  een 

iDoebje  /  en  Doet 'er  een  toepnig  gepiilbe? 

;  rifecrDe  Seven-boom  tp  I  en  legt  l]et  Daar 

op  /  alie  Dagen  berberfebenöe.    <Df  neemt 

eenPlaafterbanGom  Galbanum  gemaaht. 

'       »'     '  HET 


of  Ervaren  Huis-houder. 


25 


Het    XIX.     C  a  p  1  t  t  e  l. 

Van  de  Genees-middelen  voor  Wonden  en  Quetfuren. 


Om  de  Wonden  tegenefen. 

H€t  liloctï  QcüiïM  3ijnDc/  falmcnlic 
JBcnDcn  met  Alfem  en  Roofmarijn , 

intontccmJBön  aeftoofit/  toatTcöcn 
en  öaac  namctecntoiehOlüDanSt.  jans 
kruyd-biocmen  !n  Dc  ïöotitjc  öoen  /  en  ccn 
Diapalma-plaafter  tiaac  cDct  \}tm  UQQiW* 

Een  Wond- drank, 

l^cemt  Heydenfch-wond-kruyd  ,  Roo- 
dc-kool ,  Averuyt,  Aartbefien-kiuyt ,  Wceg- 
bree,  Sene  groen,  Sanikelj  Alchimille ,  Yferi 

kruyd  ban  elfees  een  Danti  bol  /  jaat  ban 
juffiou-mcrk ,  ban  Hennip  ban  tm  ecn 

loot/  Smeer- wortel  ttóCC  lOOt  /   ÖOOllt  tJit 

in  Wm  of -^dtec  tot  een  mengelen  /  en  tjjtnftt 
Dfcc  ï3?temaal  öaaosf  ban.  <DntiectufTcljen 
bccWnö  De  3©onöe  met  mt  falfie:  l^eemt 
Honing  ttoee  loot/  <0Ue  ban  Olijven  ecn 
ïoot  /  25loem  ban  Weyten-meei  een  Dalf 
loot  /  roode  Bolus  een  blccenöcel  lootsJ  / 
maaöt  f)(ec  ban  een  falfie. 

Een  Wond-drank  die  het  verlegen  of  ge- 
ronnen Bloed  uyt-drijft. 

3^eemt  i^oremufcaat/  <0embec/  45^- 
$el  /  Mumiw ,  l^rap  ban  elftö  een  loot  / 
a©tetoofi  /  ^oct-ljout  /  Comijn  jaab  /  (©e^ 
nebcc  üefien/  ^ümi.ö  jaati  /  25afeelaac/  ban 
elt?3SS  een  loot/  hoofet  titt  te  famen  in  ttoee 
feanncn  Wm  of  25iiT  /  tot  Dat  tie  ftelf t  bec= 
foucn  iö  /  en  bztnftt  Olec  ttocemaal  baagief 
eenooeöcöjonhban. 

Een  ander. 

5^eemt  toonel  ban  groote  l^aactien  /  j§a.' 
lie  ban  clftö  ecn  lianii  bol  /  feoolu  tit  in 
een  pint  aBün  rot  Dar  een  tjcrbenöeel  betfo^ 
tien  té  /  |)tcc  ban  neemt  een  roemen  bol  / 
Doet  Daar  bp  ceDaooöDc  to02tel  ban  ^.cfjcl 
firupö/  3(©alfcljot/  ïHcecft-ooöen/  iBup^ 


[fen-D2eB  ban  elfttf  ttoinrfo  m^n\/  menöt 
Ditrefamcn/  en  oceft  Ijet  in. 

Voor  die  fich  van  binnen  door  vallen  of 
llooten  befeert  hebben. 

5^eemt  groene  Kervel,  booftt  Die  <n 
^oete-melfe  /  en  Doet  *ec  een  bierenDcel  looi^ 

Tuyn-kars  3aat  Üp. 

Een  ander 

^eemt  l^recft-ooocn/  Mumix,  ïlDa^ 
fcljot/  ^cljapen-flront  ban  elhef  ecn  bieren? 
Deel  lootov  gcDjoogDe  ^Btcr-toojmen  een 
fnlf  btcrenDecl  loot«s  /  maaftt  Dit  aUe0  tot 
53ocper  /  en  geeft  Inec  ban  een  bicrenOeel 
lootjS  met  toarme  3©ijn  in. 

Om  geronnen  Bloed  tuflchen  velen 

vlecfch  j  en  blaauwe  plaken  i 

te  verdrijven, 

l^eemt  Bakelaar ,  Comijn  zaat )  Camil- 

len ,  Alfem ,  ban  eifejS  eben  beel  /  floot  Dit  tot 
een  ^omt  I  en  maaftt  met  fap  ban  Alfem 
een  papücn  Ijier  ban  /  Dat  men  Daar  op  fal 
(trpcn. 

Voor  vervvronge  Leden  en  gcborftc 
Zenuwen. 

licemtDtli  25ierecn  pint  /  ï^onfng  D?ic 
lepelen  bol  /  bcrfcfic  53orcr  een  goct  Deel  / 
maaöt  Dit  t'  famen  toarm  /  en  flaat  öet  met 
ecntoollelap  omijet^liö. 

Om  Fiftelen  te  genefen, 

l^ccmt  fap  ban  juffiouw-merk ,   ban 

Wecg-bree  ,  ban  Agrimonie  ban  ellij?  fejS 
!00t/  ban  groene  Tabaks-bladeren  D?ie 
loot/  Roofen-honing  bier  lOOt/  toitte  Vi- 
triool ,  Aiuyn ,  Wijn-fteen ,  Dan  elfesf  een 
lialf  loot/  Spaans-groen  ttointig  grcpn/ 
nermengt  Dit  te  faiiicn  /  en  fpupt  Dit  in  De 
fillelen,  ' 

«J^  Het 


26  De  Medicijn- Winkel, 

Het     XX.     C  a  p  i  t  t  e  l. 

Van  de  Genees-middelen  voor  Koortfen  3  Peft,  Kinder- 
pokjens  en  Mafelen. 

Om  dedoift  en  brand  te  matigen  in  hcete  ban  dftsf  CCrt  fjtinö  ïiOlf   (tOOt  fJCt  in  tm 
en  gedurige  Koortfen.  ^mtt  I  i\\  ^l\\\M  lllCt  H5lJn  Ij,  t  fap  UPt  / 

^         ^  T  -D  ■       enöOCt'CC  ^Of6   gcpulUtTlfcecDe  Pionien- 

N€cmt  Sunng ,    Latouw ,    Bornagie-   ^^^^^^  ^       (^ 
bladeren,  üanclö.siecnOamücil/  ra-  ^ 

marinde  ttóec  lOOt  /  flOOftt  ölt  ÜI  CCn  ^'^'^  ^"dcr. 

mingdcn  focte  ïDci»  /  en  öjinfu  Ijlec  ban.      j^ccmt  Oct  Dtnncnflc  bdletie  uptöc  ^tm^ 
l^iec  toe  tJicnt  ooh  Garften-water  mct  fap  öcf-magcn   IjactJ  peö^oofjt  ccn  bicrcnöcel     * 
bancootJcAel-bcficn,  en mt^tuoat^iipbcc  loor^/  Orangie  fchiiien  ecnïjalf biccen^jcel 
fDct  gcmaaïïf»  loot^  /  (toot  Dtt  te  famcn  tot  een  fijn  poeuec  / 

Voor  brandende  Koortfen.  JJ  öfeft  Ijet  030?  I)ct  aanliomcn  ban  öe 

3^eemt  Hi.ys-iook ,  Surmg ,  Porce- 1  ^^^^^^  ^^  I  titt  feif De  i.ö  ooh  fcec  ooet  boo? 
Jeyn,   Endivic,  Bornagic  biS  cUt.ö  een' ^^'«flweenQuaöe  maag. 

[lantJ  bol  /  Tamarinde  anDcrlialf  lOOt  /  A- '  Om  op  de  Pols  te  binden. 

kelcyenzaat  ecn  Ijalf  lOOt/   llOOht  Dtt  \X\  '     l^ecmt  Tarpentijn  mctrooJïe  Bolus  bCr* 

Gariten-water  tot  een  ptnt/  Ö0C2  o^öaan  mcmjt /  of  neemt  ülaöccen  ban  Vlier, 

3l)nïJe/  DOCt'eC  ^PCOOP  ban  Surmg  bICC.iV/ijnruyt,  Goiits-bloemen  ,  Barndcnetels , 

looiöp/  en  tJ2inlu  ijiec  ban.  Honts-draf  ban  elhö  eben  beel/  (loot  Dit 

Voor  de  alle-daagfche  Koortfen.  '  '"^f,^3ijn  tn  ecn  m^t  I  Of  neemt  De  üin. 

^et!icl).nmmetjai!ppegcpuvgcert5ijn.  nenae  a^b.^^^^^^^^^^ 
De/  neemt  CarduusBenedictus,  Gentiaan-  m  ^5i)ti/ enuinq ijccop oe J^Ol?/  OieiWHt 
vvorteiban  m  een  Ijalf  biccenDrel  lootö  /  ^  ^^'^  ^"^^^^1  ^le  men  Doo?  fal  fmjDen. 

(loot  Dit  tot  ecn  fijn  poeper/  en  geeft  t)Ct'         Voor  de  derden-daagfche  Koortfen. 

boo2  \)zx  aanfeomen  ban  De  ïio^jt.sf  \\\*        \     i^ecmt  Gentiaan ,  3©o?tel  ban  Mans-oo- 

Een  ander.  |  f*^"  '  ^'1'^  ^^^^  ^'^^  ^^^^1  Garduus  Benedi- 

3!>rcmtCarduusBenediaus,  Centaurea  <^us ,  Centauiea ,  Chamedrijs  ,  Hyioop  ban 

barellïö  eenDanDbol/  3©o:tel ban  Mans-  ^m  een  IjanD  bol/  ftooht  Dtt  m  toatereti 
ooren  gcDjoont  5iinDe een  Ijalbe  t)anD  bol/  SBijn ban elftsi  eeii  mengelen  tot  De  Ijclft/ 
ftooht  Dit  in  1)a(f  ïlDijn  en  a^ater  tot  een  ö^tnht  Ijter  ban  alle  mo?gen  een  roemert^ 
pint/  en  Diinftt  öterbaneenrocmertiebol  K  öol/  en  bluft  öaar  op  leggen  sbjeetea. 
boo,j't  aanfeomen  ban  De  l^oo^tö.  i  Een  ander. 

Voor  de  andcrdaagfche  Koortfen.         \     5^ecmt  Gentiaan,  Carduus  Benediiflus , 

5^Lvmt  Aluyn  ttotntig  grcpn/  ^out  Aiuyn,  Salpeter  ban  elft.ö  een  bierenDecl 
ban  Carduus  Bcnedictus  tien  grepn  /  neemt  lootjö  /  en  geeft  Dit  in  bier  repfen  boo^  Ijet 
Dit  met  ^ier  in  boo?  't  aanfeomen  ban  De  aanftomen  ban  De  ïkoo?tjS  in. 

i^'30?!^.  I  Een  ander. 

Een  ander.  |      iS^flttt  Roomfche-alfem  »  Duyve  ker- 

^CCnU  Alfcm?  Barndeneteisj  Betonie  vel, Carduus Benedictus?Buglos, ban ClfiüJ 

i  «n 


of  Ervaren  Huys-houder. 


CCn  ÏJiinlï  UdI7  Gentiaan  ttocc  loot/  fiüoht 
tilt  in  H^U  pinten  iBijn/  en  öccft  öit  il»ce- 
maal  öaaa.ö  te  Djinhcn. 

Een  ander. 

l^eemtcenOalfPtntic  Aifcm-wijn,  ïjoct 
f}kt  bp  een  loot  ^mt  /  tiit  te  famen  gcfmol- 
ten  5ijhtic  /  moet  men  boo?  't  aanhomen  ban 
tJe  Éoo2t6'  tii-ncmen  /  Dit  W^\M  iJC  3^oo?t.é/ 
en  Dnjft  bed  becbuplöe  DocljtioDcccn  öoo? 
(jet  blaften  upt  öet  Ujf. 

Voor  de  Peft. 

Zedoar  oefeaautot  en  ïïoo?-ccf(tïtt/  toe- 
öerjlaat  Dc  üefmetttngc  /  of  neemt  fap  ban 

Knoflook  j     Wijn-azijn    ,    Rcnfche-wijn  , 

ban  eili.ö  een  öalf  miufien/  Thenakeieen 
|)alf  loot/  mengt  ött  te  famen/  en  neemt 
Sicc  alle  mo,2ö^n  een  icpci  bol  ban  in. 

Een  ander. 
I^ecmt  VVijn-ruyt ,  DjUht  met  Azijn  fjCt^ 

fap  Daar  upt  /  neemt  ban  Dit  fap  een  Ijalf 
ptntie  /  Thcriakel  een  loot  /  mcnijt  Dit  on- 
Der  malhanoeren/  en  o^Ojupöt  öiec  ban 
'^  mo?gen.ö  en'0  abonDss  een  lepel  boU 

Een  ander. 

5^ecmt  ttdec  Nootcn ,  tbjee  Vijgen ,  een 
toepnig  Wijnruyi  met  ^out  /  en  eet  Dit  alle 
mo?gen. 

Om  'c  vuur  uyt  de  Pefl  buyl  of  Peft-kool 
te  trekken. 


S^eemt  een  geDjoooDe  paDDc  /  legt 
I)em  een  toepiug  in  Azijn  te  toecften/  en 
öiiiD  öem  Daar  op. 

Om  op  de  Pefl-buyien  te  leggen. 

I^eemt  Suur-deeg  een  loot  /  Spaanfe- 
vliegenbijfficngrepn/  Moftert-zaat,  Duy- 

ve-ürontban  elli^  tien  gcepn/  legt  Dit  op 
tz  23url. 

Om  op  de  Peft-kolen  te  leggen. 
S^eeml   Smeer-wortel  ,    Scabiofen   ban 

cin.ïJtbjceloot/  Salpeter  nnDer[)alf  bieren^- 
iïccl  lOQtjj  /  ttoce  Doperss  ban  €percn  / 


^7 

maaïu  Dit  tot  een  papBcn  /  en  legt  öct  Daac 
op. 

Om  de  Kinder- pok;  es  en  Mafelen  uyt 
te  drijven. 

I^Cemt  fejS  Vijgen  ,  Venkel-iaat ,  5aat 
ban   JufFrouw-merk  >    Gomme-lacca    bart 

clüö  een  ïjilf  loot/  Linfen  ccnloot/  fiooöt 
Dit  in  25ieï:  of  <6ac(len  bjatec  /  D?inht 
Dier  ban  een  goeDen  Djonft  /  en  Ijangt  Dit 
faftje  in 't  55ier  en  laat  Daar  geDuurig  ban 
Djinben  :  neemt  Akeleyen-zaat  een  loot/ 

Carduus    Benedidtus-zaad    een    biercnlieel 

lootö/  öerepöe  Harts-hooren  een  öcilfioot/ 
Dit  gcjtooten  5ijnDe  /  Doet  t)ct  x\\  een  faftje. 

Een  ander. 

I^?cmtï©02tel.sr  ban  Venkel,  ban  Dok- 
ke-biaderen  ban  eibs?  een  loot/  blaöcccn 
ban  Pimpinel ,  ban  Suring ,  ban  eib0  een 

IjanD  bol  /   Venkel  zaad  ,  Gomme-iacca , 

Dragantbanelhö  een  bicrcnDeel  loot.ö/  fe^ 

ben  Vijgen  ,  negen  Dadels ,  Corenten  ecit 

loot  /  lioolit  Dit  in  <6arjlen  toater  tot  eeit 
pintjc  /  D002  geDaan  5i)nDe  /  Doet  'er  Dp  <^p« 

rOOp  ban  Suring,  Citroenen,  Carduus  Bc- 
nediólus,  Violen  ban  elllS  tUDcelOOt/  Saf- 

feiaan  een  bierenDeel  loorgf  /  mengt  Dit 
tot  een  Djanö/  en  D^inbt  ijicr  ban. 

Een  ander. 

5]^?emt  Contrajerve-wortel  20  grepn  /  La- 
pis Bezoar  tien  grepn  /  SafFeraan  bijf  grepn/ 
(toot  Dit  tot  eenftjn  poeper  /  en  geeft  Dit  op 
een  ttH  met  55ii.'r  in  /  en  toel  ïjier  op  m 
gcDeht  3Ü"öe/  moet  men  Ijet  stoeeten  Dcbo?> 
Deren. 

Van  groote  brand  in  de  Kinder-pok;es 
en  Mafèlen. 

3!^ecmt  Suring  5  Porceleyn  ,  Latouw  ,  en 

Weegbice  ban  elftö  een  IjanD  bol  /  Scor- 
dium  een  tialbe  DanD  bol  /  jaaD  ban  Citroe- 
nen een  ïjalf  loot/  5aaD  ban  Suring ,  een 
loot/  BoofttDit  te  famcnin  <6arrtenb)atec 
tot  een  pint  /  Doet  Dier  bp  ^proop  ban 

Granaten  ,  ban  Limoenen  ,  ban  elftö  Djie 

loot  /  en  geeft  ïiter  Dtljtoilss  ban  te  D^jinïiem 
i  ^  z  VaH 


28 


Van  het  PAART  fijn  fiekten,  afgetekent  met 
de  volgende  nombers. 


CefTaflen 


I  C  €F}0?ftf)cp&. 
i  *^  ©crrepht    of 

jijnDe. 
3  5£onocnfiic&t. 
4aLongcnpijn. 
f  <!?cquEtfie  rugge. 

7  5^cn  4!l^aantTcan0. 
Spjuinöetjalp. 
9  3^c  tDo^giuQC 

1  <  ^cï)el  in  De  oogen. 
iziZ^eit^agcImDeoogen- 

i3  ï^üoftpijll 

i4^nottfr(jepö 

1 5-  DcrhoutlKPötan  't  j^ooft 

lö^liegcnDc  l©o?mcn  in  De 

1 7  ^ctjiiul  aan  öc  Caiiöcn. 

1 8  ©ertofl^  aan  't  «©tl)cnieltc. 

1 9  ^iictflngc  aan  bc  i^ouge. 
lopijnaaiiöCiCongc. 

X I  iilcjJUc'Baaröehcn^aan  De 
(Conje. 


ii^öninöe'Bo?|l;n. 
t^^ucrbeencnaau  oe  litiicm 
24  3£cffen. 

1 6  Oallen. 

17  piej-Hen^. 
i  8(0  gel-boet. 
i9<2Suetl)oci!en- 
joJÏinhenöe  boeten- 
}  1  «^uerboeten. 
3i©cröitl)epÖ. 

53  pïijntianDci^aojn. 
34  ©i'rnageltöcpD. 
3  j-  ^ehcrc  pijn  in  öeboct. 
3  6  EotTing^  ban  öe  i^oo,?»  aan 

öc  boet. 
57  211^  De  ï^ooni  aan  De  boet 

fcljupmt. 
38  ^c  0p9e  onDer  aan  De 

i?"oo;n  ban  De  boet. 
39^eflralen. 
4o5I>e53leinenaan  De  i^oo^n 

en  Diecfcö- 
41  4!Koerebet. 


41  <i?ef!agcn  jijnDe. 
43  iiü^alanoien. 
44 1?£  l©olui>me. 
4f  ©-5toclinOe£^lootcn. 
4ó€en  flag  aan 't  DiK  ban'C 
55een. 

47  351^  't  iFonöament  uptbal: 

len  b)il. 

48  3leefi:n  acljtec  aan'i^ecn. 
49<ö:enloopfnteat- 

f  o  5F>e  lianher- 
5-1  ïiiobcnaanöe'53rcneH. 
f2  <i^beri^oeben  aan  Dei^oo^n. 
f3  üiloben  Die    lang^    t)ceii 

gaan- 
5-4  ïtloben  Die  Dtoer^  homcn . 
ff  Spatten  actjtBr  aan  't  been- 
fóftrappen. 
ƒ7  3£eefen. 
f8  <Ciiicrbeenen. 
f9^taart-bccnen5 
óofiaticn-flaart  al^'t  ïjap? 

uptbalt* 


Vanden  OS  fiinfiekten,  afgetekent  met  de 
navolgende  nombers. 


1  Tj  ©c?n  rrcb?olicn  jijnöe. 

2  ^^  J3oo;nbermorpt3ynöe. 
3«©e:tocIinDcnl|fll.ö. 

4  ^m  lif  alö  geqiictlt. 
f^ap?  af-gcballen  aan  l^tt 

e|nl^-tlnh. 
<5  l^atDigöcpD  ni  ï)et  ^al^- 

fïuh. 
7<©e5\BeIin'tï|aï^lïuft. 
8  i|et  bel  aan  De  Itibbcn  ge- 

hiecft. 
9PiJneinDe53uph. 

10  (ïBcnige  5r^arn,ien  gfriuetfï. 

1 1  3£oopingeinnDen53npH. 

1 2  i^eröigbepD  in  Den  23uph. 
i3(ïBer0bilontlnpht. 

1 4  <Deb?oohen  53een. 
if  (©cjtoel  in 't  ïSeen 
idIDetfjeröinge  en  berlïpinge 
in't23een. 


17  ©opiberftupht. 

i8€enig  fbiaar  getoicï)t  op 
oen  Doet  geballen  ofte 
anncrjJberhlimt 

1 9  l|oo;n  ban  Den  l^oet  gcb^o 

ben. 

20  I^oozn  ban  Den  Bott  gehlo 

ben- 

2 1  l|oo?n  ban  Den  l^oetafbal^ 

icnDe. 
2  2  55IoeD-Ioopincen. 
z3  5^enbnplenIoop 
j  4  ^toellinge  in  De  25Iaa^. 
2J-  i^crfloptöepD  inDe23Iaa^ 
2  6  ^teen  in  De  copc  ban  De 

^laaj^. 
27^tecn  inDc23Iaa^fclf!^. 
28  ^toeliinge  inDeropeban  De 

blaa^. 
zpi^cfiouDerbldDontfct* 


3o(ïBccbeIcn  in  geflifet   ffeb» 

ben:e. 
3 1  «^nninaniie. 
3 1  ©criDo^ginge 
3jecjtoel     in     öet    flcfiei 

niclte    ban  get  bah« 

Öup^. 
34<J5e5toelin'tbahöup^. 
3f  «auetfiuge  Der  (Congen- 
36  ói^en  appetijt  betlorcn  fic&« 

benDe. 
37i©olbeinD'<©ogen. 
38(©e5tDelinD'<©ogen. 
39Ï©it5eIopD<^ogen. 
40  IB^atten  op  D'  <@oaen« 
4i3£oopcnDe<0ogen. 
4*iècl)eIIeinD'*©ogen. 

43  <&ferenaan'ti|oofc, 

44  èijnc  in 't  i^oofc.         ^ 


3° 


enHUYS-HOUDER. 


Onderwijjcnde ,  hoe  men  heylfame  Medicijnen  voor 
de  gebreken  der  Beejlen  bereydenjal. 

Van  de  Genees- middelen  voor  de  gebreken  der  Paarden. 

l!ftto(tblccfcO  uPt/  en  (irpt  traac  ^out 
in/  en  legt 'cc  öefe  pap  op:  ^^eemtt^acft 
öjtc  loot  /  <0cir(ie-mcel  jc.ö  loot  /  ïioofit 
mttn  rootieïöijntotcenpap/  en  berbinö 
!jct  Dojtjerömct  luieUcn  ta5©afec/  ©Ue/ 
en  ^out  nat  o^^maaftt» 


Voor  Oogen  der  Paarden  j   daar   in  gefla- 
gen  of  gefteken  is. 

is^^r^  5!cc  toe  fnl  men  fjet  <0Oö  met 


fcj  iM  ^  liJai:me3BijnU)a1Ten/  enöemet 
f1  frfi  ^"  Uccfclj  l^ocnöcc-bct  bcfmecrcn  / 
ÉJÊiJ^  entie  öaac  n.^  \\tw\}\\\  Dan  ï©ute- 
■  l:oot  met  ïüDijn  /  tot  f  en  papïicn 
gemaaïn  /  op-lcgocn  /  enöc  öe  l^ooft-aUcc 
cpencn. 

Voor  grootc  Hooft-pijn  der  Paarden. 

^e  lien-tcelicncn  Otcc  ban5ijn/  tönn 
tieec  beel  toatec  \m  ijet  J^ooft  ö^uppt  /  tic 
(Oorcn  flap  Uanccn  /  en   öc  ^M   en 
't  J^oofcftoaaccnneticclMnjcnDtcr.    ï^lec 
tcocii  fal  men  liet  toolacnöe  ocbzupljen  : 
5Qecmt  h'CP:i  oefnetien  J«fFrou-merk  ,  La- ■ 
tou ,  Cl Uerfrfi acfnetïcn ^tr do /  mengt W \ 
onDcc  tjet  UocOcr»  ' 

Voor  Vcrkoutheid  der  Paarden. 

^lïS  een  paart  b.rrioiit  fö/  fal  men  Der 
op  een  mavme  plaarö  (laUcn  /  en  toe! 
toacm  toct!cUi?cn  /  en  öan  foo  geeft  (jcm 

l^tnegriek-zaad  OntJCr  tlfn  Ï^Oljn  tC  CCtCn  / 

cn  lautöc  ^^oete-mclh  te  ti:iuften. 

Voor  Je  Vijver  der  Paarden. 

•^e  ft:n-tci1icncn  Hier  ban  5ün  /  Xiat 
Het  ^^^ti  fccr  ^tocet  /  ia  al  aonti  In 
(Itlle/  en  ïtomcn  fit»  te  leaa^n/  foo  5nn  i^ 
fecr  In  occiUt-i  ti-^n  te  (lerUcn.  €>m  t!it 
te  li-lfïcn  /  fo  Vnjiift  en  ftri)lit  Het  P-iarts^ 
lltaafic  bi'cn  /  cn  tioet  ï|:r  aïjcr-latcn  on^ 
tierltia.n'tef  ïJC  (Doren/  en  opent  met  een 
5Dln!n  öe  UnrtiiaDenti  /  W  /  gclijït  een 
toiitc  3cnii\jöc  i^  /  in  öe  lengte  /  trcüi  cc 


Voor  fchellen  en  vliefen  der  Oogen. 

Dcemt  fap  ban  Hondsdraf,  ban  ^m- 
kende  Gouwe,  a©ün ban  el&sf  ebenbccl/ 
en  boet  bit  tn  bc  (Dogen  :  of  gcD^zuplit 
Salarmoniac  mct  il^oning  bccmcngt. 

Voor  pijn  en  fwellinge  in  de  Keel  der 
Paarden. 

j^eemt  oiiben  oiy  ttoeepont/  Wijn  eert 

balfpinr/  Parey-bollen ,  Vijgen  ban  elftsS 

negen  /  toccht  bit  te  famen  /  en  5teö  bet 
een  rené  of  tbjce  op/  Doo2-gcto3ongcn5ijn* 
be/  boet 'er  Dp  Salpeter  en  ^out  foo  beeï 
genorg  i'$i  en  gret  bier  ban  cenDalfptnc 
,  feffcn.ö"  x\\  be  J^nlsS  ban  't  ï)aact. 

i  Om  Paarden  te  helpen  van  de  Tant-ftoeU 

i  ^lle  bet  Canti-bleeffli  bat  ge^toollen 
\{<$'  fal  men  met  een  öüim  opfübben/  xt 
I  bJc'cn  b:te  of  bier  garen  baar  tnmaïicnöe/ 
I  en  laat  bet  toel  Woeben  /  cnDcbaac  na  met 
^i)rt-a5ijn  bjjijbcn. 

Om  P  aarden  te  genefen  die  van  binnen 
gcc|uetft  zijn. 

fleemt  een  Hond ,  bilt  bem  /  en  ^m 
Uet  ingelxiant  teecb  /  en  3teb  bcm  i'^  een 
Itetei  met  bccl  töatcc  /  cn  geeft  Dit  toatec 
ie  bjinbiiu 

Voor 


Medicijne  voor  de  Beeften. 

Voor  blocd-piHcn 

toatmc  ^oete  mcih  /  Qttft  Dtt  te  Djiiv 
fien. 


31 


Indien  het  Paart  niet  flallen  kan. 

3^ecmt  een  p(nt  ilHjn  /  't  toit  Dan  tien 
oBi  cccn  /  cejlooten  Look  ,  geeft  öit  te 
öitnlien  :  of  neemt  alleen  fap  ban  rootie 
Kool  met  Wm  bermenat. 

Voor 't  gefvvollen  Gemacht. 

3^cemt  55ioem  ban  (Cartoen-meel  / 
ï©ijn  mocc  /  3Öfi:hen3S-reufel  /  mengt 
tJit  te  famen  /  en  ücfmceci  ijct  ^emacüt 
taac  mcDc. 

Voor  een  dempig  Paart. 

5liecmt  Galiga  ,  Gember  j  Ki  uyd-nagc- 
lenj  Comijn-zaad,  Venkel-zaad  ban   eUl0 

een  loot/  tlcee  speren/  Safferaan  ttointig 
orepn  /  mcnötïstt  met  ;en  Ijalf  pintie  Wiiw 
Otet  ïrtt  in  öc  ^m  /  J)ct  l^ooft  lange  työ 
cm  Doog  ïjouöenDe» 

Voor  Hoeft  en  Kuchten  der  Paarden.' 

IJ^Cemt  Fenegriek,  Lijn-zaat  ban  elfjjS 
een  UiCUenöeel  /  Soet-hout  ,  Gomme-dra- 
gant  ,    Wierook  ,    Suyker   ,    Linlen    ban 

e[U0  tbjee  loot  /  (loot  Dtt  tot  een  grof  pocpcc/ 
en  mengt  (jet  onöec  ljet©oeï5ei7  offtooln 
een  öanö  bol  öUc  baiUu  toatec  /  en  geeft 
ïjet  te  Djtnïten. 

Voor  verloren  Eetens-Iuft. 

^lö  tian  fal  men  öe  .ïBonti  met  31500  en 
^out  bjcl  bjalTcfJcn  en  fcljoon  mahcn.        I 

Voor  de  gequetfte  of  feere  Rug  der 
Paarden. 

I^eemt  tic  senutocn  ban  een   Hond, 

Ocfter-fchelpen  ,    Hoender-drek  j   Dtt  fult 

gil  te  famen  mengen  en  Ojanöcn  tot  af- 
fcfje  /  toalclit  öet  ^eec  ecr(l  met  toatme 
3t5Ü«/  ^n  jtcopt  'ec  D^t  gcbjanb  poeper 


op.    €nöe  al<t  't  i^.i.irti  op  tscn  Ctng  go^^ 
quctjltö/  banbe^aticl/  icgr  Ijet  op  met 
iBecli  in  bJtt  ban  vir reren  nar  gcmaalu/ 
cniie  üaac  na  fult  gpmet  Hoender-vet  be^ . 
fmceren. 


Voor  de  Krappen. 

^a  öat  Det  ^anj  af  gcffljcrcn  i^/  fal 
men  ijet  fmceren  met  pioflaart  en  ^o^ 
ntng/  baar  na  gebiuplu  ouöe  fcliocnen 
tot  poeper  berO^nnt/  Koper  root  foo  b:eï 
genoeg  iö  /  en  maalu  met  outie  Ver- 
kens-reufei  een  falf  /  Ijfcc  mebe  üe(lci)ht 
•3$  mojgensf  en'jS  abontj.0. 

Voor  de  Gallen. 
5i5eemt  Kaarden  ,  Riot  en  Brande-nctels » 

flampt  tiüin  een  jfDo^ficr/  en  maahtDet 
tonrm  tn  een  pan  /  en  legt  (jet  Ijeet  baar 
op/  laat  bit  een  gelKcle  naclK  leggen/  Deö 
mojgenö  toaff l)t  Ijet  met  p<Te/  enöc  al.ö 
gp  btt  fnijöen  toilt/  cngcopentöcbDenöe/ 
fupgt  Doo?  een  fpnpte  ban  een  ©lier-pijp  / 
al  Ijct  geene  in  öe  «jjalle  iö  /  en  fmeert  'ec 
liet  naboïgenbe  in :  j^eemt  Kappoene-vet , 
]^oning  /  en  (Olie  ban  Lauwerier ,  ge^ 
bjupïu  bit  tot  hcit  (iet  gencfen  ie?  /  toel  toe 
flcnöeöat'ergeentoater  aan  en  Uomt  bin? 
nen  ^c  tyb  bat  Ijet  open  is?» 

Voor  gefwollen  Beenen  der  Paarden. 

5^eemt  cube  gefouten  il^eufel  Diakhea- 
falf  en  Lijn-olie,  maalit  Dier  ban  een  falf. 

Voor  quade  Hoorens  aan  der  Paar- 
den Voeten. 

|5eemt  Pek ,  Harft  en  Teer  ban  elfi'Sf  eeti 
(jalf  pont  /  Tarpentijn  een  biercnbcej  pont.^/ 
bit  ijs  goet  boo?  guabe  l^oojnsf. 

Als  een  Paart  vernagelt  is. 

jlöoet  men  be  löagel  upt  trefeïien/  en 
tot  bet  25loeb  fniiben/  of  tot  in't©leefcfi 
fclioon  malden  /  en  gefmolten  Swavei  baar 
in  b?uppen. 

Vaw 


32 


Medicijne  Voorde  Beeften. 

Van  de  Genees-middelen  voor  de  gebreken  der  OlTen 
en  Koeyen. 


Voor  de  Kegcl-tanden  der  Koeyen. 

A%^  ccn  öoc  oeï)2cö  Occft  aan  öe  Bc- 
gel-tanöcn  /  öatfe  tjaac  ^\m\\m  /  foo 
en  han  öat  ©ccfl  ntct  cetcn  /  tan  fal 
men  licm  Uc  Jl^cnö  open  öocn  /  en  fntj* 
öenöcm  öe  ï^rgel-tanïjen/  Die  (ïC5toollen 
3ijn/  toataf/  enbcjltölufcmct^oiu/  foo 
bcroaattjatöcöjrff. 

Voor  Gefvvel  aan  de  Koeyen  of  Oflcn. 

^aar  tecen  fal  men  Dfe  fn  tie  o^orcn 
fnijöen  /  en  toJiiben  W  öatfe  DloeDcn :  entie 
foo  iKt  Uan  ntct  üctcten  tot!  /  foo  fal  men 
nc  Staart  op  tKffen  /  enUe  fn^öen  Daar  in 
tm  bingcc  bjcct  Uan  Ijct  lijf/  en  men  fal  Ijaac 

ïheriakel  (n  OeÜen* 

Voor  Buyk-pijn  van  Oflen  en  Koeyen. 

^e  ften-teftenen  ?ün  /  öat  fp  gaan  lca= ' 
cei/  cnflaantctflonttoetierop/  enfcfjjab; 
öe;i  met  öc  boeten :  Dan  fuU  gp  nemen  tiun 
55tci*/  en  Haan  öaar  in  een  öanö  Dol  -§out/ 
tat  6«?t  fclju  imt  /  en  tiat  fcriuum  fal  men  af 
Hoen/  en  gieten 't  liane  in  Ucfteel/  fotljjie^ 
maaltoe:  of  geeft Theriakcl  metaöDijn  tt 
U^tnfjen. 

Voor  het  Hoeflcn  en  Kuchen. 
3i5cemt    Longen-Kruyd ,     Hyfoop    ban 

i\M  itoec  Handen  bol  /  hooftt  Dit  in  3©a* 
ter  /  en  geeft  liet  in  /  of  neemt  fap  ban  Pa- 

reymet€)Ue  ban  Olijven. 
Een  ander, 

fleemt  groene  Bwoec  bier  fi.mDen  bol  / 
(loot  Dithlepn/  en  Diiifn  met  ïDitet  iiet 
fap  nnt  /  Dit  fal  men  feben  Dagen  acDrcr  een 
in  gcben. 

Voor  de  Koorts  van  OHen  en  Koeyen. 

^c  lien-teehcnen  uier  ban  5nn  /  Dat  liet 
25cejl niet eeten tol!/  DcoogcnD^uppeiv  en 


(laan  Ijol  in  't  öooft  /  fjter  tegen  faï  men  fiet 
23eejl  op  ftal  fetten  /  en  onDer  \ju  <0?as{ 
3©ijngaartjes-blaDeren  mengen/  enDe  Dc 
#ocen  fni)Den  Datfe  DloeDen. 

Voor  BIoet-piiTen  van  OiTen  en  Koeyen. 

3^eemt  Geers ,  Hennip-zaat  ban  elftiS 
feö  loot/    Theriakcl     tbJee    lOOt/     ftOOllt 

Dit  in  tbjee  pinten  Bftn /  en  geeft  liet  in: 
Of  neemt  Wcegbrce  fap  met  <ölic  ban 

Olijven. 

Voor  OflTcn  en  Koeyen  die  niet  pifTen 
konncn. 

I^ccmt  l^oning/  Olie  en  a©ijn/  r  fa^ 
men  gcfoDen  /  en  D?ie  mo^genjS  bccbolgen^ 
in  gegebcn. 

Voor  Sinkinge  en  Snotterigheyt. 

^e  hen  teeftenen  Ijiec  ban  3(jn/  toan^ 
neer  De  *0 ogen  loopen/  en  fp  geen  eet-luft 
enö^bben/  en  De  (©oren  laten  Dangen;  alö 
DanbJafclitDeiï^onDmet  Thijm,  gefoDen 
in  toitte  ïD.in :  of  toJiift  De  iBonD  met 
5ï.oohen^:§oiu/  en  biafcDt  DicDaarnatnet 
3[©ijn. 

I        Voor  Oflên  of  Koeyen  die  fcerig  zijn 
!  tuflchcn  de  klauwen, 

ï^ier  tcg^n  fal  men  Schapen-ongel  fmel* 
ten  /  en  gieten  Dat  Daar  foo  toarm  op  aijsf  fp 
I)ct  lijDeü  ftonnen  /  en  nanen  Dan  Daar  een 

'  lap  om  /  en  men  fal  't  ooh  eenö  of  ttoee? 

'  maalö  Daagö  itiaffen  met  jfDanjJ-pijTe  /  en 
met  «Heer  bef  meeren. 

Voor  verborgen  fiekte  der  Koeyen. 
fleemt   Laurier-bladen»     Seven-boom, 
■'  Wijnriiyt .  Wijngaartsbladen  ban  elbö  eet! 
tianD  bol/   Knollook   ,  Parey,     Wierook 

ban  elh^  een  loot  /  lïooftt/  Ditinap^pn/  en 
geeft  Dct  te  Diinfieü. 

Voor 


Medicijne  voordeBeeften. 


33 


Voor  de  gebreken  van  de  Schapen, 


Voor  de  Hoeil  van  de  Schapen. 

G€cft  öaac  tt  mm  Veid-cypres  en 
Agrimonie,  een  goetöcci/  Defefirupï 
Den  5ön  meöe  goct  Dooj  öempiö«  ©aai'^ 

Voor  de  fchurftheyt  der  Schapen. 

^eemt  H^oec  ban  (©«e/  Uan  ïDön/ 
af5tetifel  Dan  Lupinen ,  Dan  elfijs  foo  Deel 
ccnoeg  fjj/  mengt  öft/  en  befltöfit  ö^t 
D(ec  meüe.  i^tcr  toe  ment  ooh  Qet  ^ater  tn 
SoHe  Boekc-boomen  getoonöen/  't  ixjelö 
meöeöefcHucftljepli  ban  anöece  25ee(tcn/ 
öliis  ^aacDen  en  <©f!en  /  feec  toel  geneejt. 

Voor  de  Pcft  der  Schapen. 

S^eemt  in  öe  2,ente  Salie  en  Mairove , 
lj?u6t  öct  fap  baat  upt  /  en^jeeft  öiec  ban  be 
ri^t^apen/  14  bagen  achter  een/  eengoebe 
b?on6/  en  fp  fuiien  ö«  bolgenbe  jaacban 
D^lfte^tenen  (terfte  beb?i)b5ün. 


Voor  uyt-teerende,    en  fcer  oiagcrc 
Schapen. 

^kt  tegen  geeft  Ijnat  te  eeren  bc  bjutb' 

ten  of  5aben  ban  CoUitca ,   of  Lombaartfe 

Linfen ,  bjaac  booj  fp  bet  enttjel  cïoepent 
b)0|Den. 

Een  aiider. 

I^eemt  eenöanbbol  3Cmanbclen/  floot 
bic  met  Wijn  /  en  maalu  Ijtc c  ban  een 
IDelftje/  en  geeft  bit  be^cïiapeiiin;  Ijtcc 
regen  iss  ooh  ban  noobcn  Dat  «ten  öaar  in  b« 
<2^ocen  fnüö. 

Voor  Schapen  die  vergiftig  Kniyd 
gegeten  hebben. 

^e  feen-reehenen  ijiec  ban  3iin  /  bnt 
Baac  ^e  56upfi  fcer  fdjielp  bomt  te 
3toellen  /  batfc  niet  bJillcn  ceten  /  en  t^> 
boiljS  neecballen :  Ijiec  tegen  fal  men  Ijaacbc 
abecen  in  be  Dobcnfle  %ip  opcnrn  /  en 
Uaac  Theriakei ,  met  meufcljcn-ptss  bcr-' 
mengt/  in-geben. 


Voor  de  g€bfeken  van  d^  Verkens. 


Voor  Klieren  en  Krop-fweerea  der 
Verkens. 

G€eft  Daac  tt  eeten  l^et  ifócupb  ban 
VeJd-violcn  Ofte  Penfeen. 

Voor  de  Peft  onder  de  Verkens. 

^e  ^tiitjn-Dccber^;  ban  ^uiu^i-lanb 
ö«ben  tiet  tegen  öct  ï^cupb  ban  Gen- 
tiana ,  fiiepn  gefeapt/  en  onbcc  fiaac  boebfel 
öcmcngt. 

Voor  ongaaf  hcyc  of  gortigheyt  der 
Verkens. 

V^et  tegen  (0  feet  bienftig  Det  H^küp^ 
Alfs-ratiken ,  ijaac  tc  eeten  gegcben.  iBen 
fept  ooft  bat  bc  j^ecïtenjef  /  t)U  upt  een 
(Cïogban  €fTen-^out  gemaaiit/  eeten/ 
nopt  ongamftjj  of  gortig  toozben. 


Voor  onbekende  fiekte  der  Verkens. 

<©at  be  0ecliensf  ongefont  3ön  /  ïoetö 
albuss  onbecbonöen:  |Ben  tceïJt  «pt  hc 
5^eFt  eenigc  Oapren  /  inbien  be  felbc  fupbec 
3ün  /  tö  een  tecBen  ban  gefonDDcpb/ 
maat  inbien  fp  bloebig  of  met  ettccacötlge 
materie  befmet  3ön  /  i^  een  tcfien  ban  onge^ 
fonböcpt.  Mi^  ban  falmen  f)aac  13U  eeten 
en  b^infien  een  bag  en  nacljt  omöoubett  / 
en  baat  na  3Batec  /  toaar  in  gcpoore  tóo?^ 
telen  ban  wilde  Comcommeis ,  24  uuren 
gebjeefet  Debben/  te  b?infeen  geben/  en 
ftiec  boo2  fullen  fp  bed  bupUgfjepb  ouijt 
bJO?ben.  dommige  geb?np!icn  Hier  tegen 
be  ttojtelen  ban  Aifodiiien ,  onbec  Baac 
ifPÖ^gemengt, 


€ 


;  Voor 


14* 


Medicijne  voorde  Beeften. 
Voor  de  gebreken  van  de  Geyten. 


Oen  de  Geyten  en  alle  viervoetige  Gedier- 

tca  lichtelijk  haar  Jonden  te  doen 

\verpe:i. 

T^emt  ocdootcn  5aati  ban    SefcU 

van  Maiiüicn ,    cn  OCCft    fJCt    ÖaaC 

met  toacmjdiec  of  a©atcr  te  ti^in^ 


Om  te  maken  dat  de  Geyten  veel 
Meik  geven. 

^e  55latïêren  Dan  Kiim-op ,  ofte  Dan 

Vijf-vinger-kruyd,   Uull  <0?ntcn    Dccl  0^== 

Qctcn/  Doet  Cie  ft'lDe  fc*c  Deel  iBelfi  oe* 
toen. 


Voor  de  gebreken  van  de  Hoenders. 


Voor  Snotterioheyt  en  de  Pip.  ! 

D(e  ïfoenocrö  Deciitngcn  öit  meffl  / 1 
toannccc  fp  onfupDcc   ï©atcc,  tijtn 
licn/  Daarom  fal  men  letten/  tiat; 
fn  Dan  fcljoon  en  Utaar  a©ater  Dooifien  5iin-, 
Inec  tegen  fal  men  i3e  J^oetiöecö  Look  in 
oeDen  /"  't  D)clH  Ijaac  een  ücQuame  temetite 

Een  ander. 

^tceftt  fMar  een  Beer  tiooj  be  l^eusJ-sa^ 
teii  /  en  Ucljt  liet  IjacUe  en  toitte  ©el  Dan 
lia.ic  Cong  üelr:nöclijft  af/  en  geeft  liaac 
ajte  öaaen  een  toepnig  5Ö0tcr  /  met  ^epec 
Dermengt/  i\^. 

Een  ander. 

I^eemr  Oreco ,  of  tie  üïnnen(!c  fcDojffe 
Dan  öe  €tTen-üOom  /  toeelu  Dit  in  Djateï  / 
en  laat  Ijaac  Dicc  Dan  geDuucfg  D?inljen» 

Een  ander. 
I^ecmt  Seven-boom,    Orego,  Ctt  Hy- 

loop ,  legt  Dit  op  een  6oole  Duurjs  /  en 
IjonD  \)n  i^ooft  Dan  öè  i^enne  oDec  Defc 
rooh  /  en  Djjijft  De  üeb  en  neusJgaten  met 

Knoflook. 

Voor  de  Buykloop  der  Hoenders. 

I^eemt  Garlleo-meci ,  gcfmolten  Was  en 


Wijn ,  Deern enat  Dft  te  famen  al^  <I^i*eg 
en  geeft  ecnD:o!i  of  ttoee  Doe?  anDcc  ^oo^ 
ren  /  i^tt  Dan  te  eeten  -,  onDcctuffcljen  fal 
men  |}aac  af-JieDfel  Dan  Quee-peeren  D?in- 
ïïcn  laten. 

Om  de  Luyfen  van  de  Hoenders  te 
verdrijven. 

^iec  Doo?  DjozDen  De  J^oenDenSfeecma^ 
gec/  en  gaan  gcDuurtg  quunen/  i)iec  te- 
gen fal  men  öaac  in  geDen  geflooten  Co- 
mijn  ,  en  Staphifagrein-zaad  met  250teC 
Decmengt/  enljaar  DifeiDilei  Djaffcben  met 
ïBatec  en  3©ijn/  Dïaac  inLupinen  gefoDen 
3ijn. 

Een  feer  expert  Recept  voor  alderhande  iir* 

wendige  gebreken  der  Beeften ,  foo  wel 

Paarden  als  OlTèn  en  Koeyen. 

I  ^eemt Roomfche  Alfem,  Quendel,  of 
I  DJllDe  Thijm  »  Betonie,  Centauriaj  Ver- 
1  kens-venkel  >  Gentiana ,  Bakelaar ,  Hol- 
'  wortel,  Dan  el&iS  ttoee  loot/  Myrrhen, 
Wierook ,   Dan  elfijGf  een  loot  witte  Peper 

een  öalf  loot  /  floot  Dit  tot  een  fijn  poeper  / 
en  Dermengt  Ijetmet  ttoee  pont  gefmolten 
Honing,  en  geeft  ijiec  Dan  ttoee  loot  op  een 
tepjsini 


©c 


De  D I  S  T I L  L  E  E  R-K  o  N  S  T.'^  '^ 

Onderwijfcnde  hoe  men  uyt  Kruyden ,   Bloemen  ,  en  Za- 
den y  Wateren  en  Olie  fal  diAilleeien. 


Ons  fict  optctDt  ocöjupfi  bnn 
öc  l^cuïiöcn/  551ocincn/en  Ea- 
öcn  /  Die  men  tn  fijn  ï|of  onöcc* 
Öoub  c«  ann-nucifit  /  tcö^ntc? 
ten/  fian  men  öec  feltocc  hracfjt 
0002  ^onfl  mecftelüti  ijctDetercn  /  en  upt 
üe  fcllje  ïicncïnfce  3©atcucn  en  <B\\t  tceftftcn 
tjf  ötfïilleccn ;  ö^t  toclfie  teel  op  öerfcOcp 
öc/  en  üeelDeclianöe  manieren/  en  Doo? 
bccieciepe  inftcumenten  gefrtjieö  /  öoclj 
fuUcn  Dier  maac  ttoee  ban  öe  boo?naam(le  / 
^n  o^maliïidölJltc  maniere  /  DcfcöJö^^n  i 


( m  3i)nt!e  D«  anöere  /  get  toecfi  öec 

Chymiften )  toelfee  op  onfe  manieren  al? 

lecniijö  (jcfcijïeöen  lJ002  ttoee  infirumm^ 

ten/  m  een  fioperc  ilietel  en  een  %\tMt 

entjc  gcUjft  een  ooeö   öfreefcffliap  /  na 

I  men  fegt  /  öe  gelft  ban  Den  arücpö  \^. 

,  ^0  fal  ift  tot  naDec  ftennifle   Der  on^ 

I  lumlJiac  alljier  /  neffenjs  be  aftechcnin* 

oe  ban  een  ^tflilleer-fojnuptf  /  ooft  üe^ 

fcOnjben    boe/   enbe  op  toat  manier/ 

bet  felbe  moet  g^üoubst  /  of  oemetfelt 

b)o?Den. 


Afteekeninge  van  een  Diftilleer-fornuys  met  fiin 
Koel- vat ,  en  andere  toe-behooren. 


^ii  :!^i|!inccr-fo2nupj?  fn  fim  neïjeeï/ 
Ct<^metfclt  bnn  ffegte  <il5outofc  'fleen  / 
öifoo  w  bcfl  tegen  't  bjanöen  mao  : 
paar  in  een  ïjopcrc  J^etel  op  bie  felbe 
Jönfc  oemaaïit/  al-es  De  !32anDcb)iin- 
b^anHers?   ocbjuplien   tot  Dacen  ^?an* 


berpe  /  of  mctfelt  (laat  /  toaar  op  een  V^^va 
öepad  b)02b/  beeltiib.ö  ban  feoper/  boc9 
feer  ni'ïïïöfe/  alfoo  De  optonfemenDebam? 
pen  Daar  in  bergaberenbe  /  inöien  fp  ee^ 
niae  fuerföb^pD  of  fcberpiaïtepD  b?  baac 
[jebDcn  /  lifljtelijb  een  Quabcn  fmaab  / 

€   2  lil 


36 


Van  de  Diftillecr-konft. 


Latouvve.  Scabiofe. 

Leliën.  Swing  en    ntccr  aa» 

Nacht-fchade.  dere. 

g^ocD  tot  öc  gene  tic  Btctec  en  tjjooöcc  bait 
natuw3ü«/  al^  l^olö^n/ 

Averuyt.  Lavendel-bloemei:. 

Byvoet.  Moeder-kruyd. 

Contilie  ds  Greyn.  Majoleyn, 

Hyfoop,  PoJeye. 

Kruyfemunt.  Roofmari/n. 

Lavas.  Salie,  &c. 

lï^ag  men  tont  twee  toatcc  ncmm/  tir 


ia  fcïfé  faUjnfaDcpö  öaac  upt  homen  na 

gaat  te   trcftften/  toejsDalben   öe  felbe 

ai^elm  of  gcneel  ttU  bertinö  /  of  oefjeel 

toan  tin  moet  cfmaaftt  U)o?öen  /  toclft 

iaatfle  ïjet  altierbcpltofte  iss  /  Drm  öe  tiuee 

^euctieiS  tef  öet  öoUcnfle   een   ^^tooü- 

cat  /  toaac  mcöc  een  pfcce  i^ooflec  moet  ge^ 

U)ö  ccl<?rïï  too?tien  om  touuc  op  te  (ioo- 

lten«    mt  ontiecfte  ttf  een  ïucöt  en  ^fcD- 

naatjc/  ten  üeft  Dan  öen  ^elm  ïiomt 

obee-een  met  te  ^^ang/  tetoelften  in  een 

ï^oel-toat  moet  ftaan/  8et  toelö  raetftout 

toatcc  moet  op  gebult  töojten  /   om  te 

tampcn/  itpt  te  J^ciminte^lang/  itte  af-tcchften/  alsJ  bp  ەcmpel  /  tctiipont 

om  te  felbe  reten  al-S  booten  ban  te  ï^clm  Avemyt,  i8  pont  toatec/  taac  af  tccff^ 

li^  ncfegt/ ban  tin  moet  toefen^  te  bccöoe^  fiente  14  pont  toatet.^,     dommige  en 

lenv  op  tat  Ijci  niet  t)cet  foute  mogen  kijn  foo  naaubjheurfg  tn't  aftoegen  ban 

liomen  in  ten  <Dntfangec  /  ente  al.ö  tan!  te  ïtriipten  en  ban 't  toatcc  niet:  jiDaau 

beterben-,  "^it  fcim^^  tanoptefetoijfel  fp  bcrtcelen  alleen  ftaac  ttftilleer-ftetel  in 

netoubJt  3nntc/  ïiomen  top  tot  te  ^iH  bier  geliihe  tcelen/  toaar  ban  fp  een  teel 

■       *^  —  ' met  te  iituptcn/ en  ttoee  tcelen  met  toa^ 

ter  op-bullen  /  te  tiftillatie  continuerente  / 
(00  lange  te  tjracDten  too^  te  reuö  of 
fmaaft  bermeclit  toectcn  /  en  te  hrup* 
ten  geen  pec^ftel  ban  aan-Ojanten  onter* 
to02pcn  ^ün.  lüaar  op  tat  te  ttracfitea 
tan  te  boo2  bcrDaalte  Itruptcn  too2  te 
tijitUatic  re  beter  upt-getroliljen  too?ten  / 
moet  men  iw  aci)t nemen/  tat  teberfcöe 
en  bol-fappige  drupten  ïilepn  geftnotcn  / 
en  met  (jaar  epgen  fap  in  pLiatss  tan  toa- 
ter  ober  gootcn  5ijntc/  ineen  ftoeieplaatfe 
tot  tatfe  tm^i  fuurte  of  gorigljcpt  berftre^ 
gen  Hebben  /  geflelt  moeten  üjerten :  maac 
obeï  te  tjooge  /  en  tte  öeeter  tan  natuuren 


(Idlatie  /  toaar  iw  ttoee  tingen  booina- 
mentlp  (taan  aan  te  merfeen :  alö  boo? 
cerft  /  lm  bcel  W^rm^  om  te  tiftiileeren  / 
op  te  Stunten  moet  gegoten  toosten;, 
en  ten  ttoeeteü/  öoe  teeHD-itcro  ban  pc» 
ter  pont  ïictmt  mag  af-getrohlien  to03^ 
ten  /  toaar  in  te  ftoute  en  bol-fappige 
tfjcupten  ban  te  tjooge  en  Iieeie  bcrfcljil^ 
ïen :  ï©ant  te  ïioute  natte  üuupteti  ï)cb^ 
ïien  om  te  beciDept  Darcö  fapiS  minter 
ïDatero"  ban  ncoten  alö  te  ö«(c  f"  b?ooge  i 
bp  vfSv'cmpel: 

(©iet  op  12  pont  Cichorcyc  Ttlepn  ge^ 
f^M  I  en  geftapt  ^xv^z  I  16  pont  ïDa- 
ter^  /  te  famen  in  te  kietel  gctaan  öebüen 


te/  titliilcert  l)et  met  matelijh  buur /  tei  ^\p/  toert  toater  ber-epfcöt/  taar  bp 


l^lm  cp  te  ï^ctel  gefct  ^jnte/  enteteief- 
feifss  ginntture  ofte  boegen  met  iïoggen^ 
teeg  nauto  toe-ge(lreeftcn  bcbüente  / 
treht  tnac  af  acftt  /  of  ten  boogiïcn  tkn 
pont  iöaterjJ/  op  toelfte  tonfe  allefeoute 
cnte  bochtige  l^vupten  moeten  getiflilleect 
töojten/  a\0 

Eoraagie.  CardeEencdiA. 

Boon-bloeyfd.  Duyve-kervel. 

Bugloile.  Endivie. 


toente  een  toepnig  gift  ban  bier  /  op  tatfe 
te  eertcr  goo?  tocrten  /  en  fermenrceren  of 
giltcnmocljten.  Cn  op  tefe  toijfe  taar  na 
in  te  ^l(tt»leer-!ietel  getaan/  toert  upt 
tefelbe  te  funfle  teelen  of  geeflen/  ente 
boojnaamfte  öracljten  getrofifien  en  ber? 
gatert.  ^itboo?  foo  beel  aangaat  te  ti« 
flillatie  in  't  generaal ;  tocö  5nn  nofli  eentj* 
ge  bofontere  manieren  otn  fomitifge  ü^ri^ 
ten  te  tijlillecren. 


Van  de  Diftilleer-konflr. 


n 


Maniere  om  Water  uy t  Asrt-bcficn  te 
maken. 

ir^ccmt  4  pom  Aart-beficn,  ftcfettjetoat 
Ö^ftncufl  Ijcübcnïrc/  ctct  taac  op  4  pfn^ 
ten  3©nn  / 1'  famcn  cm  öag  of  ttoce  gc^ 
toccftt  iifJbbentic/  ijoctfc  fn  De  ^^ctcl  /  enö^ 
^tllcmfc  facötlciijS/  op  öat  öcbjucljtntct 
aan  en  D?anïï/  cnUcu  afl^atcc  öaac  tioo? 
een  üjanötöc  fmaaU  Itrijnt/  töacljt  u  ooü 
Uan  al  te  Uccl  af  te  tcclifecn  /  alfoo  te  ö£cl 
üoc9ttoüept$f  iKcblogen  3i)ntie  /  utoe  b?«tBt 
tn  gcoot  gcUaar  foutic  (laan  Dan  aan  te  b^an- 
öcn« 

Op  ciefc  wijfc  worden  gemaakt  de  waterca 
van 
Ld ien  van  Dal.. 
KaneeL. 
Llonds-draf.  &:c..  1 

jVUniere  om  gemeen  Roofe-vvater        j 
te  maken. 

j^êemt  1000  ^^joVüncp-toofcn  /  tie  tod? 
fee  gu  öe  biaöccen  Dan  finac  ftuoppen  nföe^ 
Daan  Bebbenöe/  fuU  in  DeH^ctclfmijten/ 
Daac  op  oi^tcntic  12  mcPöelcn  toater?s/ 
Dfftdlecct  8ct  felbe  foo  lang  gp  öebinïi 
^ii  toatcc  noclj  rcuö  te  Ijebücn.  u^ocfj 
fitec  moet  infonUcrticpD  opöet  Dnurgcpalt 
ÈD02ïJcn  /  alfoo  De  itoofen  te  \)m  ge^toofu 
h302tientie  /  fcer  itcöt  opDlf egen  /  en  Dm 
l^dm  Dau  De  ï^etel  fmijtcn;. 

Nota.  5Banneec  D(t  iÜoofe-DJatct  eerfl 
nfeii)»  of  DecfcD  geDifimecc^  \^i  geeft  f)  t 
nier  m  een  fimfcöe  ïucïu  oDer  fig :  ^orlj 
een  m^aant  of  tuace  gelegen  licbbcnDe/  \sa 
lied  Den  felDcn/  en  iirngt  al?s  Daiveenfeec 
Ueffelijöen  en  aangenamen  reuft^ 

Maniere  om  Roole-watcr  te  maken  Tonder 

toe-doen  van  water »  ja  ook  om  Roole- 

koeken  te  maken.. 

I^temt  ten  tinnen  Wl^l  tóaac  Dan 
gp  De  figuut  fiiec  fien  mengt»   m$  3ünD5 


Det  tJoDenfïe  een  tinne  !^loft/  öet  m(D? 
Delde  een  looDen  5öali7  Ö^t  onDctde  een 
hopcre  fo?niipsJ  toaartnDctDuucgeflooftt 
Djo^D. 

5Bieemt  Dan  DecfcD  gepluöte  ^^oDencie- 
roofen  /  en  inilt  Den  looDcn  25afi  met 
Deffelfcs  afgeplulne  blaöetjS/  Die  op 't  jam 
in 't  fo?nupc?ie  (taat/  DnacopfettenöeDcit 
tinnen  ^^lofi  /  etr  onDec  Den  25ah  Dc!$ 
MtM  een  leDigen  5FlcfcB  /  op  Dat  \}n 
toatcE  Dnap  in  Dnippr.  iBaaftt  Dan  een. 
ftlepn  Duur  Dan  ï^oute-hooien  in  Det  §n- 
nupsfje/  toel  lettenDe  Dat  iKt  Duuc  niet 
te  derft  en  3?  /  D)ant  Ijet  toatcc  anDecisS 
DjanDig  fouDe  fmafien  /  enDe  De  feoe^ 
ftcn  jtoart  Dcrb?anDen/  enDe  gp  Dergecf== 
fcDe  acbepD  gcDaan  Dcbben  /  toanneer  uu  al* 
Ie  De  DocétigöeDcn  upt  De  iltoofen  iö  /  't  toelB 
OP  flen  tmnt  met  De  =fó5oh  eensJ  op  u 
licDten  /  foo  neemt  De  iïoofen  Dai^c  «pt  / 
Die  OP  in  een  ïlioeli  gtba&ften  fult  Wx^ 
Den. 

(Do  Defe  maniere  fiuntgpuptalleDoffis! 
tige  Ü^rupDen  /'en  2&locmen  /  3©ateren-Dif« 
teieeren/fonDec  eentge  DocDtigfKPD  Daar  bp 
1  te  Doen.  3©anncermaarDe|trupDcn6lcpii 
gefcDerft  of  gt  dampt  3i)nDe/  in  Defe  looDe 
:  550Ö  DJOjDen  gcDaan/  en  op  DeDoo?-Der* 
tjaalDetogfegeöifïilleert. 

<it  i  Mi" 


38 

Maniere  om  Roofen  een  hee]  Jaar  te  bewa- 
ren om  te  diftillceren.  j 

5^ecmt  Hccfclje  en  antic  ï^oofcn/  pïuftt' 
tic  Ulatieccn  ban  ïjaac  ftnoppcn/  en  (tropt  i 
een  tDcpnia  ^öut  op  den  boljcm  ban  ccn  | 
aarde  PccGl'i'''SSöe  ^ot  /  öaac  Dan  op  ftto- 
pende  een  laag  ban  dtc  b-^rfclj^  afoeplulue  i 
ifloofen-bladercn/  en  foo  boojtis  /  laag  oml 
laag/  ^out  en  0oD[cn/  boben  op  toedec) 
tod  booa-fiendc  met  a^noegfaam  Eout/i 
en  OP  5ult  fjct  gantfcfje  laac  «oofcn  bunnen 
l^ebücn  tot  de  dtfltüatie.  | 

Tweede  maniere.  i 


Van  de  Uiltilleer-konit. 


de  <8tlc  obec-Romt/  fean  Dcouamclüft  boo* 
Ijet  toatec  /  dat  men  upt  de  ticupdai  diftti^ 
leeit  /  gedjupitt  too:den  /  ia  tiS  ooh  beel 
liracDtfa«Jc- 

Op  dcfe  wijTe  worden  gemaakt  defe  navol- 
gende Oliën  >  als  vaa 
Anijs. 
Comijn. 


Alft. 

Confelie. 

Poleye. 

ÏBanneec  den  ijoop  dec  jJloofe-bladcntej  sa^ie™^"'"* 
ocooten  dcfiag  maften  /  foo  hum  gp  de 
felbe  toat  ftampen  tn  een  JBoniec  /  of  met 
een  ï^aft-mc^ö  Ijcel  filepn  öahften /  en  boonjs 
daar  mede  leben  /  aijJ  nu  iw  de  eerfle  manie? 
re  ijj  gcfegt. 

«ï^ettiijl  top  tn't  begin  mede  fjcbbcn  ge^ 
fegt  ban  fjct  difltliecen  iipt  ^aöen  /  foo 
fiillen  top  ftonelijftcf  gaan  bcrljadöclen/  fjoe/ 
en  op  toat  maniere  de  vDlien  iipt  smaden  /  en 
andere  b^ucDtcn/  hunnen  getrobhen  of  ge- 
maaftt  tooiden» 

Om  Olie  van  Venkel  te  maken. 

I^eemt  Venkel-zaad ,  dat  niet  te  becfcD 
noclj  te  oud  10  /  't  tocift  gp  tn  een  ©ijfei 
IÖ«l  fijn  fult  (lootcn  /  giet  dan  daar  foo 
bcel  toatcr  op  /  dat  ïjct  daar  in  riipm  fop 
mag  3tocmmen/  en  doetïjctin  de  ftopere 
ïictel  i)tcr  boorcn  bcfcfticben.  (Jrcrjt  facljt/ 
f nde  daar  na  b2p  Ijcet  buur  gebcnde  /  en 
ÖP  fult  feer  fcl)oone  «Olie  beftomen  /  dni- 
bende  op  bet  toater  /  den  toelbcn  gp 
doo2  een  glafcn  trccbter  moet  ban  Dn  toa^ 
ter  fcljepden  /  ende  tot  ïjct  geb?upb  betoa- 
ren. 

NB.  TBit  toatcr  dat  in  de  di(lillatie  ban 


Dil. 
Genever,  &c. 

%l^  mede  ban 

Kruyfemunc. 
Majoraan. 
Seven-boom. 
Wijn-ruyt,  &c. 


^ocD  moet  gelet  toojiien  /  dat  ban  defc 
laatfte  /  in  plaatö  ban  5aad  /  djooge  brup;» 
den  mocDt^n  genomen  too?den  /  etidc  boojtiS 
gebandclt  /  alKJ  ban  de  <©ltcn  upt  Eaöen  ifi 
gcfcgt.  ©an  defe  nabolgendc  moet  men  om 
<0lietedi(liHeeren/  deberfclje  fcljilleu  ne=j 
men/  al03i>n 

Citroen. 

Orangie-appels  en  Limoenen. 

(Dob  bunnen  ban  defe  boojber^aaldê 
^adcn  en  ^rupden  met  23?andetoijn  /  ge^ 
di(liUeerttoo?deri/  aljs 


Anijs. 
Comijn. 


Alft. 
Gencver. 


5Cli$oob 


Citrocn-fchellcn  ,  en  meer  andere. 

aBelbe  253andetoi)n-toateren  /  om  U 
delicate  fmanb  /  mogen  foet  gemaabt  toec* 
den/  daar  bp  doende  ttoee  oneen  Candp- 
fproop  tot  pder  pent  /  en  fal  goed  b:bondcn 
toerden. 


E    Y    N     D     E. 


BYEN-HOUDER, 

©nbettegtenbe 

Hoe  men  met  nut  en  profijt  de  Byen  re- 
geeren  en  onderhouden  fal. 

Als  mede 

ï^ocöanig  imi  Honing  ett  Wafch ,  op  een  fiojte  en  Ibequame 
manier  faUöetgabeten/  öerepbenen  fnpljeten» 


'iM'/MA  '< 


t'AmHerdanij  by  de  Wed.  van  Cijshert  de  Gfoóti  tuiïchcn  de  twee  H^ar- 
Jemmei-tTiiyfeQ.     Met  Privilegie  voor  15  Jaren.     1702» 


I 


Pas;:  4^ 

SDen  f  aatttigctt  b  y  e  n- h  o  u  d  e  r. 

Van  het  regeeren  der  Byenj  Ho- 
ning? en  Wafch. 

Het    I.     Capittel. 
Van  de  Bye- korven ,  hoedanig  die  moeten  gemaakt  zijn. 


Qt  öcc  25i'cn  /  Dte  men  macij 
berDocrcnbtinö'eenc  plamjs  in  j 
ti'anöccen/  gcmaaftt  alDtcc  in 
J^ollanïj  \3an    i^ogcjcn-fltop  /  \ 
V  famcrt  oeüonöcn  met  ccftlooföe  a©ater-  f 
toiUigcn-njef  /  \3an  onticccn  tot  bouen  fpirs?  | 
toclopcntic/  en  op  te  toppen  Vnat  plataclj- 
tig.   ^p  iö  oewaafitUan  ïloggcn-flrop/! 
om  tiat  ï)n  cffcntiec  en  langec  iif/  öan  (€ac*  i 
toe  ofte  i^a\)ccen-ftro?  /  en  om  Dat  De  25pcn  I 
minDec  toecft  Daac  aan  Ijeljben/  om  alle  { 
rupgten  toan  binnen  af  te  Doen/  cec  fp  i 
Uet  toecfi  beginnen  /  en  om  De  bcgtnfelen 
ban  W^\t])  Daac  aan  teDcgten.    ^p  ii^bo- 1 
Uen  toat  platacDtIg/  en  ijanonDccenfpitjcJ 
toe-loopcnDe/  om  Dat  mcnDieinlictregee- 1 
ren  en  befïgtigen  gemahhelöfiec  met  fjet 
open  opUJaart^  öan  (lellen  /  en  op  Dat  fp  Den 


top  ban  De  l^ojf  te  eecDer bullen/  engaac 
tofïïite  neli)h  ncDectoaart^  tooo^tö  gaan/ 
en  ï^ontng  en  Jl^afclj  te  betec  uptgcnomen 
fouDe  too?Den.  ^e  (pijlen  Die  ftrupg-toijss 
na  De  Difete  ban  De  ï^o?f  Doo?  en  boeDec  Doo? 
ge(le{ien  toojDen  /  moeten  ban  plat  aPÖillt^ 
gen-öour  gcmaaïit  fiin  /  en  Daac  na  fal  Den 
25pen-^onDec  /  alle  fiine  ï^ojben  bolmaafit 
5ijnDe/  ban  bupten  bepleifiecen  of  befmeecen 
met  «OtTe-mises  en  ï^lap  te  famen  becmengt : 
aHnDece  nemen  poepen-  of  <8(Te-miö  met 
Öalö/  en  fulfijsi  gcfcfiieD  /  om  DatDefelbe 
langcc  Duucen  /  en  De  25pen  boo?  BouDe/  ce^ 
genentoinD/  feec  toel  bctoaact  fouDe  5ijn. 
3^efe  25iïe-fto?\3en  moeten  omtcent  bijf  bie^? 
cenDeel  f)oog  of  lang  /  en  D?ie  biecenDeel  ban 
een  elle  toijD  5yn/  en  op  Die  mate  en  maniec 
becepD  5ünDe  /  teccDen  met  regt  booi  De 
bejte  en  bcquaanïftegeacötsngeBouDcn. 


Het    II.     C  A  p  1  T  T  E  L. 
Van  de  plaatfe  en  ftallingc  der  Byen. 


DC  pïaatfe  /  Daac  men  De  •Bpe-fio:* 
ben  (leliën  fal/  moet  een  goeDe  èn 
open  %m\)t  ijebbcn  /  en  alboaac  beel 
toel-cupüenDe  JtcupDen  en  5öoomen  3ün/ 
en  een  loopcnt  of  ten  minden  fcftoon  fiil- 
flaanbe  tnatec  isf  ^  afjS  meDe  /  altoaac  öe 
55pen  toel  op  De  blucltt  fitten  /  om  pet  upt 
BetjdclD/  gebloemtcncnï^tupDen/  te  ö*= 


Icn:  TDaacomfalmenwel  in  acöt nemen/ 
Dat  men  Die  niet  en  (lelt  omtcent  Daac 
buple  imoeratlen  /  ^2ibaten  /  (linöenöe 
ïèatecen  /  en  Daac  touple  <i5oten  jtjn  /  ooft 
Daac  Ijuple  (ïanft  i?s  ban  i^iö-pntten  /  en 
Diecgelijöe  /  om  Dat  ïjet  toecfi  Der  55pen 
geen  QuaDe  lutfit  l^aac  ban  fouDe  ficfjgen. 
"^i  plaatfe.  alDu.0  beïjoojlp  upt-gefeoo^ 
5P  t'cn/ 


Al  Den  NaarftigenB yen-houder. 

fcn/  fal  men  cm  it oofc  manftcii  /  fooD^oj]  öa.uticlicijncnopitaati/lJcOorencctiofttóce 
Dat  men  ccn  feozföcquamcliih  feait  om- '  boeten  Ooog  tian  Der  aacDcii  re  flann/  op 
Reeccn/  cm  DefellJe  te  btdclymn/  of  op ;  Dnt  De  (ïaa-rcacn  /  D^uppclenöe  UanöcUa? 
tM/  toanneec  Daac  Bontngnjfi  Qtoot  en  tmi/  ïjeöojöcnmetenfouöcbuplmaahen 


Cetoelöta  tuoiD/  men  nlö  iyai^  een  €>p 
fcttec  ontjcr  te  ïiojtocn  flcUen  mocfjtc.  3?  e 
Ij'cete  ful  ^ijn  üan  ttoee  boeten  en  een  ïjalf. 
55o\3en  moet  Uct  met  pannen  of  riet  ae^ 
üefet  5i)n/  ten  ennöe  fp  bjooa  mogen 
flaan ;  öaac  na  fa{  men  öe  %(i^U  ban  aclj 
tctenbelieftffen/  met  Dalbe  rjefaaötic  «Dee^ 
ïcny  of  met  rteb/  ten  epnbe  Dat  öe  ODo 


ban  öcaacDe.  "^nïjten  men  öermmue  Ijecft/ 
han  men  ooh  toel  maahenöat  men  acljtec 
öeïtojbcn  mag  oaan  /  om  öte  al-tc-met  te 
üeftcOtigen  /  en  om  Dat  fnliiö  gcfcljlcDenDe/ 
liaac  blucUt  D002  't  beficn  niet  en  toojöe  becs 
lif tiDecr.  ïDe  üooie  alöu^  bolmaahr  5iinDe/ 
fal  men  De  25n-feo?ben  tb3ee  Dupmen  ofte 
bJijDcc  ban  Den  anDercn  fetten  /  om  te  betec 


fle-of^oo2De  bJinöcn/  De  J^ojben  niet  met  De  ï^02ben  al-te-met  te  üeilcDttaen/  en  te 
liaac  (traO'eengnnre5©inDen  cnbefcfjaDi^  fupbcren/  fontiec  Darfe  mallianDccen  caa- 
gen:  <IF)aarom  fuüen  De ïjojben met Oaac  hen/  toaac  Doo?  anDcrfTntjSDe  naafte  25p- 
iiPt-gangeiuegen'tEnptjen/  ^upD  ooften/  feo?ben  met  Daac  toctU  bccljtnDect  fouDm 
Of  SupD-üjefien  gefet  bio^Den.  *De  planfecn ,  bJO^Den. 


Het    III.     Captttel. 

Van  *t  Gereetfchap  dat  men  behoeft  tot  op-voedinge  en  re- 

geeringe  derByen. 


i^  €n  naarftigcn  ^nen-ïiouDec  its  boo? 
1,  't  eerde  ban  nooDcn/  ecu  25nen-feappe  j 
met  ecnbifiec  ban  fïopec-Dzaat  /  toiens ' 
rome  cenDiiihc  &oper-D?aatmoet  3ijn/toaac 
Ober  ten  minficnbiec  of  bijfDunDec  hoper- 
DjaDen  gefpannen  toojDen/  ober  De  toelhe 
bJeDerom  Deel  Dun  hoper-D?aat  /  een  I>alf 
(Iropften  tojiD  ban  mailianDeren  /  moet 
ober-gctrcbhen  toojDen  /  op  Dat  'er  geen 
^vm/  om  pemant  te  (leften/  Doo?  en 
foiiDe  ïiomen.  ^aar  na  al0  Ditbifier  albuje? 
gemaaïït  ijcf  /  foo  fal  men  Daaraannaapcn 
een  ftappe  ban  ïianef aj$-DoeIi  /  ofte  grof 
Eürt-bjaat/  Die  refïjt  pafTe  om  Deni^alief 
en  !jct  ^ooft  /  Daar  aan  ncOter  en  boo?  ooft 
ttoee  fïulïften  geDegt  5ijn/  op  Dat  Dcfc 
Rappe  met  banDen  onDcr  De  armen  Doo?  / 
geboegljjh  geüonDen  mocljte  toerDen/  en 
all'oo  Dempen  Daor  niet  Doo?  ftruppen  en 
mogen  /  om  Den  j'Beefler  tn  't  aangcflcDt 
M  jiccften  of  te  Quctfen,   i©cfe  ftappc  öient 


Öiertoc/  aïömcn  pebJcctJ  gaat  om  5Spert 
te  fiefoehen  /  en  te  üe(lcl)tiacn  /  om  cenige 
j^toliften  en  ^luermen  f  e  ftoopen  /  ^\xi£t* 
men  te  j'cljcppen  /  'Bucn  te  ho?ten  en  te 
funberen/  en  om  ^pen  inanDcre  ï^ojbcn 
ober  fe  Djijben.  J^ter  bp  Ijceft  een  23pen- 
ïiouöcr  ban  nooDcn  ccn  paar  molle  of  Dtfthe 
laafeenfc  aBanten/  ofte  ^anD-fcl)oenen  / 
om  bat  in  De  felbc  /  gdiift  in  ^cem-le^ 
ren  gefcljieD  /  De  Pingel  Der  25pen  niet 
en  Dli)ft  Heeften,  l^iir  üp  moet  geboegt 
^iin  een  <6anfTe-bleiigei  /  of  een  buuren- 
Ijoute  Dunne  pianftiefften  /  in  De  geDaan- 
te  ban  een  |)oniaart  gefatfoeneert  /  toaac 
meDe  men  Dempen /  aljS  fp  ge5tocrmt  fteb^ 
ben  /  befKTtDelijft  ban  De  iaftfeen  Der  5500^ 
men  fal  af-ftrijften.  <Daar-en  boben  moet 
!)P  notft  fjebben  eentge  25pe-ftleeDen  /  ge^ 
maafttban  open  ï^aajei  Doeft/  Die  een  elle 
in  liet  bierftant  groot  ^iin  /  op  Den  eeneir 
öoeft  ban  Den  öoeft  m  lange  fmaer  öaac 

aan 


aan  ocbcflfat  /  om  öc  l^o^bcn  öaac  mcDc 
IOC  te  Wnöcn/  aan  't  cpnDc  bnn  Oc  f\iocc 
woct  een  öoutc  pen  o<^öonöen  5ijn  /  om 
taar  mclje  in  öc  Èo?Utni  te  (icchen  /  op  Dat 
tct  hlceö  ban  tic  feD?bcn  nUt  af  en  gaar. 
H^ocli  moet  öP  tjfbbcn  een  fio?t  jBcö/ 
't  toelömoct3ön/  omtrent  ö^tc  Utecenticel 
lanfi/  aan  ijet  een  epntie  een  plat  55eptcU 
feen  ban  ttoee  Wngecen  öjeet  /  en  aan  't  an^ 
tec  epnöe  een  iBes^lien  /  omtrent  een 


Den  Naarftigen  Byen-houderc  ^? 

önpm  Dkcö/  aan  Dei^c  5jjticn  fnpenöc/ 
hrcm  öcüoogcn  l)p  na  a^in&cl-ljanftsj  ge^ 
töijfe  /  op  bat  men  öaac  meDe  tuilclien  De 
l^oiUno-caten  fouöc  ftomen  /  om  ött  alfoo 
öaac  u{'t  te  fnijDcn  en  te  hokten,  ^pnoeiijft 
i^  J)em  ban  nooöcn  om  JBajEJ  en  l^oning 
tcpcrffcn/  fupbecen/  etc.  een  J^arfle  /  een 
Eebe  ofte  j^anöe/  eentge  (lerftcronöe  en 
ban  5epl-garen  geüzepöc  ^ahften  /  een  |^e^ 
tel  /  en  eenige  j^atcn  en  ^obüeaens?. 


Het    IV.     C  A  p  I  T  T  E  L. 

Welke  Korven  met  Byen  men  koopen  en  verkiefen  moet  daar 
men  profijt  begeert  af  te  trekken. 


Wanneer  men cenfge  floïificn  toU 
fioopen/  foo  fai  menfulfejef  öoen 
na  De  ïlDtnter  /  en  beficDttgen 
of  fp  becl  !25pcntnticbDen/  of' ttoeröban 
•'t  a©a.Êf  totl  fn  goeDc  ojD?e  (taat  /  en  ooh 
öefet  \0  ba»  bc  ^pen  /  enbe  Dat  De  ï^ojf 
aan't  laagjlegat/  bol/  3toaar/  enbJicfi- 
ttg5p.  €nDe  fooDanige  fal  men  ten  min- 
(len  fe.ö  upt-fiiefen/  aangefïen  een  i^o?f  / 
ten  3p  men  D|e  om  bermaaö  aanfiouD  / 
toephtg  pjofüt  aanbrengt/  en  foo  beel 
moepten  bp-na  ftceft  om  Dfe  bjaac  te  ne^ 
men/altf  ttoaaïf  Éojbenien  befe  fegi  l^ojbcn 
foiiDen  flcD  na  De  fcBoone  laren  /  en  Dooj 
QoeDe  en  naarfttge  regeertnge  /  genoeg? 
faam  boo?t-fetten.  35oben  al  fal  men  toc^ 
fien  Dat  De  25pen  tn  De  ftiben  goet  /  toafefeer/ 
Énnaat(tig3ijn ;  't  bjelö  men  Doo?De  bol= 
genöe  ficn-tcehenen  onDcrfoeften  fal :  (Cer 
plaatfcn  Daar  gp  eentge  fio?ben  fioopen 
tollt  /  fult  gp  bjaarnemen  of  De  25pcn 
Dicfit  op 't  gat  fitten/  enDe  geflaDfgupten 
tnfeomen/  geiaDenmet  geele  of  anDec  ge- 
ftoleurDe  materie  op  fjaar  ac^terfle  been? 
fienö  i  en  of' t  gcDeurDeDat  öetQuaaDtoe? 
ber  toaar  /  en  Datfe  niet  upt  en  blogen  /  foo 
fouDe  men  Die  met  De  ïjanD  feonnen  bJift; 
fien  ofte  toegen/  enDeoofi  bericljtigcn/  aljes 
mebe  flijf  in  Den  bobenflen  in-ganfi  blafen  / 
cnöooren  aan  öct  rumoer  of  rafen/  boaar 


in  Dat  De  mecflc  %pm  toarcn :  toelfi  bia^ 
fen  ooli  bjet  fian  gefcljieDen  in  Den  abonD- 
(ïcnD  /  a\&  De  25pcn  al-te-maal  t'  Ijupöf  3nn. 
%\^  men  nu  De  2Bpen  in  't  laatfïe  ban 
iB^art  of  ^pjil  geïiocDt  Dcfft  /  fal  men 
Die  ter  plaatfen  /  Daar  beel  55oomen  groe? 
pen/  gelp  Appelen/  peeren/  i^erffen/ 
i^rieUen/  ]^agcöoo?n/  en  anDere  ï^oben/ 
Daar  toel-riefienDe  ^Bloemen  toaiTen  / 
b?engen/  ofte  omtrent  De  ^oom  gaarDen 
en  ^obcn  op  't  EanD  neDer-fetten.  (©fte 
inDien  Dat  men  Dit  in  iBap  cerfl  fiocDte  / 
foo  fal  men  Die  brengen  omtrent  Daar  De 
^fifierjef  bol  öool-5aaD  /  en  anDere  bloepcn? 
De  gebjaff^n  5ijn:  baant  aljS  Dan  ftalen  fp 
beel  in  ban  ï|oning  en  25pen-b?ooD  /  ooö 
tot  't  mafien  ban  ionge  25pcn.  %[^  men 
nu  flet  Dat  De  ï^ojben  beginnen  bol  te  too?* 
Den  /  enDe  De  tnD  genaafit  Dat  fp  toillen 
ftoermen  /  't  toeifi  DifetoiljS  gcfcöieD  in 
May,  omtrent  pngiler/  en  in  jumio ,  om^» 
trent  St.  jan ,  en  ooft  baar  na  /  foo  fal 
men  naar^ig  De  tijD  in  acbt  nemen  om 
i  profijten  ban  De  25pen  te  trehfien»  €n  op 
Dat  men  toeet  tocllje  ^toermen  De  befte 
5i)n/  foo  moet  men  ftierop  letten/  Dat  De 
bjoege  ^toermen  /  m  baar  toepnig  l^üf 
ning  balt  /  boo?  De  befte  gebouDen  toer^ 
Den^  maar  alss'er  beel  l^oning  balt/  De 
mibbelfte. 

5?  2  Het 


44 


Den  Naarftigen  B yen-houder. 

Het    V.     Capittel. 

Hoe  men  de  Swermen  vergaderen  en  regeeren  fal. 


1 


I^Uin  mn  (let  öat'cc  ccniöcl^onlnaen 
ou't3V]oecmcn(laan/  foofal  men  boo?- 
eccU  ttiJcc  /  n^k  I  of  mecï  !^o?\jcn  fclioon 
maaljcn/  en  tcfelUe  met  Venkel  cnCon- 
tiiie  de  Greyn  U)ji)l3cn  /  Op  öat  alle  fptnne- 
nctocb    en  Uuple  (lanh    toeg  genomen 
mocöte  tocctjcn :  oofe  maclj  men  een  totp? 
ntg  ï^onino  boben  in  Ue  top  toan  öe  ïio?f 
fitüften/  ente  al.ö  men  nu  een  ^tocrm 
eracnö  aan  fict  5tt>crmen  /  foofal  men  öen 
5!$re-bp  ïi^^f  ö^  ^anö-fcl)oenen  aan- 
tceöfeen/  en  foetcUjh  op  een  OehUen  of  pet^ 
antjecsS  feltnlien:  toar.t  öoo?  Dat  miDDel 
fiillen  fp  neöct  iJlöbcn  /  neemt  al0  tan  een 
fcóoonc  Bo?f  ü^  öe  arm  /  en  een  Ijoute  b?ee^ 
ne  ponjanrt  of  Bleugel  In  tie  Uanö/ 
Douö  tien  Sto2f  omtrent  tic  25oom  /  ?paal  / 
of  .iTöuur  /  öaac  fp  aan  mccDte  ge3toermt 
toefen  /  en  ftrijht  öe  55pen  alfoo  fcete^ 
lijft  tn  öe  iftoïf  /  tot  öat  men  flet  öatfe 
niet  meer  op  öe  plaatfe  bliegcn  öaar  men 
öie  cefcftcpt  Heeft/  en  öat  iö  een  tepften 
\i^\  öen  l^onina  in  öe  3^o2f  ief.    gnöieu 
öoo?  l)et  lilinfïen  op  Het  ijebften  öe  ^erm 
niet  ncöcr  totlöe  blpen  /  alisf  öan  fal  men 
ccn  53cfem  in  't  toatec  ftefien  /  en  Ijet  toa- 
ter  om  ftooa  in  öe  %\\i\yK  toerpen;  anöere 
nemen  alleen  öjoogc  ataröe  of  Eanö/  en  ïjier 
öoö^  üoet  men  öe  ^toermen  neöer  ftomen  / 
en  fitten  Ulijöer».  <Q>\xi  öe  gefcDepten  3toerm 
öie  meer  öan  eenl^oninoDeeft/  te  frliep* 
\mi  moet  men  na  öe  Uoningcn  foehen/ 


en  alé  men  öie  Ijeeft/  foo  beröcelt  mcti 
be  23pcn/  en  fulhei  gefcDieö  öc.$  abonö^ 
na  öer  jonnen  onöerganfi/  öe  %-pm  te 
geU)li  op  Der  aaröe  ncöer(lo?tenöe.    O^f  öet 
gefcljieöe/  öat  een  ^toerm  v\  een  öoefi 
Cf  gat  ban  een  muurgeWoogentoaac  öaac 
men  met  con  ai)UuQel  of  pet0  anöer.ö 
mocöte  bp  ftomen  /  foo  fouöc  men  öie  met 
een  ïio?f  moeten  Dcfctten  /  ofte  öie  ^toerm 
met  esnige  tcoö  öaar  ban  öaan  ö^jjben  / 
öat  Ijp  öcin  Oupten  bloot  aan  öe  muiic 
Quam  /  op  öat  men  öie  Degnamelpit  iit 
öeï^02fflri3fienofffl)eppenmccï)te.    €na 
öe  inöien'tgebiel/  öJt  Op  ergens  aaneen 
tan  ban  een  jöotmsbjermöe/  öaar  men 
niet  toel  l)p  homen  fionöe  /  m  öan  fal 
men  met  een  lange  Ijaali  öen  tafe  neöer- 
toaartjS  trchhen/  en  öe  felbe  fcönööen/ 
öaar  öe  o^pen  regt  in  öe  öo?f  /  öie  men 
öaar  öicljte  Ijp  [jouöen  moet/  ballen mo^ 
gen  /  ofte  men  fal  /  inöien  pet  mogelp 
iö  /  öe   tah    fonöer   fffjuööen    öeïjen^ 
öigliili  af-fnpen  /  en  alfoo  met  öe  53pen  in 
öe  |^o?f  (eggen,    ^filö  men  nu  öen  j^oning 
met  flm  ^ep^  firacfjt  alöujaf   gebangen 
öeeft  /  moet  men  öie  ten  eerden  niet  regt 
ober  epnöe  fetten/  maar  legt  öe  3^02f  op 
een  3ijöc  met  öe  toptcgenjei  öe  ^onne/ 
en  öan  neemt  men  toat  af  gebjoohen  rpjij  / 
blaöeren/  en  anöere  groente  ban  graö/  öat 
lept  men  op  öe  3So?f/  om  Het  jïeelien  ban 
öei^on  te  beletten. 


Het    VI.     Capittel. 

Hoe  men  de  Korven  daar  de  Byen  uy  tgefwermt  zijn ,  en 
met  de  Broet-by  en  om  gaan  moet. 

W2lntteec  men  bebinö  öat  öe  geblogen  ï^o?f  met  fjet  open  optoaartiÉJ 
eerde  ^toetm  ban  öe  i^c2f  ge^  |  fieeren  /  en  fien  na  öe  groote  l^oning-ra^ 
blogen  i<s  /  f$o  fal  men  be  af» '  ten/ om  be  35?oeO-bpen/ t^ie  albaac  rwcö 

met 


Den  Naaritigen  B yen-houder. 


m  in  te  ïiOJf  lijn/  met  rooïi  Uan  lijan?  G>^ii/  ofte  lano^c/  tot  tint  !ji'  tocrjetom 
tcnDe  J[ont  cf  ifjinlyaat  /  bobcn  in  De ;  jtoccmt/  m  fiiKijS  ocfcl^Kti/  om  önt  öc 
top  ijan  De  iiojf  Doen  ijcrrreïU^en  i  cnDe )  25?ccö-l)pcn  nnïjcr.ö  geen  profijten  /  a\^  aU 
Q\^  men  im  ocfc  ^xt^rn  gcaDen   met  leen  b^ocpen/  bp  en  u^mgcn. 

Het     VII.     C  A  p  1  T  T  E  L. 

Van  de  Drij  velingen  en  fvvakke  (lokken  fterk  te  maken ,  ende  te  be- 
letten dat  de  Swermen  op  't  felfde  Jaar  niet  meer  en  Twermen. 


D€fe  5?P^rt  too^Dcn  ^jpclingen 
oenoemt  /  om  Dat  Die  uut  boUc 
ItojDsn  in  leDtge  ccöjcben  too^ 
Den/  en  fiWlPS  gcfcDieD  alleen  al.ö'ecbecl 
I|oning  Ualt/  en  nocf)  U^oeg  in't  laac  en 
een  Djoogc  rjjD  \$/  maar  in  natte  jaren 
ijS  't  belt  Dat  fp  in  ijaac  ouDe  ïtojüf n  blipcrii 
om  De  35pen  upt  öolle  in  icDiae  ï^o^Uen 
U  D2ü^cn/  fal  men  alDu.sf  te  tocrti  o-ïni^* 
^ccmt  Den  $i02f  öan  nin  plaarfc  /  op  De 
miDDag  of  na  De  miDDag/  Die  men  upt^ 
D^iïücn  toil  /  enDe  men  fet  een  icDiac  ïi03f 
in  De  plaatfe  tian  De  UdHc  /  ten  epnDe  Dat 
te  upt-geblooen  -öpen  niet  op  anöere 
l^o^Ucn  Uliegcn  fouDen  /  UJant  fp  anDer^ 
finsf  Dan  De  anDeren  gcDoot  tttoiDen :  Daar 
na  (lelt  men  De  tioUe  Uoif  met  fjet  open 
op-toaartss/  en  men  flopt  De  ingangen  met 
gra^  of  petiS  anDcr^sf  toa(l  toe  /  Daar  na 
neemt  men  een  anDere  ïeDige  ïioaf/  Die 
pafl  men  met  Ijct  open  op  De  UoUe  /  en 
men  neemt  aljj  Dan  een  feleeD  /  teaar  mcDe 
men  Del^o^ben  tt  famcn  binD  /  en  ftopt  De 
ingangen  ban  De  bc^jemie  icDtgc  ïio2f  me^ 
tebafltoe/  DitgeDaan5t)nDe/  foofalmen 
De  rooft  ban  b:anDenDe  ^Lonten  of  ouD 
blaaubJ  Sijntoaat  in  fiet  onDerflcgatban 
De  bolle  ïto?fblafen/  en  ban  onDeren  met 
De  OanD  aan  De  ï^o?f6Ioppcn/  enöealfoo 
fuUen  fp  onDer  uptDentop  allengöfienöna 
boben  in  De  lcDige!^02f  beginnen  te  lopen. 
2113S  men  nu  fjet  in'i  onUerjïe  gat  Dat  fp 


optoaartc?  Tiomen  ( 't  toelft  men  ooft  ^coi 
't  geraas  ban  De  25pen  toel  [)ooi  en  ftan  i  en 
foo  Doet  men  Den  tbJeeDcn  inganh  open  / 
en  men  Doet  aan 't  felfDe/  gclijft  top  ban 
't  eeijle  gefept  Ucbbcn  /  tot  Dat  men  Imn 
Datfe  boben  in  De  icDige  ^o^,f  bcrtrobfien 
^ijn.  ^an  Doet  men  Die  t'  famen-geboegtc 
lio?ben  ban  malftanDcren/  en  ftelt  Die 
obecgcDjeben  56pen  op  Ijaar  cuöe  plaat.i?, 
Om  nugetoi^  en  bcrfcltert  te  3ijnbanDe 
geregtial>pï»  ï>cr  ^Dnjbclingen  /  i.ö  ban 
noDen/  Dat  men  Daar  een  ftiepn  ^bJerm^ 
ften  \i^  Doet/  op  bat 'er  geen  ï^oning  in 
gebKft  en  3p.  *!^e  3toalïhe  ^tofiben  om 
DejE?  3BinteriJ  ober  te  öon^en  /  mogen 
llerft  gcmaaht  toojDcn  op  De  bolgenDc 
maniere:  ijBcn  fal  De  3toaar|ïe  Utoaben 
ban  ^ont'ig  en  25pen  b|OoD  feo?ten  / 
en  ban  Defe  ï^oning- raten  fal  men  met 
flohöftenö  in  De  3baaïihc  i^o>ben  eenige 
bn(t  mailen  /  eben  gelijft  De  25pcn  Daar 
tocrft  begonnen  ftebben  /  en  nljsf  Dan  fal 
men  De  feo2bcn  DejS  nacïjtö  met  Set  open 
om  Ooog  fettcn/  en  met  een  ftlceD  toe- 
Dchïien/  een  b02D  of  planft  Daar  op  leg^ 
gcnDe/  om  De  ttiarmte  Die  De  25pen  bp 
Öaar  Ijebben  /  te  beljonDen .-  ^eef  anDeren 
Daagö  fal  men  bebinDen/  DatfpDatinge^» 
lepDc  bjerft  ba(l  gemaaftt  fullen  ïjebben  / 
en  alfoo  macö  men  Daar  na  De  Uojbeu 
toeDerom  ficeren/  alsf  fp  geflaan  Debbem 
^c  bjoege  ^bjermen  bJtUen  öiöbjilss 
5r  5  D*^ 


4,6  Den  Naarftigen  Byen-houder. 

Dct  fdföc  <gi,itic  tocljcrom  ;^>ücrmen/ ciKöe  j^^ooncn  af-fmjïjcn  /  ^nïïe  fulfiö  ö^ 
al  es  önit  fHl  men  öc  ilöocöcc  pijpen  upt- ;  frljico  b.  quaiut'lijU  tut^cüen  St.  jan  en 
fi.i)Dcn/  en  öc  25?oeö-Uj»en  al  te  fainen;  Sc.  jacob. 

Het    VIII.    C  A  P  1  T  T  E  L. 

Hoe  men  deByen  vervoeren  fal  van  d'eene  plaats  In  d' ander. 

OM  ^vit  tn  P20fütö  totlle  tooDcn ,  €nn«3cliiïi  moet  men  lie  ï^ojDen  na  Dec 
De  53pe-!io?l3cn  öihtoilö  Uiin  öef^^omicn  OuDecoanhintie^cljuptcn/ ofop 
ecne  piaiitsJ  tn  lie  anöercn  bcr^  öe  iBaöenjS  iegaen  /  tocl  toe-flcntje  Dat  De 
\)Qm  I  enDc  toannecc  men  brocert  fttlhief  i  i|j2\3en  op  een  3ijDc  (telent  toccDcn  /  en 
utJt  te  cegten/  (oo  fal  men  1öOÖ^cel:^:  ee=  men  falfe  bp  naci)t  liecüoeccn/  Daar  men 
nige  lanae  /  en  ooft  fto:te  fpijlen  /  r uffcljen  öie  beoecrr.  ^lö  men  nu  De  gantfcfje  nacDt 
J)ct  toerïi  fn  (Icehen/  en  foo  bajlbefetten/!  geUarcn  |)ecft  /  en  men  tot  De  begeecDe 
Dat  liet  aan  D'ccn  ofanDere  3i)De  niet  tojj- '  piaatfe  noc^ntet  gcliomenijs/  foo  fal  men 
ften  en  mag.  %\^  Dct  ^dpcn-toech  nu  De  l^ojücn  ergensJ  op  't  lanD  tegentf 
Duö  befetiö/  fal  men  De  ]^ojDen  tocDccom!  't  SupDcn  op  een  rpe  neDer-fetten  /  en  De 
oücc-epnDe  fcttcn  /  en  De  felDe  een  Dag  /  boUcnfte  ingangen  ontfiupten  /  op  Dat  De 
cec  menDlebcrboect/  laten  ftaan/  op  Dat  25pen  Dien  Dag  uptDltcgcnDe/  petKJ  Ijalen 
De  ©pen  Oaac  gequet(te  l^oninj-raten  mocDten:  Dejj  nacljtsf  too^Dcn  fp  toeDerom 
toeDerom  Deden  fouöen/  en  De  l^oning/  toecD-genomen  /  en  iJecDec  bcctJoert/  Dit 
Die  ge|ton  morDte  5ijn  /  toeDerom  op  lili*  foo  lange  onDecUouDenDe  /  tot  Dat  men 
iJCfU  ^aac  na  fal  menfc  met  lileeDen  toe-  öomt  /  Daar  mcnfe  laten  toil :  ^Dan  tcefet 
DinDen/  en  De  ingangen  Dicöt  toeflupten/  menDefpijlenuptDiemenDaaringe(leeüen 
Op  Dat 'er  geen  22>pcn  toeg  en  miegen.  Dt'eft/  tot  Dat  mmOieUjeDetomöecUoert. 

Het    IX.    C  a  p  i  t  t  e  i. 

IToc  men  Byen-werk  korten  en  fuy veren  fal,  om  den  Honing 

daar  uyt  te  vergaderen ,  en  hoe  men  de  Byen  fal  dooden  die 

men  niet  en  begeert  over  te  houden. 

AHiej  men  De  25pe-ftojiien  bol  l^o^  lp  gcfcljtcDe/ foofalmen  De  flofefienUan 
ningcr  toeDecom  t'  Oupjss  ontfangen  onDecen  met  klonten  of  Hüntoaat  becoo* 
Deeft  /  foo  moet  Den  naacjlijen  ficn/ tot  Dat  De  25pettï)alfin  3toüm3ijn/ 
55pc:i  liouDec  De  55pe-fio?\Jcn  beflcljtigen  \  Daar  na  moet  men  Die  met  ftet  open  cp^ 
enDe  iDcgen/  enDe  toat  men  bebdiD  om^  toaartö  om-beercn  /  en  eenige  ftuftfien  ef^; 
tcent  De  ?o  ponDen  3toaac  te  3i)n  /  mag  fcn  upt-fnijDcn/  foo  Deel  oberlatenDe  aljS 
men  Doen  obectoimeren  /  toat  nu  minDec  u  aoeb  Dutiftt  /  Dat  De  55pen  genoeg 
toeegt  /  en  geen  24  ponD  op  Dalen  mag  fulïcn  Debben  om  af  te  leDen :  "^^dx,  na 
fal  men  Dccflerbcn/  en  toaac  in  boUenDe  fulr  gp  Dat  unt-gcnomen  toerft  in  een 
;6  ponöcn  gcDonDen  toerD  /  macD  men  ,  tcböeben  toel  toeïicblien  /  en  alfoo  alle  De 
Dct  fclföc  lio:^fn  /  en  op  Dar  Ditbeguame-  i  ]^o:ben  Die  te  Uetente3toaar3ijn/  becoo? 

ben. 


Den  Naarüigen 

ijêit,  iis.iar  ontic«!ifTflKnf,iiöcn.iniTttac ' 
25r>cn-l|cuöcc  in  ncljt  nemen  /  Da:  öcfe  j 
JtoJUcti  Dan  U:ccmöc  ©pen  /  Doo:  Den 
rciih  en  lucUt  Uan  öcn  i^oning  öedofit  i 
jnsiïjc/  ntet  berooft  toojQcn/  enticöanrom  [ 
fnl  0;^  t]ct  onDerfte  gat  b.m  fooöantac  i 
i^tiiMm  to^jloppcn  /  en  ü^t  üoUcnfle  Jjalf ' 
open  fatcn/  foo  Dar'eu  miac  ceii  25nefte.i  1 
tfeffenö  Doo?  paTecrcn  mag  /  en  aiö  Dan  I 
fullcn  fp  Dniar  ÏJontngnjtiUoo^öcaoüci-.ö  ' 
toef  betoflcen. 

^c  2i5pcn  /  Die  men  niet  obec  IjonDcn 
lutl  /  en  Daar  men  pjofnten  begeert  af  te 
trefthen  /  fionuen  op  De  DoIgenDc  toijfc  ge? 
DooD  ttiojïjcn :  Uien  graaft  in  De  mt^i 
tttiee  ïoncie  gaten  of  fuinien  /  en  in  pDec 
luipl  legt  men  Uan  Uijf  of  feö  tiirben  een 
toimc  aan/  en  al.sj  De  turüen  beginnen  te 

Het    X.     C 


B  yen-houder.  ^j 

rooien  /  foo  \\c\t  men  De  $io>be:t  met  De 
25pai  regt  op  De  hnnfcn  /  De  ingangen 
toe-ff oppenöc  /  op  Datfe  ban  De  rooïi  Her? 
^iMm  fouDen/  en  DclDpl  Darmen  Dcfpijs 
len  upttreHt/  foo  ftojteii  fommige  23Pen- 
l)onöer0  Den  l^oning  met  De  25pen  te  gc^ 
lijft  m  De  Conne/  en  (lampen  Dit  onDec 
een /  Danr-entutTclien  ^ijn  ooli  De  anDcren 
gcfmoojt/  Die  men  meDe  met  De  ^oning 
bï'  De  boo:gaanDe  Dcet/  Ijet  felfDemet  De 
anDere  UerUolgcnDe.  311nDere  beroobenfe 
alleen  met  een  (tuftje  Bovift  of  Wolfs- 
ichcet ,  Doo?  toieiiKS  ccoïi  fjj  terjionD  ^ci'f 
ben  en  neDer-bnllen.  ^e  bequaimftetijö 
om  De  ©pcn  te  liozten  enDe  te  DooDen  / 
i0  in  September/  of  l)et  la.itfte ban ^u^ 
gnUuö  /  alss  De  üojben  bjcl  geiaDcn  e« 
bol  3ijn. 

A    P   1    T    T    E    L  . 


Hoc  men  de  qnade  Koningen  dooden  ,  de  Byen  onder  een  andere 
Koning  brengen ,  en  de  ftralfe  Byen  tam  maken  fal. 


D€  (inM  !^oningen  /  Die  Daar  in  Daac 
ampt  niet  toel  en  D?agen  /  geliilj  op 
regte  koningen  be!)oo?Den  te  Doen  / 
ftil  men  DooDen  /  cu  De  25pen  onDec  een  an^ 
Deren  i^oning  biengen,  ^itt  toe  moet  men 
De  ©nen  lialf  in  ^bJijm  bcroolien  /  en  Daar 
naar  Haar  gantfclje  inerli  uptbjeben/  en 
te  feibe  na  Der  j^onnen  onDergang  op  een 
ÏjlecD  neber  (toiten  /  en  na  De  ïioning  /  Die 
menbJeUiclltelüIibinDcrt  ffll/  foclien  /  en 
De  fclbe  gcbonDen  DcöbenDe  /  fal  men  Die 


D^oDen  /  enDe  ©pen  in  een  leDijc  iöojf  ber^; 
gaDcrcn/  en  Daar  op  een  ^Ipalihe  ^Ujcrm 
jtootcn  /  gclijft  bjp  in  't  febenDe  Capittel 
geleert  nebben.  ;ï^e  quaDe  en  flraffe  ©pen  / 
Die  De  jföenffïien  feer  ^tthcn  /  aljj  fp  baar 
^o^bcn  genanen  /  moet  men  Doo?  DibtoilsS 
Die  te  bêfocben/  en  bp-bjefen/  tam  ma? 
fecn  /  foo  Dat  men  Daar  na  /  fonDec  Datfc 
(teben  /  liaar  toerfi  fian  befien  /  boojna- 
mentlnlï  alö  men  Danc  Oil  bp  bomt  /  cnna 
geen  buple  (tanh  en  tuplu. 


Het    Xr     C  A  p  I  T  T  E  L. 

Hoe  men  de  rovende  Byen  het  roven  beletten  ial ,  teykenen  waar 

by  meafulks  weten  kan ,  en  hoe  men  de  Byen  na  de 

Winter  voeden  fal. 


H€t  gebeurt  DibtoiljsJ  /  Dat  öf t  g^nc  / 
bet  toelli  De  ©pen  tot  fjaar  tointer- 
fsoft  bergaDert  bebbcn  /  ban  anDere 
liaac  ontrooft  ujoib  /  maar  boo?  f?  Uan  Bon* 


ger  fiomen  te  itetben ;  en  om  Dicc  in  te 
lK>02fien  /  i0  ban  noDen  /  Dat  men  baete  ftoe 
men  De  ilooberö  ftennen  fal  /  en  bjat  tepbe^ 
ncn  ban  tamn  bat  fp  bebtöfen»   5©e  itoo* 

bcisi 


4S 


öcncf  fieinaanacu/  toOtWr  Uoo?  f?  la;'.gc  ti)ti 
{ycnnclm  èt  fp  In  önnn  Ducncn/  töaiit 
f  Ijiac  tod  beton  i.^/  öat  me  loning  totl 
(leden  /  tlagcn  bcrtoacljten  moet )  tot  Dat 
p  met  ftracijt  Doo2-D2eBen  /  altoaac  Dan 
mfttollo^  Dart  gedceDen  too?D  /  D'  eenc  om 
ïjct  fijne  te  bctoaren/  en  D'anDecompcts^ 
Wet  te  öaïen  /  UegtenDe.  5i>aacom  (al 
men  ötec  tegen  remeDie  gebjuphcn  /  op 
Dat  De  jflooVier^  Ijaac  coouen  nalaten  /  en 
De  anDcre  ntet  obccyjallen  mocöte  toecDen. 
€ot  Dien  cpnDe  fal  men  naacfteliilt  gaDe 
flnan/  toaac  toan  Daan  De  coouenbc  23pcn 


Den  Naarftigen  Byen-houder. 

[oo  Deel  open  laten  /  Dat  'ec  maac  een 


^nc  tfcffensf  (n  tiomen  mag  /  toaac  Dooj 
fp  Dan  ütnnen  Ijaac  Dctec  tegen  De  000^ 
Uccö  betoacen  fionnen,  W^  men  begint  te 
mcclicn  aan  De  UcljtigljcpD  ban  De  $102* 
Uen  /  Datfe  gcbjch  ban  ï^ontnö  en  ^eö 
wmt  Deïl^intec  beginnen  te  hrjjgen  /  foo 
moet  men  Dte  boeDen  op  De  boIgeuDe  ma^ 
nicre :  iBcn  fal  nemen  groobe  J^onlng 
Die  met  geh  geUjli  geperlt  i^/  en  ma* 
Uen  Die  in  een  pottc&en  toann/  tot  Dat  fjp 
ban  fijn  fjacDigDepö  gefmolteni^/  Dan  fal 
men  De  |io?f  met  Ijet  open  optoaartjsi  fet? 
ten/  en  fïojten  alfoo  om  De  ttoee  Dagen 


iiomen/  en  De  Wiicljt  mecjl  Dertccïu;  en  i  cm  een  paar  lepden  bol  J^onings?  obec 


om  öct  feeBecfïe  te  toeten/  fuU  gp  De 
SSpen  in  De  ï^ojf  met  fijn  (Cactocn-meel 
bcfiiipbcn/  en  De  ^cn/  Die  nu  foo  \üit 
iitit-h'omcnDe  /  toeg  bliegen  /  Dat  ^iyn  De 
iioobcr^  /  en  al$f  Dan  fal  men  gaDe  fiaan  / 
toaac  Deen  Dat  fpDUegen/  en  fulbj^bcbin* 
SïcnDe/  fal  men  De  noobecö  een  ïjalf  mic 
Cïaanö  banDeplaatfe/  Daacfpaeaaanljeb- 
Den  /  bjengen  /  en  alDaac  acljt  of  tbicn  Da- 
gen laten  (ïaan  /  tot  Dat  fp 't  coobcn  ivrge 


Ijaac  Uiben  /  cnDe  alfoo  fullen  fp  Den  ^0* 
ning  ban  malbanDecö  lijben  af-lifeften/ 
en  bcctcecen :  Daac  na  fal  men  Die  met  een 
f?leeD  tocDelilien  /  Dat  *ec  geen  25pen  itpt 
loopen  mogen  /  (loppenDe  De  in-gangen 
met  toat  i|op)ef.  31lnDece  gebjuphcn  een 
anDere  maniec  om  De^öpenteboeDeni  fp 
nemen  en  mafeen  ban  De  ©lier-boom  een 
PÜP/  inDeigeDaantebaneeagootfeen/  Die 
aan  tjct  eene  epnDc  Dicöt  gefloten  iiS/  en 


ten  [lebben:  ooft  moet  men  De  !lto?ben/  bullen  Dcfe  piip  met  toacme  I^oning/  en 
Daar  De  gocDe53pett  in  jijn/  De  onDerfte  ia- 1  fielten  Ijet  fclfDe  alfoo  cegt  in  De  bobenfle 
gangen  toejloppcn  /  en  De  bobenfle  maat '  inganfi. 

Het    XII.     C  a  p  i  t  t  e  l» 

HüC  men  de  Bye-korven  moet  verforgen  tegens  de  winter ,  en  hare 

Vyanden ,  die  haar  foiide  konnen  overkomen ,  het 

geheele  Jaar  door. 


G€lnïi  een  naacdtg  i^upoman  Dem 
berf02gt  ban  ï^op  enDe  anDcre  Din^ 
gen  boo2  fiin  55eeflen  /  en  fijn  ^up0'^ 
0efin  tegen  De  IiouDe  en  flrengc  ïDintec  / 
filf^oo  bcR002t  oclï  een  naarfltgen  %pi\\- 
DouDcc  De  5Spen  te  becfojgcn  ban  allCjS 
toat  Daar  in  Den  Wintct  1  en  't  gel>ele  giaac 
Ö0D2  /  fouDe  lïonncn  obcrliomen  /  ftet  3P  in 
De  boeDinge  en  onöcvbouöiiige  ban  Dien/ 
Öct  3p  tegcnu  ^m  bpanDen  en  fielitcn/ 


Daac  ban  men  Haar  in  tüD^f  fian  te  öulpe 
ftomcn.  c?nDc  Uod?  eecfl  fal  men  /  tot  on? 
1  DcrDouDingc  ban  Ij.iar  /  tegen^  De  3©intec  / 
^  De  ]^02ben  /  Die  men  tiq,ictt  obec  te  ï)ou^ 
!  Den  /  flellcn  ter  plaatfc  Daarfe  flaan  tegen^eJ 
\'t  S3upDen/  gclijfitop  gefepD  fjcbben  ban 
.  iKt  f fdlen  öec  5dpe-ï{02ben  /  enöc  bccfD2gcit 
I  De  bobenfre  in-gangen  met  Heem  en  Sanö 
oiiDec  een  gemengt  /  en  mahen  Daac  in 
iCun  gaatje/  Daar  maar  een  23pe  tfeffcnci 
*  mag 


Den  Naarftigen 

ntas  frt  öaan/  en  te  OHOerflc  in  gangen 
itiag  men  met  boat  ^op  foppen/  ten  i 
epnöc  öat  öe  25Pfn  ntct  en  fmooren  /  baar 
na  fal  men  öe  Éo?Vicn  ontrec/  öaarfc  op  öe 
planfi  (taan/  mcDe  met  Ecem  en  ,^ant 
Decmengc  /  toe  (IcOften  /  om  Uoo?  öe 
IBupfen  en  ïDinöen  bcU?nïi  te  3Ö11.  %10 
nu  öe  öojben  alöu«s  ticOo^gt  30^/  f" 
öeneffenö  öen  anöcccn  (laan/  foofal  men 
nemen  jUtctmattcn  /  en  öefelbe  boo?  öe 
3^02\jen  fetien  /  fonöec  öarfe  öefcïbe  ca? 
feen  /  en  öft  alfco  öe  geijcele  Wium  la 
ten  (laan.  ï^anneec  nu  öe  Wintct  Uocf?-- 
fjp  /  en  ftei  een  fcDoone  bjacme  öag  <gf  / 
fal  men  öe  itfetmatten  toeg  nemen/  op 
öat  fp  |)un  toan  ijaac  toupltgljept  mogen 
fupbecen  /  en  alö  öen  öag  booj  bp  t^  / 
f 00  fal  menfe  öccJ  nacOtüS  tocöccom  Deöeft? 
tien  met  öe  iiictmatten  tegenjS  öe  liouöe 
«n  (Iraffe  ïDinöen/  ooft  ïiegen/  ^agel 


B  yen- houder.  ^<^. 

en  ^neiiittj  /  op  öatfe  boo?  öe  fiöuöe  en 
öiccgeluUe  tocballen  beb>ijt  mogen  3ijn. 
^e  25pen  Ijcbücn  ooft  inbicnötgc  ©uan=» 
öen/  namcntUjU  öen  3©olf/  $nnöe  een 
geflacijt  ban  jfl^otten/  öte  eecjl  gcUjö 
ftlepne  Kufpen  5ijn/  öie  öe  ï^oning-ra- 
ten  befptnuen/  enöaac  na  in  Bap.Hcftensef 
bccanöeccn  /  om  licfi  te  bccö^jüben  fal 
men  een  pfcï-öjaat  nemen  /  anöevlialf 
fpan  lang  5»3nöe  /  en  maöen  öat  een  epr- 
öe  piat  en  fcDctP  /  en  bupgen  öat  \3iat 
ftrom  /  a\&  een  fcljjabbecöen  /  enöe  aan 
•t  anöec  cpnöe  fcljecp  ald  een  cl^/  meöe 
alfoo  gela'ómt  tm  öe  IDD^men  obec  al 
upt  te  tcehhen  en  te  öooöen  /  en  öcfe  toec^ 
Wnge  moet  om  öe  acl)t  öagen  ceuö  gc^ 
ffljiföen.  ginöien  öe  3ÖBoimen  in  eenige 
i^ontng-raren  faten/  foo  moet  men  ïiet' 
buplc  toecft  uptfmjöen  /  op  öat  öct  mt 
fouöe  bermeeröeccn. 


Het     XIII.     C  A  p  I  T  T  E  L. 
Van  de  liekten  en  remedie  der  Byen. 


D€  fielJten  en  gebjefien  öec  ^pm 
jijn  beelöeclep  /  öte  baar  mee(l  bp 
natte   ^accn  ober-bomen  /  ujaar . 
Uan  öe  boo2naam(le  5ijn  öe  ^c(ie  /    öe  \ 
55upb-loop/  öebouöe/  en  bermoeptïjepö. 
^e  peflc  bomt  bp  fiaar  upt  oo?fpjonft 
ban  öe  buple  (lanb  öie  fp  ipöen/  alfoo/  j 
toanneer  öe  55Pen  tegenjS  öe  ïiinter  t'  bupsS 
toecöen  gcöjactjt  /  foo  nat  upt  bet  a^elö  /  j 
en  met  ï|op  öe  in-gangen  toegi'dopt  toer^ ! 
öen/  enöe  alfoo  gefet  binnensf  bupiö  op  een 
^olöer  /  en  toanneer  menfe  laat  ( fonöer 
öatfe  altemet  bp  een  t'cffenjef  mogen  upt 
bliegen  )  öen  geïjeelen  ï^inter  alfoo  ge^ 
flopt  t'  Ijupjf  blijben  /  enöe  alss  nu  öe  25pen 
anöerjS  geen  lucljt  en  bebben/  foo  tö 't  öat 
öe  bjarmte  ban  öe  ^pen  met  öe  nattig* 
bepö  ( öie  niet  foo  nciTooten  öjoogen  ban ) 
bomt  te  toerben  /  baar  0002  öaar  toerb 
befcöimmelt :  enöe   öoo?  öien  öe  25Pen 
Daar  altemctjS  ntcc  eu  mogen  fui>bcrcn  / 


foo  moeten  fp  alle  öe  buplfgïjepö  en  (lanb 
bp  Daar  Bouöcn/  en  bomen  alfoo  te  loo- 
pen  gintjS  en  toeöer  /  om  ergensf  een  gaatic 
te  binöen  /  enöe  geen  binöenöc  /  (00  tö  Ijet 
öat  fp  öoo?  't  loopen  en  foeben  berbou? 
toen  en  lam  too?öen  /  enöe  blyben  alöusi 
ten  laatden  op  öen  boöem  fitsen  treuren  / 
öe  macbt  niet  Ijebbenöe  om  toeöerom  bp 
öen  mee(ien  boop  te  bomen  /  en  foo  treu^ 
renöe  bomcnfe  te  (lerben/  en  aljS'er  toat 
beel  ge(lo?ben  sü"  /  ücginnenfe  op  mal? 
banöeren  leggenöe  te  (linben/  öoo?  toel^ 
be  (lanb  öe  anöere  befmet  toojöen  / 
foo  öat  'er  in 't  upt  gaan  ban  öe  3©inter 
feer  toepnig  ober  blijben.  oDm  öefe  fieb=j 
ten  eenigfinis  te  berbetercn  /  ban  men 
geen  beter  miööel  Ijebben  /  öan  öat  men 
fooöanige  fóojben  op  een  fcBoone  ö?ooge 
öag  in  öe  lucljt  moet  bjengen  /  en  öie  in  een 
^ogie  fetten  /  öe  in-gangen  boo^  een  öag 
of  ttóce  ontfiupteuöe/  op  öat  öe  flinbenne 
'0  iufDt 


/^o  Den  Naarftlgen  Byen-houder»' 

IiicOt  lint  tié  !^02f  macfj  trefthcn :  nocli^  i  öc  macDt  öebben  om  unt  tê  blf  :a^rt.  i^i^c 
m\$  f J'i  men  te$f  nnclitö  U002  öc  hou6e  i  tegen  f.il  men  in  öe  l^cfft  /  alö  men  ceni- 
öe  in-ganacn  met  ï^on  toc-(!untcn.  «De  i  ge  öo?bcn  Den  l^oning  upt-fe02t/  eenlge 
55r»en  (Icüucn  ooh  Uccl  ban  öe  23up6-  i  fêontng-taten  betoacen  i  en  a(ö  nu  öen 
loop  /  en  fulHö  toecD  becoojfaaftt  öoo?  ïBtntec  t)p  na  obec  iö/  en  men  bcatnt  te 
manqucment  ban  25pcn-bjooö  of  |f  eft  /  merhen  /  iiat  eenige  25pcn  öe  ^iiphfooP 
en  om  fuihö  te  toeten  fa!  men  op  liaac  ni-  ftebben  /  foo  fal  mea  een  (lub  25T^en-b:ooö 
gangen/  en  ontjccfle  toerft  /  letten:  toant  omtrent  öe  Ijoogite  ingang  tn-(teben/  en 
m  l^c^n  fuU  gn  liet  felf De  befcljeeten  /  en  alDaar  öaft  maften/  foo  fuUen  fp  't.fclfoe  ho- 
tounl  gemaabt/  btnDen/  om  Dat  fp  D002 1  men  tjalen  en  pibben/  foo  beel  aljsifpban 
Uen  3loop  D^el  3toab  3ijn  /  en  nautoclöbjs  i  nooDe  fuUcn  gebbcn» 

Het    XIV.    C  a  p  1  t  t  e  l. 
Hoe  men  de  Byen  't  geheele  Jaar  door  regeeren  fal. 


E€rt  naarftig  !!5pen-öout!ec  moet  fiin 
23pen  niet  Ucl)telnft  bctfupmen/  bat 
fp  0002  houDe/  ongemab  /  en  nnDe? ; 
re  toc-ba!len  /  ntet  en  bcrgaan  /  Daarom  fal ' 
DP  /  alö  nu  De  3©tnter  gepafTcert  10  /  in  | 
jiBaact  of  tn  ?lip2il  /  als?  't  frljoon  tocer  fef / 
fijn  ïi02ben  üe|lgttnien  /  en  befien  of  fiin  : 
èpcn  petö  gebn-fi  ïjcbben  /  't  3P  ban  ï^o?  \ 
Hing  of  Diergel nfien :  en  al0  !)p  \m  flct  j 
bat  !)ct  fföoon  tocDcr  begint  aan  te  fton^  1 
ben  /  en  Dat  De  Bpcn  Ijaar  ^ooöen  begin^ 
nen  im  te  D>agcn  /  en  ijaar  ï^ojben  fct)oon 
te  maben  /  en  Dat  (p  beginnen  op  Ijaar 
aclircrllc  poothcncf  gelaDen  t'  tnipö  te  fto^ 
nicn  /  fao  fal  lier  tüD  5ün  om  fijn  ïjoiben 
te  b02ten/  en  Het  biiple  IcDfge  ï©afcliupt 
te  nemen  /  tot  Dat  men  aan  fjet  b2oeptfcl 
begint  te  gcnaben.    %\^  gp  na  Dei^02ben 
alDuief  gercpnigt  ïiebt  ban  alle  bupliglje- 
ben/  gêiiift  alöfcbtmmel/  fpinne-getoeb / 
en  Diergelpen  /  foo  fal  menfe  op  fiiar 
plaatfe  'fetten/  De  otiDerfle  in-gangen  flop? 
pen  /  enDe  alö  De  j^onne  onDer  ief  /  foo  fult 
OP  u  ïtieDmatten  toeDerom  boo2  Deïto?* 
ben  fetten  /  om  boö2  De  ftouDe  /  Die  als? 
ban  nocli  Deö  narfnef  balt  /  bctoaart  te  5nn. 
^Daar  na  fal  men  om  De  acljt  oftbienöa? 
gen  De  ï^02ben  befïgtigen/  om  De  felbe 
ban  De  ï©olf  /  iiDotten  /  of  ïD02men  te 
fupbcrcn/  geijjö  top  in  fjct  ttoaalföeCa- 


pittel  geleert  bebben.  3©annecr  bat  De 
T©itec-toilligen  en  anDerc  25oomen  öaac 
bloepen  gebaan  bebben  /  foo  b2engt  men 
Die  te  a^ciDe  omtrent  De  toilDe  ï^ool-bloe; 
men.  ^an  gaat  men  bcfien  off?  toat  bec- 
gaDeren  af  met  /  binb  men  eenige  ©pen 
Die  geen  ^eb  aan  baar  acfjtcrfte  beenben.ö 
en  D2agcn  /  en  in  Daar  tocrft  traag  3ijn  / 
fuUiö  iö  een  teehen  ban  ongeregtigDepD  / 
en  Defclbe  fa!  men  fcljihhcn  een  ècning 
te  Doen  tjebben,  <Èn  alcf  nu  Defe  tBlocm 
bp  na  geöaan  ftceft/  f30  fult  gp  befien  of 
fp  toat  getoonnen  Ijbben  /  en  inDien  gp 
bemerht  ( 't  toelftin  jBap  fal  toefen;  Dat 
fp  m  De  Ooeft  ban  De  iJ02f  eenige  grobe 
ï^oning-raten  beginnen  toe  te  (lellen/  Dat 
iè  een  teehen  batfe  gcreeDfcbap  beginnen 
te  mahen  omte  jtoermen/  en  fultfebaac 
na  op  fijn  plaatfe  b2engen  /  en  bertoacbten  11 
^toermen/  Die  gemcenelijh  beginnen/  alö  't 
fcbooon  toeer  i!S/'ieimo2gen;ef  ten  aröt  uuren/ 
tot Deö miDöagef  ten ttoee  uuren  toe/  toel^ 
he  ^toermcn  in  iBap  /  gjuniujef/  tot  in 
<5uliuö  toe  /  geöuuren ;  3tll^  gn  nu  eenige 
^toermen  brijgt/  en  Dat'tDaarnaguaat 
toeer  toerD  /  foo  fal  men  fn  Die  ttoeeof  D^ie 
Dagen  toat  ï^oningsf  in  De  i^o2fDoen/  op 
Dat  fp  ban  bonger  niet  en  fouDe  bergahn.(eti 
alö  tl  fe02ben  nu  afgestoermt  5ijn  /  foo  fal 
nm  bieouDi  (tobben  get  3©a33f  upt  6o?teti 

om 


Den  Naarftigen  Byen-houder. 


5' 
Auguflus  öi'cuocccn  op  öc  23tieH-\x)CPt  / 
tolTc  a©atcr-nuint/  m  op  t  Uftu  op  öe  l^cn^ 
Cc.  5il.ö  nu  in  September  öe  25pcn  t'|)üp$S 
aeftonien  3i)n  /  foo  fnl  men  befica  toat  oöcc^ 
Italltg  lo  of  mcf/  De  bette  fnl  men  af-öoen 
ofte  ftojten  /  en  De  'jtoafeöen  fal  men  (ters 
Ren  met  ï^onincj  en  ^efe  of  25pcn-ü?ooD; 
I  gn  oaober  fal  men  W  (teilen  tcc  plaarfcn  / 
De  felaUer  mocïite  bet  gctoojDen  3ün/  Dte  DaacmenDieDcïDtntcc  fal  meenenoDecrc 
fal  men  loeDecom  i' Dupö  bjengen  /  enaf-  öouDen/  en  toel  boo?  fiöuDe  en  nattiglj^Pö 
Dben  /  of  een  Deel  l^ontngö  upt  nemen ;  berfo^gen  :  ^n  November ,  December , 
alsf  men  (iet  Dat  De  55?oeD-bpen  ban  De  hiep;  Januari  LIS  .  en  februarius  ,  moet  menfe 
ne  geDooD  too^Den  /  foo  t.ö't  tijD  Dat  men  niet  DihtoilsS  liefigtigen/  en  bianneec  men 
De  bette  (lobhen  af-Doet.  ^e  25?oeD-bpen  f  fulbsS  begeert  te  Doen  /  moet  men  een  bjac? 
fult  gp  DooDen/  en  De ï^oof Den af-fnpen / 1  men  Dag  toaac  nemen/  opDatfe  niet  fou- 
alsl  De  eec(te  ^bJecmen  ge^toermt  !jeDbcn:jDe  bechouüjcn  ,  ttiant  De  iiOuDe  maalufc 
toatnu  ntctobecjlalUg  i.ö/ moet  men  in  ftmipelenlam. 


om  te  bemienicn  of  fp  geregttg  3ijn.  «©aar 
na  in  Juiius  fo  bloepD  De  l^ennip  of  i^laber/ 
aljS  Dan  fal  men  De  3Öio?bcn  tec  plaatfe  üjen^ 
gen/  Daar  Die  beel  toad/  om  Datfc  Daar 
upt  bcel  fcboone  l^oning  balen :  ginDien 
men  nu  noclj  eenige  ^toermen  na  htijQt/ 
Die  moet  men  oob  Daar  bp  b?engen  /  op 
bat  fp  oberdal  balen  mogen :  3©at  nu  bp 


Het    XV.     C  a  p  i  t  t  e  j.. 


Hoe  men  de  Honing  fal  maken  en  fuyveren. 


A%^  men  De  ï|oning  upt  De  i^o?ben 
met  alle  fijn  25pen/  l^oning-ta^ 
ten  /  en  ^joeD-bierh  /  in  De  (Conne 
ïKcft  geftooten/  foo  10 't  Dat  men  Die  ( De; 
liJijl  fp  nocö  lauto  ifi  ban  De  25pen  geno; 
men )  boet  in  een  lange  manDe/  en  men 
^elt  Daar  onDer  een  bat  /  Daar  De  ]^oning 
toan  felf0  in  mag  Djuppen/  fonDer  D?ub 
Jöen  of  per(Ten/  en  alsf  men  fm  Dat  ö« 
meede  b^uppen  begint  op  te  gouben  /  foo 
maabt  men  Die  manDe  leeg  /  en  men 
bult  'er  anDcr  bjeDerom  in  /  tot  Dat  men 
genoeg  bt'eft  /  Dan  (lelt  men  Die  ge* 
bulDc  Baten/  met  Den  geleftten  J^oning/ 
in  boele  plaatfen  /  en  men  laat  Dem  Daar 
(taan  ijntii  bJojDen/  en  Dit  toojD  tn'tge* 
meen  ongepijnDe  ï^oning  genaamt. 
^aar  na  neemt  men  De  re(lcerenDe  ma* 
terie/  Die  in  De|Uo?bengeblebentoajsf/  en 
men  Doctfe  te  famen  in  een  groote  !^etel 
ober  't  buur  /  een  toepnig  biater  Daar 
bp  DoenDe  /  op  Dat  bet  niet  fouDc  aan; 
bjanbm   of  berbjoogen  /  oofi   De  fclbe 


toel  en  gedabig  omroerenDe  /  tot  Dat  be 
materie  beel  toarm  i$ ;  Danc  na  Doet  men 
Dit  in  Dibbe  geb^aapDe  fabben  /  en  men  pard 
upt  \j(t  felf oe  De  ï^oning :  Dit  toerD  gro^- 
ben  /  of  |^oebe-babber!E$  l^oning  ge^ 
noemt  /  tiit  men  oob  op  boele  plaatfen 
dellen  moet/  op  Dat  öPDibtoerDe/  Daac 
na  neemt  men  öet  redeerenDe  /  en  Doet  Det 
in  een  betel  bcfonber  /  om  a©afcn  Daac 
ban  te  maben  /  geU)b  aW  top  in 't  boï* 
genDe  <gapittel  leeren  fullen.  iBaar  om 
De  bc^e  en  fupberde  maagben  of  orge? 
PbnDe  ^oning  te  maben  /  fal  men  De 
toitde  en  fupberde  l||oning-raDen  /  Daac 
geen  23pen-b20oD  of  25?oeD-toerft  in 
i^  I  upt-biefen  /  enDe  op  De  boo?gaanDe 
maniere  berberss  De  ï^oning  bergaDes 
ten  en  betoaren.  ^e  l^oning  alDuies  ge*: 
maabt  3önDe  /  op  Dat  men  toeten  moge 
toelfte  De  \i&^t  Isf  /  foo  luoet  fjet  felbe  boo? 
De  ftolcur  /  reub  /  fmaab  /  en  Dibte  of 
5toaarte  ban  Den  ï^oning/  ouDetfcbepben 
to02Dcn.   ^00  beel  aangaat  te  boUur/ 

<0  ^  m^ 


^ï 


Den  Naarftip-en  Byen-houder. 


P2ijfï  mciï  W  fu^\)cc  /  Wt  I  fontiec  ccuH  / 
foct  öf ii)li  ^uphcc  /  fuöoo?luc!]ftg  ief  /  tn  't 
aanficn  ö^lijh  toittc  Dotec  /  öle  men  met  ccn 
^ejS  moet  fr.üöeii  j  De  ï^oning  toecö  b? 
ïjc  reiili  gcftcnt  /  foo  l)i;  foet  rieftt  /  ntct  (Iccfi 
of  goOi*  na  ccutöettanfe/  alfootiS't  ooö  te 


toccjlaan  Dan  öc  fmaafi.  '^t  titfifje  en  5toa^ 
ce  l|ontna  toojD  met  regt  öotien  öc  Dun^ 
nctt  en  Itcöte  gcaeUt  /  toaac  na  Ijet  fp^ccft- 
tooojö  ontfia^n  tö ;  ^e  Olie  boUen  /  De 
a(©i)n  i'^  't  miDDcn  /  en  De  ï^oning  onDec 
in 't  ©at:  too?Dcn  boort  befte  geDouDen, 


Het    XVI.     C  a  p  i  t  t  e  l. 


Van  Was  en  wit  Was,  hoe  men  dat  maken  en  fny  veren  faL 


O^,  aOasS  te  maften  fal  men  De  obec-  ( 
gebleben  buPltoOepD  Daac  De  l^ontng  : 
UJn-getEOftïicn  isf  /  Doen  in  een  gcoote 
Betel  obec  't  buut  /  na  Dat  gp  bcel  of  toep^ 
mg  !]eüt/  en  giet  fiiecbpfoobeeltoatec^/ 
Dat  De  boo>f5.  bupiigbepD  Djifiig  toerD  / 
laat  Dit  te  famen  3ieDen:  alö  t  n«toelge> 
fmolten  tef  /  foo  fal  men  nemen  een  gcbjepbe 
^aïi/  Die  ban  3©ant-gacen  gebiepD  iis  /  of 
een  anDece  (ïccheir  Canefn|Ten-faft  /  flceftt 
Dteeecflintoarm  ofjieDenDtoatec/  Daacna 
foo  gtet  Den  gefoDen  materie  fn  De  ^nh  /  De 
toelfte  men  obcc  een  €obbe  /  Die  met  een 
toennig  IionD  toatec  berflen  icf/  fjangen 
moeti  alaniiöe  j^aft  gebult  icf  /  foo  fal  men 
Die  met  een  flcrlien  banD  toe  binDen  /  en  tuf^ 
fcïjeneen  53ai:ffe  bet  ï©aö  \m  DcbnnligfjepD 
D!ubl!en;al'<:f  nu  gecnUDaö  meecupt  De  bup^ 
Ugl)  pDteDoojfcbün  bomt  /  fal  men  bet  fel^ 
De  «)H  De  <^ah  fcbuDDen  /  en  ban  nieubJö 
VueDcïom  anDece  materie  Daar  in  Doen  /  tot 
Dat  allejS  niir-gcyerfl  lef.  ^aac  na  fal  men 
ïiet  UDaö  bp  een  becgaDeren  /  en  Doen  't  felf^ 
De  in  een  feicnnDec  ^^etel  /  Daac  bp  DoenDe 
\Si;xx  fiipber  toarer  /  en  laten  Dit  te  famen 
met  een  facbt  buur  fmelten ;  alö  bet  nu  toel 
cefmolten  ies  /  foo  fal  men  Dat  gieten  in  een 
Cobbeftcn  /  Daac  ban  te  booren  toat  toarm 
toatec  in  geDaan  iö  /  De  fcOupm  af  nemen  / 
en  met  een  ^aft  of  pet  anDerö  feec  DicOt  toe>' 
Debben/  en  laten  ïjet  alfoo  langfaam  ber^ 
ftoelen  /  en  aljï  't  ftouD  gctDOzDen  \$  /  fo  fal 
jnen  De  boDem  IBaö  Daac  upt  nemen/  en  \i^.'^ 
onDecen  ban  alle  bupïigbepD  toel  fupbecen. 
^oetBasf  toen  beltent  foo  öet  fcljobn  geel 


Uan  ftoleuc  iö  /  toel-riebenDe  /  bet  /  tolt  / 
lja(l  en  fupbcr.  <^m  toit  3©a0  te  maften 
fal  men  nemen  foo  beel  gefupbect  ïSaief  /  al^s 
men  begcect/  fmelt  Die  met  een  Deel  toatecsf/ 
en  fcljept  Xsn  gefmouen  a©asf  upt  De  ïjeteï 
met  een  gcoote  klepel  /  giet  Dat  obec  een 
0aD  /  Dat  men  in  een  €obbe  /  met  ftouD 
toatec  gebulD  /  fal  omDjaapcn  /  of  laten  bet 
3©ajS  Doo?  een  %t\\\\%x\,  met  acljt  of  tfjien 
ftlepne  gaaiftenö  loopen  obec  't  iIlaD  /  in  ful^ 
fiec  boegen/  Dat  bet  ïBaö  ftem  becDeelt  in 
ftlepne  Dunne  fcDilfccfteniS/  en  Daac  nabec;: 
gaDect  Dat  bp  een  anDec/  en  toecpt  Ijet  op 
een  nat  5epl-Docft/  leggenDe  op(€afele?of 
^02Den  /  om  bet  aBné  baar  op  te  bleeften  / 
ftecrt  en  toent  bet  Difttoilef  /  altooj^  bet  Doefi 
en  ïlBaö  met  fupbec  toatec  nat  faegietenDe  / 
tot  Dat  bet  nat  genoeg  gebleeftt  \^i  Daac 
na  foo  fmelt  bet  tocDecom  tot  Dunne  boDem^ 
ftenj? :  iBaac  inDien  bet  nocb  niet  toit  ge^ 
noeg  Hi  moet  Defe  toecftinge  ban  booceit 
af  aan  toeDer baalt  too>Den.  UnDeceonDec;; 
bouDen  Defe  bolgenDe  maniere  om  bet  3©a3S 
toit  te  maften:  ifeen  neemt  gefupbert  3©a]^/ 
eben  als?  in  De  bco?gaanbe  maniece  gefepö 
i«f/op'ttoatecgefmoUenbiec  in  Doopt  men 
een  boute  €elfoo?  of  iCafel-bojt  /  Die  teboo>- 
cenin  toatec  tö  natgemaaftt/  Daac  na  De 
felbe  toeDecom  baaflelüft  uit  btiïenDe  fteefit 
men  Die  tn  ftom  toatec  /  opDat  bet  aanban^ 
genDe  aCDnsS  in  Dunne  fcbiiben  of  fcöelferen 
(lolle ;  Defe  toerfttnge  foo  lange  onDecbou^ 
DenDe/  tot  Dat  alle  bet  JDaiS/  alfoo  Dopen = 
De  /  \m  De  ï^etcl  3P  getcoftftcn.  ©oiDecsf  fal 
men  bcfe  Dunne  fcDö^en  of  fcDelfecen  ^©ais 

op 


Den  Naarftigen  Fs yen-houder. 


fjp  €iW  of ï^02ticn te ölelicn leasen/  öc^ 
fciue  öthVutliS  omfjccvcn  /  en  gcfïaöig  met 
totitcf  nnt  Ocatctcn.  €pnöeU)h  Occfmelt 
men  l)ct  lucticrom  tot  tmnne  Iióclitn  of  öo* 
öemïicn^.  ^OnöcctulTc iKn  moet  men  tn  öc^ 
fiV  M  oeii  iw  ïje  öoo?gaani;c  manici'c/  naac- 


53 

(Idnli  toeOen  /  öat  'et  bp  tofntiiö  toctjer  öcen 
tlofUanaffcDeofanröcop'tïDnigcnUjaapc/ 
jtn  t)p  fooöanlg  "toiuötg  tocDcc  fal  men  Ija 
31Dao'  met  natte  ^epl-öoehcn/  of  antiere 
tïocften  toel  bcöclüicn/  en  liet  ïDaö  entie 
Ooclicn  öt^fïaDia  met  toatcc  nat  Ijiutien. 


Het    XVII.    .C.A  p  i  t  t  e  l. 


-,<>■:■ 


Van  de  aart  en  krachten  van  de  Honing  en  Was . 


NWiUr\  tin  t!C  tiaarjlfgc  55?en-ïiou= 
öcc  fijn  oeffentnge  en  toecftinöe  om^ 
tcent  Oct  tcgeeccn  ban  De  2l3pen  / 
en  Bet  fuptoeccn  Man  De  l^ontngcn  a[Da0 
Dolb2ac!u  D^eft  /  fal  nier  onocUococliift  5nn  / 
Dat  top  f  11  't  hO!te  onDectoijfen  /  toaac  toe  De 
!^ontno  en  313a.ö  QoeD  en  Dienfïla  ïsf.    ^e 
l^ontng  toecD  geacöt  te  3ün  toacm  en ! 
D  »oog  tn  Den  ttoecDen  tjcaaD  /  openenDe  / 
fupUecenDe/  en  feec  toel  öoeDenDeUanfiracIj? 
ten.    si^ocfttanis  na  De  aacD  Uan  De  pjobf n? 
tfc  en  pianDe/  altoaac  Op  UergaDert  toojD  / 
i$  Op  in  fiin  fitafljten  beel  becanDciinöe  on- 
Dectoojpen^  fulftö  fcipt  'üp  De  J^oning 
Die  in  Oeete  EanDen  /  en  ban  De  €!)iim  Ea- 
benDel/  en  meec  anDece  i^cupDen  /  Doe?  De 
55pen  berfameït  i^i  toant  Defe  Dtenöbol? 
genDe  ïjeeter  ban  aarD  en  tiracliten  5ön 
moet  /  ald  ï^oning  Die  in  feouDe  5£anDen  / 
ÉnbanfcoDanigeljeete  firupDen  niet  becga- 
Dect  toojD.    èp  toecD  nuttelijft  tot  beel 
Dingen  /  foo  toel  tntoenDig  aliS  upttoenDig 
geb?upïit/  eni?$ban  oiiDe  tiiDen  altooötot 
onDecBouDinge  ban  De${  m^cnfcfien  gcfonD- 
ÖepD  feec  gep?efen  getocefï.    Democritus 
öeb?aagt  sljnDe  op  toat  boo?  een  maniere 
pemanD  lange  tüD  gefonD  fouDe  feonnen 
blpen  /  gaf  tot  anttooojD :  ^at  lp  ö?  m  ban 
tjupten  met  <©lie  foiiDc  Dcftcpen  /  en  ban 
tinnen  l^oning  gebzupfeen.    Athen^us  bec- 
Daalt  ooii  /  Dat  De  3intooonDct$"  ban  Dct  €p 


ïanD  Corfica  Daarom  tot  een  fjooge  ouDcr* 

Dom  fiomen  /  om  Dat  fp  geDiiurig  ï^oning 

gebjuphten.   i^ocljtanö  Dient  Dit  onDec* 

fcöcpD  tod  in  acljt  genomen  te  tocrDen/  Dat 

De  J|oning  bcQuamcr  ban  twDe  en  ftouDe 

al.ö  tonge  en  [}^m  lE^nfcljen  gcD?up&£ 

too?D/  toant  inouDe  iieDen  üiengtfefeec 

goeD  boeDfel  enliloeDDp/  maar  in  jonge  en 

fieetc  natiiuren  toerDfe  Ucïitelftft  in  <6al 

becanDerD.    «©e  ï^oning  /  tntoenDig  gc^ 

befigt  /  iö  feec  Dienftig  in  De  geb2e^:cn  ban 

De  25o?fl  enEonge;  geliiftal0Dcn$|oe<t/ 

berfloppingc  in  De  Honge-pijpen  /  ^ucöen/ 

ho^tlKpD  Deo"  aDemö  /  toant  fp  bcrDcplt  De 

grobe  üouDe  fiijm  of flupmen/  en  Doetfe rö== 

pen  en  loffen:  fp  Dnjft  Den  örijn  /  èn  toe? 

Derflaat  De  bercottinge  /  en  geneefl  giiaDc 

ï^eeïen/  en3toeecingcDeiei  f^onösf.    ©an 

Den  ï^oning  toerDen  berfcDcnDe  ^propen  / 

Conferben/  Confituren/  .fKcDe/  $c.  tct 

onDerliowDinge  DeiS  it^cnfclicn  gefonDljepD 

Dienflig/  gemaafet.    i^ct  ac©a^  toerD  ge^ 

oojDeelt  mtDDelmatig  gcflelt  te  jün  /  tuf? 

fcDen  \}im  en  ftouDe  /  en  bocljttgoepö  ea 

D:oogtc  /  nocïitanKJ  ttiecjt  tot  De  toarmte 

genepgt/  't  bccfacOt  en  gencefl/  ooft  een 

toepfiigmetrooDeïBön  ingenomen/  toecö 

alöeen  bpfonDererperment/  tctDe55loeD- 

ganfiofüïooDe-loop/  geojefen.  iPenbinö 

ooft  naautoeliift<ö  een  ^laaflerof  ^alf  be? 

repD/  toaar  bi?  m  3©ass  wUt  gebocgtis?. 


43 


RE"' 


REGISTER. 

Over  de  Medicijn- Winkel ,   of  Ervaren 
Huys-houder. 


A. 

Dems    ftank    verbe. 

teren  Pag.  1 1 

Aangebrande    voch- 

tii^heden   purgee- 

rcn  5 

Aars-darm    uyt-fin- 

ken  gcnelen         iS 

Ambeyen  verdrijven  18 

Apoiteunien  doen  rijpen  2^ 

B. 
"K  And  aan 't  herte  verdrijven  .1^  j 
Beroertheyd  genefen  7  | 

Beroertheyd  in  de  Tong  genefen  7  j 
Bliuwfchuyt  genefen  19  ' 

Bloeden  uyt  de  Neus  ftempen     u  j 
Blüed-fpouwen  genefen  13  | 

Bloed- pi /Ten  genefen  20  \ 

>»'oed  dat  geronnen  is  doen  fchey-  I 

den  25 

Buyk-pijn  genefen  17  I 

Buyk-pijndcr  jonge  Kinderen  ftil-  I 
len  17  ! 

Buyk-loop  genefen  17  1 

Brand  uyt  het  Hoofd  trekken      6 
Braken   verwekken  4 

Braken  doen  ophouden  27  , 

C.  I 

■  /^  Atharnen  opdroogen  7  1 

^-^  Colli  k  genefen  j  7 

D.  ; 

DOofheyd  genefen  10 

Dorft  leflchen  :ó 

Drop  in  de  Borlten   genefen        i  5 
Duyfeiingdts  Hoofts  verdrijven  7  '< 

E.  i 
"17  Ngborfligheyd  genefen  13  l 
•^  Etterigc  Ooren  genefen  1 1  j 
Exter-oogen  verdrijven               2^ 

F, 


9 
16 

30 


TT  Antafyen  verdrijven 
■^     Hftelen  genefen 
Fi)k  genefen 

Fbauwhertigheyd  verdrijven 
ïJuymcnvan  Je  Bürll  af  feiten 
G. 

GAi  purgeren 
üeelfucht  j;enefen  ) 

föeboorte  bevorderen 
geboorte  der  è);erer  fcevordeten 


8 

'5  i 
I  I  ; 
>3  '. 


Gemachts  qiictfinge  genefen 
Gefirht  vertterken 
üefwollen  Borften  genefen 
Oefwellen  doen  rijpen 
Graveel  afdrijven 
II. 

1-1  Ayr-^vorm  verdrijven  24 

Hayr  doen  groeyen  5 

Hayr  doen  uytvallen  5 
Hardigheyd  der  Borften  Ycrmer- 

wcn  15 

Heellgheyd  verdrijven  1  3 

Hert-kloppinge  geneftn  14 

Herfenen  fuyveren  6 

Hdüftpijn  uyt  koude  genefen  6 
Hooftpijn  uyt  hiite  verdrijven   6 

Hoeft  genefen  1  f 

Huyg  in  de  Keel  verdrijven  13 

JEukfel  in  't  Aangefigt  verdrij- 
yen  9 

K. 

T/^  Ak  hielen  genefen  i; 

•^     Kanker   der    Borften    genefen 
16 

Keel  die  zeer  en  gefwollen  i«  gene- 
fen 12 

Kinder-pokjensuyt-drijvcn        27 

Klooven  der  Tepels  genefen        16 

Klooven  der  Handen  genefen      2  ? 

Koortfen  genefen  26 

Korlten  der  Kinderen  Hoofden  ver- 
drijven 6 

Koude  PifTe  genefen  20 

Koude  in  de  Handen  genefen        24 
L. 

T    Ammigheyd  genefen 

*-* Lever  verkoelen 

Lidteekens  wech  nemen 

Lik-doornen  verdrijven 

Longe-fucht  genefen 

Luyfen  dooden 

M. 

TV/f  Aag  verfterken 

^       Maag  fuyveren 

Maandltonden  verwekken 

Maandftonden  lloppen 

Malen  desAangefichtï  verdrijven  8 

Maniere  om  te  difteleeren  3  5 

NUfeicn  uyt-dnjven  27 


Melincholijke  rechcighcden  pur- 

geercn  $ 

I  Melancholy  verdrijven  14 

ivltlk  der  Vrouwen  Termeerdcien, 

Siec    Sog  vermeerderen. 

Mild  verftopt  of  ie  verhard  lijnde  » 

genefen  1  ^ 

N. 

^f  A  geboorte  afdrijven  it 

'■^  Na  ween  ftillcn  aa 

Navels   uytpuylen  beletten  it 

Nfderücken  des  Lijfmoeders  gene» 

fen  »i 

Ncetcii  des  Hoofts  verdrijven     6 

O, 

/^  Oftcii  die  tranen  genefen         lo 

^     Oogen  die  blauw  gevalleni  ge» 

flsgen  of  geftootcn  7.ijngeiiefea 

10 

Ontftekingc  dcf  Oogen  verdrijven 

10 

Ontftekingc  dei  Borften  verdrij'ven 

'f 

Ontftekingc  der  Kieren  gcnefeu  20 

Open  Lilt   houden  y 

OpftijgCD  des  Lijt  moeders  ger,sie:i 

1  ^* 

I  ^' 

I  p  Efl  verdrijven  17 

j  *    Peft-buy!  genefen  %7 

\  Peft  kool  genelen  17 

Pi  in   der  Borlten  vtrfachten  1$ 

Piin  in  de  Maag  verfoeten  17 

Pijn  dei  Oogen  verdrijven  JO 

Pijn  der  Ooren  ftiUec  10 

Pleuris  genefen  14 

I      valfch  Pleuris  14 

I      verfworen  Pleuris  14 

'  Popelfy  genelen  7 

i  Podaijra  verdrijven  2J 

j  Puijjeerende  Genees- nriiddelen  4 

Puyften  in  'tAangef:gt  verdrijven  j) 

I  ^S^Uaad  feergeneleti  2| 

I  ^* 

D    Odigheid  des  AangeGgts  ver. 

I      *■      dniven  ^ 

iRoodighcyd  der  Oogen  verdrijven 


!  Roode  Luop  genefen 


t7 
Roos 


I 


Il    E     G     I    S     T    E     R. 


Roos  verdrijven  24 

Ruydige  Huyt  des  Aangefigts  ver- 
beteren 9 
S. 
C  Oieurfcl  genefen  2  1 
■^  Schurfchcya  gencfeti  2^ 
Schurffie  Handen  gcnefea  2  3 
Secre  Hoofden  genefen  5 
Scere  Tepels  eenefen  16 
Sinkinge  genefen  7 
Sinkingen  die  op  de  Oogen  vallem 
verdrijven  10 
Slaap  verwekken  7 
Slijm  purgeeren  5 
Snijding  in  't  water  maken  verfoe- 
ien 20 
Sog  vermeerderen  »5 
Sog  verdrogen  1 5 
Steen  af  drijven  20 
Stoelgank  verwekken  5 
Stuypen  der  kinderen  genefen  S 
Sucht  der  Beenen  te  verdrijven  2j 
Swaaemoedigheyd  te  verdrijven  14 
Swcerendelio  riten  genefen           16 


S'veeringe  der  Nieren  genefen     20 
Swecringe  des  Blaas  genefen        20 

T. 

'T*  Andcn  wit  maken  12 

T.\nt-pijn  genefen  11 

Tant-vleeich  fuyveren  i  2 

Tecring  genefen  14 

Tepels  die  gekloven  zijn  genefen 

Tormijnen  der  Kinderen  verdrij- 
ven 8 

V. 

\r  Al  lende  Siekte  genefen  8 

Verbrandheyd  genefen  24 

Veröoptheyd  van  de  Neus  genefen 
1 1 
Verftoptheyd  des  Rorft:  openen  1  3 
Verikoptheyd  des  Milds  openen  19 
Vlekken  des  Aangefigts  verdrij- 
ven 8 
Vlekken  der  Oügen  verdrijven  i« 
Vliefen  der  Oogen  verdrijven  10 
Urijn  af  drijven                            20 


VV"  Aterac'tige      vochtigheden 

purgeeren  ^ 

Waterfuch;  genefen  ,q 

Witte  Vloet  der  Vrouwen  genefen 

Wonden  genefen  j^ 

Wormen  des  buyks  uytdrijven  1 8 
Wormen  der  Oorenv^rdrijvn  11 
Wormen  der  Tanden  verdrijven  18 


Y 


Y. 

Delhoofdigheyd  genefen         7 
Z, 

'~7  Enuwen  die  verkrompcn  rijn  . 
'  ■^-'      genefen  a ;; 

!  Zenuwen  die  geborftcn  zijn,  gene- 
fen 25 

Zuyfen  der'Oorcn  verdrijven       1  o 


R    E    G    I    S    T   E    Ry 

Van  de  Medicijne  voor  de  Beeften. 


BLoed-pi/Ten  derPaarden  ge- 
nefen 3  I 
Bloed-piflen  der  Oflen   of 
Kocy  en  genefen  32 
Buykloop  der  Hoendeten  genefen 

34 
Dempigheyd  der  Paarden  genefen 

5« 

Gallen  der  Paarden  verdrijven     31 

Gemacht  der  J'aarden  gefwoHen 
zijnde,  genefen  31 

Gefwelien  van  Oflen  of  Koeyen  ge- 
nefen ,2 

GcfwoUen  beenen  der  Paarden  ge- 
nefen . , 

Gortigheyd  der  Verkens  verdrij  ven 

Hooftpijndcr  Paarden  genefen  31 
Hoeft  der  Paarden  genefen  ;  1 

Hoclt  der  Oifen  of  Koeyen  geneftn 
32 
Hoeft  der  Schapen  genefen  3  3 

Kegel- tanden  der  Kdcycnveibete- 
ren  ,2 

Klieren  det  Verkens  verdrijven  ??, 


Koortfen  van  Oflen  of  Koeyen  gene* 
fen  23 

Krappen  der  Paarden  verdrijven  3 1 
Kuchen  der  Paarden  genefen  31 
Kuchen  der  Oflen  ef  Koeyen  gene- 
fen ^2 
Luyfen  der  Hoenderen  verdrijven 

34 
Medicijne  voor  Paarden  ,  Oflen  of 
Koeyen  34 

Melk  der  Geyten  vermeerderen   34 
Oogen  der  Paarden  ,  daaringefla- 
genof gefloten  is,  genefen      30 
Paarden    die   van  binnen  bezeert 
zijn,   genefen  31 

Paard  dat  vernageld  is,  helpen  3I 
Pelt  der  Schapen  en  Verkens     33 
Pijn  van  de  Keel  der  Paarden  ge- 
nefen 30 
i'ip  der  Hoenderen   genefen       34 
(^ade  Hoorns  aan  de  Paarde  Voe- 
ten verbeteren  31 
Schapen    die  vergiftig  kruyd  ge- 
geten  hebben,  genefen  ^3 
Schellen  van  de  Uogen  der  Paarden 


verdrijven  ^.~ 

Schurftheyd  derSchapén  genefen  31 
Seere  ofte  gequetlte  Rug  der  Paar- 
den genefen  3 1. 
Seerigheyd     tuiTchen   de    klauwen 
van  OiTên  of  Koeyen  genefen    37 
Siekte  der  Koeyen  genefen  31 
Siekte  der   Verkens  genden        3.3 
Snotterigheyd  der  Oflen  of  Koeyci» 
genefen                                        32 
Snotterigheyd  der  Hoenderen  ge- 
uefen  34 
Swellinge  in  de  keel   der  Paarden 
genefen  3c 
Tant-ftoel    der    Paarden   genefen 

Teering  der  Schapen  genefen       33 

Verkoutheyd  der  Paarden  genefen 

30 

Vliefen  van  de  Oogen  der  Paarden 

verdrijven  30 

Urijn  der  Paarden  af-fetten         32 

Urijn  der  Oflen  of  Koeyen  af-fetten 

3^ 


RE. 


REGISTER. 

op  den 

Naaifticren  BYEN-H  OUDER, 

HET    EERSTE    C  A  P I  T  T  E  L, 

VAn  de  By  e- korven,  hoedanig  die  moeten  gemaakt  zijn. Pag.41 
II.     Van  de  plaatfe  en  Stallinge  der  Byen.  ibid. 

III.  Van  't  Gcreetfchap  dat  men  behoeft  tot  op-voedinge  en  re-. 

geeringe  der  Byen.  42 

IV.  Welke  Korven  met  Byen  men  koopen  en  verkiefen  moet  daar 

men  profijt  begeert  af  te  trekken.  43 

V.  Hoe  men  de  Swermen  vergaderen  en  regeeren  fal.  44, 

VI.  Hoe  men  met  de  Korven  5  daar  de  Byen  uytgefwermt  zijn,  en 

met  de  Broet-byenom  gaan  moet.  ibid. 

VIT.  Van  de  Drij  velingen  en  fwakkeftokken  fterk  te  maken,  ende 

te  beletten  dat  de  Swermen  op  't  felfde  Jaar  niet  meer  en  fvvcr- 

men.  4^ 

VIII.  Hoe  men  Byen  vervoeren  fal  van  d'  cene  plaats  in  d'  ander.  4,6 

IX.  Hoe  men  Byen-werk  korten  en  fiiy  veren  fal  5  om  den  Honing 

daar  uy  t  te  vergaderen ,  en  hoe  men  de  Byen  fal  dooden ,  die 
men  niet  en  begeert  over  te  houden.  ibid. 

X.  Hoe  men  de  quade  Koningen  dooden  5  de  Byen  onder  een  ande- 

re Koning  brengen ,  en  de  ilraffe  Byen  tam  maken  fal.      4,7 

XI.  Hoe  men  de  rovende  Byen  het  roven  beletten  fal,  tey  kenen 

waar  by  men  fulks  weten  kan ,  en  hoe  men  de  Byen  na  de  Win- 
ter voeden  fal.  ibid. 

XII.  Hoe  men  de  Bye-korven  moet  verforgen  tegens  den  winter  * 

enhareVyanden,  die  haar  foudekonnen  overkomen  het  ge- 
heele  Jaar  door.  4S 

XIII.  Van  de  fiekte  en  remedien  der  Byen.  49 

XIV.  Hoe  men  de  Byen 't  geheele  Jaar  door  regeeren  fal.  50 

XV.  Hoe  men  de  Honing  fal  maken  en  fuy veren.  5  i 

XVI.  Van  Wasen  wit  Was ,  hoe  men  dat  maken  en  liiy  veren  fal. 5  2 

XV II.  Vandeaartenkrachfen  vande  Honmgen  Wafch.  53 

E     Y    N    D    E. 


D  E 

VERSTANDIGE    KOK, 

Of  S  orgvuldige  Huy shoudfter : 

Beschryvende 

E^oe  men  op  be  Befle  en  öequaamfle  manier  aïber  Jantie  .^pijfen 

falhoolien/  (loDcn/  b^aöcn/  Uahften/  cnfccccpDcn:  iwctöe^auffcnïïaatto? 
t»tcn«iijc:  a5«ctitcn(lfg/  gnp?ofötdüB  <n  alle  j^upjSöouUinöcn. 

Ook^Óm  veelderlcy  Hag  van  TAARTEN  en  PAS  TE  YEN  toe  te  ftcllen. 

Vermeerdert  met  de 

H  O  t  L  ANDSE   SLACHT-TYD, 

ïgfer  i^  nocïj  acgter  Dpgcbocgt '  be 

VERSTANDIGE  CONFITUURMAKER, 

©nDCïtoöfcnöc  /  fioc  mcnuanlïecliict;f)antie©?ufötcn/  ï©o?telcn/  25loemertc«55ï^ 
öcn  /  etc.  {joeöe  /  en  nutte  Confituren  fal  {tonnen  toemafien  /  en  ö^toarcn, 


t'Amfterdamj  -Jêpöe^etl.ban  G  YSBERT  de  GROOT»  55öeftbtCli0ïJjp|ie5 

tufTcfien  öe  ttoee  ï^aaclemmec  flupfen  in  lïe  öcoote  j^ö^eU  Mes  Privilegie, 


ExtraH  uyt  de  Privilegie, 

DE  Heercn  Staten  van  Holland ,  en  Weft-Vrieflandj  hebben  by  Brieven  van  Octroy  > 
gedateeit  den  lo  December,  1661.  aan  MARCUS  DOORNIK?  Boek- 
verkooper  toe  Amfterdam  >  verleent »  om  alleen  te  mogen  Drukken  ,  en  Verkoo- 
pen ,  voor  den  tijd  van  15  achter-een-volgende  Jaren »  een  Boek »  gcnaamtHtt  Verma' 
kelijk.  Landleven  i  bejiaande  in  drie  Deden  :  eerft»  Den  Verft andigen  Hoven i er  ^  tea  tweeden  , 
Den  Nederlandfchen  Hovenier ,  met  curieufe Platenverciert ',  en  ten  derden  j  Den  Ervaren  Huys- 
houder:  mitsgaders,  T©e  \JCr(laillJige  j^Oft  /  Sec.  met  Verbod  van  het  fel ve  by  ye- 
raand  anders  in  geenderhande  Talen  te  mogen  nadrukken  ,  of  verkoopen  ,  in  't  geheel  , 
of  ten  deele,  in  groot  of  kleyn  Formaat,  op  alfalke  pcenen,  en  Amendcn ,  als  in 't 
felve  Octroy  breder  is  begrepen. 

JVas  Onderteekjint  y 

JOHAN    DE   WITT. 

Ter  Ordonnantie  van  de  Staten  > 

Herbert  van  Beaumont. 


Voorl/.  Privilegie ,  met  alle  den  aanklcve  van  dien ,  hebbe  ik  oidergefchreven  aan 
MICHILLde  GROOT,  Boekverkooper ,  getranlporteerteffovcrgcdragen.  Adumiii 
Amfterdam  den  "30.  Junii  1677. 


K  o  o  K-R  E  G  I  S  T  E  R, 

Vaar  in  mecft  alle  Spijfén  genaamt  worden,  die  men  gewoon  is  te  bereyden  i  om 
mee  der  haaft  te  koniien  bedenkeH  >  wat  men  begeert  tefchafFen. 


HQiOijcïctften/ 


Van  Salaad. 

ïtoppcn/  3©iHjeCttöotaï>/  of 
<!cnöiWc/     ^aacDc-ülocmcn/ 
Èatutöe/  5!Öiettoojtelm/ 
l^oojnfalaat/Cicöocat-toojtelcn/ 

of  ©et/    0OODC  ï^ol/ 
!^op-falaalJ  /  Witte  Mooi/ 

öUfpjuitfelö  banCt^jupn/  oefiooöt/  of 
cDocap-toojtclö/       o^öjat'fn. 

Van  alderley  Groen»  omteftoven. 

^pinaaie/  Söugloffc/  ïF^attentfe/ 

^Ut/  3^ïOp-föïa/  ^clUrpcn^fpcrötcsf/ 
<ÊnmWe  Wavnxm/ 

^uïtng  /  25ccnaöfc  /^crlfafifim. 

Van  Vleefch. 

<©ffcn-blccfc9  /        ^tDcff  dhften  / 

|^alf0-UIccfcö/        ©oeten/ 

^ctjapcn  UleefcB  /    o^eftap  tot  f  dftktiU/ 
i^amsJ-üaHen/ 
^paanfe  l^ufpot. 

Van  Wildbraad. 

I|afen/  BD^t-btmm/ 

l^onöttón/  i§pcen-©acIictijS/ 

aièilOej^actotijS/      ïiïjccn/  ï^acten. 

Van*t  Gevogelte, 

paautoctt/eStoancn/pUDlecen/  ilöflecjS/ 
Mcpm^/  (auactcIjS/ 

pt  tooccn  /  ^ceutoccfecrt  / 

3©clpen/  ï^aIfiocncn/<i§p?ecutoJcn/ 
0ot-<©anfen  /  ©  üiïicn  / 

<0anfcn  /  5pcfantcn  /  ï^ocnticcsf/  Capocncn/ 
Cojlöoenlicrss/        ^upDcn/ 
pattiifcn  /  €ntiDogcl3ef/ 

llout-fneppcn  /  ^mfcnten  / 
aèatcr-fttcppcn/  pijldartcn/ 
mwtn/  €cpllngen. 

Van  geloiitenj  gerookten,  en  gedroogden 
Vifch. 

^alm/  l^arfng/ 

ailbcrtiaan  /  Wit  foojt  Uan  ^itoö* 

€ift/  56o6öln3/ 

üjl^aftrwl/  i$p?ot. 


Van  Zee-Vilch. 

CaDbcliaiü»/  (Congcn/ 

a^ijngcn/  ^êcljamii/ 

rfScDelW^/  ^cDol/ 

J^cplöotö/  J^ncfno/ 

(CarDotD/  ^aröijn/ 

a©epting/  <ïElft/ 

IBolenaac/  l^rccftcn/ 

^tctccman/  Écabbcn/ 

Eccï)anc4i/  (©citers?/ 

ïlofB/  ïBotT^lcn. 

Van  Revier- Vifch. 

^tcuc/  ©oo?n/ 

^alm/  25otö/ 

^ntith/  posf/ 

55arm/  <©?unticl/ 

Öacpcc/  %al/ 

55?aafrem/  pupt-3Cal/ 

55lap/  èpfccing/ 

25aar$f/  <0acnatcn/ 

i^eclt/    '  ©?ifiïtcn. 

Van  Gebak. 

<©Ue-fiocftm/  ^trupDcn/ 

55ocfitoepte-ftoe6en  potiDtng/ 

l^anncöoefecn  /  ©laapcn  / 

a©afcljBf/  ^paanfcBc^ap/ 

<©Wicn/  55laautö8  iBanjice/ 

ï^ucDeltjc^/  25?oeDci:/  of  5^offer. 

Van  Taarten, 

tCtnanödtaact  /  l^actjcl-taart  / ! 

^Uppcl-tsact/  j^oom-taaït/ 

^me-taatt/  ^mipmm-tsim  f 

ï^atffc-taact  /  ©iccfcïj-taatt/ 

ffialtjcficn-taact/  ï^alfjs-tongcn-taart  f 
l^rupss/  of^telieöCïiBergtaact/ 

fïcn-taact/  35?ooo-taa«. 

Van  Pafteyen. 

jèmifomn/  <©Éfiaftfi0^uï)Dcn/ 

^föafeficnConönctt  /<©e(lec  jpadcpen  / 
l^afcn  /  ](^alfiocnm  /  =iiamoen  patlcpen  / 
«éebaïiöcBt^öm!*/  dSocteJ^aflcpm. 


^ 


Mankt 


Manier  om  een  hequaam  Forneys  te  maken. 

Er  men  begint  om  de  Kokeryen  tevertoonen  ,  dunkt  het 
dt  Verft  andige  Kokgotdy  aandenLefer,  de  gedaante  van 
een  bequaam  Forneys  te  befchrij  ven  j  een  ding  niet  alleen 
noodig  j  maar  ook  feer  profijtelijk  in  de  hiiyshoudinge 
voor  de  gene  die  gelegentheyd  of  plaats  omtrent  het  vuur,  ofmde 
cene  of  andere  hoek  van  de  Haartfteé  hebben ,  daar  op  men  met  wey- 
ni^  vuur,  haaftig  en  bequaam  kan  koken  en  Hoven. 

De  gedaante  van  dit  Forneys  is  aldus ,  en  word  den  Lcfer  op  de 
Tijtelplaat  vertoont:  Men  metfelt  een  vierkant,  of  ronde  forme , 
hoog  3  of  4,  ,  en  breed  2  voeten,  daar  boven  in  een  rond  gat, 
wijtéofio,  diepóof  8  duymen,  onder  wat  nauwer  als  boven,  om 
meerder  hitte  te  geven  ,  daar  men  een  yferen  roofter  leyd  om  het 
vuur  op  te  leggen ,  boven  aan  't  ronde  gat  komen  3  yfere  knoppen , 
omt  rent  anderhalve  duy m  hoog  uytfteken ,  daar  de  potten  op  ruften, 
om  het  vuur  niet  uyt  te  doven ,  fommigemakender  weleen  gehele 
yfere  huytin,  van  6  of  8  duymen  diep,  onder  wat  nauwer  als  bo- 
ven, daar  de  roofter  onder  geleyt  word,  daar  de  yfere  knoppen  bo- 
ven aan  vaft  zijn,  om  dat  het  metfel-werk  door  de  groote  hitte 
haaftuytbrand.  Voorts  word  het  rontom  toe- gemetfelt,  uytgeno- 
men  na  de  zy  van  den  Haart,  daar  moet  een  yfere  deur  ge(et  wor- 
den, daar  men  de  neder-gevalleaflekanuytfcheppen,  ookmaakt- 
men  in  defe  yfere  deur  een  kleyn  luchtdeurtjen ,  om ,  aliïer  yet  op- 
gekookt word,  open  te  fetten,  daar  door  het  vuur  komt  te  glim- 
men 5  en  op  en  aangeblafen  te  worden. 

.Sommige  die  groote  huyshouding  hebben,  maken  de  forme  van 
het  Forneys  ioo  groot ,  dat  'er  4  of  meer  Potten  of  Schotelen  te  ge- 
Jijk  op  konnen  koken  of  ftoven,  en  wordgemaakt ,  gelijkboven 
gefeytis,  yeder  rond  gat  met  een  roofter  byfonder,  maar  daar  be- 
hoeft maar  een  deur  aan ,  om  de  nedervallende  affe  uyt  te  Icheppen : 
men  kan  wel  een  los  rooftertjen  daar  in  leggen ,  dat  maar  3  of  4, 
duym  diep  daar  m  kanfakken  ,  om  ,  als  men  yet  wil  verwarmen  of 
iu;oven  5  't  felve met  weynig  vuur gefchieden  kan. 


KOOK- 


K  o  o  K  -  B  o  E  K. 


Pag.  6l 


Aan  alk  Koks ,  en  Kokkinnen. 

DE  V:>\l:ayidigi  Kph  waarfchout  alle  i^oy^J  en  Kjikjijnnnu  dit  fy  haar  wachten  ,  van 
al'JcrIèy  ftcrke  en  foete  Franse  Wijnen  in  de  Saiilfen  te  doen ,  want  de  foodani- 
gcj  als  Lagonfe  ,  Hooglandfe  ,  en  Haantjes  Wijnen  veranderen  ftraks  ("foo 
haaft  als  fy  op  het  Vuur  warm  worden  )  alle  haar  foetighcyd  in  bitterhcyd ,  en  beder- 
ven alfoo  de  Sau(Tèn  >  daarfe  by  komen  :  doch  byaldicn  men  enkelijk  Wijn  wil  ge- 
bruyken  >  moet  men  nemen  Rinfe  Wijn  j  of  anders  by  gebrek  Fran^^e  Wijn,  die  nj- 
fende,  dat  is,  fuurachtig  zijn  j  als  TofTaanfe,  Conjacque  of  Coutouvve  Wijn,  en  ook 
Roode  Wijn  Francois  i  Maar  de  Va-j^Andige  K^ok^  verwerpt  alle  Wijnen  uyt  de  Sauilèn  , 
en  feyt  dat  die  geeftiger,  amperderj  geuriger  en  fmakelijker  temaken  lijn  ,  met  Wa- 
ter» Azijn,  Limoenfap  en  Verjuys,  yedcr  na  hare  eyfch. 

ydn  Salaad-  Moes-  Kook-  en  Stoof-kruyden ,  Juyn-  en  Aard-vruchten, 


Voorraauwe  Saladen  te  bereyden, 

€cmt  i^coppcn/  latoutttc  / 
l^cul-falaaö  /  BBctte  of  |ioo?iv 
f^Uiati  /  ooft  tjcuptfp?uprfciö  ban 
öc  ^aaclJC-Dlocmen  /  oft  toüDc 
Cüöorapï  /  ooft  uptfp^uptfcljS  Dan  Cicljo^ 
rap-ttio?td.9,/  €ntii\3ic  /  of  tooöe  en  toitte 
3^001  /  of  ÉomftommiTscf  /  't  geen  men  Dcfl 
Ijccft  /  ofte  m  nc  ti)ö  io'  /  en  een  toan  alle 
toel  fcftoon  cewa^ht  ^ijnöe  /  toojö  met 
0oetic  d^lie  ban  C^Ujbcn  /  ^ï^iin  en  ^out 
gegeten  :  obec  öe  fommtge  toojöen  ge? 
li?upftt  toc-ftrup^en  /  peticr  tot  Belfeben 
tiortjöeöemeene3nnBar!S/  l^cpte/  po2^ 
felepn  /  pimpernel  /  ï^aftet  /  ^jagon/  250:= 
tertö;  oofttioet  men  baat  tod  ober  öebloe* 
men  ban  55^0^00/  ^ecnaoie/  ïïoofen  en 
^outijef-tJlccmen  :  IKcn  eet  bcfc  ^aia 
coïi  bJel  met  gefmoltcn  ©oter  en  'ïllsijn 
te  famcn  cctoelt  /  In  plaatjs  ban  ODUe  en 
3ï5ün  /  tot  pebecjcf  öeUebcn. 

Om  Sala  van Sellery  temaken. 

I^cemt  ^eUerp  /  fupbettfe  /  en  Oaaït 
Ret  punt  ban  't  mejj  boo?  be  (Itiipften 
Deen  /  ban  in  ftouö  toatec  gelepb  /  fal 
fröoou  ficwuen/  ban  sega^n  m^t  ©Uc/ 


pepec  en  ^out  y  öe  fommigc  nemen 
^5nn  /  ofte  een  berfclie  ^limoen  baae 
obec  geb^ufit. 

Om  Salaad  van  Artifokken  te  maken. 

Decmt  5ïictifoftftcn/  fupbettfe  ban  be 

blaren  /  en  ban  alle  onrcnnlglKpö  /  bat  be 

bobem  fupber  i$f  /  ban  in  (luftften  xjefne^ 

I  ^m  I  en  met  ^epcc  /  ^out  /  ^upftec  /  ^©lie 

i  en  9£5ün  gegeten.    ïiatnje?  b)02ö  getoaffcn  / 

I  gcfeüjabt/  en  alleen  met  ^outgegetcit. 

Om  alderhande  gekookte  Sala  te 
prepareren. 

[     |lE>crt  neemt  be  Rerten  ban  be  l^coppen  / 

[  een  bjepnfg  geftoofet  /  of  Cicljocap-too?^ 

telen  /  of  25iet-to02telen  /  of  ï^coten  /  of 

I  fleelen  ban  ^ojfelepri  /  of  fleelen  ban  ^iet/ 

'naac  barfe  todgeiclnlt5ön/  ofiongegcoe? 

nc  Curftfe  of  hlim-üonen/  gaacgcftooftt/ 

ofte  uptfp?uptfel0  ban  ï^op  /  uptfpjupt^ 

fdcf  ban  ©liec  /  ^iupn  of  Eooft  ;  ooö 

todroobecfbJirtel^aol/  fijngefclKïft/  en 

leen  toalletje  op-geftooftt/  pbet  nafitnap^ 

'petöt  /  en  een  ban  allen  toel  geftoofit/ 

I  to02b  berepb  /  met  €>lie  ban  «©lijben/  %vi)\M 

\^tmi  peper i  totbefommige  neemt meit 

m\\  ^wpftct  of  Corenten  naar  üelieben. 

H  3  Om 


6ï  DeVerlland 

Om  Peulen  te  ftoven. 

S^ccmt  geulen  /  ïjnak  öe  t?atim  ttt  ^ti 
ten  af/  cnöoctDic  Dan  in  ccn  platte  pot/ 
Doet  luepnio  toarcc  Daac  op  /  fcljuti  Die 
Dihmaalö  om  /  en  26otec  Daac  Bp  /  laat 
ftct  t'  famcn  (loben  /  fomtijDö  Dcet  tncn 
Dcc  groene  ^^cteccelp  bp  /  ftlepn  gefcDccfr  / 
iiS  Dfcl  goeD. 

Om  Somer-rapen  te  ftoven. 

5^cenit  ïlapcn  aan  riemtiejö"  ftlepn  ge- 
fneDen  /  Dan  in  een  platte  pot  gcDaan  met 
een  fjalf  iiommetic  \3jater  Daat  op  /  laat  'et 
foo  een  tootinig  tloUcn  /  met  25otci;  Daac 
ölV  en  DiömaaljS  om  gefcljuD. 

Om  Somer-rapen  te  ftoven  3  op  een  ander 
manier, 

neemt  De  Kapen  als$  Die  gcfneDen 
5ön  /  fioofttfe  eetft  op  met  toatec  /  ten 
naaften  Dp  gaat/  Dan  uitgegoten  op  een 
Uergiet-tejl  /  De  25otec  met  ttiepnig 
^upftcc  eecft  op-geftoofn  /  Dan  De  aa* 
pen  Daac  bp  geDann  /  en  toel  omgcfcDuD  / 
i$  goeD, 

.  Om  Tuyn-boonen  j  Klim-of  Turkfe 
Boonen  te  floven. 

I^eemt  €upn-of  €ucftfe  55oonen  ge* 
fneDcn  /  Die  opgcftooftt  tot  Datfe  gaac 
3ün  /  Dan  «pt-gegoten  om  te  Deriefthen  / 
neemt  Dan  gcfcljeifDe  ^ctercelp  met  550- 
tec  en  ^out  /  een  lepel  of  ttoee  ï^amele- 
fop  / 1'  (amen  in  De  pot  geDaan  Dat  l)et  toat 
Doo2(looft  /  Dan  De  ^öoonen  Daac  bp  ge= 
Daan/  Dihmaalö  omgefcliuD/  men  neemt 
ooft  toei  toat  ©oon-bcupD  Daac  bp  /  dö 
na  fiin  belieUen.    ^ 

Om  Warmoes  te  koken. 

iSeemt  fcRoon  ^ut-tnatec  /  Doet  een 
tif  ttoec  oubafifte  conDe  aBitte-bjooDen 
Daac  in  /  naac  Dat  gp  beel  gelieft  re  bo^ 
licn/  fiangt'etobcc'tbiutc/  en  fcliecft  ter- 
tojji  Iju  Moi^  Dan  ï^ecDel  /  ?5iet/  iwat 


ige  Kok, 

5poelic-blaDec3S  /  ^öccnagie  of55uglo|Te/ 
De  eecjle  blaDecbeniS  Dan  juiacte  ^al-be? 
tien  en  Dan  <©onDj2f-blocmett/  ooft  paceP 
en  l^atte-ftcupD  /  een  toepntg  ^pena- 
gie  /  maac  geen  Zuring  Die  fou  öet  te 
Daal  mahcn/  alö  lm  ftlepn  gcfcljccft  iö/ 
en  öet  toatec  met  Oct  b;ooD  een  toijl  gc^ 
foDcn  fjebbenDe/  tot  i)et  aan  fïuhfien  ijj/ 
Doet  öet  Dan  Daac  in  /  en  laat  'et  foo  gaac 
bobcn  /  Dan  25otec  en  ^om  naac  u  be^ 
lieben. 

Om  alderley  Groen  te  Hoven. 

ïBen  neemt  ^pcnaoic  /  ï^cop-fala  / 
€nDiDie/  25iet/  ^uchel  of  fp?upten  Dan 
i^ool  ofte  ^02felepn  /  Dit  een  Dan  allen 
toel  muccuD3  geboofet  5önDe  /  too^D  ge? 
jlooftmet25otec/  ^üt\U/  l^otemii^baat 
en  d§out. 

Om  een  Kervelfopje  te  maken. 

3©ecleefl  Dafl  /  en  bapt  De  ï^crbel  ö«l 
ftlepn  /  feoohtfe  Dan  tn  ^oete-melft  tot 
Datfe  gaac  iö/  Doet'ecDanaofg  (Êpccenin/ 
en  een  goeD  (lub  25otec  /  maac  met  De 
€pecen  en  23otcc  moet  fiet  niet  boben  / 
fnijt  Dan  3©ttte-b?ooD  in  een  fcöotel  /  en 
giet  B«  Daac  t'famen  op. 

Om  Aalbeflèn-fop  te  maken. 

I^cemt  cooDe  ^ÜalbcfTen  /  Doetfe  uan 

De  (teclen  /  neemt  ïlinfe-töijn  /  een  toep? 

!  nig  toatec  /  en  een  toepnig  jèotec  /  met 

{^upbcc  foet  gemaabt/  Dan  3©itte-b?ooD 

}  in  een  fcbotel  gcDaan  /  en  Daac  oDec  ge? 

goten  Dat  bft  25?ooD  toeeb  toojD  /  it\ 

\  Dan  ^iipbec  en  Caneel  Daac  oDec  g^^ 

dropt. 

Om  Bloem-  en  Savoy-kool  te  ftoven. 

jBen  neemt  25loem-of  ^aDop-booI/ 

mfet   gcfupDect    en  mucruto  geboobt 

i0  / Jtt  (tooftfe  met  ï^amele-fap  /  öeele  ^e* 

:  pecri^otemuöbaat  /  ^out  /  fouDecteDec- 

igct^  De  cjccellcntc  ®otec  ban  l^ollanD. 

'IJBcn  Doet  00b  toel  een  Dopcc  ban  een  €p 

öact 


of  Sorgvuldige  Huyshoudfter. 


63 


onöec. 

Om  Savoy-kool  naar  de  Spaanfche  manier 
te  prepareeren. 

I^ccmt  ;^a\)op-ftool  /  naacfe  tócl  muc= 
rum  tsf  ö^foöen  /  ^o  in  lilcpne  (luhjGShenss 
ta  öe  fcöotcl  aclepti  /  tJOO?t  tioann  J^amc- 
Ic-fap  met  tont  5^?p«  op-g^tioofet  /  öaac 
obcc  ö^goten/  nl^öan  tod  <Dlic  ban  <2^li> 
ben  en  ^out  oUcc  gcöaan/ 1^  fmafeelp 
en  öocö. 

Van  Afpergies. 

aUfpetgfes?  toozUcn  ffecTjtjS  o*oolit  / 
tikt  al  te  mucruto  /  en  öan  ö^geten  met 
(Bik  I  31l5ün  /  en  ^epec  /  of  anöerö  met 
gefmoltcn  25oteE  en  gecarpte  ^^oremuf- 
daten. 

Diverfe  manieren  om  Artifokken  te  ftoven 
als  die  wel  gaar  gefoden  zijn. 

I^eemt  toat  3fi5i)n  en  fcDoon  3©atcc/ 


^otec  en  gcfiooten  pcpec/  j^oten  en  eert 
toepnlg  gcfiootcn  ^ÖcffDinu  en  ^iiphec  / 
laat  ött  foo  [amen  öoo^j  fioUcn. 

Een  ander  manier. 

tBlüS  te  9llcttfcliften  tod  gaar  gefolieii 
5pn  /  neemt  een  platte  pot  /  öoet  'er  toat 
l^amele-fop  tn/  met  een  fcljcntie  JiUcnfe 
Wmi  #epec/  ipoeUe/  ü^oten/  toat  fijn 
gcfiooten  25efff)upt/  een  tocpnig  ^oiu 
en  25otec/  fet  'et  te  floUen  met  te  ^ctf^ 
fofjlien.  (0Dfi  (looft  men  Ute  toel  met 
ferupm  ban  een  oubahften  5©rtte-li2oolj  in 
rootie  aJBijn  getoeelit  /  hlepn  gctozeben  / 
en  Dan  öaac  een  toepntg  3l5i)n  in  /  en 
naac  beïioojen  ^upïicc/  Caneel/  .ü^oten 
pepec  en  ^otec.  il^en  eetooö  ^Cttifofis 
fe.'n  alö  f)ï  gaat  gcfoöen  ^ijn  met  een  fauiS 
ban  25otec  en  ^^fln  /  en  5S>epec  of 
(©lie:  en  %yiyc<  /  ^epec  en  ^out  boo? 
galaat. 


Vanalderley  Vleefch. 


OmSchapen-vleefch  te  ftoven, 

N<!Ecmt  :^fl)apcn-blecfcD  en  groote 
(lufeUen  geljalït  /  toel  geftooftt  en  ge; 
fcftupmr  /  tjoet  'ec  öp  lange  (luüften  ban 
55ingternaBelcn  /  en  boo?t£f  allerlep 
Iïi5oe0  lirupD  grof  geljafet/  en  toat  ^e* 
per  en  ^out  \  tiit  foo  t'  famen  ftohenöe  en 
jtobenöc/  tot  fjet  ^cïjape-bleefcO  toel 
gaariö/  öanmetfopenalopgefcfiept/  \\\ 
pen  ^cljotel/  traar  te  booten  (Ccrtoen^ 
ö^ooD  in  gefncDen  i.ef. 

Om  een  Kalfs-fchinkel  met  groen  Kruyt 
te  ftoven. 

%\^  't  blecfcfi  toel  gefcïiupmt  en  toat 
^out  öanr  in  gaar  ijS  /  toet  'et  tan  Jiet  ge? 
fcöerf öe  feriipt  tp  ban  ï^erbel  /  2Bif t  /  en 
toel  ^urmg/  een  flant  bol  of  ttoee  ^trupf- 
fecupt/  entoel25otcr/  i^goet. 


Om  gerookt  Vleclch  metEyeren  te 
roeren. 

^cBfrft  8et  ©lecfcl)  foo  felepn  m  gp 
ïjunti/  toet  'et  in  te  pan  met  55otfr/ 
laat 'et  fjcct toetten/  tan  taar  speren  ftp 
met  ^cpcr  /  en  foo  onter  een  geroert. 
jBm  toet  'et  ooft  toel  toat  Ccmgtt 
ober» 

Om  een  Spaanfe  Hufpot  te  maken. 

laeemt  ^cDapen  ofte  ïialfiEf-bleeffri  / 
laat  in  ftiiïijshcnjs  Dafthen  /  alö  een  lit  ban 
een  tupm/  gefcljupmt  5nnte  /  laat  'et  toel 
murriito  liofeen  /  Dan  taar  ^oter  en  ge:« 
Daalue  §!)cterccïie  bp  toente  /  laat  'et  nocö 
ècnjS  op  ftolien  /  opgefcDept  5ipite  /  neemt 
men  2  of  3  toren  ban  opperen/  in  %^^ 
moen-fap  felepn  geftiopt/  taar  tan  ober 

getaan/  issöeclfmalielijli. 

Om 


g  i^  De  Ver  Handige  Kok , 

Om  een  Hoïn  te  ftoven  met  Groen. 


fleemt  mmt  ^ow  Wl  öcfuPtocrt/ 
uk  m  met  ccnigc  (lub&cn  ^cljape^^ 
biccfcfj  /  met  töetntg  ^out  feoftcn  /  Dalf 
Cnac  3nnljc  /  tJoet  tiaac  bp  in  cm  (toof^ 
jjannc/  toat  ^aufljfcn  of  lilcpnc  f  rtht^c- 
mun  I  ooii  ccn  öOftic  Daiit  bol  €ntif^ 
Die  /  galaat  /  ^ucrtng  en  ^cHcrp  /  ooft 
3lf|jetotc^  /  Uoo.2  al  De  ^otcc  niet  te  Dcc* 
OCten. 


(tcl-cant  tod  beflcopt  met  rj^fï^mptc  55cv 
fcDupt. 

Om  een  Poelette  Fricaiïe  te  maken. 

5^cemt  een  lono  l|oen  fommigc  fïïcr^ 
pecöcc  IjetMaf  /  toafcljt  ïjet  fcljoon/  m 
Ijaht  'etinttuHlien  omtcent  ceuljalüe  bin^ 
öcc  ccoot/  öoet  ü«  tn  een  platte  pot/  en 
lupm  obec  Doben  ban  toatec  /  toel  ö^? 
fcljiu'mt  /  en  ban  toat  ^out  en  een  toep* 
nig  Ijccle  ^epec  öaac  h^  gcDaan/  en  foo 
laten  3telicn  tot  D^t  gaac  tgf  /  gtefec  ban 


Om  en  Ho  n  met  Sunng  t   ftoven  ^^.^^rt^^^^t^mm  %mt 

OT  uiioeiajaaft  gaai:  tö    '^f'^'^Jxi  en  gcfcïecföe  ^etetcelfe/  en  torn  ge. 
fcboon  OctocifTen^ucing  net  toat  b^^^^^^^^  ^^^^  '^  fotemusöaat/  en  lïat 

^rocïlc  tx\  «"^^^S  J?.^f  f  /  ^an  e^^^  ^^^^  fctfefeafeecen  en  bifitotlS 

grnmrti^n  «,111  frhnbcn  ncfncöen/  en  ijaif  1  *^.„ j__  :  ^^^j^..  ^^j^  Himoen-foo  en 

€pcren  filepn  gc^ 
:felbc  fop  bat  baar  te 
/  roert  öet  onbec 
■     -  -         .-       -^    ,^  i  ^.„  ,  ü».v  y^v  -»»  »  fame»  fn  ben  pot  öp 

bp  tebaen/  t^nietanaat»  \^^^  -^^^f  j,p  j^^^  ^3^,5/  ^^  roert  Detge^ 

Om  een  Hoen  mee  Rijs  te  ftovcn.  I^abtg  /  bat  bct  t'  famen  eenö  OP  (lOOft  / 

^ „  -^^,„  .^  h^  at^^f  »:xvixyo  Tiflif  ^^  ^^rt  tecaont  upt  ben  pot  (n  een  fcgotel 

met  foelie/  en  toat  l^eper/  en  üpfianiJ  öMiföi^t* 
gaar  jijn/  boet  men  baar  fcljöben  ban 


foute  È^amoenen  en  25oter  M^* 

Om  een  Hoen  met  Blocra-kool  >  of  ge- 
meene  Olipodrigo  temaken. 

I^eemt  een  "^m  I  ftooht  'et  bpftanjef 
gaar  /  en  ban  55loem  ftool  ooh  bpftans? 
gaar  gcfioolu  /  en  ^ürtifohhcn  onbcr  be 
aart  ooh  eenemaal opgehoopt/  <;§cljape? 
DlecfcD  ooli  bnlianö  gaar  /  <©upben  ooft 
bnftanö  gaar  /  €nbibic  ooft  /  ^^cDaapö- 
Uoeien  ooft  /  ^cUerp  ooft  /  bocft  elh  bp- 
fonber  geftooftt ;  neemt  ban  utoe  floof- 
pan  /  en  boet  ban  alle  baar  bp  /  (looft  fjet 
tot  bnftancf  gaar  iö  /  boet  'er  ban  bp  ftlepne 
frifefteöillen  /  ^aufijfcn  /  foelie  ,f^ote^ 
muoftaat  /  ^eper  en  tod  ^oter  /  laat  ban 
t'  famen  tod  (loben  tot  gaar  iö :  opö^Ten* 
bc  /  boet  baar  \s^  ©erjupö  /  Eamoen^ 
fsp/  ofrc  berfcDe  PLamoami/  be  ^cöo^ 


Om  een  Hoen  met  Oranje  fchille  te 
ftovcn. 

I^cemt  een  ï^oen  /  b^aab  Bet  bpfiani* 
murruto/  trcfit  et  ban  be  ^pit/  neemt 
(JDranje  fcbiUen  in  quartieren  gefneben  / 
3ieöfe  murruto  in  toater  /  neemt  een  fcöoo? 
ne  pot  aijnfe-toijn/  boet  be  (©ranie-fcyil* 
len  baar  in  /  en  ^upfter  om  foet  te  mas- 
ften/bcetban  bet  ^oen  baar  \s^  l  Caat'etfas 
men  tloben  tot  genoeg  is?  ban  famen  op^ 
gefcftept  /  en  toel  met  Canecl-poeper  be^ 
itropt. 

Om  een  Limoen-hars  je  te  bereyden, 

l^eemt  geöafit  ï^alfjS-bleefcb  /  gdijli 
tot  f  riftftebillen  /  boet  baar  in  i^otemuf* 
ftaat/  peper  en  ^out/  alö  ooft  fcljiUen 
ban  een  berfcge  S-itnoen  aan  ftlepne  ftuft^» 
)cn^  gefneben  /  boet  ^n^  pber  pom  bleefcfj 

een 


of  Sorgvuldige  Hiiyslioiidfter. 


6< 


tm  t»60^  Itótt  ccrt  €t>  /  een  of(toten  ^öc- 
fcDuPt/  e«  incnat  Dct  al  t^  famcn  onöfc 
ccn/  niaaht  öet  öan  op  De  fo?mc  ban  ccn 
Oi'ootc  3prtUfictitl/  of  op  ticfo?me  bmucn 
i^act/  fet'et  teflobcn  mcttoo^nfg  toatcc/ 
0aac5üntic/  neemt 'cc 'f  bet  af/  tjoct'ccbp 
^tm^sif  53otec/  en^cljiilenbancengc* 
fouten  Stmoen/  öic  eerft  in  toater  opac- 
Roofet  isi  /  laat  Ijet  famen  mcl]  een^  opjïo= 
ben  /  ban  opgebiH  i  men  Doet  'ec  cew  fauö 
obec  ban  i^ccjupgf  met  Dooccn  ban  €pe^ 
rcnontiecccngelilopt. 


Om  Hoenderen 


>  en  Duyfkcns 
te  ftoven. 


met  Spek 


.^cemt  croen  cbcl  t>Mt^-M\pt  met 
^"peli/  filcnn  a^D'^^^t/  ^^epec/  «^cniDec 
tn  J^agel-poepec  baac  bp/  (iceht  öat  in 
ben  25u»ft/  lacöeectfe  ooit  met  ^peft/ 
en  fetfe  met  ïDatec  en  250tcc  te  (toben  / 
boet 'et  ^pecerpein/  laat 'et  alfoo  flobcn 
tot  D^t  oenoeg  tsf/  eer  OP  ïik  optift/ 
boet'ec  toat  ainfc-toOn  of  5850"  ÖP/  ^ 
laat  'et  eenssi  opb?eUen* 

Om  Duyven  te  vullen. 

.^cemt  ^etercelie  en  feaptfe  Mepn  /  en 
roeit'ec  een  €pin/  en^öotcc/  <0emöer/ 
é^up&ec  en  torenten  /  boet  tiit  in  be 

Om  jonge  Hoenderen ,  Kalkoenen»  of 
Endvogels  aardig  te  koken. 

3Banneerfe  ban  Baar  gingetoant  bjeï 
öefupbect  en  getoaffen  jijn  /  bultfe  en 
p?optfe  op  met  ^etercelie  /  öoofttfe  ban 
f[cgt0  met  ^out  en  3©atec  totfe  gaac 
5ijn.  5^eemt  een  (leenenpan/  boet  baar 
töat l^ecjupjJ  en  ^out  in/  en  aliöDeSöo? 
tec  gefmoUcn  ijS  /  neemt  ban  be  petecce? 
lie  upt  't  ï^oen  /  öerftfe  felepn  /  boetfe 
in 't  ©eriiipjS  en  55otec/  en  toert  öettoel 
onber  een  /  legt  fiet  ban  famen  in  een 
«Scbotci/  en  öet  ï|oen/  ofCntibogelbJat 
m  fouiie  mogen  jijn/  baar  op/  tjsf  gam^ 
bdlfiaat* 


Om  jonge  levendige  öuyven  in  een  uur 
of  anderiialf  te  prepareren. 

S^ecmt  ^upbcn  /  Die  ijen  fialö  afgc:^ 
fneöcn  5ijn  /  toetfe  in  een  emmer  ftout 
öegcrt-toater/  naar  een  gcooreftaifuucin 
gelegen  te  ijmm  /  bxom  bc  beeren  met 
Ijeet  toater  af  /  fcöcon  gemaafit  5iinöe/ 
fRijDfe  in  ftuïUien/  en  ban  in  een  öiepc 
pan  met  toater  anöerlialf  uur  gcïtoofet/ 
't  toater  afgegotcn  5«nDe/  fruptfe  in25o^ 
ter/  Doet 'er  een  faud  op  ban  %mt/  ge^ 
fietföe  iDetercelie  /  Doren  ban  <gpercn  met 
©eriup0/  ifoelie/  en  5^otemu.e haten/ 

Probatum  eü. 

^es?geU)6](J  fian  men  boen  met  J^ocn^ 
Deren/  Capoenen/  ïialfioenen/  laoiüjnen 
'en  5pefanten/  al.$  anDcre/  Dat  altefamm 
icnh  i0. 

Om  een  Dy-harft  tefioven. 

|5eemt  een  gaar-gc&oofete  ^p-Wft/ 
Doetfe  in  be  (loof-pan  /  Doet  'er  gefou* 
ten  ^limoen  (in  fcljijben  gcfneDen}  Dp/ 
toat  5poelie/  55oter/  |Sotemu0ftaat  /  eii 
e^rafpt  a©itte-U?ooD  /  en  boren  ban  €pe;» 
ren.  dommige  n^men  006  geöafetc  ©es^ 
tercelie  baar  bp. 

Om  een  gefprengdc  Dy-harft  op  de  En- 
gelfe  manier  met  een  Saus  te  maken. 

5^eemtptercelie/  fcberftfe  felepn/  eti 
boet  Dit  in  toat  ©oter  /  laatfe  maar  eensf  op 
fiofien  /  en  neemt  Dan  een  fialf  bierenDeeï 
^paanfe  l^arperjs  en  toat  peper/  Dcet^et 
onDer  een  /  't  i^  een  goeDe  fau$J  om  J^leefcö 
in  te  Dopen. 

Om  een  Schapen  Dy-harft ,  of  Hutfpot 
met  Artifokken  te  ftoven» 

tilö  't  3©ïcefcïi  gaar  i$J  /  fo  giet  een  beeï 
fop  af  met  Det  bet/  en  boet  ban  be  boom 
ban  Ui  ^rtifofefien  ( me  eerfl  in  toater 
murruto  gefoDen  5ljn )  Daar  Dp  /  met  eert 
goeD  ftuft  53oter  /  en  toat  ïieele  ^eper  en 
^foelie/  en  taatet  foo  (amen  opftoben. 

^  0*6 


De  Verflandige  Kok , 


Om  een  Schapen  Dy-harft  ,  of  hufpot     ' 
met  Spergies  te  rtoven. 

tHïö  't  blecfcö  ftaac  i^  I  tioct'ct  bet  fclioon 
af  /  fo  neemt  ^toof-fpecatfö/  lJ?ecftt  tJic 
ajf  foo  bcel  tJie  malö  ^ijn/  \\\  WepneduH- 
\mi  en  fcljoonQetoaffenDp't  Weefcl)  o^* 
öaan/  enfootn'tfapgefioofet/  ald't  oanc 
fö/  ïjoet'ec  Dan  ©otec  met  eenfge  (luB^ 
ien^  5^otcmuö6aat  in/  enlaat'et  foo  (lo? 
èen/  en  öan  met  lepelen  oegeten  \  fom* 
mlce  öoen  Daac  toat  fltmoen  tn/  of  een 
ïianti  tooi  of  ttoce  Zuring  \  foo  men  ött 
met  öcele  :§pcrötc0  ttiil  (loDen  /  ttc  men 
cm  De  fcljotel  toil  leggen  /  foo  moeten  De 
^pcïgtcsj  eecft  in  toatec  opgefoDen  3ijn  / 
ten  nanften  bi»  gaar/  enDe  Dan  bp  fjet 
tjlccff  n  gcDaan  ol^  Ijet  bet  Voel  ban  Ijet  fop 
genomen  t5$. 

Saus  tot  een  gefoodcn  Dy-harft  te  maken. 

€cn  ^f ïjapen  <D»»-öar(t  biel  gefeooftt  / 
neemt  Dan  een  toepnig  petecccUe  hlepn 
gcfncDcn  /  ccn  ge(tooten  25efcDupt  /  öïat 
;^iuJïicc  en  ^5ijn  onDec  een  gecoecD  /  fet 
Dat  tn  een  ^aiifuctie  Daar  üp  /  ijS  feec  goeD 
en  aangenaam  Daac  toe  gegeten. 

Om  Frikkedillen  te  makem 

Jjcemt  ïialfts-blecfclj  /  met  ^alfjef-bet 
gelMht  /  Doet  Daac  bp  ^Foelie  /  sloten  / 
^oiit /^cpec /  hncöet  toel  o:iöec  een/ 
Dan  lionD  gp  Daau  ban  maften  foo  groot 
m  Filepn  M  t  u  belieft  /  ooh  öeel  (n  De 
ïJannc  b^iDen  \  beele  nemen  een  toepntg 
ban  De  upterfte  ^cbtlleties?  Dun  af- 
gefcDUt/  ban  <öcang(e-appelen  of  Etmoe? 
tien  /  en  Danc  öeel  hlepn  onDer  geftccft  / 
geeft  een  Deel  goeDe  geur  /  en  fmaftelp* 

Om  Frikkedillen  te  maken  fonder  net. 

S^eemt  gefiapt  üalf?S-bleefcl)  /  gefloten 
Pepec  /  5poelie  /  5^ofemu!3lïaat  /  toat  ge* 
ftoten  ^cfcliupt  /  €peren  /  maat  laat  De 
ïielft  ban  't  tolt  ban  De  speren  Daac  iipt 
ölpen/  ftncct  Dit  onDcrctn/  enmaafit'ec 
ïangtoecpigv  ƒ lihlieDillen  af/  en  toentcu.- , 


fe  In  fKt  tott  ban  De  speren  /  en  M  't  toa^ 
tec  5ieD  /  Dottfe  Dan  in  Den  pot  gaac  Ito^- 
ften/  en  Dan  in  De  %mx  gefcupt  /  5i)u 
Deel  goeD. 

Om  Frikkedillen  in  Krop-falaad  te  makcii? 

5^^emt  geDafet  Üalf ö  bleejsf  /  met  ï^alfief^ 
bet  toat  bettec  alö  o^Dinaci,^  /  en  Dat  toel 
gchcupD  met  ^oten  en  een  toepnig 
foelie  /  ©epec  en  ^out  na  beljoocen  / 
hneet  toel  onDec  een  /  neemt  Dan  foo  beeï 
ban  De  malfte  ücoupen  ^alaaD  M  x  u  be^ 
lieft/  en  fupbect  Die  ban  De  buptcn(le  bla* 
Deren/  en  Dan  fcljoon  uptgetoaffen/  en  De 
3^rop  ban  binnen  De  blaDeciS  toat  open  ge^ 
Daan/  neemt  Dan  foobeel€peccn  aljS  gp 
ï^roppen  Debt  /  maa&t  ooft  foo  bcel 
ƒ  rihfieDilleUen^  /  en  Doet  in'tmiDöen  ban 
pDcc  Den  Doo2baneen€p/  legt  Dan  in  De 
fercp  /  en  WnD  ï)em  met  een  D?aaD  toe  /  en 
alö't  toater  ftooht/  Doet 'et  in  De  pot  alö 
Det  gaar  i^  /  ftonD  Dan  in  't  fop  een  toep^ 
nig  fijn  gejlooten  25efcï)upt  Doen  /  en 
toat  ö5otcc/  toat  ï^rnpsf-befïen  of  oncüpe 
^jupben/  3©erjup3$/  iiaac  elft  fijn  WX^* 
ben. 

Om  Frikkedillen  noch  anders  te  maken. 

I^eemt  alö  bobcn  berftaalt/  Docft  De  3lf^ 
ttioenen  of  ODrangte-fcDillen  Daac  upr  w 
•  tcnüe  /  neemt  men  een  (luhiefften  ^eft 
langtoecpig  gefneDcn  /  met  ongeftcrf:: 
De  p:tercelie  bcftlceD  /  matelrjft  Dift  / 
Dat  in 't  miDDen  ban  De  jpciftfteDfllen  ge;; 
lepD  /  too^D  Dan  geftooftt  en  gepjcpaceecc 
alö  't  beboojD  /  geeft  goeDe  fmaaft ;  ooft 
ftan  men  toel  ï^alfsi-bet  /  boo?  't  ^peft 
nemen. 


Om  een  Achter-bout  met  Saufijfen 
te  prepareren. 

a^eemt  een  25out/  lacDeect  Die  Dicfit/ 
met  ^auOtfen  geb?aDen  jijnDe  /  Doet  tfien 
in  De  55oter  fcDnben  banbcrfcftcEinioen/ 
ooft  toat  53np-fianeel  en  stagelen  gefloten/ 
enDaacob^rgeöaan/  i^goeD. 


of  Sorgvuldige  Huyslioudfter. 


Gebrade  Hoenderen  met  een  faufle  op  de 
France  manier. 

l^ccmt  Ijicl  foncc  Süinpn  /  ban  öc  Wm- 
flc  Oollcficnö  gefcijiU  /  tii  toatcc  ccn  tDallct- 
icn  opöEfoDen  /  en 't  toarec  Dan  fcljoon 
afgcgotcn  /  en  ^otcc  upt  De  '©^aoDpan 
Daac  in  oeöaan  met  toat  ©erjupöof|lt= 
mocn-fap  en  pcpcc  /  met  een  tocpnig 
l^otcmu.öftaat  /  onDec  een  cccocrö  tot 
I)ct  aan  De  fooDc  feomt/  en  Dan  oüec  De 
llocnDeccn  geDaan. 

Om  een  Capoen  of  Hoen  met  Oefiers  te 
vullen  en  braden. 

55ecmt  een  oocDen  Capoen  ban  binnen 
gcfupbett  5ijnDe  /  Dan  <De(tcr$s  en  toat 
fijn  öcdoten  25efcï)upt/  ^cpcc/  foelie  i 
l^otcn-pocpcc  /  en  een  Dun  fcliijf&en  of 
b?ie  beifcfje  limoenen  /  Dat  t'  famen  öe- 
mengt  /  Daac  weDe  gebult  /  gebjaDen 
5t)nDc/  gcD^upftt  men  tot  De  fauönletalö 
f)et  l)?aaD  bet  upt  De  pan  /  en  toojD  goeD 
gebonDen. 

Om  een  Endvogel  te  Ik)ven. 

I^ccmt  een  €nDbogel  /  ïaat  met  ^out 
(jaar  goben/  neemt  Dan  ban 't  felbe  fop/ 
ïoet'ec  m  %mti  pepec/  en  91liupn/  in 
fcDijben  gefneDen/  entoatgefeoiben^leess* 
ta:upD  /  laat  famen  jieDen  tot  Oet  l^tupD  en 
SClupn  genoeg  \^i  Dan  Den  ©ogclDaacin 
geDaan  met  ^5ijn  en  ^upftet  /  iaat 'et 
fioben  tot  gaac  en  beauaam  i$. 

Om  Saus  te  maken  tot  een  gebraden 
Kndvogcl. 

S^eemt  l^amele-fop  met  %Svm  I  famen- 
geöoobt  tot  Den  Sfiiupn  De  ficacftt  tm^ 
UI  Den  3l}upn uptgenomen /  Dangeljatft 
ÏDittc-bjooD  in  3©ön  te  toeefe  gelegen  / 
pacffetDoojeenCeemjj/  te  toeten/  't^op 
en  Den  a©ijn  met  toat  tfisijnö/  Doefec 
Dan  ^epec  en  i^agelen  bp  /  laat  famen 
5ieDen  /  Doet  'ec  ^upöec  tot  belieben  bp  / 
en  %%XK  to^pnig  ^atfcraan  om  öolcuc  te 


6r 

gcben  /  of  men  fioleurt  toeï  met  een  tïuft 
ban  een  Cacoot  ofte  ^iet-too^tel  /  Daac 
\!i^  te  fïolien  ij$  goeDc  ^ausf. 

Om  een  Hafe-faus  te  maken. 

I^eemt  een  öalf  pint  ©cciupö  /  een  liatf 
Doftjn  ^upf»ci--bocli0ben  /  laatfe  t'  famen 
een  tjalf  luic  tochcn  /  Doet  'ec  Dan  in  toat 
fteete  gagelen/  (tub.öftenö Canecl /  ence^^ 
nigcblaatie!ö5poeUe/  een  ïialflooö  gefloten 
Caneel  /  een  ïjanD  bol  riéupfiec  /  of  foo 
foet  naar  elftis  belieben  /  een  goeD  ftuft 
25otec  of  !J5:aaD-bct  /  t'  famen  gccot'cD 
tot  öet  Dift  too?D.  ^S^cfe  fauö  iö  cofi 
fecc  goeD  ober  een  gebjaDcn  5llcf)ter-bout 
met  ^aufijjen  gelacDeect/  ooi?  toel  on* 
gelacDeert/  al^  mcDe  obec  gcbJaDe  3^o* 
nijnen. 

Om  Sauste  maken  op  gebraden 
Konijnen. 

5^eemt  cooD  gefiarft  a[©itte-b?ooD  / 
We\M  in  rooDe  ï©ijn  met  toat  5t5iin  /  Doet 
Doo3een(Ccem.ö/  en  Doet'ec  ^upbec  bp/ 
Dan  %mx.  upt  De  pan  /  laat  famen  steDen  / 
i$  goeD. 

Om  een  Saus  over  een  gebraden  Haas  ,  Ko- 
nijn ,  ofKalfs-rib,  Harte  of  Oflcn- 
Vleefch  temaken. 

S^eemt  een  (tuft  25otec/  een  ïjalïJ^J^^* 
met  3ü5ön/  een  roemer  ïtinfe-toün/  pe* 
pcc  /  ^agelpoeDec  en  ^upfeep  /  laat  Dit 
t' famen  3ieDen  tot  Ijet  bint/  Dan  ober  Dec 
<25eb^aaD  geDaan. 

Om  een  Saus  te  maken  tot  een  Haas. 

3^eemt  ^upöec  of  ï^aneelfeoeben  met 
0tnfe-toön  en  3ll5ön/  Doet'ec  \a^  l^agel* 
poeDec  /  ^upfeec  en  een  toepnig  5roelie/ 
laat  te  famen  toel  op  sieDen  /  Dan  Daac 
ober  geDaan/  i^  goeD/  anDec^  neemt  men 
toel  ©eriups?. 

Om  Saus  op  een  H^as ,  op  een  ander 
manier. 

I^^emt  een  ma$i  b^aaDimn  bpfian^ 


^s 


0tiac/  fct  Uan  ftt  bïéffcD  nat  re  (loben  tot 
mucruto  i^  /  neemt  öan  öeljticft  3©ttte- 
5)>ootEcnUjeeöt'ee  (n  l^amele-fop/  öocfct 
öan  ÏJ002  een  €eemcs  met  ^infe-toiin  en 
mm/  ban<0:mbcr/  Caneel/  foelie  en 
aiagdpoeöcc  /  laat  'et  famcn  feofeen  met 
Sd^aat-Dct/  ban  tïcnS^aa^mn'tfopïjaac 
in  gcflooft/  tjï  öocö. 

Om  een  Peper-faus  te  maken  op  een  ge- 
braden Haas,  Konijn  of Oire-vlces. 

S^eemt  4  of  5  fncöen  5to:Kt  geDncft 
Ï50i3öcn-Ö200ti  /  töeeftt  fjet  in  25n(lect  / 
U)?Öftijct  felcan/  boet  In  öan  öoo:  een 
Dolle  Doeïi  /  en  flcopt  to^l  ^epei*  en  gcflo. 
ten  Haagden  op/  laat  bit  t'famen  5(eöen 
totöetötü  genoeg  i^/  en  ban  op 't  <0e^ 
B^aaö  gcbaan. 

Om  Saus  op  Vlecfch  te  maken. 

I^ccmt  l^amele-fap  /  ^alferaan  /  (^m^ 
6er/  22^otecen  ^itiim/  laat  fjet  famen 
üp5ietien/  boctbcuï»men  ban  ïDitte  ü?oob 
en  boren  ban  opperen  tuel  onbec  een  ge* 
ïilopt  baav  üï»  /  tot  famen  ïoel  gemengt  /  en 
Caac  f  ö  /  boet  ban  ober. 

Om  Saus  op  Vleefch  te  maken  ,  op  een  an- 
der manier. 

^ecmt  gcïjarft  ïBitte-lJjoob  /  ©(eefcï)- 
fop  en  ^5ijn  /  boet  booj  een  rCeemsf  / 
neemt  h\t)n\  ge(iicbcn  ^peft  /  met  9C5ivi  / 
coeb  gcfcDccft  groen  Bninb  /  6006  f  fa-- 
men/  'ti^eengoebe  ^au$f» 

Om  Olipodrigo  te  maken  die  goed  is. 

IJeemt  een  3|oen  /  een  (tuft  ^cïiapen- 
bleesf  /  een  fluö  ©ecftensf-bleesr  /  =fóalfsf- 
Wee^/  in  een  aarbe  pot  met  toatec  op  ö^t 
Uuur  gcfet  /  en  toat  gcfeoolit  5nnbe  /  i  of  2 
^mfics  I  en  een  (CeiJling  /  en  balletjeö  ban 
Ceïtapt  3^alföblee.öen«^aufifen/  ^toefe^ 
riliften  /  ©inhen  /  (ïEnbibic/  eerft  op-ge* 
ftooïu  /  "^ii  alle  Dp  fjet  J^IeeieJ  en  J^oen  ge* 
baan  /  en  luftig  laten  (loben  /  ooft  b)el 
SÖlocmhool  /  een  bJc^nig  5?oeUe  en  |):per  / 
(lekn  ban  $5nifoBft«n  /  éan^ï^i»»^"^^» / 


De  Verftandige  Kok» 

aljs  O^t  genoeg  gaar  Isf/  een  anber  potien 
genomen  /  en  ètiumi  ban  een  5Bute  b20oö 
baar  in  gcrafpt/  en  eengoebtiuh23otcr/ 
1  Df  3  boren  ban  €?eren/  toat  ban 't  fcl^ 
be  fop/  Simoen  fop  of  ©erjupö/  en  bat 
op  öct  buur  gefet/  fiegtö  gerocrb  tot  [)et 
fioofet/  en  ban  in  fiet  fop  ban  be  (öiipo* 
bjiga  gerourb  /  en  ban  boo?t  xx^t  ben  pot 
opgefcljaft. 


Om  een   koftelijke   Olipodrigo  te  maken^ 

]     i^cemt  een  fcljoone  Capoen  /  Hamö- 
i  bïcefcl)  /  !^alf0-bleefflj  /  ïlunt-bleefcD  / 
<^aufif?n  /  ©crfeenö-boeten  /  ^^cöaap^- 
boeten  /  en  een  firap  ban  een  i^erhen  / 
ttoee  Jï5eca-pi)pcn  /  tont  öallciieïS  ban 
ïialfjj-metfclj/  alieseenfriftftcbil/  "üd^i^^i 
men  bp  een  geïïooïtt  tot 'et  üphanö  gaac 
\^l  €nötbieeentoalopgehcoJ}t/  en^toe* 
feriftbenbaar  bpmet  ï^amss-ballen/  laat 
famen  met  be  €nbibie  in  u  pot  (ioben ; 
baar  bp  fieele  ^epcren5poeUe/  endufti^^ 
fienjf  lïSuö&aat  /  legt  ban  be  ^cljaapief- 
enbe  ïE>erficn.ö-boeten  onbec/  en  fo3  fjet 
anber  ^©lecfcf)  naar  abbenant/  laat  bat^  fa* 
men  een  ïialf  of  bjtc  btccenöeel  uursf  flo* 
ben  /  ban  't  fap  afgcgooten  /  in  't  felbc 
435  boren  ban  <!Epeccn  gebaan  /  ïilepn  ge* 
mopt  met  bjat  a^criup^  /  toei^^oter/  en 
Iaat  famen  ophoben  i  gfet  Het  \idXi  obec 
alieies  naar  bat  gp  Xy^K  in  bc  fcfjoteï  gebaan 
DeOt.    l^ecmt  ooft  «Üaiflanien  /  ^par^» 
gicsJ/  of  littfoiifien  /  naar  be  tijb  ban 't 
^aar/  boet  W  ooft  ("gaar  3nnbe}  baar 
bp/  (tropt  00  be  bant  ofte  oberufcDotel/ 
ttoee  fjarb-geftooftte  boren  ban  €peren/ 
gefloten  25efcOupt  /  en  5p-?terceUc  onber  ben 
anberen  geDaftt  i  \$  goeb. 

Om  een  OHèn-hufpot  te  ftoven  op  de    . 

Brabantle  manier. 

I^eemt  (©ffen-bleeiS/  ftooftt  5«  tot  bp^ 
fianjs  gaar  i?f/  ban  gefcljflbe  <0ember  /  in 
ffOi)ben  gefneben/  met  5Poelie  baar  in  ge* 
baan  /  boojtö  gaar  geftooft  /  neemt  ban  ban 
't  fap/  ftooftt'er  gefcDerfbe  ^etercelie  in 
met  jöotcf  /  en  jj(«  Det  öa«  öaac  obec 

Om 


•  Om  een  gercgt  te  maken  van  Kalfs -vlees. 

cn6€pcccn/  lucl  onöcr  ccn  gcroeuö  /  met 
ecu  \\i\U  X"«otec  /  tn  cefto^Uen  ^etercdf e  en 
öcitotcn  t^nödf " ;  laat  'et  Dan  3teöen  /  Uoe- 
tcï  tiiin  fap  üan  «Dcangic-oppclen  oUec 

Om  een  Speen-varken  te  vullen. 

I^ccnu  öc  1  ctivc  en  't  3ï)tööelrrft  /  ftlepn 
OCDaüt  met  |)etercelïe  /  en  ftciipm  Uan 
3Bittc-D20oD  hlepn  getojeUen  /  öaii  ï)ujn^ 
men/  Citenten/  jlaoelen/  HDu^hatcn  / 
Caneel/  öoet  Ijct  met^cöape  fop  en^do^ 
tcc  fel  een  pot  /  m  laat  'et  U?ooa  opfïolu'n  / 
tiult  Ijct  ©ecften  Daac  meöe  /  en  Iaat  'et 
ïj^aöcn/  (  met  l^viu'D-Haeeleu  Defloaen) 
tot  fjetgaai'te?. 

Om  een  Capoen  op  de  Spaanfe  vvijfe  te 
bereyden. 

I^ecmtlje Capoen/  ftooFttfc  met  3  of 4 
(luhoUcns^ iluntJDleefcl) /  netmt Dan öede 
koelte  /  gefcijilöe  <6emDei:  /  peterceKe- 
afec'^telö/  ïioo.omarepn  /  .^affccflan/  en 
gen  (liift25otec/  tjeele  ^epec/  eneenSt- 
mocn  ftlepn  gefneticn  /  en  tn  een  öoefi 
gebonöcn/  en  t' famcn  in 't  fap  gclcpö/  fo 
t'fnmen  gaac  gcilooft  5örtï»c/  neeiïu  öan  | 
ten  Docfi  Daac  De  limoen  in  f  j^/  uin/  en  1 
iii^fe  op. 

Om  een  hutfpot  van  èen  Capoen  te  maken, 

5^eemt  een  Capoen  /  öaftt  D^iïi  aan 
ftuftfien  /  in  toatec  murcu'uj  gefioofet 
mcmt  Dan  ïtrupm  bm  aCSttte-biooD  /  Ca^ 
neel/  <0embec  /  ^ajfecaan/  M^^phit  en 
.ïBerg  im  iBccg-pöpen  /  met  toat  ^a^ 
ïen  Die  De  (leenen  uutgeDaan  3ij'W  enfcljij; 
ben  ban  een  ^limoen  /  laat  öem  Dan  een 
Dalfuwc  (ïoDen  in  een  platte  pot/  i.ögoeD. 

Om  een  Hoen  te  ftoven. 

S^eemt  een  l^oen  /  laat  ïiem  öesï  muccuto 
fioficn  /  Dan  gcfjacft  55?ooD  in  u  fop  te 
hieeh  gcUgt  /  en  ïUepn  geto?eben  /  Doet 
^an  |^oti?mu^ïfaat/  ^ag^Un/  mtnW/ 


of  Sorgvuldige  Huyshoudfler. 


69 


tn  u  fop  /  met  een  Deel  anife-bJiin  /  tn  ixiat 
^uphec/  laat  iKt  Dan  een  Dalf  luii;  te  fa^ 
men  fïoUen. 

Om  een  jonge  Hennc  te  vullen. 

I^eemt  gerafpt  31Dttte-b2ocD/  en^ötir- 
De  Doren  Uati  €)?ei"en  ïilcpn  getö^eDcn  / 
met  mat  gerooht  ^peft  /  en  gcroofit 
Bleefct)  tod  lilepn  gefncDcn  /  Dan  gefloten 
5poelie/  pepec/  <6emt)ec/  eneentoepnig 
^affeccian ;  en  allcjs  toel  enDcc  een  ge^ 
roccD/  Delgen  Daar  meDegemUf/  Dan  ge^ 
Itooft  met25otcr/  mjn/  ïDater/  gaac 
5ijnDe/  toat  JDerjnp^  en  ^affecaan  in  Ijet 
fopgtDaan/  Danopgeregt. 

Om  een  Asjee  te  maken. 

S^cemt  ftoiiD  <i3eö:aaD  /  't  3P  ^fljapcu- 
ofïialfjJ-Ulccfcö/  iloenöecen/  liapocnen/ 
ÜalUoenen/  (je  ftnjt  Oet  na  u  üelieDen/ 
Doet  Daac  Dp  ©eciupjS/  3l"noen-fap/  of 
^3ün  /  Dan  't  geen  gp  ïjebt/  met  toar 
3©ater  /  DooJtö  ^epcc  /  5foelie  en  Jöotec  / 
en  (looft  Ijtt  foo  tuffcöcn  ttoee  fcftotelsf. 

Om  een  Hakfec  te  maken. 

5!5?emt  Ualfc?- Of  ^cfjapen-DIeefcO/  ge* 
Roolit  Of  gebiaDcn  /  ijaftt  ïm  hlmx/ 
Doet  'ec  Op  fdjljben  gfemoenen  /  peuec 
en  J^otemnéöaat  /  l^ameie-fop  /  ©ecjupsf/ 
en  toat25otec/  en  laat  Ijet  alfoo  te  fameit 
ftoben. 

Om  Konijnen  te  ftoven. 

a©afcDt  De  ï^oniincn  fcDoon  /  DinDf^ 
met  Oet  ï)oofö  tnjTfDcn  De  Deenen/  neemt 
Dan  ttoee  hommetieö  toatec/  eneenftom^ 
metje  ^5i)n  /  een  toepnig  geflooten  ^^ 
PcvV  l^agelen  en  i^otemuöftaat  /  en  fetfe 
Daar  meDe  te  (ïoDen  /  men  Doet 'er  ooft  toel 
i\pm  Dp  /  neemt  Dan  een  gefloren  SUe^ 
fcDupt/  of  gerafpt  UBltte-üjooD  /  om  f)et 
fap  )33;it  Dift  te  mah  /  op  Dct  lefl  Doet  een 
goeD  (ïuft  ^oter  Daar  Dp. 

Konijnen  op  een  ander  manier. 

ï^ooftt  Dl?  ï^onijnen  ge&^^l  in  fdtoe» 
S  3  toöKï/ 


7t) 


toat^c  mcttünt^out/  fcïjupratfc  fcOoon  / 
ontlectfe  Dan  /  en  fcuipïfc  nut  toat  ©ctcc  / 
in  De  pan  Datfci*oot!töO?lic«/  öoci'cc  öan 
ccii  f auöjc  oüec  Uan  25otcc /  en  toat  %3\)w  / 
en  ^up[icc  /  roert  DU  t'  fainm  in  De  pan 
Dat  Ijct  foo  een  Dtli  fanöje  tDo?D/  en  gtct 
l)ct  Dan  oöfr  De  J^oaijnen  /  Ijet  fmaalu 
tol. 

Om  een  Ode-tong  gereed  te  maken. 

35ecmt  ccn  €onöe/  eet(l  fjalf  /  en  Dan 
in  3  of  4  au^JiK'n  dooi  oefneDen  /  (tooftfe 
meittiat^op/  roaDeïDijn/55oter/  5^a 
öelcn/  peper/  <6cmbcc/  Caneel/  ^up 
lier  en  toat  ?il5i)«/  tot  Ijet  tocl  genoeg  i.ö  / 
13$  goeD. 

Om  een  Schapen  Dy-harft  te  Hoven  met 
Mirik-wortel. 


De  Verftandige  Kok, 

fiaftt/  m\  ooeD  fluft  25'otcc/  laat'ct  fou 


t'  famcn  itotoen. 

Om  een  faus  tot  Patiijfen  of  Veld  hoen- 
ders of  Duyven  te  maken. 

^cemt  IjarDe  Dooren  ban  Cperen  / 
firiipm  toan  a©itte-ü?ooD  (  tosijft  fjet 
lj:cl  liiepn  /  Dan  ^upïicr/  ^afferaanen 
toittea^en/  laat 'et  te  famen  ii\  ^cgape- 
fop  tocl  op5tcDen  /  g^et  öct  Dan  op  w  <i5c* 
O^aaD* 

Defelre  op  een  aader  manier. 

I^eemt  ccn  fnce  €erUJen-b?ooD/  D^aaD 
Die/  en  Dan  gcrafpt/  een  Ijalf  pint  ©cc^ 
fuPiS  /  en  toat  gejïootcn  5Peper  /  en  fteele 
5?oelie  /  Doet  'ex.  Dan  c?n  of  ttoee  lepel$i 
25?aaD-l3ettn/  Dangeroert  tot  tjet  genoeg 
tö  /  giet 'et  Dan  op  öct  <i5«ö?aaD:  TDefc 
^luö  i.ö  ooH  gocD  oüec  gcfoDcn  ^rtifoft= 
fien» 


S^eemt  ttoee öanDen bol/  gerafpte05i' 
rfli5f-to02tel  /  4  of  5  lepelen  gcrafpt  Wit^ 
te-ft?ooD  /  mengt  Dit  t'  famcn  met  ©icc.ö- 
fop  /  en  ^5ijn  foo  Dift  alö  geftoof De  Sp- 
pelen  /  Doet  'er  ^otcr  en  ^uphcr  bi»  / 
Iaat  l)ct  Dan  t'  famen  (toUen  tot  ïjct  ban 
pass  Dift  i$  I  maar  laat  (jet  ©iccis  bpfon= 
ter  ïiolicntncenanDerepot/  Doet  Dan  Defe  fiooftt/  ijS  een  goeDe  ^au$f» 
31l^irilifau!:^eec(lfnDe  fcDotel/  en  IcgtDct 
j^lec.ö  Daar  bobcn  op. 


Om  een  bequame  Saus  te  maken. 

!  55c2mt  ftrupm  ban  3©itte-b?ooD/  en  fijn 
gcflooten  3(lmanDelen/  ©criupö/  ^un&jc 
en  toat  (ïSsmbcr  /  Dit  ï  famcn  tod  opgc^ 


Om  een  Hufpot  te  ftoven  van  a-lles. 

3lccmt  ccn  Capocn  /  ^cfjapcn-blccief  / 
^ffe-bleeiö/  en  ©crlienö-biecisi  /  cen€nD- 
Ijogel  of  Smient  /  en  ^aufijfen  /  Dit  al  f  fa- 
men  In  een  pot  tcbuurgcDaan/  ban  pajS 
ccjouten/  enfcöoongefcDupmt/  en  mup 
ruto  geftooïït  /  Dan  te  famen  met  lang. 
öffitig  fop  te  (lobcn  gefet  /  met  \si^x 
«©ember  en  J^epcr  /  en  Doet 'er  bp  ^abop- 
6ool  /  cerjl  opgcöooïit  /  en  Dan  f  famen  la^ 
tenfioben. 

Om  Kalfs-voetcn  te  ftoven, 

l^ccmt  ^ciiape-fou  /  «gember  /  ©er- 
fupj^  /  i^atfcriian  /  ^ctcrccUe  felcpn  ge? 


Om  een  Gans  te  benemen  de  geyle 
fraaak. 

I^ccmt  «n  <0an0  Die  toel  fcFioon  grc^ 
toajTen  ijS  /  (Iceht  Daar  een  gecle  a©o|tel 
\\\  I  laat  Die  een  of  ttocc  uuren  boolicn/ 
neemt  Dan  De  3©02tel/  Daarupt/  enbultfe 
naubciicben/  (teefit  Die  Dan  aan't  ^ptt/ 
enlaatfc  bjaDcn  totfe  gaar  i.ö  /  gpfuUDaac 
geen  geplDepD  aan  p?ocben» 

Om  een  gebraden  Gans  of  Endvogel 
te  vullen. 

^oct  al  Octbet  Dat  lotf  in  De<©ans?i07 
upt  /  neemt  m\  (Ccrtoen-b^ooD  bati 
2  (tupberss  /  fnüt  Daar  De  fto?(ten  af/  rafpt 
ftctfelcpn/  een  Oalf  pont  ifóorcntcn/  anDer^ 
Dalf  loot  Cancel  /  i\Siiz  bolle  lepelen  ^up* 

tier/ 


of  Sorgvuldige 

fict  /  «tl  gocö  ftuïï  botte  /  met  een  tucp^  i 
ing  iltnfe-tDijn  aemenct  /  tfocl)  foo 
Ijjoog  alö  't  mcKjelijh  i^  /  bnt  liet  mnac 
cUcn  DO02  nnt  iiS  /  't  fnl  goeti  biilfel  5ijn. 
jBcn  Uult  t!C  <6cinfcn  en  €nöl3ooe!0 
ooö  met  ïiactlanien  /  öaac  Dc  fcljillen  en 
bUefca  3i)iT  af-getiaan/  met  25otec  öaut 
öp. 


Huyshoudftêr.  7.1 

Om  Kalfs-ooren  te  bakken. 

.jSecmt  Oiinc  o^nant.  ÏJalfef-lJlee^  /  öcet 
tianc  üp  5^otcn  /  ƒ  oeltc  /  ^uphec  en  z  of 
g  öoouen  ban  (Eieren  t'  fnmen  ceroert/ 
neemt  öan  aefncöen  ï©ltte-b?ooö  /  en  tjoct 
\]st  botoei^Hanntic  op  iict  Ujooö  /  foo  i*  fa= 
men  in  een  pan  oebalilien  in  de  -jöotec. 


Van  alderley  Vifch. 


N 


Om  een  ftuk  Steur  te  braden .  ] 

€emt'ec  ïjc  ©in  en  tic  ^cDobDènaf/ 
tjettieUt  Ijet  met  ïiriiiiti-naaclen  / 
laat  'et  öjaDen ;  öjopt  'et  toel  met  55otec  / 
caai' 3ijntje  /  nemitDctban'tfpit/  toet 'et 
in  een  pot/  enftooft  Ijet  Dan  eenmes  op  met 
ïtinfe-toijn/  ^5ön/ Caneel  en  i^oten  /  foo 
cpgereot  i.ö  ooeö. 

Om  een  Brafem  aan  *t  fpit  te  braden. 

I^cemt  een  25?afmi  Die  fnipt  Dccft/ 
naarfc  fcli^Ton  gcmaalit  i^  /  fniiu  öen  Dunh 
open/  en  öe  ftiun  alleen  uptgenomen/  tiie 
geHaftt  met  öooren  öan  Cpeten  /  IBctcc- 
celic/  l^oten/  5poelte/  ^epet  en  25otec  / 
ïian  t' f  amen  inetiec  in  (jeöaan  /  enöea^Öia- 
fcm  toeöer  toeginaapt  /  aebjatien  ^ijn^ 
te/  neemt  Dnn  De  ^oternptDepan/  Doet 
öaar  2  of  j  -^inficben  in  /  en  toat  ©ccjupsf  / 
laat  'et  optoelien  en  fioften  tot  Den  ^n 
fiobi^  ö^fmolten  i«s  /  Dan  in  Ijet  opDif^ 
fen  flcopt  ijöel  <Orego  op  De  ranD  toan  u 
fcDotel. 

Om  een  Staart  van  een  Snoek  aan  't  fpit 
te  bradetj. 

S^cemt  Sfinfïobiö  /  ofte  ^efiHDaring  / 
iacDeert  Den  Staart  Daac  meDe  /  en 
foo  aan  't  ^pit  gaat  gebjaDcn  /  De 
^au^  /  i$S55otcr  upt  De  pan/  ^UnfiobisS 
of  fönc  fluftjêtbenö  Rating  met  Jètr^ 
mf^  ofte  pï:imoen-fap  opgetoglt/  aiDUjS 


bjaaD  men  ooft  toel  De  Staart  ijan  em 
^abbtiiauto. 

Om  een  Snoek  te  fieden  op  de  Spaanfe 
wijfe. 

I^eemt  een  Eimcen  /  fnijtfe  in  Hl)ip 
ben  /  Doet  Die  in  een  potien  met  toat  ïtinfe- 
toijn  /  aOatet/  25otei:/  45embec/  ^nf= 
fcraan  tn  stagelen  /  Iaat  Dit  t'famen  fio^ 
ben  tot  liet  genoeg  i$  1  Doet  liet  Dan  tir 
een  fcbotel  /  en  legt 'cc  Den  gefooDeit 
,:§noe6  in. 

Om  een  Snoek  of  Karper  blaauw 
te  fieden. 

5^cemt  een  ï^arper  of  Snoeft/  filooft 
Ijem  Doo?  /  giet  %w^  Daar  op  /  alö  Datr 
'ttoatecmet^ontbooln/  Doet  Den  ^noeli 
Daar  in  /  en  Uooht  Ijem  Deel  gacD  /  1)p  faï 
blaauto  3ün  /  alDu^  feonD  g?  00b  een 
l^arper  ftohen  /  en  om  geijeel  blaauto  te 
Ijcbben/  hobcn  De  fommige  Dem  toel  iii 
öalf  toatcr  /  en  Ijalf  lainfe-toön. 

Om  een  Snoek  anders  op  de  Franfchê 
manier  te  prepareren. 

I^eemtcen^noclï/  in  toatec  gefioofit/ 
met  toat  ^5ijn/  enbanpaögesouten/  Dait 
^peb  aan  taaclingen  gefneöen  /  en  tot 
l)et  rooD  iss/  in  De  %mt  gefrupt/  in  een 
pot  gebaan  jijnDe  /  Doet  'er  \s^  toat  ^op/ 
öinfe-toön  /  3ll5ijn  /  ^poelie  /  ^eper  en 
<0embec/  laat  Dct  3i^ïïcn  tofttoelgebon* 


y2  De  Verftan 

öcti  i^/  Ic0t  tïatt  öc  ^uoeft  öaac  in/  en 
fco  opgcrcgt. 

Om  Salm  te  floven  ,  op  een  ander  manier. 

"^m  öê  fcljuDDcn  ban  tre  ^alm/  en 
toaflfc  fctjoon  /  neemt  öan  ccn  tinne  hom^- 
metie  toater  /  en  een  hommetje  ïBiin- 
n3iin  tot  een  fnce  ^alm  /  tafpt  een  ttuft 
(Cêttoen-b^ooö  /  en  uaat  Ueele  ^cpcc  /  een 
Dalbe  i^otemnéïtaat  /  een  toepnig  ge- 
(loten  5poelie/  geen  ^ont/  Doet  Dit  in  een 
platte  pot/  laat'ett'fanientloben/  Doet 'cc 
een  toepnig  ^otccDp/  Daac  naal.ö't  toat 
gefïocft  öeeft. 

Om  een  Karper  te  ftoven  op  de  Hoog- 
duytfchf  manier. 

H^eemt  ccn  lüarpec  lücl  fcDoon  ge^ 
maaöt  /  en  Dat  bloeD  toel  bctoaacD  /  ge^ 
fpoutoen  /  en  aan  fluhften  gefneDen  /  Doet 
ijan  't  DloeD  in  een  pot  met  een  pint  tïtnfe- 
iMijn/  en  tocpnig  tC5ün  ena©atei>/  ronDe 
fcijijben  Dan  $ll)upn/  fcuptfe  eenjS  op  in  De 
25otei:/  Doet  Dan  DpDCiöacpec/  toell^a^ 
gelen  /  ^Foelie  /  ilotemuöftaat  /  ^nf* 
fccaan  /  en  eengoeD(tuïi23otec  /  laat 'et 

fOO  famenflOlien/  probatum  eft. 
Om  Kabbeljau  te  floven. 

3^ccmtDe  moten/  legt  Die  in  een  tinne 
fcljotel  /  niet  tocl  oöecDcttt  met  tnatec  / 
(IcDpt  Daac  otiec  toat  gegoten  ^epec  /  en 
èeele  jpoelie/  een  toepnig  ^out/  en  toat 
gcdoten  ^eff Dunt  /  en  ixicl  2Öotec/  laat 
tit  foo  t'i'amcn  een  uuc  cf  anDccljalf  (ïo^ 
ben/  onDec  en  Doben  met  bnnc/  alö'tge^ 
(looft  i^/  Doct'ec  Dan  eenbecfclje  3limoen 
of  S:tmoen-fap  obec  /  f)et  iaat  fjem  Dan 
bjcl  eten.  <Sp  Defemaniec  (looft  men  ooïi 
l^eplbot/  ^ceUen©occn/  en  een  Staart 
^?ani$cöclbiis/  oofij^aling. 

Om  Bond-Aal  te  ftoven.   . 

^pout  De  9ïlal  open/  en  fcöoongetoaf- 
(en/  neemt '^ucing/  lierbel/  en  ^eter- 
fclie/  toat  i^ijsj/  een  toepnig  5f oelie  /  (oo 
toe  gcDoRDcn  in  toatec  gefoDen/  en  toat' 


dige  Kok,    ' 

^out  Daac  in/  alé  De  3llal  Drijft  /  Danupt 
gcDaanopDe  becgtet-tefl  /  en  een  fan^ban 
23otec  en  3ü5ö>V  niet  ccrt  <Cp  Daac  ober  ge^ 
Daan/  i.ögoeD. 

Om  een  Paling  te  ftoven. 

I^eemt  een  faling  /  fcijoon  gcbjafen 
en  tndiiftfien  gefneDen/  Doet 'cc  Dp  toatec  / 
25otec/  <6emücc/  ^iupn/  luttel  ^om/ 
laat  'et  famen  (loben  tot  'et  genoeg  iö  /  Dan 
gcfcljecf De  ^eteccelie  en  ©leefcB  hcupD  in 
De  pot  gcDaan/  laat 'et  Dan  nocDeentoeps 
nigfeolten/  enDijiDemop. 

Om  een  Hwtfpot  van  Steur  te  maken. 

S^eemt  ^teuc/  lioofetfe/  en  gietfe  een^ 
af/  Dan  boojtjs  gaac  geöooht  en  biel  ge^ 
fouten:  neemt  toat  ban 't  fap/  metKinfe 
\3)m/  <0emUec  en  ^upfist/  toat  3i5i)n./ 
5^otemu0Haat  en  5f oclie  /  en  Dan  t' famen 
gefoDen/  iiS  een  goeDe  ^aujsf. 

Om  een  Saus  te  maken  over  gefoden  Steur. 

5^eemt  jonge  2(liupn  /  in  25otec  gefo;; 
^^n  I  i^ecbel  /  peteccclie  /  pepec  /  en  3Bi)n* 
a5ün/  laat  Dat  t' famen  opsieDen/  'tisfcen 
gocDe  ^m$. 

Om  gefoute  Salm  te  prepareren. 

I^emt  moten  ban  een  bingec  Deö  / 
legife  i8  uuren  in  iHegcntoarcc  xt  toeeft  / 
en  tuffeöen  DepDen  eeniS  becbecfcDt/  Ijangt 
Dan  fcDoon ïlicgen-toa^ec  obec/  enlaatfjet 
fioöen ',  Den  ^alm  Daac  in  geDaan  en  toel 
gefcDupmt  /  al.ö  De  fooDe  Daac  obec  gcDaan 
iö/  i0  genoeg  /  toant  lang  gehooftt/ 
foo  beclicd  öaac  bettigljepD  i  men  tt\{z 
met  ^5i)n  /  of  met  !25otec  en  %'m  ae^ 
toelt. 

Om  Kreeften  of  Krabben  te  zieden. 

I^eemt  5Batec  /  3ll5ijn  /  .jêout  en  ^eper- 
poeDec  /  laatfe  t'  famen  toel  &o!ïcn/  Doet'^c 
Dan  De  ï^recft  of  ^j^caö  in/  DPfal  fcDoon 
ban  &olcuc5ij!t. 

Om 


Om  een  goed  gerigt  van  Krabben  of 
Kreeften  te  maken. 

3^«mt  (  mat  öat'ct  tod  ocftooft^  tö ) 
öllc  öe  üupKöDcpli  upt  tic  l^raüof  ïjrccf 
ten  /  tioct  öaac  ^mtcelU  fijn  ocfcljcfft 
pcpcc  /  5rOflte  /  5|^oten/  en  23otec  D"/ 
roert  t'famen  tot 'et  ganttö/  alö  öan  ^t 
Hioen-fap  of  lOcrlu'iö  DancbnJ  ocDaan;  nlö 
't  een  èrob  <«f  /  roecD  of  (looft  mcii  't  mccfl 
(«fUnepgcnfcDelp. 

Om  Oefters  of  MofTelen  te  ftoven. 

I^ccmt  ©cflersf  of  Jil>o|Telen  ( ma:!rlic 
lïöoffelen  moeten  ooh  lebmöia  ixpt  De 
^cöulp  Qc^ïJan  3ijn )  öoetfc  in  een  ^cöo; 


of  Sorgvuldige  Huyshoiidfter.  73 

tei  /  fetfe  op  een  C^nfooj  j  öocf)  foo  öc 
.fBoffelen  cecft  aehooïu  3ijn  /  foo  Doet 'cc 
ïJiat  aBatcc  en  ''>iMp  /  of  ©cciuojS  bp  / 
manc  anöerö  ï\in/  öan  tocl  25otcc/  en 
jpof  lic  baar  bn  ocöaan  /  en  foo  laten  petsen 
tot  'et  aaar  iü  1  öan  toat  ïtmocn-fap  en 
fijn  ö^  (loten  25cfcljupt  öaac  üp  gcöaan. 

Om  MoiTelen  in  de  Pan  te  bakken. 


I^fcmt  Jlöoffclen  /  öoerfe  leljenöta  «Pt 
öe^cljulp/  ieotfeopcen^eigfct-tefl/  öac 
!jet  faptoelafïODpt/  öantn  €actoen-meel 
met  toat  ^outoetoentelt/  en  tn  «Ölic  ofte 
25otcr  gcbaftficn  /  en  met  toat  ©eilupsS 
öeoeien/  ttföoeööoo.jöiefe  mag. 


Van  allerley  Gebak,  Gekook,  Sec. 


Om  een  lekker  Kandeel  temaken. 

N'  <2'  mt  ten  pfiit  toater  /  en  een  pint 
ü^t^ïfetoiin/  en  flaat  6  <^ri^ti\\  öcel 
fjtepn  fonöcr  öe  S^iaan  /  en  roert  Xyx  onöer 
nialfianöcrcn  /  fet  tiet  op'ttoinir/  totfiet 
aanöefionhïiomt/  öoet'eröan  toel  ^up- 
fier  /  ^oelïe  /  isotemuöïiaat  /  Caneel  /  en 
515  ^aslcn  bn  /  't  tö  aocö  om  te  öjlüfien  ^ 
fommifje  öcea  öat  toel  oöec  een  geftooft 
l&fien  boo?  C.iuö  /  oo!?  Harfl  mcnöer  toel 
a©tt^e-b?0Dö  in  om  te  eetens  fommtge 
öocnöcc  toei  ^oter  in. 

Om  een  Vlaay  te  malcen. 

Hcemt  cèn  ?itr.t?en  foet^'  USelft  /  Taat 
Tiet  eens  o'ifiofteii  /  roert  fict  tot  fict  ten 
haafïcn  üp  öout  iö  /  neemt  öar»  8  Sneren  / 
öe  l^.incn  toel  upt-ö^öaan  /  en  tilttin  ge; 
felont/  metcentialfmutöjen  ïSoofc-toater 
ttoee  lepelen  ^nphcr  /  en  öoet  Ijet  \im  on* 
öer  een  met  öe  jBelft  /  !n  een  ff^otel  of 
J^lappap/  fet'etopvoepnig  Piuir/  maar 
boben  op  fiet  öeïifcl  toat  meer  buur  /  en 
Iaat  foo  flaan  ciobcntotOetfiöfi.ö/  maar 
Bet  moet  niet  öoften. 


Om  een  Appel-vJade  te  maken. 

I^ecmt  <©ulöelingen  geftlitlt  en  in  fhifts 

ïicn  gefreöen  /  öoetfe  in  een  pot  met  ïïBa* 

ter  /  iiinfe-3©ijn  en  25otcr/  ïastfc  tilfoö 

:  (laan  fmocren  to?iifc(«  öan  toel  \\\  (luftlten/ 

I  öoet  'er  öan  ön  Half  foo  beel  aDitte-bjooö  / 

i  «f  öorcn  ban  Speren  /  (©ember  en  ^up- 

!  tier  onöcr  malhanöeren  gemengt  /  't  isJ 

goeö. 

't  Selve  and?rs. 

3Seemt  fiiure  3fippelen  aan  fcFiiiben  ge? 
fneöen  /  in  öe  panne  gebiaöen  /  alffe  gaar 
5!in/  neemt  öan  öe  ftrupm  ban  ilBitte- 
b^ooöen  /  en  toceïit  öie  \r\  een  ïtommeücn 
l^iirnemelft  /  en  öan  èlepn  getojcben  / 
neemt  6  <Êperen  /  1  lepelen  ^iipfter  /  on? 
öer  een  gemengt  /  öoet  öat  op  öe  ^Cppe^^ 
'en  en  öefitfe  toe  /  op  't  öehfel  legt 
buur/  en  onöer  öe  fcBotel  ooft  buur/  i^ 
goeö. 
I 

Om  op  ccn  ander  manier  Appel-vlade  te 
j  .  maken. 

1    l^eemt  ajlppelen  /  peper-fioeft  /  a©a? 

ter/  <0ember/  ^eper/  Caneel  en  s^age* 

Icn/  gn  foo  wenigen  pot  M^W  alsf  gp 

1^  öaac 


74* 


öaac  in  tioct  /  foo  tthmaafóDoct'cc  14  €pe 
rcntn/  en  tot  elfie  pot  ïSatecjS  een  IBuf- 
cate  /  ^npficc  en  €inttn  1  Dan  honu 
onfc  foo  gcoot  enölepn  maften/  aljï't  u 
öelteft. 


De  Verftandige  Kok, 

foo  lano  boften  tot  tiat  (lijf  b50tiit(«too2i 
öcn/  fcftept  ^et  Uan  tn  fcljoteljs  op  /  ftet 
fmaafttljeelteeU 


Om  een  liefFelijke  Appelde  Melk 
te  maken. 

5Seemt  ^agten-Sppclen  gefc^flö  /  en 
lie  ftloftöupfcn  tod  untocfncHen  /  öoct  ötc 
in  een  pot  mettoat^dotecen  iiooötoatec  / 
laat  öat  foo  hlcpn  ftoften  m  pap  /  tojjjf t 
Ijet  a^fla^ia  "ïi^t  ö2  tepel/  enDoet*cc  öan 
Êentocpntg  (Cactoenmcel  tn/  öoet'etöan 
naac  atiuenant  üjacnemelft  öp  /  laat  fjct 
r  famcn  ftoften  Dar  f]ct  lö  fll«  foete  «oom  / 
en  öan  toat  .^upftec  en  a^ttte-b^ooö  Daac 
^  geUaan. 

Om  een  Appel-biyken  te  maken. 

SSecmt  252000  ,§upftcc  /  en  25efcDu?t 
iiaac  tn  ccftotcn  /  4  €pcten  gchloii^/  öaar 
in  Dat  DiftofteniS  H  l  €actocn-D200ö  acrafpt  / 
en  Dat  tn  een  $ioeftc-pan  tn  De  ^otcc  ges 
ïïaan  /  Dat  toat  hoJtjen^  f sf  /  Daar  Dan  Dat 
anppcl-b^pftcn  in  geDaan  /  en  Dat  laren 
fcahften  alö  een  anöec  feoeft/  meteen fcDo- 
tel  gcDeftt. 

Om  een  Vlayken  van  Citroenen 
te  maken. 

I^ccmt't  fap  upt  De  Citroenen/  en  Dan 
SCperenDcDotcn/  Dorf)  maat  öan  4  l)et 
toit  Daat  lip  gelaten  /  een  BalDe  (luptierss 
apl^itte-üJooDgcrafpt/  en  Dan  een  pint  foete 
iBelft  en  ^upftec  naat  aDbenant  /  niet 
ïtatD/  ofte  toepntg  moet  gpfe  laten  fto- 
gen. 

Om  Spaanfe  Pap  te  maken. 

3^cemt  een  flalf  pont  ïlijö-Dloem  /  een 
galf  pont  25?ooD-^upftec  gefïoten  /  een 
inengelc  foete  iBeift  /  een  mutoie  ütoofe- 
toater  /  coecD  öet  toel  onDfc  een  /  Dat  ftet 
effen  ts?/  en  geen  filonten  tn  5tjn/  fet  8^t 
op 't  Duuc/  enrocrDDetgcfiaDig/  laatöct 


Om  Room-pap  te  maken. 

I^eemt  12  Doren  Dan  (jjperen  /  een  ptnt 
moom  /  De  Cperen  D003  een  tcemjf  geDaan/ 
en  toel  met  Den  ïtloom  gemengt  /  en 
Dan  ïïooss-toater  /  en  ;Supfter  naar  üeljoo^ 
ren  Daar  ftp  geDaan/  fet  Dtt  op 't  Uuur/ 
en  roerD  öct  foetiejs  /  tot  Dat  ftet  Dift  tooiD/ 
maar  moet  niet  ftoften/  ofDetfouDcfcljifs 
ten. 

Om  Rooi»  van  Rijs  te  maken. 

3^eemt  een  mengelen  Koom  /  2  DanU 
tïolien  ^loem  ban  0iiö  /  tottte  ^uphec 
en  (C'irtoen  meel  ban  pDer  8  loon  /  eenDoo? 
ban  een  <ep  tn  ïloojS-toatcr  gchlont  /  roerD 
Dtt  allefs  tocl  te  Degen  onDrc  Den  boo^- 
noemDcn  ï^oom  /  en  fer'ct  op  ern  ftool 
buur/  (latJta  roerenDe/  Dat  Ijet  foo  Dift 
b)ci|D  m  üi)ater'Pap. 

Om  Rijs-koekskens  te  bakken. 

I^ooftt  aiis?  tn  foete  iBelft  Deel  Dtft  / 
Dat  De  ftojrelen  l)eel  bltjben  /  laatfe  fiouD 
tooaDen  /  Doet 'er  Dan  toat  ^affetaan  tn/ 
een  toepntg  ï^aneel  /  met  gefloten  'Bt^ 
fcftupt  /  Dat  tn  Jïloofe-teater  getoecftt  / 
t$f  /  en  ^upfter  /  en  acöt  of  x\xxi  ^w^ 
ren/  en  $toofe-toat« naar  aDbenant/  Den 
000  roecD  Daar  onDer  /  en  Dan  tn  ©o^ 
ter  gebaftften  /  en  ^upftec  Daar  ober  gc^ 
rafpt. 

Een  ander  manier  van  Rijs-koekskeoJ 
te  maken. 

S^eemt  ten  bierenDeel  W^$i  fialf  gaac 
geftooftt  /  %  55efrf)uptcn/  4  €pereH/  een 
bterenDeel  föorenten/  ^upfter/  en  PöP=^ 
ftaneel/  met  0oofe-toater/  onDer  ee»  ge* 
rcerD  /  maafit  'er  ftoefiiejEi  ban  /  tn  De 
panne  gebaftften/  rupm  ban  55oter/  5i)n 
gocD. 

Om 


of  Sorgvuldige  Huyshoudfter.  75 

Om  Deufe  Geertjes  te  bakken.  ,toel    m  fön  geflOtCn  ÜS^fCÖupt  /    mct 

(^uphcc  en  Canecl  onöec  een  Ofmenot 
S^cemt  tif cc  oubafefee  ronde  Witten  obec  öen  boöem  Dat  tU  beöeftt  iö  /  öoe 
öjooDen  /  fün  Ofr«ifPt  /  tot  elft  55?ooti  Dan  öe  appelen  öaac  op  j  öan  toeöecbe? 
een  €p  /  mengt  ftet  met  foete  öoom  / 1  (Icoin  met  De  betUatilöe  ^öcfcönpt  /  tot  D« 
boet'ec  tn  0oofe-ü)atec  /  Canecl  en  ^up-  icppclen  beDcftt  5ijn/  Doet  Dan  een  toep? 
Bet/  een  bopften  gf  fmoltcn  55otec  /  Dit  ntgUuucopö^öehfei/ enlaatljetfoobah* 
onDec  een  gerocrD  /  Dan  boo?t  tn  25otec 
gcbafthen  /  toant  anDerjf  fouDenfe  neet 
(laan* 


Om  groene  Bladen  te  bakken. 

ISeemtiona^  blaDecen  Dan  ©ugïofle/ 
55ecnag(e/  of  ^carlep  /  en  b?ecftt  Dte 
Uen  (leel  af/  en  Doet  De  ribben  nuDDenupt 
fiet  blaD  /  fonDec  Dat  te  bjeeben  /  toaft 
De  blaDecen/  en  legt  Dfc  te  Uecfögen  /  en 
tieemt  Dan  geftlopte  €peccntn  eenblabhe 
fcgotel  /  en  Doopt  De  blaDecen  Daac  in  /  en 
legt  Dan  ttoee  blaten  tegenc;  malhanDe^ 
ren/  De  ciipge  $p  bupten/  Dan  In  De 250- 
tec  gebabften/  en  j^uphec  Daac  oDec  ge^ 
rafpt. 

Om  Struyf-koeken  te  maken  die 
goed  zijn. 

I^eemt  alDerlep  3©acmoesS-fecupD  /  en 
toat  ©enftel  /  ^tl  /  iBafl  /  l^ecbel  /  fi^ 
Ic-blaDen/  0epnbaren  /  i©atec-bncgj  /  ^u- 
ring  /  25etonie  /  ^cbec-ftcupD  /  CtcUocap  / 
^ptnagte  /  en  De  blaDecen  ban  3toacte  acal- 
beficn/  toat  ^ecap  /  dBouDö-bloem-bcupD  / 
jiBaDeUebe-hcnpD/  fcöecft  fjet  toel  te  fa^ 
men  /  en  gcmengt  met  €pecen  /  en  fóne 
gefloten  2&efcliupt  /  en  Dan  gebabften  sön* 
De/  3ön  gantfcD  fmafielijft. 


Om  een  Appel-ftruyf  te  bakken, 

Sl^eemt  12  ïïabau-appelen  /  fnijt  Die  in 
tlttftsJttenig  alö  toteen€aart/  Doetfeineen 
platte  pot  met  een  goeD  flufi  25otec  /  en 
toat  ^upftec  /  en  DtBmaaljeï  omgefcïmD  / 
maac  ntet  te  coecen  alffc  mucciito  toornen  / 
Doet  'ec  Dan  4  of  6  oEpccen  ftlepn  geftlopt 
onDec/  neemt  Dan  een  pan  met  25otet  /  en 
ai$^  De  ^otec  begint  te  b;aDen/  fooflcopt 


ben. 

Om  een  Spek-ftruyf  te  bakken. 

3^eemt  Dunne  (lufwfficnjS  ^peft  in  bc 
pan  /  en  Dan  2  of  5  conDe  oubabfte  5©ttte 
b;ooDen  /  De  hojften  afgefneDen  /  en  Dan 
in  foete  iBelft  laten  todien  /  al?»  't  ge? 
noeg  i0  /  in  een  platte  pot  gcto^eöen  tot 
bet  blepn  i^/  6  of  8  (Cperen  Daac  onDec  ge^ 
coecD/  en  foo  op  Ijet  i^peft  geDaan  enge? 
babben. 

Om  Groeniager  Pannekoeken  te  bakken.' 

I^cmt  een  ponD  €ectoentneel/  D?ie 
<CpeceiT/  een  biecenöeel  iiocenten  /  en  toat 
Caneel/  Dit  foo  in  ^z^otec  bet  gebabfien  i 
i^  goeD. 

Om  gcmeenc  Pannekoeken  te 
bakken. 

.S^eemt  tot  pDec  ponD  (Cactoen-meel 
een  pintje  foete  iBelb  en ;;  €pecen  /  fom? 
mige  Doen  Daac  toat  ^upbec  in. 

Om  de  beflc  flag  van  PannekoeJ(en 
te  bakken. 

I^eemt  ^  of  6  €pecen  blepn  geblopt/ 
met  fcljoon  (tcoom  toatec  /  boet'ec  Dan 
bp  l^agelen  /  Caneel  /  foelie  en  s^ote* 
mu^sbaat  /  met  toat  ^out  /  beflaat'et 
Dan  met  (€actoen-meel  /  foo  Dift  alie^'t  u 
belieft  /  bafitfe  en  ^coptfc  met  ^upj» 
bec;  't  too?D  met  flcoom-toatec  geDaan/ 
om  Datfe  met  JlBeig  of  0oom  tap  tooip 
Den. 


Om  Wafelen  te  bakken. 

Ileemt  tot  pDec  ponD  €actocn-mee{ 

wn  pintje  foete  li^elb  /  een  tinne  bonv: 

^  z         me^en 


1G 


De  Verftandige  Kok , 


mcftcn  öefmoltcn  55otcc  /  met  i  of  0 
€!  ec^n  /  een  lepel  <0iil  /  toel  onDec  een 
getoecU. 

Om  Oblien  te  bakken. 

5^efmt  een  pont  (Cectoen-meel  /  eenlooU 
Caiicel/  een  Ijalf  looö  (©cmüec/  i<^n' 
ren/  een  DalfbiecolatijsJic  ttinfetoijn/  een 
(luPbec  aooötoatec  /  een  hDmmetje  260^ 
lec  fotiDcc  ;$ont/  een  toenn(o  ^npher: 
bit  <n  lautö  tijatec  beflaaen  /  op  öe  öfht? 
aiö  panne-hoehcn  /  en  alfoo  in  't  pf^c  ge- 
fcahhen/  \$  öeltcaat. 

Cm  Olie-koeken  te  bakken» 

SüJccnn  tot  z  ponö  €ectoc-mecï  /  2  ponli 
lange  xlcfnncn  /  nlö  öte  fdjoon  gctonffcn : 
3Ön/  laatfetniauUJto.itcrlüatflaarHtoef. 
len  /  een  fiop  ban  De  befte  3tppelen  /  fcijift 


fö/  tafpt  ö^tö^el  Wm  enfet'et  öan  \x\ 
focte  iftelfi  te  toeefien  /  tot  öat  üct  Dtft 
en  toel  uptgetiOttö/  neemt  öantoatHoo* 
fe-toatfc  en  ^upöec/  en  6  of  meet  ^^t: 
ren  naac  gp  Ueel  56?oolï  Ijebt  ( fommigc 
nemen  ooh  toat  öoienten  en  Caneelöaac 
bp)  en  Dan  tn  %mt  geba&^en/  pDecfoa 
groot  nljsJ't  D^m  belieft. 

Om  een  Podding  te  bakken  die  deli- 
caat is. 

Uecmt  13  groote  asefcfjupten  fijn  ge* 
dampt  /  een  Ualf  ponö  fealfiS-Uet  aan  &oU? 
belfleentjcö  gefneöen  /  ban  in  een  platte 
pot  geöaan  /  en  Daar  onöec  een  s^otemufï 
ftaatgecafpt/  een  f>ilPe  lepel  oBembec/ 
een  ö^pnig  «§cut/  en  Dit  te  famencnDec 
een  getoerD  /  en  Dan  gcmcngt  fjecf  D?oogs 
ificf  met  toncmc  foere  ^13^16  /  Daar  {Kt 


wV'cn  fniufTin  ficel  W W  oWfien*  /  öe  »,»1"1  ?L'^,?)„':LW*  .1? ' 


feIoliïjin>fcn  toel  UPt  nctiaan  /  een  bieren^ 
Deel  of  cnDcrDalf  oepiiDe^imanöefên/  een 
looD  Canecl  /  eeti  bicrenöcel  loctsf  \!a\XK^ 
<0embei/  ccn  löcpnig  gagelen/  Dit  toel 
onDec  een  gcjiooten/  een  lialf  ftommcften 
gefmolfen  -Beter/  een  groote  lepel  a!stfi/ 
«n  niet  tod  een  pintfe  laiitoe  foetc  .ïKclft  / 
hJAnt  üet  moet  Ijeel  Dili  bcflagen  ymi  Dat 
%\a  brjing  nocl)  tap  cm  De  lepel  blijft/  en 
ban  alle  Det  aiiDere  Daar  in  geroerD  /  en  foo 
ïatcn  rjifcn  /  neemt  Daar  toe  een  mengelen 
ban  De  befte  ilaap-'^lie/  Doet  Daar  \Xi  een 
fto2{t  23200D/  een  ïialUe  ^ppcl/  fet'et  op 
ftet  tonur  en  liat  t)et  uptbzanöen  /  fieert 
jhet  55200D  en  huppel  altemet  om  /  tot  ftet 
3toart  en  ïj.irD  toojD  /  gli'ter  Dan  een  fcljcot; 
jien  ffïioon  toater  \\M  en  'aat  Ijct  Dan  in 
De  luftjt  licut  toojben  /  en  Daar  naat  toeDer 
op 't  buur  gefet/  alsf  gp  Die  toilö  geb?up* , 
&en* 

Om  Koekskens  te  bakken  van  Eyeren , 
of  Poffen- brood. 

I^cemt  25^000  bat  een  Dag  3  of  40ub 


boet  bare  Dan  lip  een  Half  ponD  iiorenten  / 
10  Cpere;]/  nmm  een  bierenDeel  ponbjS 
(€ar toen- meel  /  een  galbe  ttnne  lepel  bol 
<0ifl  /  De  pat»  D in  met  liouöe  "!3oter  beflrc* 
fi.n/  en  een  \\\\n\z  X\\  öe  tóarme  pan  la* 
ten  ryfen  /  en  Dan  boo?i3S  afgcbaftUcn. 

Om  een  Podding  te  koken  die  onge- 
meen goed  is. 

I^eemt  anberbalf  ponD  (Cartoen-meel  / 
Djie  bierenDeel  l^orenren  /  fcljoon  getoaf* 
fen/  een  Dalf  ponD  »a<Ten-bet  ban 't  ^ier^ 
toet  /  Kaof  frt  Ijcel  filepn  /  ?  <grercn/ 
anDerljaif  |Sotemu0'baat/  blepn  gcrafpt/ 
een  toepnig  ^out  /  mengt  fj^t  met 
een  toepnig  foete  iBelö  /  foo  D?oog  Dat 
men  fjet  hneet  aljö  een  25200b  /  en  binb 
Det  Dan  in  een  fcljoonc  boefi  /  toel  flpf  / 
en  fmiit  Ijet  Dan  in  een  pot  jieDent  tó> 
ter/  en  laat  tjct  ttoee  uuren  öofeen/  Dan 
\$'i  gaar. 


Van 


of  Sorgvuldige  Huyslioudfter. 
Van  alderley  Taarten. 


11^ 


Oin  Deeg  te  maken  tot  Taarten. 

N<ï!cmt(€crtom-iTiecl/  53otcr/  ïiooö- 
tomci-  /  ^uplu'i:  /  enDc  ccn  toepnïö 
<lïpctcn  üan  pDet  na  beOorcn. 

Om  een  Deeg-korft  te  maken  fonder 
Boter. 

I^ccmt  ccn  Wcrentrfel  pont»  fijn  €tïc* 
toen-mccl  /  jn  Doet  Ijct  in  een  ancDc  ^ot  / 
tia^t  tjet  \\\  Den  Obcn  mef  Ijet  !35200D  / 
maafet  Dan  met  De  toren  ü^in  i  of  3  €pCi 
ren/  e»  een  pint  0oom/  een  "^ni^i  öaic 
onDcr  (loiente  een  tjalf  DiiïcnDfel  fijn  ge^ 
^oten  25200D-fiiphfr  /  en  foo  fuïr  cyp  Ijct 
^eeg  bo?t  maüen  fonDcc  $èoter  of  ©et. 

Om  een  Amandel-taart  te  maken. 

I^eemt  een  fjalf  ponD  gcpclDe  ^CmanDe- 
len/  een  mcrenöeel^upliec/  3  tjeele  <^H' 
ren  met  ]^zi  toit/  en  nof  D  3  Deren  ban  €peï 
ren  /  een  Ijalf  WrrenDcel  foetc  25otec/ 
ïtoootoatcr  foo  tocel  alö  genoeg  isf  om  De 
^manDflcn  fiiep.»  te  (loten:  (0p  De  plaat 
Daar  gp  Die  op  bercpDen  toilt/  (tropt  Die 
rcrfl  luel  met  (Carttiett-mcel. 

Om  een  Peer-taart  te  maken. 

5^cemt  iz  oefcöiiDe  f^eeren  Dan  De  fma= 
ftelijftUc  /  ï^orenten    en    ^nplier    ban 
pDerecnDierenDeel/  6I00D  5êoter/  <6em 
iier/  Cancel  toan  pDec  een  Ijalf  looD/  in 
ren  öo^it  aijS  Uooren  DetDaaJt  isf. 

Om  een  Appel-taarr  te  maken. 

S^eemt  ban  De  ücflc  3fippclen  /  fcöiïtfe 
fn  fnijtfe  in  DicrenDeelen  /  De  filofiljupfen 
Daar  uptgeDaan/  öooiufe  met  ninfetoün 
<n  een  aarDen  pot  /  rot  Datfe  DUi  tao?D  / 
Doet 'er  öp  een  goeD  Deel  ^upfier  /  oeflo- 
ten  Caneel  /  poeper  Dan  ^nDclijout  / 
i^oositoater  /  to^ijft  Oet  altefamen  met  eei 
Öoute  lepel  D002  een  omgehcerDe  (Cecmgf  / 
Doet  'et  in  De  lto?(t  /  en  Dahtfe  Dan  S."^  Den 
Oöen/  'tfai  gocDsljn» 


Ander  manier  om  een  Appel-taart  te 
bakken. 

I^cemt  een  ponD  jReel  /  4  lepelen  Ujatec 
met  2  of  3  lepelen  ^upfeer  /  Dit  op  ge^ 
lioofit  aljS  een^roop/  Doet  Daar  Dp  eert 
€p  /  Doo?t$f  foo  beel  55oter  tot  Dat  men 
Daar  een  üeguame  ;©eeg  ban  ftan  maften  / 
Dit  geeft  een  goeDe  ftoiflc :  löcojtüS  neemt 
men  20  of  25  goeDe  huppelen  na  Die  groot 
3ijn/  gefcDilt  en  hlepn  gefneDen  /  Doet  Die 
in  een  aarDen  pot/  met  259ter  Daar  öp  /  op 
'tbnurocfet/  en  Dihmaaljef  omgefcHuD  tot 
Die  gejlonlien  3ijn  /  Dan  Die  in  u  hcnd  ge? 
Daan  tot  De  55oDem  DeDcftt  iö  /  Dan  toecc 
^upfter/  torenten/  en^Soter/  Danbjeec 
huppelen  tot  u  öo?(l  bol  i^/  en  Dan  op 
't  buur  geDaan. 

Om  een  Appel-taart  te  maken ,  op  noch 
een  ander  wijfe. 

I^eemt  Appelen  /  fcijiltfe  en  fnijtfe  aan 
btcrcnöeelcn  /  en  Doet  'er  De  lilolUjupfen 
upt  /  en  Dan  norö  aan  ItlepnDer  Dnnnc 
fnipperö  gefneDen  /  D?ie  bierenDeel  Ivoren;» 
ten  fcljoon  gctoaffen  /  en  D2ie  bierenDeel 
^upïier  /  een  looD  gefloten  Cancel  /  Dan 
Den  ^eeg  in  De  pan  gelcpD  /  en  eerfl  %^f 
pelen  Daar  in  gedropt/  Dan  ï^orenten/ 
^iipfier  en  Caneel  /  8n  fluhften  25oter  /  en 
bit  foo  al  met  lagen  gelepD  tot  De  pan  bcï 
i£j  :  fommige  DoenDer  ooft  üjci  gedotea 
^nnij!S-5aaD  in  /  Dan  een  Dcftfel  ban  ^ceg 
öanr  boben  op  /  en  öier  en  Daar  een  gat  in 
f)et  Dehfel  gefneDen  /  en  foo  mee  buur  onDcc 
en  boben  laten  Daftftcn. 

Om  een  Appel-taart  op  de  Waalfche  ma- 
nier te  maken. 

SÖecmt  gefcljtlDé  hippelen  /  gerepnigt 
ban  't  ftloftfjupjS  /  3teDre  in  öinfe-toijn 
tt»el  gaar/  Doet  'er  \i'^  25oter/  <0ember/ 
^upfter  /  herenten  /  Caneel  /  al  te  fa? 
mcii  bjel  geftooftt  /  roert 'er  Dan  z  Doren 
1^  3  ï>i»a 


;8 

b«in  <êr<mr\  ftt  /  ICQtfc  fn  u  ^ccj  /  en 
baïKfc  tn  Den  ODen  aljï  üoorcn. 

Om  een  Kerfie-taart  temaken. 

3^ecmt  bcin  tic  fcTjoonfle  !^cï1Tcn  /  en 
nnac  o^j  tic  fio:(l  ofmaalu  Ucbt ;  m^ 
(iropt  en  UcDctit  ten  öotiem  met  ^up- 
fecc  /  \m  'ec  een  laag  ü^ecffen  op  /  en 
tan  toeter  een  laag  ^upbec  /  tot  tat 
te  €aact-li02(l  opgcUirtt  3P  /  n^^t  ^^^se^ 
tente  Cancel  /  tebtfc  tan  toe  /  en  laatfe 
foo  gaac  bafeften.  €»p  ttccgelnfic  mantec 
Hunt  gu  ooö  een  (€aart  ïran  3^nip0-be; 
fien  /  3Cal-befien/  aiact-ljcjien  /  jöacbatlfTe 
p?upmen/  ente  alle  toeeöe  D?utöten  ma- 
liën. 

Een  KerfTe-taart  op  een  ander  manier. 

I^ccmt  tect cljalf  pont  i^ctfTen  /  toet  'ec 
te  (leenen  upr/  otec  een  platte  pot  (op 
tat  f)et fop ntettccloren gaat)  j^efcöup- 
tm  gefloten  /  t?!e  tietenteel  iëupöec  / 
een  loet  gefloten  Caneel  /  roert  ttt  f  fa- 
men  onöcr  een  /  en  legt  Det  tan  In  ten 


De  Verllaadigc  Kok , 


ftoolu'rr  een  tfhfie  pap  af/  ecngoetfluö 
2?otcc  moet  in  te  pap  gctaan  ^ijn  /  tee^- 
toijlfe  fiooftt/  en  tan  ontec  te  ï^erbcigctf 
roert  /  tan  ^upbcr  met  toat  gefmoltcn 
55oter/  en  foo  Det  te  tun  tö/  (loot 'er  een 
25efcöupt  of  ttoee  tn  /  legt  ijet  tan  tn  ten 
<©efg  tn  De  pan  /  en  flropt  'er  gefloten 
Caneel  oter/  tan  een  gctralijt  teöfei 
taar  op  gemaaöt/  en  foo  met  tuur  ontec 
en  boten  laten  bafiften  /  en  aljf  tf e  op  (^a- 
fel  feomt  /  55?oot-fuphec  taar  oter  ge? 
rafpt. 

Om  een  door-nepen  Appel-taart  te 
maken. 

5^eemt  ^Appelen  /  ftlepn  gefiapt  /  m 
toet 'er  Op  toren  tan  €peren  /  Caneel  en 
^upfier  /  en  gefmolten  55oter  /  mengt 
tit  onter  een/  legt  Det  tn  ^ccg/  en  laat 
Ijct  taBben. 

Om  een  vlees  taart  te  maVen. 

S^eemt  gefotea  aunt-tleefc^/  ^cöapett^ 
Of]fealf0-tlecfc8/  Daöt  fiet  met 'et  f^tór- 

.  tet  toel  felepn/  toet'er  ftp  toren  tan 

;©ceg  /  tn  te  €aart-patt  /  en  taar  flu!iien$J  \  <cperen  /    <0embcr  /    Caneel-poeter  / 


55oter  boten  op/  tefttfc  met  een  tebfel 
Uan  ^eeg  toe  /  taar  Ijler  en  taar  maar 
een  blepn  gaat  jen  tn  tjs/  antersi  loopt  Det 
fop  taar  upt. 

Om  een  Kervel-taart  te  maken. 
I^ecmt  Bertel  tan  te  eccfle  fnee  /  ente 
tle  ülepn  gcüetft  /  't  fap  toat  uptgetutot  / 
tan  gemengt  met  55oter  /  i^orenten  / 
;§upfter  /  gefloten  tSefcBupt  /  Caneel  en 
ïlooötoater/  met  6  of  8  speren/  tan  fn 
te  l^oifl  gelept  en  gcbahhen. 

Kervel  taart  op  een  ander  manier. 

5^eemt  ionge  i^ertcl  /  tan  t'  eerfle  fnee  / 
Derleeflfe  /  toaflfe  /  en  fiaptfe  blepn  /  toer  'er 
een  öalf  PO"t»  ï^orenten  tn  /  6  /  7  /  of  8 
Ctïeren  /  neemt  tan  een  lialf  pintie  foete 
jBelfi  /  en  een  flupter0  oubafeïie  3©ftte- 
b2tot/  fnnt'er  te  hoiflenaf/  en  rafpt  ïict 
ftlepn/  toet  Det  tan  in    te  lïSelft/  en 


^out  en  ^upber/  balitfe  in  u  go^fi/  't 
i^goet* 

Om  een  Merg-taart  te  maken. 

5^cemt  jBerg  upt  te  beenteren/  en 
tott  i)oeper-fup6er  /  Caneel-poeter  en 
(©emOer  /  met  geDaïit  l^alfsr-tlcefcD  en 
l^orenten  /  mengt  tit  toel  t'  famen  on* 
Der  een  /  Daöt  D<^t  ö^^n  in  ^eeg/  't  ij$ 
beQuaam. 

Om  een  Citroen-taart  te  maken. 

I^eemt  't  buptenfle  geel  tan  4  Citroc^ 
nen  gcrafpt/  en6fuure3fippelen  taar  on^ 
ter/  en  6  toren  tan  speren/  teïjelftan 
't  firupm  tan  een  Dalte  flupterjef  Witte» 
b?oot  /  een  toepnig  25otcr  /  en  füne  ge^ 
rafpte  ^upfier/  en  bafit  D^t. 

Om  een  Sucade-taart  te  bakken. 

jeemt  z  iBerg-püpen/  3  of  4<;§toefi3^ 

riftben/ 


of  S.orgvuld]ge 

ïUificn/  <?öorcn  ban  Speren/  en  tint  i'U' 
men  Qc\)M  I  öoli  ccn  fhilf  po«D  ^ii- 
taïje/  hlepn  acfnetien/  d^iiphcc  /  iptnof-i 
\z\\  /  nooööMtec/  en  3  <ïSperen  öaiicon^i 
tecgeroerö/  toat  „J^paanfc  toijn  tJaacöoo? 
öcgoten/  totU  Cancel  /  ^^aadcn/  <0cuu 
bcc/  tan  m  öc  hojflo^ï'^^n/  en  ecnDalf 
wxï  gebahben. 

Om  een  Rooiia-taart  te  maken. 

H^cemt  een  ptnt  focte  0oom  /  4  l»ocen 
ban  €pecen  /  hlepn  geblopt  met  ïloojf- 
toatec  /  en  toat  (Cactoe-üloemen  om  toat 
tthte  te  ficggen  /  tiooitt  Dit  tn  De  pan  op 
fiolen/  toelroerctaöc/  Dat'etntctaaiiüjant/ 
010  *t  gefoDen  tö  Doet  'ec  toel  ^iipftec  ïjp  / 
t\\  Iaat  jjet  tioo?t':S  3leOen  tot  'et  genoeg 
H  I  toet  'et  onn  Ui  u  ï^ceg  /  en  laat  'et 
&a&aen« 

Om  een  Kaasjes-taart  te  maken. 

I^eemr  berfcBe  noom-haaöbenju  en  to- 
trcn  toan  oBpecen/  met  (Cectocn-meel  en 
55orec/  maaftt  een  <Deeg  Daac  af/  legt 
JÖct  tn  u  öo?fl  /  't  t^f  goet. 

Om  een  Abricofe  taart  te  bakken. 

3^eemt  ^ö?icofen/  frtjtltfe/  en  legtfe 
In  ijc  €aact  /  Doet  Dm  Daac  op  <^aneel 
^"PRcc/  rf§ucaDe/entoat55otec/  en  Dan 
«enljalfuucgeöaöften. 

Om  een  Pruyme-taart  te  makea. 

I^emt  ^cupmcn  /  feoolnfe  murruto  / 
tioetfe  Doo?  een  (CecmjS  /  (loffeectfe  met 
Docen  ban  speren  /  ^upfeec  en  <t^x^t<\  1 
l^agelen  en  gefmolte  25orec  /  Doetfe  (nu 
fio?fl  /  ba&tfe  fonDer  fcljil  /  Dan  kaneel 
iiaacobergejlcopt. 

Pm  ccn  Spcnagie-taart  groen  van  kolcur 
te  maken. 

S^eemt  ^pcnagtc/  fioofetfe  tot  pap  fn 
iCltnfe-toön  /  Doctf?  Dan  Doo?  een  Cecm^s 


Huyshoudfter.  f^ 

foo  (lijf  alö  gp  ftcimt  {  Doet  Dan  ïioois? 
toatccöaac  \s^  1  Deel  ^uphcc  en  Camel/ 
en  lioolit  l]ct  Dan  tot 'et  foo  Dth  too^ö  M 
IRarmelaöc/  ftocl  5i)nDe  /  Doet  Oct  Dan 
m  «zi^eeg  /  aljö  booren  Ueiöaalt  /  en  't  fal  feec 
gcoenen  fmahelijh  5ijn. 

Om  een  Schoen -makers  Taart  te 
bakken. 

S^eemt  fuuce  ^ippeliS  /  fcT)tltfe/  en  aan 
flüUhen  gcfneöen  /  engaargeftooftt/  to^üft 
Det  ftlepn/  neemt  Dan  55otef  /  ^upfeec/ 
en  torenten  pDcc  na  fi)n  üiiteUen/  en 
Dat  famenmet4cf5<:?peten  DaiU  tn  ge^ 
coecD  /  neemt  Dan  gecafpt  (^Eactoen-bjjoö  / 
en  Doet  Dat  onDer  tn  een  fcljotel  /  Daar  op  u 
huppelen  gelegt  /  Doet  *ec  toeeï  gecafpt 
(Catbjen-b?ooD  Doöen  oDec  /  en  Delu  Ijct 
Dan  toe  met  een  Dehfel  ban  een  (^aatt- 
panne/  cnbuucDaac  op  gelegt/  maafit 
een  goeDe  fio?|le. 

Om  een  Taart  van  Kalfs- tongen 
te  maken. 

I^eemt  een  l^alfö-tong  /  gaar  gefioofet 
en  gefupberD  /  Dat 'er  ntet  aan  \^l  als? 
(Cong  /  IjafttDie  iiiepn  met  ixgefcDilDc 
fiiure  2Bppcl«n  fonDer  liloft-ljupfen  / 
Doet  Daar  bp  een  gcftotcn  5öefcDupt/  D^fe 
btecenDeel  torenten  /  een  i^otemuf* 
caat  /  <6cmber  /  en  Caneel  /  met  een 
toepntg  ^upfter  /  Doet  Ijet  Dan  (n  u  öo?(t 
te  DafeBen/  en  gp  fult  Ijet  bebtnDen  DeU^ 
Itaat. 

Om  een  Taarl  van  Kalfs-voetea 
te   maken. 

I^eemt  murrutoc  l^alfjS-boeten/  Baftt:» 
fe  ijeel  ftlepn  met  öarDe  Doeren  ban  €pe^ 
ren  /  (loffeertfe  met  Caneel/  <ï5ember  / 
torenten/  ^upfier  en  gefmolte  25oter/ 
Dat  al  te  famen  onDer  een  geroerD/  met 
0infe-b3ijn  /  ^ucaDe  /  en  pngelen/  en 
Dan  een  Balf  uur  g^öafeftcn. 

Van 


8o 


^  De  Verftandige  Kok, 

Van  veelderley  Pafteyen,  met  hare  SaufTeo. 


Om  een  Vencroen-paüey  te  mnken. 

^r€cmt  <0(Te-Wecfclj/  csn  tocpnig  ce- 
^  b2om/  fan  ccn  nacïjt  in  ïöi)n.a3ijn 
nclcftt  /  ïja.ic  naat  toci  oelavocect  met 

^n  in  tien  mc^  ödcat  tn  toel  oeüaft^ 
ficn:  €ot  ?  ponD  334f cfcO  neemt  men  ccn 
jooö  ©cpcc/  anöccljalf  looO^öcmöec/  en 

anöcclalf  lootï  m^^  I  «"  ^l^'^^'^'^^A'ïS^ 
Stagelen/  en  ^30"  naac  bcljooccn/  (om^ 
mfgc  nemen  ooh  ujat  ^affccaan. 

Om  een  fuure  Limoen-paftey  te  maken. 

aaccmt  mmfö-Weefcö  en  Mfici-bct/  en 
een  Uecfclie  ïimocn  öaac  bp  /  t'famen 
Wm  getiaht  /  öan  gchcupö  met  ^out  / 
^tizMi  I  ©cpcc  en  i^otemuóöaat  /  oor 
2  of  ;  tJorcnUancÊi'Ccen/  ffamenonocc 
een  gccoccti/  en  in  öehoaft  gelepD/  met 
itWitw  Vjan^^imocncnöaacop/  en  Ueel 
mmtl  eenmitmoetöetbaftfeen;  ücfauiS 
moet  Mm  l^amcle-fop/  öocen  Dan €p eren/ 
i^zïm^  en  ©oter  ffamcn  opgctoclö. 

Om  een  Hoender-paftey  te  maken. 

I^eemt  i^oenöecisf  /  iuW  een  toallctie 
ép  /  hcooftt  ïje  üeenen  /  legtfe  in  öe  ^aftep  / 
ïjangehtu)3ömet5?oeUe/  p^pec/  f^otvn/ 
öaac  bp  öoenïje  ^aufifen/  ^weficililien/ 
fialletjcö  üangcljalu  Mf^-Jjleefcö  /  i^a^ 
nehammcn/  üoömiö  ban  lirttfofiHcn/ 
SÊfpecgieö/  Caftanien/  en  boo?  al  25Dtec  / 
m  öan  anöerïjalf  uut  gebaöfeen ;  De  fauö 
fult  gp  maften  ban  ^cïjape-nat  en  Bec^ 
l'upjS/  met  tbjce  geWopte  Docen  ban  <gpe' 
ten  en  iSotcc  /  bit  foo  t'famen  latenDe  op 
3tïjien. 

Om  een  Kieken-paftey  te  mak«n, 

l^eemt  bc  Uiehens  fcboon  getoafTen  / 
Itó  ?^otcn/  ^02|l  en  25cenöccen  ge&ncutt/ 
boctfe  fn  een  ftojjl  ban  be  bc(te  <ï5ecg  ge? 
maaftt/  legtfe  toel  b?  ben  anberen/  tod 
53otet  baac  Bp  boenbe  /  en  boo2t,ö  bul^ 
\$m  met  i^aneftammcn/  ^cvifolihcn/ 


^cöaap^-boeten/^aiififen/^toerermiieiv 
en  \si!it  meec  fmalieloh  \^  /  ban  toat  5i*oe5 
Ite  /  ^cpec  /  iSoten  /  ^out  /  met  530^ 
tec  bebelu/  baat  obcc  gictcnbc  toat  0ooÉfs 
toater  /  en  met  ^uphcc  üeflcopt  /  en  toat 
©CCJUP0  /  bet  u  öiTulu  genoeg  i^  I  ooft 
een  of  itoee  gehlopte  boten  ban  Cpeten  / 
ban  be  liojfl  geöefn/  en  foo  in  Den*0ben 
laten  bahben» 

Om  een  fcxt  Kieken-paftey  te  maken. 

I^eemt't  öiefien  /  een  toepnig  gcfoa 

ben  3i)nbe/  Icgr  Ijct  ia  be  ^aflei»/  htupb 

tjet  met  Cancel  /  ^^agelen  /  en  toepnig 

!  5^otcn  en  <0cmber  /  baat  bp  leggenDe 

1  g>2uumcn  ban  be  jBa(l/  gcconfre  ^:e;» 

I  ten  en  5^arffert  /  ^ncabc  /  ^pingelen  ca 

j-öotecj  laat 'et  een  uut  babüen/  be  fauö 

I  moet  5ön  /  ban  ï©ün  en  ^upöet.    «öftc 

^inber<J  foete  Hoom/  met  boten  ban  <2^. 'es 

ten  gctoelt  /  en  .^uplict  /  ban  toojbfe  ooft 

toel  genaamt  /  een  focte  Room-paftcy. 
Om  een  Vinke  Paftey  te  maken, 

fleemt  ©inftcn  /  toaftfe  ij  cl  fcljoon/ 
en  een  toipnig  gefoöm  /  "^xa  in  bc  ^a* 
(tep  gelcgt  /  ^cffectcnbr  bic  met  Caneel  / 
^uphet  /  Coiemen  /  pngclen  /  ^ucabe 
en  !25o?et/  e:ifoDt'f"fmrncen  Ijilf  uutgcs 
babhen:  befaujssmoetjjjn  ban  ainfe-toön 
en  ^upïict-. 

Om  lekkere  Pot-paftey  te  maken. 

J^rcmt  2  popb  (ölTe-  of  feaif^-blcciS  /  al.ö 
't  gcftooftt  en  filepn  gcb.^bt  i^  /  trn  ponb 
C'tenten/  ton  gefloten  |5igclen  en  |5o* 
temujSftaat  /  een  toepnig  <6embef  en  Ca* 
necl/  en  onbet  liet  ©leesf  fop  om  te  floben  / 
een  Ijalf  pfritjen  0tnfe-toiin  /  en  felepn^ 
(tuhöbcn0  ban  gebjooabe  (Dtangic-ffljtUei 
hcnö  W  eerfl  betberfcb^  en  in  ftlepw  ^iet 
opgcfoben  3ün  /  entoa^^inaclen/  eengoeb 
ftuft  !J3otet  /  een  ftalf  ponbpnipmcn/ 
,§upfteti  maat  alsf  gp  be^ot-pa(lepee^ 
Rtge  tiib  toilt  öitonten  /  foo  moet  men  be 
p^upmcn  b'ecrftcmaal  baat  niet  bpboem 

De 


De  HoUaiidfche  Slacht-tijd. 


8i 


Onderwijfendc,  hoe  men  fich  tegen  de  Winter ,  van 
voorraad  van  Vleefch  fal  voorfien. 


De  toebereyding  van  de  Kuyp, 

€ï^upp  of' t  ©lccfcD-b«  öant 
men  't  cjcsoutcn  3©lccfcO  in  legt  / 
Dient  ban  te  Dootcn  tos«i  mm^^ 

ö?e\jen  en  ttot  aemaaïJt  te  5ij"  / 

üiüi'S  m\  ecnnacfjt  Uol  a©atec  teflaan/ 
om  toe  te  tceftften/  ïrtt  öoetmen  tranöaac 
um  I  en  men  otet  'ec  loeec  in  5ietJicnt  tjeet 
tdarcc/  baac  tn  jiDöngaact-ölnöercn  op-ge:: 
fiooht  5ün/  men  ötct  De  3^upp  m  Dan 
toe  /  en  laat  We  foo  ftaan  öjoepen  /  tot  Dat 
D«t  Vuatec  bp  na  ïiout  fsf  i  't  toelft  Daaï 
Mpt  geDaan  5ijnDe  /  (Icopt  men  in  een  te(l 
met  Uuut  /  een  DanD  tooi  $icupD-nage? 
len  /  DocB  niet  al  tfeffensS  /  en  De  $tupp 
öaacotoecgeflolpt/  laatmen  foo  (laan  lje> 
coofien ;  Daar  na  giet  men  nticfj  tojeï  /  toan 
üinnen  op  Den  DoDem/  langöDc  fiimmen 
Seet  gefmolten  Itaarjef-toet  /  en  Dit  gefcDicD  / 
om  Dat  De  pefeel  feec  fuötijl  i0  /  om  Doo? 
te  Djingcn.  9fil  eer  men  't  Blcefclj  in  De 
ïtupp  legt  /  too2ö  De  üoDem  toel  met 
jêout  gedropt. 

Van  het  Vleefch  te  zouten. 

^e  gemeende  manicc  toan  jouten  /  \^ 
ftet  ©leef cl)  contom  aan  alle  öanten  en  in- 
alle  ïjocftcn  /  tosel  met  30ut  te  Doo?-b3>i^ 
toen/  enDaninDe-öiipptepafefeen/  en5out 
iw^tWm  üepDen  te  dropen  /  foo  Dirljt  aljs 
moaclijlt  i$f  :  <©ocl)  fl^t  Oiec  een  anDer 
manier  :  |Ben  maaftt  peftel  /  foofterfi/ 
tot  Dat  *cr  geen  meer  50ut  in  fmelten/  maar 
to3cleen<Êp  in  Djiitoen  lian ;  De  ï^runjeJOO' 
Dcm  Dan  toJcl  liesoiucn  5nnDe  /  fet  men  tic 
(luftften  ©leeffli  /  gantfcfi  ongc$outen  / 
op  Daar  hamen  Daar  in/  foo  rupm  Oatfc 


walfianticrcn  niet  rafien  /  en  De  ttoJccDc 
laag  Daar  toJeöer  op  /  fliopenDc  5ont  / 
Daacfe  opmalöanDeren  homen  te  (!aan  /  ert 
foo  al  tooojt/  Dan  giet  men  Detooo?f5.  f)c^ 
ftcl  Daar  op  /  tot  Dat  al  ïjet  ©Icefc!)  tocl  be^ 
Dotoen  iö ;  en  foo  De  (liifeöen  Daar  na  ï5D^ 
men  op  te  D?üt>sn/  DouD  menfe  met  pe»; 
3to)aarsf  om  laag.  i^aar  men  Dient  ai'? 
6  of  8  Dagen  Daar  na  te  iicn  /  of  ïic^eiid 
ooö  al  te  blocDig  /  Dili  of  toiic^afljtig 
to)o?D  /  en  foo  Dit  getocurt  /  giet  men  a( 
De  pehclDaar  af/  en  fioofetfe  op/  De  feU 
toe  tojcl  öcfcöupmenDe  /  en  tojcer  ftout  ge? 
to30?Den  /  giet  menfe  toJeDer  in  De  J^upp ; 
Defe  manier  Doet  fiet  ©leefcö  nopt  foo  jout 
nocO  D^rD  toJojDen  alö  De  anDere.  ©eelc 
leggen  De  fiefle  en  toetfe  flufificn  onDer  in  / 
om  Dat  Die  üeter  /  alö  De  magere  /  fiet 
50ut  langde  feonnen  toecDjagen  /  ia  niet 
al0  te  beter  (om  Dat  ö^t  50ut  Degf  fclfsf  gep^ 
ItoD'JpD  beneemt  )  Daar  Doo?  bomen  te 
to3o?Den  /  Daar  in  tegenDeel  De  magere  (ïuö^ 
ben  /  ö^t  langfl  <n  't  30ut  /  of  De  ^ebel 
leggcnDe/  Do?/  öarD/  ento3?ecD  to)o?Den: 
^ocD  pcDer  Doet  Dier  in  /  na  fijn  to^elge? 
toallen 

Van  het  Vleefch  te  rooken. 

ï^et  ©leefcö  Dat  men  roben  toJil  /  mo« 
eerfl  met  jout  geto3e?toen  3ijn  /  Doclj  foo 
barD  niet  alö  öet  geen  Dat  men  in  De 
3Supp  legt;  al.ö  't  getojjetoen  ijS/  legtmen 
't  op  malbanDcren  in  een  (Coppe  /  om  te 
pebeicn/  fommige  late»  bet  alfoo  toJcl  14/ 
12/  10  of  8  Dagen  leggen/  maar  D?te  Da- 
gen /  en  D?tenacbtcn/  t$i  boojal  genoeg. 
<eenfgc  Doen  bet  ©lecfc Ij  /  al$s  fp  0^ i  in  De 
^cljoo?dccn/ omteroben/  opDïi!iö<*n/  in 
%  fabben 


82 


faftïtctt  ban  ï)Oï  linnen  of  ftancfnjf  /  anöece 
Dfnöen  ïjct  in  graautoe  papieren  /  fommlöe 
tocntelen  tjct  in  Remden  of  ^agliiS/ 
maac  bcfl  iö  ï)?t/  fcnticclKtcennfaiitjecc 
Dp  te  Uanaen/  toant  ijet  öeel  Detec  ö002' 
roofit.  lien  laat  Ijct  Ijtinocn  tot  in  De 
j^aanti  ban  .if^aact  /  a\$  toanncec  men 
een  ïjciDeccn  öjoo^en  bag  toaac  neemt  / 
ïjat  men  Ijct  öcsf  mo^genö  af  neemt  /  en 
ij:t  toet  met  fcfioon  toatci:  af  Doem/  en 


De  Hollandlche  Siacht-tijd. 

laat  fjet  in  öe  ^on  of  !©intJ  ben  crant* 
fcljen  tJag  ti?oogen  /  Dan  Ijangt  men  't  in 
tie  !^euï?en.ö  /  omtrent  öe  e^cftooJtleencn 
aan  De  ^alfeen  /  tot  men 't  Dan  nooDen 
Oeeff.  iBaacaljES  men  De  bette  rib-fluhöcn/ 
Die  men  patcr-(lu&l-en  noemt  ./  meDe 
roolu  /  foo  mogen  De  felbe  met  De  Con^ 
gen/  ï^ammen/  en  ^peli/ toeken  maant 
of  6  toelien  eerDec  aliS  het  anDec  /  upt  De 
rooft  genomen  toojDcn, 


Van  de  Verkens. 


Men  fal  't  ©erften  tlaan  in 't  eerfle 
qiuiriier/  of  in  liet  toaHcn  ban  De 
j^aan  /;en  Dat  men  't  ineen  etmaal/  of 
Dag  en  nacHt  /  niet  te  Diinlien  gcbe/ 
op  Dat  l)ct  ©Iccöof  ^pefï  Oieö  te  Djooger 
en  tjirDer  mai:^  5nn  /  toant  D002  't  Diin^ 
fien  fal  De  53chel  ooft  Dies  te  meer  bog^ 
tialKPö  aan  Ijem  trcfeöen  /  en  inDicn  men 
't'©ccïicn  een  etm.ial  fonDer  eeten  laat 
(Itian/  faüiet  ©leefdj  Dic0  te  beter  en  gra^ 
ger  te  eeten  5  nn. 

l|oe  minder  beenDeren  en  fcljinfielö 
mcii  in 't  iBlcefcfj  laat/  l]oc  beter  Dat  iiS/ 
toant  Dat  Do:t  Dc  ^:M  Innger  goeD  bliv 
ben  /  en  ï)c.t  ©leefcb  blijft  fmalicüificr 
fonDer  bcDcrbcn  /  ooit  alö  Ijet  Ijaif  öon- 
geria  en  D?2ftig  genegen  iïJ. 

^is't  3öcrlien  gefiagen  iö  /  fommige 
laten 't  terllonö  afiioiiluen  om  in  te  fou- 
ren/  M  in't  ecrft  in  toater  gelcpD/  en 
'f  bloeD  Debbcn  laten  ii?t  trebïicn  /  maar 
beter  i^'t  een  etm.ial  op  te  bangen/  en 
't  blocD  foo  lateti  af-treblien  en  bcficrbcn  / 
toant  fjet  ©leefcl)  DieüJ  te  gefonDer  en 
Djoogcc  i^/  en  Daar  na  afneboiitoen  na 
peacliibes  bdieben/ groot  ófblenn/toel 
ingcfoinen  en  ingepabt  /  en^en  ^toaar 
netotgt  Daar  op  leggenDc  /  m  göcD  te 
bliiben. 

^n  fon^mfg?  HanDen  en  ftapt  men 
't  5Berben<$-3öleefcb  niet  in  fluftben  /  maar 
men  fioiu  t)ct  miDDeuDooj  in  ttoecDcclcn/ 


en  op  bojDen  of  in  babben  toel  cefouten  / 
2  of  3  Dagen/  Dan  liaigt  men 't  op  aan 
De^ol^er/  Ditfeinmen/  i.öbeelDacöeren 
fmabelijber. 

3Dan  een  ©erbcn  ban  men  beel  fmabe* 
Itibe  en  foetclijbe  fplife  berepDcn  tegen 
De  3Binter  /  en  om  00b  iKt  gebeele  gaat 
te  geb2upben  /  't  5n  geroobt  of  gepebelö 
^neb  /  ban  l^ammen  /  ^cöniben  /  gin* 
brupD  of  ©utf',1^. 

jBen  la.it  De  iiammen  en  ^cbouDeri:? 
9  of  10  Darjentn't  ^^  ut  leggen/  en  Dan 
laat  menfi'  in  De  roob  Dnnaen  /  met  Dat 
5)oofö  /  of  De  i^inncbabö-bammen.  ^e 
augge  en  't  5nnel-^pcb  met  De  öibltuft;^ 
ben/  ban  men  in(outenineen|iupp/  om 
Daar  ban  bp  ^nuer  Dag  ^iin  ^otife  en 
poftagii:  tebercpDen  /  en  te  boben  met  Wop 
telen/  Hnpen  / Hacol  /  JDiirmoe.ö en  anDere 
=[tri!5iDen  /  en  oob  om  s©;utten-meel-fab.sf- 
benö  Daar  bv»  te  boben. 

W^  bet  ©erben  toel  in-gefouten  i0  / 

gebcucD  bet  fomtyDö  /  Dat  De  fBebel  met^ 

ter  tnD  rooD  en  bloeDig  to02ti  /  Die  giet 

men  toeg/  of  men  borbtfe  en  fcbupmt^ 

I  fc  /  en  men  laatfe  fioiiD  toojDen  /  en  men 

j  gietfc  toeDcr  op  Ijet  l^leercb  /  of  men  Doetfc 

,  toeg  /  en  men  giet  Daar  berffD^  5?ebel 

I  toeDer  op  /  Dte  men  feifé  ban  mabcn  ban 

l^oiit/  enncbier-ofblaai'ptit-toater/  vt 

i  Dat  Daar  een  berfcbï^ennen-ep  inD^jft/  cf 

;  boben  op  3to^nu  /  Dan  i^  Oct  fout  genoeg. 


De  Hollandfche  Slacht- tijd. 


83 


Van  den  Afval. 


Van  het  Hoofd  vlees. 

Om  't  5^oof  ö-Vilecsf  rot  een  M^Q^  te  p.irf^ 
jen  /  foo  neemt  ï)et  Ijoof D  /  al^  't  Ijcel 
Ucctoatert  iiS  /  fnijt  al  D^t  ©lecfclj  toel  Uan 
lie  üeeiten  af/  en  doet'eu  De  ïJliecen  upt: 
of  anöccjS/  ötnö  Oet  ï^oofö  Ijeel  toe/  en 
Iaat 'et  foo  gaac  liohcn/  f  men  neemt  ooli 
toel  tiaac  bp  öcn  €>mmcioop  Uan  öet 
*l5ee(l/  enDetlcct)  alö 't  l^oofD  gnac  tö  / 
tJatDeDeenentjaacuptüallen/  tioet'et  tian 
op  een  ï^ahüojU/  en  foeftfec  be  Riteren 
fctjoon  lipt  /  en  öiac  na  Gcftafit  /  mant  niet 
filepn/  Dan  öehcupö  met  ^out/  ^^cpcc/ 
l^otcmuöïiaat  /  en  i^agclen  /  elft  naac  u 
ijelleUen/  öan  tn  een  öoeh  Ua(l  aebonöen/ 


tioet'cc  Dan  in  ^out  /  peper/  ^alfe/ 
en  toat  l^otemuöliaat  /  fecupD  nagelen  / 
en  toel  jOet  /  in  lange  (tuhhcn  gefncöen  / 
men  öoet  'er  ooU  toel  magec  3Öleefcf)  /  Dun 
gefneDen  in  /  of  toat  iüi)9(  /  en  foo  bigt  tcc 
genaapD  /  en  Deel  muvcuto  gefeocht/  en 
Dan  geperft. 

5110  men  Defe  ^tï\0  toü  gcbjupltcn  / 
fniiö  men  Die  in  fcöüfheü^  Die  Dtni  in  De 
pan  gcbaliöen  lüo?Den/  met  gebahhcn  ^ïp* 
pel-fcnnf hcnsS  Daac  onDer. 

oBoïi  i»o?D  Defe  ^en.ö  teel  omgerolD  / 
il:gt0  in  (lufttten  gcfncDen  /  en  al^  öoo? 
ren  gcïïooht  en  toeg  gclcpD  /  Die  ge* 
lijuphenDe  /  in  lange  dempjeö  gcfncDcn  / 


en  in  De  5teDenDe  ftetel/  Daac  Ijcr  toet  nf  J.»  '"«-'t  fuu«  Hippelen/  en  l^orcntenopgc^ 
gefcljept  iö/  gcDaan/  om  tocDec  D002ljeei  l^'^'^'^ 


te  too?Den  /  en  Dan  te  pacffen  gefet  met 
Deel  getoigt  Daac  op. 

I^et  l^oofD-DlecjS  eet  men  foo  fiouD  met 
toat  9l5i)n  /  006  (looft  men  't  toel  op 
met  funce  of  foete  huppelen.  ï^ct  ï^oofD 
ban 't  ©cellen  toojö  gchloofD  en  gefou> 
ten  /  maac  öet  6an  niet  lang  Duucen : 
iBen  feooöt  Oet  ooö  toel  op/  en  neemt 'ec 
De  öeenen  upt  /  en  pacfl  Ijet  op  malfian; 
öec/  Dantoo?D'et/  toelgeftcupt/  tot<;§ult 
f n  25iec-a5ön  geleiD.  <©o6  toojDen  De  ï^a* 
fie-beenen  toel  in  De  rooft  gehangen  /  Die 
men  l^inneDaftss-l^ammetiesf  noemD. 


<©e  3öecftenjS  maag  toojD  toel  met 
(6o?t  /  en  ©et  geUulD  /  en  gehooftt  aljs 
De  56culiiigen  /  of  anDec^  ooii  /  foo 
Die  i^. 

Van  de  Voeten. 

ïget  8apj  ban  De  ©oeten  fcOoon  afge* 
b?oepD  /  en  De  JNraautoen  afgeflagen  jftn* 
De  /  too?Den  Die  foo  muccuto  gcfiooftt/ 
Dat  'ec  De  fcöinftelsf  en  fteenen  upt  ballen  / 
Dan  ftlooft  men  De  felbe/  en  men  legtfe 
te  pecfTen  Dat'ec  öet  fop  fcDoon  upt  loopt/ 
en  Dan/  al$s  De^enssf/  toeggelepD.  ^10 
men  Die  eeten  toil  /  maaftt  menfe  fïegtjJ 
in  toatec  toacm  /  met  een  faujs  ban  250:» 
ter  /  ttl5ön  en  ^upfter  /  men  baht  Die 
meDe  toel  in  De  pan  /  met  Dj  felbe  fauiJ 
Daar  ober. 

(iooft  menfe  in  een  pot  met  toat 


Om  het  Hoofd-vlecs  te  bewaren. 

IBen  lepD  liet  alleen  in  een  groote  aarDe 
^toof-pan/  en  giet  Daar  op  öeelc  fiappe 
a©i^n-a3ün/  Die  niet  feerfuuriïS/  oftegoe?, 
be  25iec-a3i3n  /  met  toat  fcbijf  ftenjs  iBier- 

cDift-toojtei  Daac  op:  bet  moet  alt^D  obec-  ï^infe-topn/  5Öotec/  torenten/  en  geflOi- 
Defttban3il5öngel)ouDentoo?Den.  !  ten  i^agelen. 

^   ü  ,,  f    €ben  foo  öanDelt  men  006  met  De 

Om  Pens  te  rollen.  iBupl. 

Bcemt  De  ^enö  m  Die  feboon  en  toel      ;©e  ©erfieniS-©oeten  too?Den  gefeooïit/ 
oefupberDijS  /  fnpDfe  ban  tn  fiuftften  /  naar  en  fn  ai5ö"  tot  èuU  toeg  gelegt. 
Dat  gp  De  ïiollen  groot  toiltBeDDen/' 

%  z  Om 


.S4 


Om  de  Pens ,  Voeten  ,  en  Muyl  in  te  le- 
ocn  j  en  voor  het  rci;immelen  en  be- 
derven te  bevrijden. 

^timt  Wt  mfnaclen  fcctc  l^up  /  tjoctfe 
in  een  aarticn  pot  /  en  laatfe  lïohcn  /  maac 
men  moet  Daacbp  bUjUcn/  om  tefcDup- 
men  /  foo  lang  öaac  fcfjupm  op  ïiomt  / 
ïioct'ec  tinn  in  een  öcdD^ele^epec/  cent^ 
ge  Dïalien  ^oeiav  toatöecle5laaficn/  een 
^otemu0öaat  aan  4  of  6  jtiiftfien  oefne^ 
öcn/  en  Iaat 'et  foo  f  famen  eens?  000260^ 
Ren/  neemt  Dettan  af/  en  laar  [jet  ftaan 
finfón  /  tot  Ijn  öout  lé  /  Qkt  öet  Dan 
ffljoon  af  /  en  Doet  3  pinten  3©ü«-a5ün 
1)P/  'tijSaoct. 

dommige  leggen  't  ooft  toel  <n  25icc- 
a5i)n  met  fctrüöen  tan  |ïaicc(ïiljöo?tel 
ïiaarüp. 

Om  Verkens  Saufijfen  te  malcen. 

^cemt  tot  ti2ie  pont  geljaftt  a^lecfcfi  / 
itoee  55otcmuöftaten  /  een  loot  ^epec  /  ntet 
al  te  ölepn  gelïoten  /  een  tjantjen  Uol  ^out/ 
ïjit  foo  toel  cnöcc  een  gcfinect  /  en  tan  tn  öe 
Darmen  /  niet  al  te  ftijf  gcUuIt :  foo  gp  öaac 
ban  toilt  in  öe  rooft  Dangen  /  moet  gp 
Dan  toat  öjliftec  öarmen  nemen  /  en  een 
öag  2 of  i  inöe  peftellaten leggen:  iBen 
neemt  ocft  toel  Ijalf  foo  Deel  ^cDapen- 1 
Ijlcefcl)  öaar  onöec. 

Om  OiTèn  vvoröen  te  maken» 

(©plicfe  fclbe  manier maaftt  men  ooft/ 
ban  (ïD?^e-Ulfc(cij/  ïDozflcn  ;  maar  men 
ïioct  'er  ooft  toel  toat  jgetijooatjc  ^alfe 
( fijn  öeto?^\3cn )  in  /  tioclj  niet  in  öie  /  Die 
men  in  öen  ïooft  toil  ftangen  /  maar  Die 
moefien  toat  meer  met  #^per  gehrupö 
3gn  /  en  in  Deel  Diftftc  Darmen  geflopt/  met 
orauto  pnmpier  beftleet  /  en  aan  De  jijDe 
U^nDc  ècljoo?tlecn  gcljangem 

Om,  Gort-beulingen  te  maken. 

|>cemt  («Barflc  <ï502t  /  foo  beel  feopaliö 
't  SI  belieft  Doet  Daar  op  ï)cet  toatcr  Dat  aan 
öcfooDd.^i/  laat 'gt  (laan  uptDpcn/  tot  Dat 

EyndevandeHol^. 


De  Hollantfe  Slaclit-tijd. 

Dct(0o?t  toel  ge5tooU€n  H/  neemt  Dan 
S^erftenö-DloeD  /  Urato  gemaaftt  /  en  Doo? 
een  DtjeftsÈften  gegoten  /  tot  De  «So?t  toel 
root  isJ:  neemt  tot  peDcr  hop/  cens^ote- 
mussftaat/  eentóercnDeel  lootsS  ^rupt-na* 
gelen/  ftlepn gefloten/  en^outnaavaOUc^ 
nant  /  toel  onDer  een  geroert  met  Beir^ 
ften!Ef-0cufel/  of  (DtTciSier^et/  tnfctjoone 
Darmen  geïjult/  fecrDim/  Dat  De ':25culing 
maarljalf  Dol  isS/  fnllenDan  nietiipt-fto* 
ften/  fp  moeten  een  uur  f!iUeftcn§{  5{cDen/ 
f^ommtgc  nemen  ooft  toel  toat  Dan  Defe 
toeberepDc  <0o2t  /  en  toepen  Daar  0ecs 
ftcnö/  ofWc-ïeöer  onDer/  maar  moetm 
Dan  toat  meer  geftcupD  en  gefouten  5ün  / 
ooft  Dotter  getuit. 


Om  Slabberaan-beulingen  te  maken. 

I^cemt  J^aüere  <0o2t/  maafttDe<6o?e 
maar  toat  uocötig  ma  fcljoon  Dect  toa* 
ter  /  neemt  tot  pDer  ftop  een  öterenDecl 
ïjorenten  /  een  i^oteuui^ftaat  /  en  een 
ijalfloot  Cancel  gefloten  /  toat  ^out  m 
toel  (©ITen-Uet/  met  ftlepnDec  (tuftöfteniS  / 
Dan  DIc  anDerc  ^öeulingcn  /  Daar  onDer  ge* 
mengt  /  en  feer  fïap  /  en  Dun  tn  De  Dac* 
men  gebult/  en  eengroot  Oalf  uut  i^^^ï^ 
ten  3ieDen/  teantDir  fe^cUcDt  uitbarflen. 

Om   Verkens  Lever-beulingen  te  makeoi. 

fleemt  ©erftenjef-iletoer  /  ftoofttfè 
gaar/  fffntpmtfe  fcftoon/  alfTe  fiout  iö/ 
rafptfe  ftlepn/  neemt  eenD:ïlf  pintfc  foets 
IlSclft  /  een  flupDer  ouöaftfte  3©itte-ü?ooD  A 
fnijt  'er  De  ft02flen  af/  rafpt  fjet  ftlepn  / 
en  Doet  'et  in  .fiSelft  /  laat  Ijet  famen  5ies 
Den  tot  een  Diftfte  pap  /  Doet  ooft  een  goet 
fluft  55oter  in  De  pap:  alfTe  Dan  ftpftanjS 
fiou?  iö  /  foo  roertfc  onDer  De  E^Der  /  neemt 
Dan  9  of  10  <jjperen  ftlepn  geftlopt/  een 
toepnig^out/  ^eper/  5^oten/  i^ageletr 
en  5Foclie  /  ftlepn  gefloten  en  toat  gefmot^ 
ten23oter/  al  te  famen  toel  onDer  een  ge? 
mengt  /  bult  fjct  in  De  darmen  /  fonDec 
3i^ecftertö-reufel  teDergcten/  mlaatfeeen 
uurftoften. 

andfe  Siacht-tijd. 


8f 

Dc  Verilandige  Confituur-maker. 

Onderwijlende  ,    hoemen   van  vcclderhande    Vruchten  ,    Wortelen  , 
Blo  men  j  en  Bladen  «Sec  goede  en  nutte  Gontituren  fai  konncn  tocmakcn ,  en  bewaren. 

öntfc  UcDcftt  3ijn :  men  moet  öfe  iw  0"n 
ï^clöer  fcttcn  /  maar  59ttljcteï  op  ccn  ö^oo* 
gcplatJtiJ. 


Om  Confituren  te  maken. 

«Ê  ^upftcï  ofte  öcn  l^iontnö 
tiaac  men  metie  cor.fijtcn  toil/ 
moet  men  felawn  cf  fupbecen 
met  tott  Uan  Cperen  en  ïïegen# 

teatec  /  ttJcl  fcljupmcn  en  hoïien  /  tot  Dat 

D€t  ïjeaintte  lijmen  of  fpfnnen» 

Om  groene  Okernoten  te  confijten. 

pufit  öe  looien  af  te  ^tnt  gian  /  cec 
5c  pit  öarlJ  iö  ftcefu  öaat  met  een  penne? 
hen  betfcljtebc  gaten  fn/  legtfe  negen  of 
tljten  öagen  te  toeeft/  en  öiömaald  Ucc? 
toerfcïjt  /  caac  naac  een  tuepnig  v\  toatec 
Qefotjcn  /  en  Dan  tn  ^upficc  of  ^^;coop 
0?foDen/  öocH  tncl  biecmaal  fcolang  aljf 
^Limoenen  of<Ocan|e/  naac 't  tJttejj  afge- 
daan tö  /  en  stagelen  of  Can^el  ingefte^ 
feen  jijntie  /  te  met.ö  in  't  feoften  met  toat 
l^oning  of  ^uphec  toecbertTcDenöe  booj 
't  toJccD  lioUen:  Dan  in  De  ^proop  laten 
leggen  /  foo  honö  gpjï  lange  Detoaren. 

Om    Agurks  of    kleyne  Komkommertjes- 
in  te  leggen  die  delicaat  zijn. 

,?^cemt  ftlepne  ï^omfiommersi  M  Die  in 
D^  ti)D  3ijn  /  en  neemt  2  of  j  Dantren  bol 
^out  /  Doet  Die  in 't  toatec/  baat  gn  De 
ïiomftommecjsf  een  öalf  iiuc  fult  in  leg; 
gen  om  Die  te  toaffen  /  en  Dan  fcfioon  ge- 
toaffen  fonDcc  Ucel  te  öan^J^l^rt  /  anDecö 
pat  'ecDe  (leucaf/  Dan  upt  öcttoatecop 
een  aDergiet-tefI  geDaan/  en  al;S  Die  toel 
becleht  5ijn  /  Doet  Die  in  een  BUffe  of 
gcaautoe  aacDen  ^ot  /  tulTclien  pDec  la? 
ge  ï^omfiommecjS  Doet  men  5poelie  /  ^e* 
per/  stagelen/  en  fcfjijben  ban  J^epec-- 
toojteien  /  ©enRel  en  SlautDec-blaöen 
tot  Dat  u  i^leOe  of  ^otbci  \^i  Doet  Dan 
>naï  &p  ban  De  bejte  3[©ii«  05011  foo  beei 


Om  halve  Appelen  droog  te  confijten, 

S^eemt  goeDe  en  ba(le  huppelen  /  frütfc 
ten  fjalbe  Dooj  /  fcDiltfe  /  Doet  'et  hloft:= 
fiup^iivt/  Doclj  niet  in't'tronD  gefrlnlt/ 
maiir  langüjecptg  /  neemt  Dan  fcljoort 
geftlaarDe  ^^uplitT  ,;§prcop/  Daar  De  galbe 
appelen  in  geDaan  /  en  laat  t'  famc n  foet;» 
jenjS  0P5ieDen  tot  De  ^pcoop  öift  too?D. 
;©e  hippelen  fullen  fcljijnen  ^lamep  te 
too?Den  i  maar  fp  moeten  met  een  lepel 
upt  Den  ^proop  genomen  too?Den  /  foo 
D?oog  gp  feiint/  en  op  bliftfeen  gelegt 
in  een  toarme  (loof  /  en  fioben  D^oog 
3ijnDe  met  een  meje^  om  gefteert  /  en  foo 
gelaten  totfe  D^tl  öjoog  ^tjn  /  gi> 
Ijuntfe  met  ^oepec-fupher  ober  nft«-'rt 
om  beter  te  D?oogen  /  üctoa^rtfe  in  een 
D?ooge  piaatjS  /  tufliDcn  fcfjoon  papier 
gelegr. 

Om  Peeren  nat  te  confijtenv 

.fleemt  i^uffaDeüe-peerat  /  of  aiiDere 
Die  geen  jieen  ban  binnen  f)elJben  /  en 
ooft  toat  Djoog  ban  aart  5jjn :  fcöilt  tre 
felben  /  maar  De  (teel  moet  'er  aan  blpen. 
^icD  of  ftooftt  Die  in  Itla^r  Uiater  /  maar 
niet  te  facDt  of  te  murrubj  /  Doet  Die  upt 
bet  toater  en  laatfe  berieften/  giet  Daar 
ober  geftlaart  poeper-fupfter  tot  Datfe 
I  oberDelit  5t)n ;  laatfe  een  Dag  famen 
ttaan/  gietDe^proopaf/  alffe  Dun  i^f  ge^ 
too;jDen/  ftooftt  Die  toeberom  tot  Diftfte 
^proop  /  Dan  toeDer  op  De  peeren  geDaati/ 
Doet  Dit  foo  Difimaa!  tot  Dc  ^uroop  DiB 
b!i)fi/  laatfe  tiaarin  fiUjben/  fp^pngoet. 

%  3  Qm. 


86 


Om  Peeren  droog  te  Confijttn. 

5i5ccmt  f^rcrcrt  cnöcetrcnl^tïoorcn  Ijcc- 
fjaalt/  nianïttöc^pcoopvjjeörc  met  toa- 
tcc  Voat  t!un/  Inntfc  iwepnia  t'uimen  5ic^ 
öen/  iitYmt  bc  peeren  önac  fooljcctu^'t/ 
icgtfc  op  bltfihcn  /  nl.cJ  booten  üan  De  ^Cp- 

pdcn  tö  bcrtianlt.  Noteert ,  dat  foo  haaft  de 
Conficuuren  met  Suyker  doordronken  zijn 
dat  het  dan  tijd  is ;  want  werden  anders 
vctachrig  ?  waar  door  niet  wel  konnen  droo- 
gcn  >  en  de  vettigheyd  niet  wel  kan  afgaan  j 
verliefen  ook  daar  door  de  klaarhcyd. 

Om  Peeren  te  Kandclifceren, 

^mm  peeren  gcfcDilö/  (troptfc  met 
fijn  ncflctcn  ^upluc  /  icgtfc  op  een 
pianft  il}  een  tinne  fcljotel/  öoetfe  in  ten 
€^Uen/  öe  UoctjtioDcpD  öie  öant  af  fionit/ 
giet  af/  Reectfc  om/  tlcopt'ec  mccc  ö'-'' 
fifte  ^uphcc  op  /  t)efp?enotfe  met  0oo.5f- 
toateï /  altiu05  of  4  maal  fieccenöe  en  fup^ 
fcerenlie  totfe  bn  na  Djoog  5i)rt,  Heotfe  op 
een  omaelieertie  fecf/  in  een  tontmc  «öüen 
tjaac'tfeocö  uptöcDaaïö  i^/  totfc  tjioogj 
3i)n/  öan  hunö  gpfe  een  Ijecl  iaac  üetoarcn.  j 

Om  Quée-peeren  te  confijten.  | 

3^eemt  foo  Heel  (©uce  peeren  /  oefupbcrti 
Uan  fcljillen  en  feeincn  alö  ^upftcc  /  ftoofitj 
fe  in  een  toegctjeiue  pot  c-p  facljt  buut  / 
öaac  bp  tjoentjc  toat  Cnnecl  ïUepn  oefne;= 
Ijcn  /  Ue  felbe  te  mct^  omroercnöe  /  tot  tatfe 
aan  alle  ftanten  lioleuc  OebDen/  aljS  be 
^uplKC  tot  be  öifitc  Uan  geflolt  ©leefclj 
nat  geöooüt  iö  /  neemt  tiie  Uan  't  Duur  / 
goc  tie  ^rroop  tiiMiec  ijS/  Doe  öe  (©ueen 
langer  fuUen  tiuurcn  /  en  löoefc  ïanger  fio- 
fecn  /  öoe  ijcoger  ban  öolcuc  fp  toojöcn. 

Om  halve  Quee-peeren  te  confijten  j  op 
een  ander  manier. 

I^eemt  <^mm  1  ( niet  t'  eenemaal  geel 
fifte  r|)p  /  berfcfi  afgepluöt  /  fnijtfe  te 
miböen  Ö002  /  fupbettfe  ban  öe  fecrnen  en 
fcliiltfc  /  blaart  ö?ie  ponö  poeper-fupber 
met  b2ie  pinten  toaterö/  ïïoct  öaar  bp  bijf 
jponb  tjalbe  (©uccn/  laatfe  foo  lange  t'fa^ 


De  Verftandige  Confituur- maker. 

men  3tcticn  rot  een  of  ttoec  bnippeljS  batt 
öe^picop  ( op  een  tailjoo2 latentie  boelen  ) 
bu'nt  opltatcnalö  een  <öeicp/  legt  banbe 
Dnlbc  (Dueen  in  potten  /  giet  be  ^proop  / 
bonb  toefenbe  /  baar  ober  /  binb  W  toe  ea 
betoaartfe. 

Om  roede  JWarraeladc  van  Quecpeeren 
te  maken. 


I^eemt  «i^nee-peeren  /  fcfjiltfe  en  fnijtfe 
in  (lubben  /  boet  'er  be  brupm  en  (leenacö- 
tigljepb  bjcl  upt/  5ieb  tjet  al  te  famen  met 
em  toepnig  a©ijn0  tot  pap  /  en  tot  ttoaalf 
ponb  pap0  neemt  af  Ijt  ponD  ^upberö  ge:* 
blaart  /  mengt  bit  toel  te  famen  s  laat  öet 
3iet!en/  roert 'et  gc(labig  tot  bat  öet  bth 
genoeg  iö  /  't  felbe  moet  ban  een  tinne 
fCljotel  afgaan  /  boet 'et  ban  in  boofen/ 
't  i^  bequaam. 

Een  ander  manier  om  roode  Marmelade 
ce  maken. 

,f^ecmt  tljien  ponb  <^\\m\  Oalf  boo?ge^ 

fneben  /  be  5aben  en  fcbtllen  baar  afgebaan/ 

neemt  ban  negen  ponb  geblaarbe  ^upbec 

met  een  mengelen  ïlegenbiater  /  bit  al  te 

famen  in  een  pan  boenbe/  laat 'et  fiobeti 

op  een  facDt  buur/  be  felbe  te  met  ombec* 

,  reiibe  /  en  bebtfe  toe  /  bocft  bat  teat  bja:J 

fem  upt  ban  i  fioefe  langer  boben  /  öoefe 

öooger  roober  fullen  ^[in  /  en  alfTe  mur^* 

ruto  5ijn/  fnijtfe  bbJariS  ober/  op  bat  be 

riêproop  boojb^ingen  mag/  en  eenparig 

boleur  brepgen.    ^et  ban  een  toepnig  ban 

't  ^proop  te  boelen  /  en  alief  't  begint  bib 

te  toojben  /  h%tM  utoe  (©ueen  blepn  foo 

beel  boenlijbijer/  proeft alsttoatopgefcbept 

iö  /  of  gp  Xik  met  een  meis  bunt  fnijben 

bat  niet  aanbïeeft/  ban  iisfe  be^uaam  in 

boofen  te  boen/  omtebetoarem 

Noch  een  ander  manier  van  roode 
Marmelade. 

^e  <©ueen  gefcöilb  en  aan  (lubben  ge^ 
fneben  /  en  ban  gerafpt  en  upt  geperü  / 
bat  nat  genomen  met  een  balbe  banne 
toater  /  en  i\siiz  ponb  «Jöioob-fupber  /  bat 
t' famen  gcfoben  met  bie  ^upöec  tot^p^ 

ÏOOp/ 


De  Verftandige  Confituur- maker. 


ïoop  /  en  ijücl  öcfcï)iipmt  5j)ntie  /  öc  (JSuccn 
öaac  ingeöaan :  öcht  Ijct  tod  toe  /  laat  l]ct 
5icDcn  rot  Dat  'et  cooö  toert  /  to^üft  tjet  tinn 
Ulcipn  /  fet  fjct  toeticc  te  heften  /  fcöcpt  op  / 
[)oe  toepntgec  te(Tenp7  Doe  Detcr. 

Om  witie  Marmelade  >  of  Quce  vlees  te 
maken. 

I^eemt  cnacfcljilöe  viSucen  /  feoohtfe 
tn  een  behlicn  met  toatec  /  tot  De  fcljil 
bertl  /  necmtfe  öan  iint  /  fcDiltfe  en  fnijt 
fll't  Uleefclj  nf  tot 't  fUohOup^toc:  tit  öan 
Oeftampt  /  en  Docj  een  ntct  al  te  f(jne  teemiS 
geUaan  /  op  öat  \}i  (teenöCljtioU^pö  öaac 
upt  UlijUe  /  fislt  gp  In  een  üelUicn  op 
't  buuc  laten  Djo^aen  /  öocï)  jtatiig  coc^- 
renöe  i  tont  o^^ö^ooat  3ijnDi:  /  fult  tct 
pöec  pbnD  nemen  een  ponti  ^uphec  öat 
met  toatec  gchla^rt  t^/  en  tot  een  mate^ 
Ipe  öihhe  ^pcoop  i  Uan't  buut  gcDaan 
jijnöe/  fult 'et  onDcc  ccn  mengen/  cnla^ 
ten't  maat  een  tocpnig  op3icöen.  ^clKpt 
!)ettnD:ofcii/  noc!)tonrm5'intie/  enjteltfe 
in  een  toarme  (ïotje  tot  Dt^ac  een  lm\l  üü- 
Den  feonu  /  De  Doofcn  mogen  ooïi  ntct  ge- 
ffooten  5nn  /  Detoaacffc  Dan  tot  *et  ge 
bjupl!.  dommige  nemen  Uijf  DierenDeil 
fi)n  geiTamt  ^dJOoD-^j^uphec  /  en  mengen 
Dat  fïegté  met  een  ponD  ban  't  ©leefclj  /  Dat 
alss  botten  Doo?  De  tecmö  gcDaan  i^/  onge- 
bjoogö  /  en  laten 't  maac  een  toallcften 
famcn  steöcn;  Defe  iBarmdaDe  balttott- 
Kt  I  maat  moet  langer  in  De  (loof  ftaan. 

Om  Qiiee  koekjes  te  maken. 

l^eemtlKele  (j^ucen/  to^ijft  Die  fcfjoon 
af/  Dofli  ïioofit  Die  tntoater/  inacfe  foo 
met  De  fc ijtuen  ^teöen  totfe  mnruuto  5i)n/ 
neemtfe  upt  /  Dehtfe  toe  met  een  Docïi 
totfe  lauto  5ijn  /  Doet  De  fcljillen  af  /  ooft  De 
fiecnen  /  en  liet  fiatDc  /  en  to^nftfe  öed 
Rlcpn  /  neemt  foo  bcel  ^upher  alsj  (i^uecn 
fijn  gefloten/  mengt  fnmen/  enfetï)etop 
't  buur  /  laat  'et  opftohen  :  gcftooht  njn^ 
De/  (tcopt  op  een  fcljooneplanfi  ^^upliec/ 
en  legt  Ijet  Daac  op  /  maalit  ftoeiijesj  / 
ïaatfc  houD  too^Den  /  fet  Die  op  een  ftoof  met 


87 

bmic  totfe  ö?oog  3ü!t/  gpfuir.Dfe in  fcljoon 
papier  betoarcn  /  fco  lange  Ijet  u  belieft» 

Om  Qiiee-fiukken  met  Citroenen  te 
maken. 

5!>ecmt  een  ronD  fap  ban  (©«een  /  fap 
ban  ttoee  Citroenen  /  en  ^liz  ponD  ^jooD- 
fupfter/  laat  öit  5ieï}£n  tot  Ijet  tod  ijcfgc^ 
fdjupmt/  Dan  ncemtmenbiifponDfcöoo^ 
nc  <©ueen  gefcijilD  /  foo  otoot  gefneDea 
nlsf  men  toil  /  De  geele  fcl)il  ban  ttore  Ci= 
troenen  gerafpt  /  Dan  famen  in  frljcon 
toater  geliooïit  tot  Dat  ïjet  fpint  /  en  in  De 
^proop  gelaten  /  i.^  fcer  goeD» 

Om  Abricofen  ■,  Perfen  3  en  Pruymen 
te  contijten. 

5^ecmt  9Cbj(cofcn/  perfen  /  of  ^^tipmcii 
ban  ptieucenponD/  gefilaart  ai;ö  boorcn/ 
en  ïtocüt  Ijet  te  famcn  tot  De  Diïue  ban 
n-a  matige  .;§proop/  laat  Dd  liouD  too?^ 
Den  /  en  in  potten  bctoaact  /  i.ö  goeD. 

Om  Krieken  ,  Moerellcn  en  Karflen 
te  confijten. 

(^ot  6  ponD  .^ordlen  of  J^atffen  ( Daac 
DetteelenljalfafijcfncDcn  3i)n)  neemt  biec 
ponD  ^upltct  gcinaart  (  als?  \$  aangetoe^ 
fen )  met  to.itcr  en  toit  ban  een  €p  /  Dan  faï 
men  facöt jeö  \\y  De  ^proop  gelioclu  /  maac 
Da?fe  niet  barflen  /  tot  Dat  De  ^upHer  De? 
gint  te  fpinncn/  Dantoarmtn  bccglaajefDe 
porten  gcfct  met  D:  (ledttesfom  l)oog  /  en  Du 
^pioop  Daar  op  gegeten. 

Ander menier van  KarfTen  ,  Krieken?  en 
Morellen  te  contijten. 

5^cemt  een  ponD  fap  ban  J^rieöcn  /  D^f« 
ponD  53JooD-fuyher  /  Dat  famen  gcfoDen 
tot  gcfdjunmt  i?f  \  Dan  fcö  ponD  fcljoone 
ïiarfTen  met  De  fteden  /  laat  'et  fadjt  ho^: 
ben  tot  Datl)et  Ujnn/  en  Dan  uptgrDaan. 

Men  moet  by  geenige  Conütiiuren  met  tin 
otte  koper  by  komen. 

Om  Morclicn-fap  temaken. 

!    E^avfl'tfap  upt  De  .^löovellen/  neemt 

tegeu^ 


De  Verftandige  Confituur-maker. 

r  nmih  5>flo  nuDerlinlf  ponö  ^mhn  /  Doo?  een  Dihhe  gafieuDoeh/  opbntsynictöati 

nfar  ïi«  Pfamcn  /  fciiUDmt  Ijct  fct)ooiJ/  fuptier  fap  ïjcbben  meusö  /  öaarfleen  flceiitj^^ 

01  (Tn  neaotcn/  e    hout  5>jiiöc /  bigt  of  onfupbcrf}cpö  b^i^/  neemt  tot elh pint  fap 

I  ïi).cif£n  Qego.cn/        u   ^jj j^^.^  bierenDeel  ^iipher/  Iaat  Dat  ffamenop 

een  hlenn  btiuc  Hohen/  fïaagrocrenöemeteen 
fpaf  el  /  tot  bat  ^et  bobcn  aan  be  fpatel  begint  aan 
tehletien/  en  ban  in  potten  gebaan:  is  goed  in 

heeteKoortfen  ,  en  is  geen  beter  verkoeling  als 
dit  op  de  Tonge  bevonden. 


.n  hooht 

Dan  in  ©ïclTen  gego.  .     ^^^^  ^^„ 

tocgemaaht/  büjft  lang  goeb/  foo  boet  men 
coh  liaoecbcficu.  i 

Om  Karflemoes  te  maken.  | 

tS^mnt  jVuarte  ïiriefien/  faatfe  fn  !Brjn  tocï 
wben/  boetfe  boo?  een  ^tremijn/  ban  toebc  c  , 
5ieDen;  tot  t)etbihtoo?b/  bie  ^abiotocrenbc:  j 
CotBponbfuih^U^oe^/  neemt  becDcöalfponb  i 
^uuher  /  5teb  bat  ban  famen  op  tot  matige  1 
öihtc.  <©ofï  maahtmen  met  fpecerpen  5  in 
em  ponb  al^  noclj  toarm  ijS  /  boet  men  een  Icob  , 
poeper  ban  .ïïl^ughaten  en  Caneel/  «©cmbec  | 
en  <ï5anga  /  ban  elhsi  een  bieren^tel  Icob^  / 
.lüagelcn/  3Foelie/en  Parabrj^-ï)out  /  ban  clh^ 

eenfjalfbiereubeelIOOt^:  Dit  Kriek-moes  ver- 
kerk't  lier  te. 

Om  't  merg  van  Karden ,  Pruymen  ,  Abri- 
cofen ,  &c.  een  heel  Jaar  goed  te  houden. 

4Secmt  ïiatO'en  bie  tajat  amper  ?ün  /  pln^t 
bii  iletlttt  af/  hoohtfe  in  een  aatbc  pot  fonDcr 
«at baar  bp/  opeenracf)t  buur/  alffe  in  fjaar 
cpgeu  fap  beginnen  te  hohen  /  roertfe  ban  om 
Datfe  niet  nanb?anben  /  fp  jtjn  genoeg  al??  't  bup 
tenjïc  bel  afgaat  /  en 't  merg  tot  bihPiepapi^ 
setD0?bcn  /  laatfe  tian  hoelen  en  to^tjftfe  boo?  een 
omgeheerbe^ccf:  neemt  bc  beur-gebane  pap  / 
en  fpzepb  bit  opberglaapbctBeticIen/  ïaat^et 
foo  beogen  in  fie  ^on/of  in  een  obcn  al^  't  b^oot 
taarniti^/  boctï)etÖan  uit  be  fct)alen  en  be 

toaart  ïjet :  't  Is  goed  om  appetOt  te  verwekken  , 
en  in  heeteKoortfen  te  verkoelen. 

Om  heele  Aalbefiën  teconfijten. 

|!5eemt'Bcfien/pInIit[cban  bc  flcclcn/  baetfe 
ïn  een  hannc  /  (aat  bie  5icben  in  een  tictcl  met 
toarer  'boet  bz  hanne  teel  toc:aI^  bc  '23enen  gaar 
jrjn/  boetfebanboo?ccn;Ceem!J:  neemt  tegen 
dtiberïjaïf  ponb  fap  /  ttoee  ponb  ^npher  /  en  een 
feommetJ2  ïtegen  tester  /  Iaat  bat  hoftcti  /  boet 
De  ö^ele  föcficn  tiaar  in  /  Iaat  Ijet  fagrjené 
fiohen  /  tot  'et  begint  te  lijmen  -,  en  ban  al 
boo^t^  tot  ï)et  toel  lijmt 

Om  Conferf  van  Aalbefien  ,  of  Rob  de 
Rubes  te  maken. 

^ïuhtöe  ISaïöefien  ban  De|leclcn/  tonngtfc' 

E    Y    N 


Om  Syroop  van  Aalbefien  te  maken. 

|5eemtb?iepontfapban3laibefien/  en  t\Joec 
ponD^upher/  jicb  i^tt  tefanuntotcenbunne 

^proop:  Dele  Syroop  is  goed  inalle  heete  Koorr- 
fen,  in  de  Pett ;  {y  verflaat  den  dorft  ,  fy 
fterkt  't  Herte ,  de  Mage  en  de  Lever  in  alle  heete 
fiekte, 

Oin  roodeAalbeficn-fap  te  maken. 

43cemtroobc?talbcflcn/  fnobmbieban  f!es 
Icu  /  en  tojijft  tie  in  een  hom  iïlepn  /  ban  boo? 
een  boeh  gèto^ongcn  /  neemt  bat  fap  en  boet  fjct 
in  een  ©lefTc  /  fct  ï)et  in  De  ^onnc  re  bitiiileren  / 
maar  bc  ©leffcmoet  bol  toefen/  cnboetbobeii 
op  be  mouD  ban  bc  ©Icfteeen4©ifpelmeteen 
lïrup^  Qcfneben/  enbeöleffefalgebuungobet 
ftoolien/  en  toat  upt  gelujohi  jijnbe/  boet 
men  Daar  t'clhen^toeer  toatfapbptotljet  ges 
Öeeihlaar  i^/  boet  ban  in  belDIcflTe  toat  «JTanDp- 

fproop/  en  betoaart  fjft om  Appelen,  Peeren, 
Quecn ,  of  ycts  anders  mede  te  ftoven  ;  ook 
maakt  het  een  aangenamenfmaak  ,  om  in  Wijn 
te  doen  of  om  Karpers  te  ftoven. 

Om  Queepeeren  te  fulten  datfe  niet 
bederven. 

^ecmtbe  I^crncn  enfcj^illen  ban  Cuec-pee* 
ren/  hoohtctiemlïroom-of  put-toatet  tot  een 
matelijfee  bihhc  23,jp  /  Doet  baar  toat  Jjiagelen  / 
«üanecl  en  iFocIie  in  /  en  aljj  gn  utoe  Oneen 
fcijoon  ï)cbt  aftjebaagö  ban 't  tóoilige  Dot'ec 
aan  iö/  foo  pafitfe  in  een  pot  of  baatjcn/ 
giet  baar  bat  fap  op/  mctfrfliUenmetal/  rotfe 
bcDcht  jtjn  /  bzh:  ba»  bigt  toe  /  al^  gpfe  beilgen 
toilt/ moet  met  een  I]oute  lepel  uitnemen  4Pcii 
hooht  ooh  toel  in 't  fap  Ce  oJiueepceren  ec« 
toal  op  rermcnfe  inlcst/  maar  ban  balleufe 
bjupnagtig. 

D    E. 


I 


'  »